مقدمه

مطالعه و بررسی وضعیت نواحی و مناطق مختلف شهری ازنظر میزان برخورداری و سطح توسعه‌یافتگی آنها، به مسئولین و برنامه‌ریزان شهری در تخصیص بهتر امکانات محدود شهر و افزایش سطح رضایتمندی ساکنان این مناطق کمک می‌کند و از این منظر هم در عرصة جهانی و هم در عرصة داخلی درخور توجه پژوهشگران بوده است (رهنمایی و شاه‌حسینی، 1389: 2؛ بزی و عبداللهی، 1392: 202؛ زاهدی یگانه و همکاران، 1398: 8؛ Lopez, 2011: 1). هدف اصلی این تحقیقات، غالباً یافتن نقاط ضعف و مشکلات موجود در مناطق و محلات شهرهای مختلف و ارائه پیشنهادات برای همگن‌سازی و رفع مشکلات آنها ازطریق توجه بیشتر و تخصیص بهتر منابع به مناطق کمتر برخوردار و درنهایت افزایش رفاه ساکنان شهری است. توزیع مناسب منابع و افزایش رفاه مردم و رضایت از محل سکونت، باعث افزایش اعتماد به مدیریت شهری و بالارفتن میزان مشارکت آنها در اجرای برنامه‌های عمرانی و فرهنگی و درنهایت توسعه‌یافتگی شهر می‌شود. پژوهشگران، به‌دلیل ابعاد مختلف توسعة شهری، تعاریف متعددی از شهر و شاخص‌های مختلفی برای اندازه‌گیری و سنجش توسعه‌یافتگی شهری ارائه کرده‌اند؛ ازجمله شاخص شکوفایی شهری، شاخص جاذبة جهانی، شهر دوستدار کودک، شاخص زیست‌پذیری و غیره. یکی از چالش‌های اصلی در اینگونه مطالعات، ارائه جامع‌ترین تعریف از توسعه‌یافتگی شهری و نحوة اندازه‌گیری آن در قالب شاخص‌های مناسب با وضعیت نواحی و مناطق مختلف شهر است. تعدد ابعاد توسعه‌یافتگی شهری و کیفیت زندگی، با تعدد شاخص‌ها و شناسایی و اندازه‌گیری آنها همراه است. ازاین‌رو شناسایی عواملی که بر میزان رضایتمندی مردم شهر از زیست‌بوم آنها مؤثر است، موضوع مطالعات متعددی است که رضایتمندی و برخورداری را از زوایا و ابعاد مختلف بررسی کرده است؛ ازجمله مطالعات داخلی متعدد در زمینة رتبه‌بندی و سنجش میزان توسعه‌یافتگی محلات و مناطق مختلف شهری می‌توان به مطالعة صادقی و زنجری (1396) اشاره کرد که با تکنیک‌های تاپسیس و تحلیل عاملی، میزان و الگوی نابرابری فضایی مناطق 22گانة شهر تهران را بررسی کردند؛ تقوایی و کیومرثی (1390) که با تکنیک TOPSIS، محلات شهری آباده را سطح‌بندی کرده‌اند؛ مطالعات دانش نظافت و همکاران (1395) و دانشپور و همکاران (1395) که توسعه‌یافتگی نواحی و مناطق مختلف درون شهری را از منظر شاخص‌های خاص یا عام بررسی کردند.

کلان‌شهر تهران، به‌عنوان پایتخت، قدمتی 225 ساله دارد و بزرگ‌ترین کلان‌شهر کشور و دومین کلان‌شهر خاورمیانه بعد از قاهره در مصر است که براساس آخرین تقسیمات شهری شهرداری، 22 منطقه و 355 محله دارد. تخصیص منابع و توزیع امکانات شهری بین این محلات به‌دلیل ویژگی‌های جمعیتی، اقتصادی، سازه‌ای، سیاسی و امنیتی و تفاوت‌هایی که در ساختار فضایی و بافت محلات، تراکم نسبی جمعیت و نحوة شکل‌گیری واحدهای خدماتی و تجاری در آنها وجود دارد، با دشواری‌های خاص خود مواجه است. مدیران شهری کلان‌شهر تهران برای تصمیم‌گیری در خصوص ارتقای سطح کیفی زندگی یا رفع مشکلات محلات مختلف ازطریق تخصیص منابع (سرمایه، زمان و امکانات) نیازمند شناخت همه‌جانبة این محلات‌اند. مقایسة سطوح برخورداری محلات و مناطق مختلف شهری می‌تواند نقطة شروع تصمیم‌گیری برای تخصیص بهینة منابع باشد. شدت مشکلات در یک محله نسبت به محلات دیگر و عارضه‌یابی آن به تصمیم‌گیران کمک می‌کند چگونه و تا چه حد توزیع منابع را برای رفع مشکلات مزبور تغییر دهند. مطالعات زیادی در این خصوص برای شهر تهران انجام شده است؛ ازجمله حسن‌زاده مقیمی (1386)، رهنمایی و موسوی (1385)، ساسان‌پور و همکاران (1393)، سلیمانی مهرنجانی و همکاران (1395)، زنگنه شهرکی و همکاران (1395)، صادقی و زنجری (1396)، جمعه‌پور (1397)، صمدی و همکاران (1397)، رضازاده و همکاران (1398)، مشایخی و همکاران (1398) و حسینی و همکاران (1399). در این مطالعات، عموماً مناطق یا صرفاً محلات مشخصی از شهر تهران در قالب شاخص‌های خاصی بررسی شده‌اند. در این مقاله، موضوع مقایسة محلات مختلف کلان‌شهر تهران ازنظر سطح برخورداری و رضایت ساکنان آنها با مجموعه‌ای از معیارهای کیفیت زندگی شهری بررسی می‌شود. در ابتدا شهر و کارکردهای آن، تعریف و پس از معرفی برخی شاخص‌های توسعة شهری، شاخص‌های کیفیت زندگی برای بررسی محلات شهر تهران معرفی می‌شوند. در انتها 335 محلة این شهر با روش تاپسیس فازی رتبه‌بندی و در پنج دسته خوشه‌بندی می‌شود.

 

1- مبانی نظری و ادبیات موضوع

1-1 مفهوم و ویژگی‌های شهر

برای اندازه‌گیری شاخص‌های کیفیت زندگی شهری، ابتدا باید مفهوم شهر و ویژگی‌های آن مشخص شود. در تعریف شهر نگاه‌ها و رویکردهای مختلفی وجود دارند. برخی از پژوهشگران برآنند که جدا از هرگونه جزئی‌نگری یا بخشی‌نگری، یک تعریف جامع و مانع ارائه کنند؛ اما هنوز تعریف دقیق و مورد پذیرش همگان از شهر ارائه نشده است. جغرافی‌دانان، جامعه‌شناسان، اقتصاددانان، طراحان شهری و اندیشمندان برخی علوم دیگر، هریک از منظر خود تعاریف مختلفی از شهر و ویژگی‌های آن ارائه کرده‌اند؛ برای مثال، ازنظر جغرافی‌دانان، شهر منظره‌ای مصنوعی از خیابان‌ها، ساختمان‌ها، دستگاه‌ها و بناهایی است که زندگی شهری را امکان‌پذیر می‌کند. ازنظر اقتصاددانان، شهر جایی است که معیشت غالب ساکنان آن، بر پایة کشاورزی نباشد. این تعاریف عموماً مبتنی بر کارکرد یا نقش شهر است. تقسیم‌بندی کارکردی شهر براساس فعالیتی است که سایر فعالیت‌های شهر را تحت‌شعاع خود قرار می‌دهد؛ برای مثال، شهرهای فرهنگی، مذهبی، درمانی، صنعتی، سیاسی - اداری، خدماتی، توریستی، تجاری و غیره. «اندازه» مورد دیگری است که براساس آن می‌توان شهر را تعریف کرد و معمولاً براساس جمعیت سنجش می‌شود. در این دیدگاه عامل جمعیت در تقسیم‌بندی شهرها نقش مهمی دارد و به گروه‌هایی مانند روستاشهر، شهرک، شهر متوسط، شهر بزرگ، کلان‌شهر (متروپل) و مگالاپلیس^[1] (مگاپلیس) تقسیم می‌شوند^[2]. ازنظر سازمان ملل متحد، شهر مکانی با تراکم بالای جمعیت و مرکزیت سیاسی، اداری و تاریخی است که در آن فعالیت اصلی مردم، غیرکشاورزی است و مختصات شهری دارد که ازطریق دولت محلی اداره می‌شود (United Nations, 2018). در ایران «شهر محلی با حدود قانونی است که در محدودة جغرافیایی بخش واقع شده است و ازنظر بافت ساختمانی، اشتغال و سایر عوامل، سیمایی با ویژگی‌های خاص دارد؛ به‌طوری‌که بیشتر ساکنان دائمی آن، در مشاغل کسب، تجارت، صنعت، کشاورزی، خدمات و فعالیت‌های اداری اشتغال دارند و در زمینة خدمات شهری، از خودکفایی نسبی برخوردارند، کانون مبادلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی حوزة جذب و نفوذ پیرامون خود است و حداقل ده هزار نفر جمعیت دارد» (مادة 4 قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری مصوب 15 تیرماه 1362 مجلس شورای اسلامی). آگاهی از این تعاریف و ویژگی‌ها، به تعریف شاخص‌ها و معیارهایی برای اندازه‌گیری و سنجش میزان موفقیت یا عدم موفقیت سیاست‌های شهری کمک می‌کند. هدف این سیاست‌ها افزایش رضایت ساکنان شهر و قابلیت زیست‌پذیری بالاتر آن است؛ بنابراین، توسعة شهری را با توسعة انسانی ساکنان یک شهر می‌توان مترادف دانست که در میزان رفاه مادی و معنوی آنها و رضایت‌خاطر از محیط زیست آنان متجلی است.

 

1-2 گسترة شاخص‌های شهری

شاخص‌های شهری طیف گسترده‌ای از تعاملات دو سویه یا چند سویة انسان با خود، محیط زیست و سازه‌های مصنوعی را دربرمی‌گیرند. انسان‌ها برای ادامة حیات، باید مجموعه‌ای از نیازهای مادی و معنوی خود را با توجه به محدودیت‌های موجود در زمینة فضا و منابع طبیعی تأمین کنند (دانش‌پور و همکاران، 1397). منظور از نیازهای مادی، براساس تعریف «مازلو^[3]»، تمام نیازمندی‌های انسان برای زیست است؛ ازجمله مسکن، پوشاک، تنفس، خوراک، امنیت جانی و مالی و روابط عاطفی، خانوادگی و اجتماعی. علاوه بر این، نیازهای معنوی افراد نیز هست؛ ازجمله نیاز به علم و آگاهی، حرمت نفس، باورهای مذهبی و اعتقادی، پذیرش و حمایت اجتماعی (ویلیام گلاسر، 1397). تأمین این نیازها موجب می‌شود انسان‌ها با یکدیگر تعامل کنند و برای بهبود این تعاملات، زمینه‌های آن را ازطریق ایجاد سازه‌های مصنوعی در محل سکونت خود فراهم کنند. همچنین، دوام و بقای محیط زیست طبیعی در حال و آینده، توان فنی و مالی برای ایجاد سازه‌های مصنوعی توسط سازمان‌های متولی شهر (شهرداری) و زمان، محدودیت‌هایی بر خواسته‌های نامحدود انسان اعمال می‌کند که موجب تغییر رفتار و نگرش‌های انسان می‌شوند. به‌طور کلی فضای حاکم بر تعیین شاخص‌های شهری که نشان‌دهندة جامعیت موضوع باشد و استمرار در سنجش و اندازه‌گیری شاخص‌ها در آن لحاظ شده باشد را مشتمل بر سه عنصر کلیدی انسان، محیط شهری و امکانات و زیرساخت‌های مصنوع می‌توان در نظر گرفت (شکل 1).

 

شهر

انسان - محیط

انسان - زیرساخت‌های مصنوعی

زیست‌محیطی - زیرساختی

 

شکل 1- سپهر شاخص‌های شهری

 

 

الف) انسان و تعاملات اجتماعی

انسان علاوه بر نیازهای فیزیولوژیک مانند غذا، پوشاک و مسکن، به رشد، شکوفایی و بالندگی، روابط متقابل با دیگران، عشق و احساس تعلق، احترام و آبرو، ایمنی و امنیت، درک واقعیت‌ها و کشف حقایق، تفریح و سرگرمی، زیبایی و نظم، ثبات، قدرت و پیشرفت و نیازهای جهانی نیازمند است. رشد این تمایلات متأثر از فرهنگ و محیط پیرامون نیز است و در طول زمان تغییر می‌کند. در اثر تحول در نیازها، دگرگونی در کارکردهای محیط رخ می‌دهد و چون کارکرد محیط، تابعی از نیازهای انسان است، تغییر کارکردها باعث تغییر در کالبدها می‌شود (سلطانی و نامداریان، 1397).

 

ب) فضا و محیط شهری

شهرهای سنتی در گذشته بر پایة فعالیت‌های محدود روزمره شکل می‌گرفت و به‌دلیل حجم محدود فعالیت‌ها و محدودبودن پهنة شهر، جابجایی‌ها در آن غالباً به‌صورت پیاده انجام می‌شد. امروزه در طراحی شهر، به‌دلیل افزایش تراکم جمعیت و گسترة دامنة خدمات مورد نیاز ساکنان، مناطق شهری در مقیاسی بسیار بزرگ‌تر از آن چیزی‌اند که بتوان به راحتی و بدون وسیلة حمل‌ونقل تردد کرد. درواقع توجه به مفاهیم فیزیکی و کالبدی و غفلت از اهداف اجتماعی در طرح‌های توسعة شهری، چرخة نامطلوبی از نبود تعادل‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی را در شهرها به وجود آورده که چالش‌های جدی همچون فقر، اسکان غیررسمی، تعارضات فرهنگی، نزول کیفیت زندگی، شکاف‌های درآمدی، بی‌عدالتی در توزیع خدمات شهری و ... را به همراه داشته است. بخش عمدة این چالش‌ها ریشه در طراحی شهری دارد. دو رویکرد اصلی در برنامه‌ریزی توسعه و طراحی فضاهای شهری وجود دارد (ترکمان و همکاران، 1397)؛ «رویکرد نخبه‌گرا و قطعیت‌نگر» و «رویکرد نوعملکردگرا». در رویکرد نخست، توسعه مقوله‌ای صرفاً بیرونی تلقی شده است و به نظام موجود تحمیل می‌شود؛ ضمن آنکه ارزش‌های حرفه‌ای بر ارزش‌های پایدار جمعی و انسانی برتری دارد و ویژگی‌هایی از قبیل «ایجاد فضاهای باز، وسیع و تهی از انسانی»، «توجه به مسائل محیطی برای رفع نیازهای جسمانی مانند نور و هوای تازه»، «توجه به انسان متفکر و اندیشمند در طراحی شهری به‌جای توجه به عموم مردم و رفتارهای روزمرة آنها»، «تفکیک فعالیت‌ها و عرصه‌های حضور مردم»، «توجه به تکنولوژی برای توسعة اجتماعی» و «قطعیت‌نگری برای دستیابی به محصول طراحی شهری» را با خود دارد. در رویکرد دوم، توسعه مقوله‌ای درونی است که بر عوامل بیرونی نیز تأثیر می‌گذارد. در این رویکرد توجه به تمامی طیف نیازهای انسانی یعنی نیازهای جسمانی، ابعاد ذهنی و روحی یا معنایی انسان مدنظر است. در این رویکرد، شکل و فرم محیط ساخته‌شده متأثر از زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌‌محیطی است و خواسته‌های انسانی به‌گونه‌ای در قالب شهر سامان می‌یابد که «محیطی قابل زندگی» به‌جای «محیطی صرفاً برای تماشا» خلق شود. ویژگی‌های مهم این رویکرد عبارت‌اند از «توسعة فضاهای معین، تلفیق کاربری‌ها در راستای معنابخشی به فضاهای شهری، تأکید بر نیازهای انسانی، محصول نهایی مبتنی بر غنای معنایی و پیچیدگی شکل، اعتقاد به انعطاف‌پذیری کالبدی و اصالت‌دادن به رفتار انسانی». با بررسی ابعاد این حوزه در قالب محیط شهری، شاخص‌های مختلفی استخراج می‌شوند؛ ازجمله شاخص کیفیت هوا، شاخص کیفیت آب لوله‌کشی‌شده، میزان انتشار کربن، میزان استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، ردپای اکولوژیکی، مدیریت زباله و پسماندها، تنوع زیستی، میزان حفاظت از زیست‌بوم‌ها و منابع طبیعی، منابع و چشم‌اندازهای طبیعی و میزان تخریب کاربری‌های بکر و طبیعی.

 

ج) امکانات و سازه‌های مصنوعی

تعاملات جمعی و انسانی در شهر و ارتقای سطح کیفی آن، به امکانات و خدماتی نیازمند است که بر بستر ایجاد زیرساخت‌ها و سازه‌های مصنوع شهری در فضای محدود شهر شکل می‌گیرند. خدمات شهری طیف گسترده‌ای از امکانات و فضاهای شهری شامل فضاهای آموزشی، درمانی، فرهنگی، مذهبی، ورزشی، دسترسی‌های شهری، مسکن شهری و ... را دربرمی‌گیرد. محدودیت فضا و منابع لازم برای ایجاد یا توسعة زیرساخت‌ها و امکانات شهری، برنامه‌ریزان توسعة شهری را ناگزیر به توجه خاص به مفهوم تعادل و توازن در تخصیص منابع کرده است. به عبارتی، استفادة عادلانه و متوازن از این منابع در توسعة همه نواحی شهری یکی از الزامات برنامه‌های شهری محسوب می‌شود. منظور از عدالت فضایی و منابع در شهر، توزیع عادلانة ملزومات اساسی، امکانات، تسهیلات و خدمات شهری در میان مناطق مختلف شهر است. میزان برخورداری از زیرساخت‌های حمل‌ونقل شهری، دسترسی به خدمات حمل‌ونقل عمومی، دسترسی شهروندان به فناوری‌های نوین، میزان اماکن و فضاهای تفریحی و شاودی‌آور، تعداد مکان‌های یادمانی و گردشگری در محیط شهر، میزان حمایت از سلامتی و ایمنی فردی و اجتماعی در فضاهای شهری، وضعیت و کیفیت واحدهای مسکونی، تسهیلات و امکانات رفاهی در واحدهای مسکونی، دسترسی به خدمات شهری و ... ازجمله مهم‌ترین شاخص‌های مرتبط با این بخش به شمار می‌روند.

 

1-3 شاخص کیفیت زندگی

اصطلاح کیفیت زندگی عموماً برای احصای جنبه‌های مختلف و متعدد فضای فیزیکی اطلاق می‌شود که بر بهره‌وری، رضایت و شادبودن ساکنان یک منطقه کمک می‌کند. بیش از 100 تعریف مختلف از کیفیت زندگی در ادبیات موضوع ارائه شده‌اند و از این منظر هیچ اجماعی دربارة چگونگی اندازه‌گیری آنها وجود ندارد (نقدی و بابایی، 1394؛ Knopman, D. et al, 2015)؛ اما به‌طور کلی این تعاریف دربرگیرندة جنبه‌هایی از رفاه، شادمانی، بالاتر از متوسط بودن استاندارد زندگی و رضایت از زندگی است. رفاه اقتصادی، کیفیت و شرایط مسکن، شرایط بهداشتی، فرصت‌های آموزشی، امنیت عمومی، شرایط محیطی، آزادی بیان، امکانات و فرصت‌های تفریحی، محیط کار، تعاملات اجتماعی و جابه‌جایی از عواملی‌اند که برای تعریف شاخص کیفیت زندگی در نظر گرفته می‌شوند (Knopman, D. et al, 2015). ما در این مقاله براساس همین تعریف، شاخص کیفیت زندگی در شهر تهران را برای محلات مختلف شهر معرفی و اندازه‌گیری می‌کنیم. این شاخص تلفیقی دربرگیرندة مفاهیمی است که بخش‌هایی از هر سه عنصر کلیدی در تبیین شاخص‌های توسعة پایدار شهری را شامل می‌شود.

محور انسان (تعاملات اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی): شاخص‌های مرتبط با فعالیت‌های فردی و جمعی افراد در محلات مختلف در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی و امنیتی حول این محور تعریف شده‌اند. این شاخص‌ها در چهار گروه «جمعیت و مشارکت اجتماعی»، «اقتصادی»، «فرهنگ، هویت و حس تعلق به محله» و «حکمرانی، مدیریت شهری و امنیت اجتماعی» تقسیم‌بندی می‌شوند.

محور محیط زیست: شاخص‌های مرتبط با محیط زیست و آلودگی محیطی، وضعیت دفع و جابه‌جایی زباله، بهداشت عمومی، فضاهای عمومی محله، وضعیت پارک‌ها و بوستان‌ها، سرزندگی و سرسبزی محیط، زیبایی و روشنایی محله، تراکم ساختمان‌ها و نظایر اینها در این بخش قرار دارند.

محور امکانات شهری و سازه‌های مصنوعی: شاخص‌های این محور در سه گروه «امکانات شهری و فضای کالبدی»، «اماکن ورزشی، تفریحی و فرهنگی» و «کیفیت جابه‌جایی و تردد در معابر محله» تقسیم‌بندی می‌شوند.

2- مطالعات تجربی

مطالعات و بررسی‌های بسیار زیادی در ایران و خارج از کشور دربارة رتبه‌بندی محلات و مناطق یک شهر یا دربارة رتبه‌بندی شهرهای مختلف با یکدیگر انجام شده‌اند که در این بخش فقط به چند نمونه از آنها اشاره می‌شود:

ضرابی و همکاران (1391) در تحقیقی با هدف بررسی چگونگی و نحوة برخورداری مناطق چهارده‌گانة شهر اصفهان از لحاظ شاخص‌های فرهنگی و دستیابی به میزان نابرابری‌های ناحیه‌ای، 35 شاخص فرهنگی را انتخاب کرده‌اند. سپس با روش تحلیل عاملی به 5 عامل اصلی تقلیل داده و در انتها با کمک مدل TOPSIS جایگاه هریک از مناطق را در میزان برخورداری از شاخص‌های فرهنگی مدنظر تعیین کرده‌اند؛ این شاخص‌ها عبارت‌اند از فرهنگی هنری، فرهنگی آموزشی، فرهنگی پژوهشی، فرهنگی اجتماعی و مراجعه‌کننده به کتابخانه.

در تحقیق خاکپور و باوان پوری (1388)، برای تحلیل نابرابری در سطوح توسعه‌یافتگی شهر مشهد، ضمن به تصویر کشیدن میزان و چگونگی توزیع فضایی شاخص‌های بهداشتی - درمانی، مذهبی، اجتماعی - فرهنگی، ورزشی - تفریحی، اداری - خدماتی، علمی - پژوهشی در شهر مشهد، سطح برخورداری مناطق این شهر و تأثیر توزیع عادلانة امکانات و پایداری شهری با استفاده از الگوی موریس تحلیل و تشریح شده است.

امیرعضدی و همکاران (1388) با استفاده از منطق فازی یک شاخص تلفیقی توسعه‌یافتگی از مجموعه شاخص‌های هفت‌گانة «تسهیلات عمومی و تفریحی، شاخص‌های آموزشی، جمعیتی، فرهنگی، ارتباطات و مطبوعات، بهداشت و سلامت و اقتصادی و رفاهی» برای رتبه‌بندی مناطق شهری استان فارس تعریف کرده‌اند.

محمدزاده اصل و همکاران (1389) با هدف رتبه‌بندی مناطق 22گانة شهر تهران براساس جدیدترین شاخص‌های سلامت شهری و با استفاده از تکنیک ریاضی «تحلیل پوششی داده‌ها» در تحقیقی «شاخص‌های رفاه شهری مناطق مختلف شهر تهران» را رتبه‌بندی کرده‌اند. شاخص‌های سلامت شهری این تحقیق مطابق با تعریف سازمان بهداشت جهانی، شاخص رفاه مبتنی بر زندگی سالم کلان‌شهرها در قرن 21 و خصوصیات جمعیتی - سکونتی ارائه شده است.

مرصوصی و خزایی (1393) با استفاده از تکنیک تاپسیس و وزن‌دهی شاخص‌های ارزیابی با استفاده از آنتروپی شانون، مناطق 22گانة شهر تهران را با هدف نقش توزیع فضایی خدمات شهری در توسعة پایدار شهر رتبه‌بندی کرده‌اند.

نیک‌پور و همکاران (1394) در تحقیقی، به بررسی و تحلیل فضایی نابرابری‌های اجتماعی در مناطق شهری بابل با رویکرد شهر متراکم پرداخته‌اند. شاخص‌های نابرابری فضایی در شهر بابل در پنج دستة اصلی «اجتماعی و اقتصادی»، «آموزشی و فرهنگی»، «تأسیسات و تجهیزات شهری»، «درمانی» و «کیفیت مسکن» قرار گرفته‌اند.

امانپور و همکارانش (1395) برای بررسی میزان عدالت فضایی مناطق مختلف شهر اهواز در برخورداری از امکانات شهری، اقدام به تعیین شاخص عدالت فضایی کرده‌اند. آنها در تحقیق خود از 14 گروه اصلی حوزه‌های تجاری خدمات، آموزشی، فرهنگی - هنری، مذهبی، خدماتی - درمانی و ... استفاده کرده و مناطق شهر اهواز را با تکنیک ویکور رتبه‌بندی کرده‌اند.

مختاری و همکاران (1395) برای اولویت‌بندی طرح‌های سرمایه‌گذاری در بخش خدمات سازمان آ.ت. از روش تاپسیس فازی استفاده کرده و نتیجه گرفته‌اند بخش‌های مالی و بیمه‌ای، تفریحی و فرهنگی، عمده‌فروشی و خرده‌فروشی، حمل‌ونقل و بخش هتل و رستوران به‌ترتیب اولویت بیشتری دارند.

صادقی و زنجری (1396)، با به‌کارگیری تکنیک تاپسیس و تحلیل عاملی، میزان توسعه‌یافتگی مناطق 22گانة تهران را سنجیده‌اند و با خوشه‌بندی مناطق مختلف در پنج گروه مناطق توسعه‌یافته (برخوردار)، نسبتاً توسعه‌یافته، متوسط، کمتر توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته (کم برخوردار) تقسیم‌بندی کرده‌اند.

جمعه‌پور (1397) در راستای تبیین مدیریت یکپارچة منطقه کلان‌شهری تهران، با انجام مطالعه‌ای نتیجه گرفت در چارچوب مدیرت یکپارچه و سیستمی برای استقرار یک نگاه اکولوژیکی به توسعة کلان‌شهر تهران، ایجاد تعادل بین محیطی و محیط انسانی تعادل منطقه‌ای و توجه به ظرفیت‌های الکولوژیکی کلان‌شهر تهران الزامی است.

رضازاده و همکاران (1398) با هدف تدوین راهبردهایی برای بهبود توسعة پایدار محلة درکه در منطقة 1 تهران با استفاده از تحلیل SWOT اقدام به شناسایی توان‌ها، ظرفیت‌ها، پتانسیل‌های محیط زیست و گردشگری در منطقه کرده و نتیجه گرفته‌اند افزایش صمیمت، روابط همسایگی و حس تعلق ساکنان به محله، استفاده از طبیعت منطقه در جذب گردشگر و همچنین افزایش تمایل ساکنان به سکونت در محله، از پتانسیل‌های تهیه برنامه‌های راهبردی برای توسعة پایدار گردشگری در این محله‌اند.

مشایخی و همکاران (1398) به‌منظور بررسی شاخص‌های مؤثر بر کاهش میزان آسیب‌پذیری کالبدی مسکن شهری در منطقة 1 تهران با استفاده از تکنیک AHP و تکیه بر عوامل مستقیم و غیرمستقیم مانند «امنیت و ایمنی»، «رفاه و آسایش» و «صرفه‌جویی انرژی» مطالعه‌ای انجام داده‌اند که نتیجة آن نشان می‌دهد بسیاری از نواحی مسکونی این منطقه در معرض آسیب‌پذیری شدید قرار دارند.

مهدوی و همکاران (2008) با استفاده از متغیرهای زبانی در رتبه‌بندی کیفی گزینه‌ها، یک مدل تاپسیس فازی جدید برای حل مسائل تصمیم‌گیری چند معیاره معرفی کرده و نتایج کار خود را با روش‌های لی، چن - هوانگ و چن مقایسه کرده‌اند.

لو و همکاران (2010) با استفاده از روش تاپسیس فازی، خدمات وب را ارزیابی و انتخاب کرده‌اند. در مقالة آنها برای محاسبة فاصلة گزینه‌ها از راه‌حل ایده‌آل مثبت و منفی، از تابع فاصلة مینکووفسکی استفاده کرده‌اند که موجب افزایش کارایی روش تاپسیس فازی شده است.

چائو و همکاران^[4] (2020) چارچوبی از شاخص‌های مختلف برای طراحی توسعة پایدار شهری ارائه کرده‌اند. رویکرد آنها در این مطالعه، رویکرد جهانی است و با بررسی بیش از 2000 نماگر، چارچوب اندازه‌گیری خود را در قالب 14 گروه اصلی و 48 شاخص قابل اندازه‌گیری در نواحی شهری معرفی کرده‌اند. این چارچوب در چهار محور اصلی «محیط زیست»، «اجتماع»، «حکمرانی» و «اقتصاد» دربرگیرندة 14 گروه اصلی «انرژی»، «ضایعات و پسماندها»، «آب»، «آلودگی»، «حمل‌ونقل و جابه‌جایی»، «نقشه و طراحی»، «زمین»، «جنبه‌های اجتماعی»، «مدیریت»، «برنامه‌ریزی شهری و نوآوری»، «شفافیت»، «اقتصاد محلی»، «نیروی کار» و «مسائل مالی» است.

 

3- روش پژوهش

هدف این مقاله بررسی محلات مختلف شهر تهران از جنبه‌های مختلف برخورداری و کیفیت زندگی و درنهایت رتبه‌بندی آنها براساس میزان نزدیکی و دوری آنها از مقادیر ایده‌آل است. جنبه‌های مختلف در حقیقت همان شاخص‌هایی‌اند که داده‌های آنها برای انجام مقایسه جمع‌آوری شده‌اند و ما را به یک مسئلة «تصمیم‌گیری چند شاخصه^[5]» و درنهایت اولویت‌بندی محلات شهر می‌رسانند. مدل‌های مختلفی برای حل مسئلة تصمیم و اولویت‌بندی گزینه‌ها وجود دارد؛ ازجمله روش وزن‌دهی ساده^[6]، ویکور^[7]، تاپسیس، تاکسونومی عددی^[8] و روش دیمتل^[9]، الکتره و کمیرا^[10] که هریک از آنها نقاط ضعف و قوت خاص خود را دارند (آذر، 1396). ما در این مقاله از الگوی تاپسیس و برای لحاظ‌کردن عدم اطمینان و ابهام و نبود دقت در پاسخ‌ها، از منطق فازی استفاده می‌کنیم.

 

3-1 روش ^[11]Fuzzy TOPSIS

روش تاپسیس فازی یکی از روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه است که برای امتیازدهی و رتبه‌بندی گزینه‌ها به کار می‌رود و نخستین‌بار در سال 2000 توسط «چن» در مقاله‌ای با عنوان «بسط روش تاپسیس برای تصمیم‌گیری گروهی در محیط فازی» معرفی شد (Chen, 2000:1). اجرای این روش دارای چند مرحله است:

مرحله اول: تشکیل ماتریس تصمیم

فرض کنید n محله شهر را با m شاخص یا معیار می‌خواهیم رتبه‌بندی کنیم. میانگین نظرات مردم دربارة هر محله و برای هر شاخص به‌صورت یک عدد در قالب ماتریس زیر نشان داده می‌شود:

(1)

 

 

که در آن A_i نام محلات‌اند که باید براساس شاخص‌ها و معیارهای  اولویت‌بندی شوند.  میانگین نظرات مردم دربارة محلة i در شاخص j است.

مرحله دوم: فازی‌سازی و تشکیل ماتریس تصمیم فازی

پس از استانداردسازی درایه‌های ماتریس تصمیم‌گیری، هریک از آنها براساس تعریف (2) به یک عدد فازی مثلثی متقارن تبدیل می‌شود که در آن  انحراف معیار هر شاخص برای تمام محلات است.

(2)

 

بنابراین، تمام درایه‌ها (اعضا)ی ماتریس تصمیم‌گیری (2) را به‌صورت فازی مثلثی می‌توان بیان کرد:

(3)

 

مرحله سوم: محاسبة بیشینه و کمینة شاخص‌های با اثر مثبت و منفی

راه‌حل‌های ایده‌آل و ضد ایده‌آل براساس مفهوم نزدیکی نسبی گزینة مدنظر به مقدار ایده‌آل به دست می‌آیند. مقادیر ایده‌آل فازی با «مقادیر کمینه در معیارهای دارای اثر منفی» و با «مقادیر بیشینه در معیارهای دارای اثر مثبت» تعریف می‌شوند. براساس این اصل، فرض کنید  و  باشد؛ در این صورت برای تمام معیارها یا شاخص‌های دارای اثر مثبت، اعداد فازی را برحسب رابطه (5) بازنویسی می‌کنیم:

(4)

 

و برای تمام معیارها یا شاخص‌های دارای اثر منفی یا معکوس، آنها را برحسب رابطه (6) تغییر می‌دهیم:

(5)

 

مرحله چهارم: فازی‌زدایی اعداد فازی مثلثی

برای فازی‌زدایی روش‌های مختلفی وجود دارد که در این مقاله از روش پیشنهادی Chen and Hsieh استفاده می‌شود. براساس این روش، غیرفازی‌ساز عدد فازی A_i، میانگین موزون پارامترهای عدد فازی است که با فرمول زیر به دست می‌آید:

(6)

 

با محاسبة غیرفازی‌ساز بالا برای هر عدد فازی، بین آنها می‌توان مقایسه‌هایی انجام داد که بزرگی، کوچکی یا تساوی دو عدد فازی مشخص می‌شود.

مرحله پنجم: محاسبة جواب ایده‌آل و ضد ایده‌آل (Ideal and Anti-Ideal solutions)

با استفاده از روش غیرفازی‌ساز (7)، ابتدا مقدار غیرفازی‌ساز هریک از درایه‌ها  محاسبه و سپس مقدار ایده‌آل فازی  و مقدار ضد ایده‌آل فازی  برای هریک از معیارها در چارچوب ملاک زیر تعیین می‌شود:

• اگر در آن صورت مقدار ایده‌آل فازی
• اگر در آن صورت مقدار ایده‌آل فازی

در این صورت، جواب ایده‌آل فازی  و جواب ضد ایده‌آل فازی  به دست می‌آیند.

مرحله ششم: اندازه‌گیری فاصله بین دو عدد فازی

دو رویکرد اصلی برای اندازه‌گیری فاصله بین دو عدد فازی وجود دارد. این دو رویکرد عبارت‌اند از «روش اندازه‌گیری متوسط ساده» و «روش فاصله هندسی». در این گزارش از روش فاصله هندسی ارائه‌شده توسط جی فنگ دینگ (Ji- Feng Ding) استفاده می‌کنیم که به‌صورت زیر فرموله می‌شود:

(7)

 

که در آن  فاصله هندسی تعدیل‌یافته برای دو عدد فازی  است.( جی فنگ دینگ این فرمول را از مقالة T Hsieh and Chen, 1999)) اقتباس کرده است).

مرحله هفتم: محاسبة فاصلة گزینه‌های مختلف از راه‌حل‌های ایده‌آل و راه‌حل‌های ضد ایده‌آل با فرض اینکه وزن تمام گزینه‌ها یکسان باشند، میزان فاصلة گزینه‌ها از مقادیر ایده‌آل که با  و  نشان داده می‌شوند، به‌ترتیب به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:

(8)
(9)

 

مرحله هشتم: رتبه‌بندی گزینه‌ها

مقدار نسبی گزینه‌های مختلف A_i از راه‌حل ایده‌آل  با  نشان داده و به‌صورت زیر تعریف می‌شود:

(10)

 

واضح است  است. هر چقدر مقدار  یک گزینه به یک نزدیک‌تر باشد، آن گزینه رتبة بالاتری خواهد داشت.

 

4- تحلیل نتایج و رتبه‌بندی محلات شهر تهران

4-1 نمونه آماری و شاخص‌های شهری

کلان‌شهر تهران براساس آخرین تقسیمات شهری، 355 محله در قالب 22 منطقه دارد که براساس سرشماری سال 1395 جمعیتی در حدود 8،711،963 نفر را در خود جای داده است. در این بین، مناطق ۴، ۵، ۲، ۱۵ و ۱۴ بیشترین میزان تراکم جمعیتی را دارند (گزارش سالنامه آماری شهر تهران، 1396).

برای استخراج شاخص‌های آماری و مقایسة محلات مختلف شهر با یکدیگر ازطریق پرسشنامه، به محاسبة نمونه آماری نیاز است. نمونه آماری برای جامعة 7/8 میلیون نفری شهر تهران براساس فرمول کوکران  با فرض اینکه Z برابر 96/1، d مقدار خطای مجاز برابر 05/0، احتمالات موفقیت و عدم موفقیت نیز مساوی 5/0=p=q باشد، برای هر محله 384 نمونه و درنتیجه برای تمام 355 محله برابر 136320 پرسشنامه خواهد شد. با توجه به محدودیت‌های مختلف اعتباری و زمانی، تعداد اندک جمعیت برخی محلات یا نبود امکان دسترسی به همه محلات (مناطق نظامی) مجدداً حجم نمونه آماری با بهره‌گیری از نرم‌افزار جی پاور^[12] (G*POWER) محاسبه شد. حجم نمونه در این نرم‌افزار تابعی از توان آزمون (1-β)، سطح معنی‌داری α و شاخص اندازه تأثیر^[13] │ │ است که با فرض توان آزمون 95/0، مقدار خطای 05/0 و اندازه تأثیر 52/1 به عدد 127 پرسشنامه برای هر محله و تعداد 45085 پرسشنامه برای کل محلات رسیدیم. بعد از دریافت پرسشنامه‌ها، با توجه به ناقص‌بودن برخی از آنها و عدم پاسخگویی برخی محلات به سؤالات، درنهایت با اطلاعات مستخرج از 45004 پرسشنامه‌ای محاسبات انجام شده است که خانوارها در 335 محله (هر محله به‌طور متوسط 135 پرسشنامه) تکمیل کرده‌اند. انتخاب نمونه‌ها برای توزیع پرسشنامه‌ها براساس تعداد بلوک‌های هر محله و تعداد خانوارهای موجود در آن صورت گرفته است. در جدول زیر تعداد پرسشنامه‌های پرشده به تفکیک منطقه آمده است.

نمونه‌گیری در طرح رصد کیفیت زندگی در شهر تهران محله‌محور بوده است؛ درنتیجه، منطقه‌هایی با بیشترین تعداد محله، سهم بیشتری در کل پرسشنامه‌های پرشده دارند. براساس ارقام جدول 1 بیشترین تعداد پرسشنامه در منطقه ۵ پر شده که در آن 29 محله پوشش داده شده است. کمترین تعداد پرسشنامه نیز مربوط به منطقه ۹ با هفت محله است. براساس شاخص‌های معرفی‌شده در بخش 3-1 اطلاعات لازم در قالب 8 گروه اصلی برای تعیین شاخص کیفیت زندگی به شرح زیر از پرسشنامه‌ها استخراج و طبقه‌بندی شدند:

برای هریک از گروه‌های هشت‌گانة جدول 2، 65 معیار به شرح جدول 3 احصاء و در قالب محورهای اصلی شاخص کیفیت زندگی طبقه‌بندی شده‌اند^[14].

 

 

 

جدول 1- تعداد پرسشنامه‌های پرشده در پیمایش به تفکیک منطقه

ردیف	منطقه	تعداد محلة مطالعه‌شده	تعداد پرسشنامة پرشده
1	منطقه ۱	24	3242
2	منطقه ۲	21	2835
3	منطقه ۳	12	1584
4	منطقه ۴	20	2700
5	منطقه ۵	29	3906
6	منطقه ۶	11	1518
7	منطقه ۷	14	1892
8	منطقه ۸	13	1752
9	منطقه ۹	7	962
10	منطقه ۱۰	10	1349
11	منطقه ۱۱	17	2295
12	منطقه ۱۲	14	1892
13	منطقه ۱۳	13	1614
14	منطقه ۱۴	18	2410
15	منطقه ۱۵	18	2430
16	منطقه ۱۶	9	1215
17	منطقه ۱۷	13	1751
18	منطقه ۱۸	18	2368
19	منطقه ۱۹	13	1755
20	منطقه ۲۰	17	2294
21	منطقه ۲۱	13	1755
22	منطقه ۲۲	11	1485
کل تهران		335	45004

مآخذ: برگرفته از گزارش رصد کیفیت زندگی در شهر تهران

جدول 2- شاخص‌های اندازه‌گیری‌شده در پیمایش

ردیف	گروه	تعداد شاخص‌ها
1	جمعیت و مشارکت اجتماعی	10
2	اقتصاد محله	6
3	فرهنگ، هویت و حس تعلق محله‌ای	8
4	حکمرانی، مدیریت شهری و امنیت اجتماعی	13
5	محیط زیست محله	10
6	شهرسازی و امکانات کالبدی	10
7	اماکن ورزشی، تفریحی و فرهنگی	5
8	کیفیت جابه‌جایی و معابر در محله	3

مآخذ: یافته‌های تحقیق

 

جدول 3- شاخص‌های مقایسه‌ای کیفیت زندگی محلات شهری تهران

محور	گروه	شاخص و نحوه اثر آنها
انسان و تعاملات اجتماعی	جمعیت و مشارکت اجتماعی	جمعیت (-) جمعیت مالک مسکونی (+) درصد باسوادی (+)  نسبت زنان مطلقه به کل زنان محله (-)  جمعیت افراد سالمند بالای 65 سال (+) رضایت از روابط مردم با فروشندگان مواد غذایی (+) وجود افراد معتمد و شناخته‌شده برای حل مسائل محله‌ای (+) فراوانی خانوارهای به‌هم‌ریخته و نابسامان در محله (-) تعداد خویشاوندان درجه یک سرپرست خانوار (+) میزان شرکت در انجمن‌ها و تشکل‌های مردمی (+)
	اقتصادی	درصد اشتغال مردان (+) درصد اشتغال زنان (+)  قدمت بنا برحسب سال (-)  تعداد اتاق خواب (+) میزان درآمد سرپرست خانوار (+) متوسط هزینه‌های مصرفی خانوار (+)
	فرهنگ، هویت و حس تعلق به محله	میزان علاقة ساکنان به محلة خود (+) تعداد مسجد، حسینیه و تکیه در محله (+) تعداد کانون‌های مذهبی و فرهنگی (+) میزان اعتماد به هم‌محله‌ای (+) اعتماد به کسبه و مغازه‌دارهای محل (+) اعتماد به ماموران شهرداری (+) اعتماد به رفتگر محله و کارکنان فضای سبز (+) اعتماد به آژانس‌های تاکسی و اتومبیل کرایه (+) مدت زمان سکونت ساکنان (+)
	حکمرانی، مدیریت شهری و امنیت اجتماعی	رضایت از نظارت بر فعالیت دستفروش‌ها و وانتی در محله (+) رضایت از حضور به موقع ماموران نیروی انتظامی در صورت نیاز (+) میزان امنیت زنان و دختران در روز در محله (+) میزان امنیت زنان و دختران برای تردد در شب (+) امنیت کودکان در مقابل خودروها و سواره‌ها هنگام تردد در خیابان (+) امنیت کودکان در مقابل خلافکاران هنگام تردد در خیابان‌های محله (+) فراوانی سرقت از منزل (-) فراوانی زورگیری (-) فراوانی اراذل و اوباش شرور (-) فراوانی افراد معتاد در محله (-) فراوانی متکدیان در محله (-) فراوانی کارتن‌خواب‌ها در محله (-) فراوانی فروشندگان مواد مخدر در محله (-)
محیط زیست و مدیریت شهری	محیط زیست محله	میزان شیوع حیوانات موذی در محله (-) رضایت از حمل زباله از کوچه یا خیابان در محله (+) میزان آلودگی صوتی در محله (-) رضایت از بهداشت و محیط زیست محله (+) لذت ساکنان از زندگی در محلة خود (+) میزان تمایل بر ترک محله (-) میزان سر زندگی فضاهای عمومی (+) زیبایی و روشنایی فضاهای عمومی (+) تعداد پارک یا بوستان در محله (+) تراکم ساختمان‌ها (-)
امکانات شهری و سازه‌های مصنوعی	شهرسازی و امکانات کالبدی	آسفالت کوچه یا خیابان (+) دسترسی به اتوبان و بزرگراه (+) کیفیت پیاده‌روهای محله (+) جای پارک خودرو (+) وضعیت روشنایی معابر در شب (+) تعداد مراکز بهداشتی و درمانی (+) تعداد مراکز آموزشی با کیفیت (+) مدت زمان پاسخگویی به درخواست خدمت اورژانس یا آتش‌نشانی از زمان اولین تماس (+) تعداد مراکز خدماتی در محل (پلیس 10+، دفاتر ثبت اسناد، دفاتر ازدواج و طلاق، میادین تره‌بار و ...) (+)
	اماکن ورزشی، تفریحی و فرهنگی	امکانات تفریحی و فراغتی در محله (+) تعداد کتابخانه‌های عمومی و سالن‌های مطالعه (+) تعداد فرهنگسرا و سالن‌های نمایش و تئاتر (+) تعداد سالن‌ها و اماکن ورزشی (+) تنوع و تعدد رستوران و سالن‌های غذاخوری (+)
	کیفیت جابه‌جایی و معابر محله	میزان ازدحام و شلوغی خیابان‌های محله (-) سهولت دسترسی و کیفیت وسایل حمل‌ونقل عمومی(اتوبوس، تاکسی و مترو) (+) ضریب مالکیت و میزان تردد موتورسیکلت (-) متوسط زمان رانندگی به مراکز اداری (-)

مآخذ: یافته‌های تحقیق

 

 

2) تحلیل داده‌ها

همان‌طور که گفته شد تعداد محلات کلان‌شهر تهران در سال 1395 در کل 355 محله است که در این پژوهش به‌دلیل دسترسی‌نداشتن به داده‌های تمام محلات، فقط 335 محله بررسی شده‌اند. رتبه‌بندی محلات و مناطق شهر تهران براساس شاخص‌های تعیین‌شده، با فرض یکسان‌بودن وزن همه شاخص‌ها، به روش «تاپسیس فازی» و مطابق مراحل انجام شده است.

مرحله اول) تشکیل ماتریس تصمیم‌گیری: از بین 65 شاخص برشمرده‌شده در جدول 5 فقط 53 شاخص که برای تمام محلات اندازه‌گیری شدند و دارای پاسخ بوده‌اند، به‌عنوان شاخص نهایی در نظر گرفته شده‌اند؛ بنابراین، ماتریس تصمیم‌گیری متشکل از 53 شاخص و 335 محله شهر به تفکیک مناطق 22گانة شهر تهران است.

مرحله دوم) استانداردسازی اطلاعات ماتریس تصمیم اولیه: با توجه به اینکه پاسخ برخی سؤالات به‌صورت کیفی و بر مبنای طیف لیکرت در دامنة 1 تا 9 قرار داشتند، تمام اعداد و درایه‌های ماتریس تصمیم از مقدار کمینة آنها کسر و بر تفاضل بیشینه از کمینة هر ستون، تقسیم و حاصل در 10 ضرب شده است ( ). با این کار تمام درایه‌ها استانداردسازی و به عددی در بازة [0,10] تبدیل می‌شوند.

مرحله سوم) تبدیل اعداد اولیه به اعداد فازی مثلثی براساس رابطه (3): تمام اعداد مربوطه به‌صورت عدد فازی مثلثی متقارن در نظر گرفته شده‌اند. در اینجا یک ماتریس با ابعاد 335*(53*3) به دست می‌آید.

مرحله چهارم) در این مرحله براساس روابط (5) و (6) مقدار بیشینه و کمینة شاخص‌های با اثر مثبت و منفی یعنی  و  برای تمام درایه‌های ماتریس مشخص می‌شود.

مرحله پنجم) در این مرحله تمام درایه‌های ماتریسی به‌دست‌آمده از مرحله چهارم، با استفاده از رابطه (7) فازی‌زدایی می‌شوند و مجدداً یک ماتریس 335*53 به دست می‌آید.

مرحله ششم) در مرحله ششم برای تمام 53 ستون ماتریس فازی‌زدایی‌شده بیشینه و کمینة آنها به دست می‌آید. مقدار ایده‌آل برابر مقدار بیشینه و مقدار ضد ایده‌آل برابر مقدار کمینه انتخاب می‌شود؛ یعنی اگر برای ستون اول، مقدار فازی‌زدایی‌شدة عنصر سطر سوم بیشینة تمام عناصر آن ستون باشد،   آن عدد فازی را برابر مقدار ایده‌آل قرار می‌دهیم.

مرحله هفتم) در این مرحله با استفاده از رابطه (8)، درجه نزدیکی اعداد فازی ماتریس مرحله سوم از شاخص ایده‌آل و ضد ایده‌آل مطابق رابطه (8) محاسبه می‌شود. در این مرحله برای هر ستون یک عدد فازی ایده‌آل و عدد فازی ضد ایده‌آل به دست می‌آیند که مبنای محاسبه فاصله هندسی رابطه (8) هستند.

مرحله هشتم) با محاسبة  و  برای هر ستون، مقادیر  و  براساس روابط (9) و (10) و سپس مقدار  برای هر گزینه محاسبه می‌شود. در پایان هر گزینه‌ای که به عدد یک نزدیک‌تر باشد، رتبة بالاتری کسب می‌کند. تمام 335 محلة شهر تهران بر همین اساس رتبه‌بندی شده‌اند که نتیجة آن در قالب پنج خوشه در جداول 6 تا 10 نشان داده شده‌اند.

 

4-3- رتبة برخورداری و خوشه‌بندی محلات:

منظور از خوشه‌بندی، دسته‌بندی محلات به محلات کاملاً توسعه‌یافته، برخوردار، کم برخوردار و نیازمند مداخله برای ارتقای سطح زندگی ساکنان است. چنانچه در نمودار زیر مشخص است، توزیع نمرات ارزیابی کیفیت زندگی محلات شهر نشان می‌دهد بخش درخور توجهی از محلات حول مقدار میانگین متمرکزند و بخش‌هایی در اطراف آن قرار دارند.

مقدار میانگین نمرات برابر 4658/0 و انحراف معیار آنها برابر 06754/0 است. برای آزمون نرمال‌بودن توزیع نمرات از آماره جارک - برا^[15] استفاده شده است؛ با مقدار 338/5 و مقدار p-value برابر 07/0 می‌توان نتیجه گرفت فرض نرمال‌بودن توزیع بالا را در سطح 5 درصد نمی‌توان رد کرد؛ بنابراین، در خوشه‌بندی محلات شهر تهران با استفاده از خواص منحنی نرمال، بخش میانی منحنی برای محلات درحال توسعه در نظر گرفته شد و در اطراف این محلات دو طیف «محلات کاملاً برخوردار» و «محلات برخوردار» از یک سمت و «محلات کم برخوردار» و «محلات نیازمند مداخله» در سمت دیگر تعریف شدند. محله‌های موجود در طیف متوسط به‌عنوان محلات نیمه‌توسعه‌یافته یا درحال توسعه در نظر گرفته می‌شوند؛ بنابراین، با استفاده از رابطة  و  که درآن  معرف متوسط و  انحراف معیار نمرات ارزیابی کیفیت زندگی در تمام محلات شهر تهران است، تمام محلات به پنج خوشه تقسیم می‌شوند:

خوشة اول که معرف محلات توسعه‌یافته یا کاملاً برخوردار ازنظر سطح امکانات یا کیفیت زندگی‌اند، نمرة بیشتر از  دارند. براساس رابطة مزبور، 6 محله در این بخش می‌گنجند که به‌ترتیب در جدول 4 نشان داده شده‌اند:

خوشة دوم که معرف محلات توسعه‌یافته یا برخوردار ازنظر سطح امکانات یا کیفیت زندگی‌اند، نمرة کمتر از  اما بیشتر از  دارند. براساس رابطة مزبور، 57 محله در این بخش می‌گنجند که به‌ترتیب در جدول 5 نشان داده شده‌اند:

خوشة سوم که معرف محلات متوسط یا درحال توسعه ازنظر سطح امکانات یا کیفیت زندگی‌اند، نمرة کمتر از  اما بیشتر از  دارند. براساس رابطة مزبور، 105 محله به شرح جدول 6 در این بخش قرار دارند:

خوشة چهارم که معرف محلات کمتر برخوردار یا کمتر توسعه‌یافته ازنظر سطح امکانات یا کیفیت زندگی‌اند، نمرة کمتر از  و بیشتر از  دارند. براساس رابطة مزبور، 106 محله در این بخش می‌گنجند که به‌ترتیب در جدول 7 نشان داده شده‌اند:

خوشة پنجم که معرف محلات توسعه‌نیافته یا نیازمند مداخله ازنظر سطح امکانات یا کیفیت زندگی‌اند، نمرة کمتر از  دارند. براساس رابطة مزبور، 61 محله در این بخش می‌گنجند که به‌ترتیب در جدول 8 نشان داده شده‌اند:

 

 

 

 

جدول 4- محلات کاملاً برخوردار شهر تهران

رتبه	نام محله	نمره ارزیابی
1	شهرک قدس	0.63949
2	جماران	0.63868
3	هفت حوض	0.62969
4	قنات کوثر	0.62673
5	ایوانک	0.60861
6	شهران شمالی	0.60564

مآخذ: یافته‌های تحقیق

 

جدول 5- محلات نسبتا برخوردار شهر تهران

نمره ارزیابی	محله	رتبه	نمره ارزیابی	محله	رتبه
0.55273	شهرک دریا	36	0.59833	تجریش	7
0.55260	دارآباد	37	0.59746	اکباتان	8
0.55233	کاشانک	38	0.59039	شهران جنوبی	9
0.55027	چیذر	39	0.58776	والفجر	10
0.54975	دردشت	40	0.58729	صادقیه	11
0.54953	درب دوم	41	0.58299	سازمان برنامه شمالی	12
0.54932	سرخه حصار	42	0.58293	آپادانا	13
0.54729	گلستان	43	0.58271	مرزداران شرقی	14
0.54695	سپهر	44	0.58173	شهرک نفت	15
0.54670	نظامی گنجوی	45	0.58084	شریف	16
0.54620	ویلاشهر	46	0.58000	خانی آباد شمالی	17
0.54600	نازی آباد	47	0.57915	ساعی	18
0.54523	شهر آرا	48	0.57895	حصار بوعلی	19
0.54413	بهجت آباد	49	0.57693	زعفرانیه	20
0.54196	برق آلستوم(ستارخان)	50	0.57418	امانیه	21
0.54036	دولت آباد	51	0.57313	سنائی	22
0.53996	یوسف اباد	52	0.56836	شهرک غزالی	23
0.53854	فرمانیه	53	0.56827	پرواز	24
0.53716	قیطریه	54	0.56795	دزاشیب	25
0.53700	فیروزآبادی	55	0.56777	طرشت	26
0.53690	تهران ویلا	56	0.56515	دهکده المپیک	27
0.53669	کاظم اباد	57	0.56509	قبا	28
0.53597	سعادت آباد	58	0.56356	تهرانپارس	29
0.53469	مرزداران غربی	59	0.56159	امامزاده قاسم	30
0.53467	جهاد	60	0.55865	کوی نصر	31
0.53445	پیروزی	61	0.55692	دریا	32
0.53428	اباذر	62	0.55643	زیبادشت	33
0.53395	آبشار	63	0.55463	نیاوران	34
			0.55335	مهران	35

 

جدول 6- محلات با سطح توسعه متوسط شهر تهران

نمره ارزیابی	محله	رتبه	نمره ارزیابی	محله	رتبه
0.49420	دربند	116	0.53232	باغ فردوس	64
0.49392	شهرک بعثت	117	0.53211	سید خندان	65
0.49286	امیرآباد	118	0.53194	لویزان  - شیان	66
0.49253	دریان نو	119	0.52905	سازمان برنامه جنوبی	67
0.49235	سهروردی - باغ صبا	120	0.52832	حسین آباد - مبارک آباد	68
0.49194	شهرک پرواز	121	0.52729	سازمان آب	69
0.49189	درکه	122	0.52698	مجید آباد	70
0.49072	شورا	123	0.52640	آشتیانی	71
0.49055	شهرک دانشگاه تهران	124	0.52597	شهرک شهرداری	72
0.49020	ابوذر	125	0.52573	مهران	73
0.48955	حکمت	126	0.52463	پاسداران - ضرابخانه	74
0.48954	کاووسیه	127	0.52365	اقدسیه منطقه 20	75
0.48943	نبی اکرم	128	0.52148	دکتر هوشیار	76
0.48902	دهقان	129	0.52068	سوهانک	77
0.48873	اوین	130	0.51892	شهدای گمنام	78
0.48835	دریاچه شهدای خلیج فارس	131	0.51880	صدرا	79
0.48739	ولی عصر شمالی	132	0.51822	کوثر	80
0.48689	دیلمان	133	0.51436	سرو آزاد	81
0.48659	عباس آباد - اندیشه	134	0.51416	آرارات	82
0.48538	شریعتی جنوبی	135	0.51385	پرستار	83
0.48411	کشاورز	136	0.51097	حکیمیه	84
0.48306	اختیاریه	137	0.51085	فراز	85
0.48065	بهاران	138	0.50889	مدائن	86
0.47950	ونک	139	0.50872	جنت آباد مرکزی	87
0.47877	قصر - حشمتیه	140	0.50840	فردوس	88
0.47872	کاج	141	0.50786	ایران	89
0.47840	شهرک فرهنگیان-آزادی	142	0.50742	آسمان	90
0.47822	پاسداران	143	0.50701	دانشگاه تهران	91
0.47748	ازگل	144	0.50696	قلهک	92
0.47737	تیموری	145	0.50589	ارم	93
0.47718	نارمک شمالی	146	0.50546	حافظیه	94
0.47540	تهرانسر غربی	147	0.50542	بیمه	95
0.47477	وردآورد	148	0.50507	تاکسیرانی	96
0.47391	خانی آباد جنوبی	149	0.50434	سیزده آبان	97
0.47361	شاهد	150	0.50339	حمزه آباد	98
0.47306	محمودیه	151	0.50323	هوانیروز	99
0.47201	(اسفندیاری (بستان	152	0.50320	سلسبیل شمالی	100
0.47193	قیام	153	0.50266	فدک	101
0.47135	مجیدیه	154	0.50235	کوهک	102
0.47120	امیریه	155	0.50231	لشگرشرقی	103
0.47102	بهار	156	0.50208	داوودیه	104
0.47093	منصوریه منگل	157	0.50175	حشمت الدوله-جمالزاده	105
0.47039	امامت	158	0.50132	اراج	106
0.47015	فرحزاد	159	0.50130	مطهری	107
0.46981	ولیعصر	160	0.50100	نیلوفر- شهید قندی	108
0.46981	جنت آباد شمالی	161	0.50006	دروس	109
0.46905	استاد معین	162	0.49885	دانشگاه - گلها	110
0.46889	جنت آباد جنوبی	163	0.49710	باشگاه نفت	111
0.46860	اوقاف	164	0.49648	گلچین	112
0.46711	نیروی هوایی	165	0.49582	امجدیه - خاقانی	113
0.46696	بهمنیار	166	0.49552	کالاد(کوهک)	114
0.46612	خواجه نصیر - حقوقی	167	0.49535	سرتخت	115

مآخذ: محاسبات تحقیق

 

جدول 7- فهرست محلات کمتر توسعه‌یافتة شهر تهران

نمره ارزیابی	محله	رتبه	نمره ارزیابی	محله	رتبه
0.43331	نفرآباد، هاشم آباد	221	0.46552	استخر	168
0.43289	شاهین	222	0.46184	آبشار-دردار	169
0.43248	کیان شهر شمالی	223	0.46023	فردوسی	170
0.43238	چیتگر جنوبی	224	0.45988	جوادیه	171
0.43182	بازار	225	0.45970	شهادت	172
0.43181	اسماعیل آباد	226	0.45951	کارون شمالی	173
0.43108	باغ فیض	227	0.45890	جمهوری	174
0.43060	کیان شهرجنوبی	228	0.45851	پونک	175
0.42953	تسلیحات	229	0.45850	کرمان	176
0.42872	وصفنارد	230	0.45832	پونک شمالی	177
0.42756	حصارک	231	0.45818	علی آباد جنوبی	178
0.42589	مشیریه	232	0.45595	منیریه	179
0.42568	تهرانپارس غربی	233	0.45577	زرکش	180
0.42553	شمشیری	234	0.45563	قلمستان	181
0.42549	راه آهن	235	0.45424	شاهد	182
0.42546	مینابی	236	0.45414	بهداشت	183
0.42490	زینبیه	237	0.45256	سجاد	184
0.42347	لشگر غربی	238	0.45191	بروجردی	185
0.42331	آذری	239	0.45158	گلابدره	186
0.42329	ولی عصر جنوبی	240	0.45142	ظهیرآباد	187
0.42232	تولید دارو	241	0.45115	ابن بابویه	188
0.42149	شهرک استقلال	242	0.45097	مجیدیه - دبستان	189
0.42029	انبارنفت	243	0.44976	حسن آباد - زرگنده	190
0.42021	هفت چنار	244	0.44927	شمس آباد - مجیدیه	191
0.41960	شهید باقری	245	0.44917	دولتخواه شمالی	192
0.41920	نارمک	246	0.44913	دروازه شمیران	193
0.41898	ولی آباد	247	0.44739	اسدی	194
0.41860	دولتخواه جنوبی	248	0.44661	مهرآباد جنوبی	195
0.41755	انقلاب -فلسطین	249	0.44656	شهرزیبا	196
0.41602	ابوذر	250	0.44620	صاحب الزمان	197
0.41566	مراد آباد	251	0.44595	صفائیه	198
0.41460	عارف	252	0.44458	شاد آباد	199
0.41418	شکوفه شمالی	253	0.44446	شوش	200
0.41389	المهدی	254	0.44425	تختی	201
0.41205	زاهدگیلانی	255	0.44338	پونک جنوبی	202
0.41114	شکوفه جنوبی	256	0.44291	آگاهی	203
0.40930	خواجه نظام الملک	257	0.44242	شیوا	204
0.40726	سعید آباد	258	0.44227	اندیشه	205
0.40692	صددستگاه	259	0.44211	شبیری-جی	206
0.40659	بریانک	260	0.44183	علم و صنعت	207
0.40658	کارون جنوبی	261	0.44177	چیتگر شمالی	208
0.40454	شمس آباد	262	0.44157	باغ خزانه	209
0.40294	یافت آباد	263	0.44032	خزانه	210
0.40265	توحید	264	0.44020	امام خمینی	211
0.40250	صاحب الزمان	265	0.43925	سرآسیاب دولاب	212
0.40227	اسلام آباد- والفجر	266	0.43901	شریعتی شمالی	213
0.40204	فروزش -امیربهادر	267	0.43768	افسریه جنوبی	214
0.40201	حر	268	0.43624	کوهسار	215
0.40167	شکوفه	269	0.43620	امام زاده حسن	216
0.40087	قاسم آباد-ده نارمک	270	0.43587	جوانمرد قصاب	217
0.39982	رضویه	271	0.43575	قاسم آباد(اشراقی)	218
0.39977	دولاب	272	0.43512	یاخچی آباد	219
			0.43364	افسریه شمالی	220

مآخذ: محاسبات تحقیق

جدول 8- فهرست محلات توسعه‌نیافته و نیازمند مداخله شهر تهران

نمره ارزیابی	محله	رتبه	نمره ارزیابی	محله	رتبه
0.37015	سنگلج	304	0.39731	ارامنه	273
0.36853	نوروزآباد	305	0.39360	مسعودیه	274
0.36814	چهارصددستگاه	306	0.39352	بلورسازی	275
0.36796	هرندی	307	0.39335	تهرانپارس شرقی	276
0.36774	اسکندری	308	0.39330	یافت آباد جنوبی	277
0.36766	نظام آباد	309	0.39236	شهرک فردوس	278
0.36757	ابوذرشرقی	310	0.39220	مقدم	279
0.36597	گلشن (خاک سفید)	311	0.39193	هلال احمر	280
0.36535	باغ آذری	312	0.39140	جلیلی	281
0.36354	مظاهری	313	0.39140	ارگ-پامنار	282
0.36005	جوادیه	314	0.39131	کن	283
0.35959	سلسبیل جنوبی	315	0.39057	سلامت	284
0.35867	نعمت آباد	316	0.39002	هاشمی	285
0.35826	خلیج فارس جنوبی	317	0.38968	اتابک	286
0.35669	امامزاده عبداله	318	0.38887	جوادیه	287
0.35644	حسین آباد دولاب	319	0.38871	دهقان - گرگان	288
0.35471	امامزاده یحیی	320	0.38843	دلگشا	289
0.35158	تقی آباد	321	0.38831	زمزم	290
0.35063	صفا	322	0.38770	مینا	291
0.34954	یافت آباد شمالی	323	0.38736	شهید رجایی	292
0.34887	شمیران نو	324	0.38698	طیب	293
034805	شهید کاظمی	325	0.38611	زنجان جنوبی	294
0.34635	وحیدیه	326	0.38581	عباسی	295
0.34127	مختاری-تختی	327	0.38505	سراسیاب مهراباد	296
0.33762	ابوذرغربی	328	0.38125	مخصوص	297
0.33417	خلیج فارس شمالی	329	0.38121	زهتابی	298
0.33274	دستغیب	330	0.38094	هفده شهریور	299
0.32419	کوهسار	331	0.37694	صادقیه منطقه 18	300
0.31897	هاشم آباد	332	0.37555	بهارستان	301
0.30215	سلیمانی تیموری	333	0.37365	شهرک نفت	302
			0.37203	علی آبادشمالی	303

 

مآخذ: محاسبات تحقیق

 

 

4-4 رتبة برخورداری و خوشه‌بندی مناطق:

در هر منطقه تعدادی محله وجود دارد که الزاماً همگی در یک خوشه یا طبقه ازنظر سطح برخورداری و کیفیت زندگی قرار ندارند. در جدول 9 با استفاده از میانگین نمرات ارزیابی محلات هر منطقه، مناطق 22گانة تهران از جنبة کیفیت زندگی و سطح برخورداری رتبه‌بندی شده‌اند.

همان‌طور که مشخص شد 5 منطقه در خوشة توسعه‌یافته و 3 منطقه در بخش نیازمند مداخله قرار دارند.

 

جدول 9- رتبه‌بندی مناطق مختلف تهران و خوشه‌بندی آنها

منطقه	وضعیت برخورداری	نمره ارزیابی
منطقه 2	توسعه‌یافته	0.53480
منطقه 1	توسعه‌یافته	0.53372
منطقه 6	توسعه‌یافته	0.53266
منطقه 22	توسعه‌یافته	0.52094
منطقه 3	توسعه‌یافته	0.51217
منطقه 21	متوسط	0.49103
منطقه 5	متوسط	0.48814
منطقه 8	متوسط	0.48162
منطقه 13	متوسط	0.46951
منطقه 20	متوسط	0.46914
منطقه 4	متوسط	0.46461
منطقه 7	کم برخوردار	0.45276
منطقه 16	کم برخوردار	0.44612
منطقه 19	کم برخوردار	0.44222
منطقه 14	کم برخوردار	0.42936
منطقه 11	کم برخوردار	0.42570
منطقه 12	کم برخوردار	0.42324
منطقه 15	کم برخوردار	0.41985
منطقه 9	کم برخوردار	0.41959
منطقه 17	نیازمند مداخله	0.40954
منطقه 10	نیازمند مداخله	0.40761
منطقه 18	نیازمند مداخله	0.40154

مآخذ: محاسبات تحقیق

5- خلاصه، نتیجه‌گیری و پیشنهادات سیاستی

در این مقاله براساس اطلاعات مستخرج از پرسشنامه‌های طرح رصد کیفیت زندگی شهر تهران در سال 1395، محله‌های مختلف در مناطق 22گانة شهر تهران ازنظر شاخص کیفیت زندگی مقایسه شدند. 53 نماگر مبتنی بر اطلاعات مستخرج از 45004 پرسشنامه تکمیل‌شده از خانوارهای نمونه در 335 محله شهر، با وزن یکسان و در قالب 3 محور کلی و 8 گروه اصلی برای سنجش میزان کیفیت زندگی در آنها استفاده شدند. با کمک تکنیک تاپسیس فازی این محلات به‌ترتیب میزان برخورداری و سطح رضایت و کیفیت زندگی در آنها رتبه‌بندی شدند. سپس با بررسی توزیع آماری نمرات ارزیابی محلات، آنها به پنج دستة محلات کاملاً توسعه‌یافته، محلات نیمه‌توسعه‌یافته، محلات درحال توسعه و محلات کم برخوردار و محلات نیازمند مداخله تقسیم‌بندی شدند. نتایج به‌دست‌آمده نشان دادند:

از 335 محلة مطالعه‌شده در این تحقیق و براساس محاسبات انجام‌شده مبتنی بر نمونه‌های آماری، 63 محله از کیفیت زندگی بالاتر از حد متوسط و 167محله پایین‌تر از سطح متوسط کیفیت زندگی قرار گرفته‌اند. برخی از محلات توسعه‌یافته در تعدادی از شاخص‌ها در وضعیتی پایین‌تر از محلات دیگر قرار دارند و تعدادی از محلات توسعه‌نیافته نیز در برخی از شاخص‌ها از وضعیت بهتری نسبت به مناطق و محله‌های توسعه‌یافته برخوردارند؛ بنابراین، نتایج به‌دست‌آمده به معنی ضعف و کمبود نداشتن محله‌های توسعه‌یافته یا نبود امکانات مطلق در محله‌های توسعه‌نیافته نیست.

مناطق 2، 1، 6، 22 و 3 به‌ترتیب پنج منطقة توسعه‌یافتة شهر تهران براساس میانگین نمرات شاخص کیفیت زندگی در محلات آنها و مناطق 17، 10 و 18 به‌ترتیب به‌عنوان کم برخوردارترین مناطق ازنظر شاخص کیفیت زندگی و نیازمند مداخله برای ارتقای سطح کیفی و رفع مشکلات شناخته شده‌اند.

براساس نتایج به‌دست‌آمده، محلات شهرک قدس در منطقه 2، جماران در منطقه 1، هفت حوض در منطقه 3، قنات کوثر در منطقه 4 و ایوانک در منطقه 5، پنج محلة برتر و محلات خلیج‌فارس در منطقه 22، دستغیب در منطقه 9، کوهسار در منطقه 5، هاشم‌آباد در منطقه 15 و سلیمانی تیموری در منطقه 10، به‌ترتیب پنج محله شهر با کمترین نمرة ارزیابی کیفیت زندگی براساس مجموع شاخص‌های کیفیت زندگی شهری محسوب می‌شوند.

نتایج حاصل از روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه مانند تاپسیس نسبت به تعییرات داده‌ها بسیار حساس‌اند؛ به‌طوری‌که با تغییر مقادیر کمی در یک شاخص، جایگاه محله‌ها در رتبه‌بندی نهایی دستخوش تغییر می‌شود؛ بنابراین، لازم است متولیان امور شهری در هنگام تصمیم‌گیری برای سیاست‌های شهری، توسعة منطقه‌ای و تخصیص منابع در محلات مختلف شهر براساس این روش‌های کمی با احتیاط و دقت بیشتری این نتایج را در کنار سایر ابزارهای تصمیم‌گیری استفاده کنند.

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، پیشنهادات زیر برای توسعه و برخورداری محلات نیازمند مداخلة شهر تهران ارائه می‌شود:

الف) پیشنهادات کلان و عمومی:

اقدامات بسترساز اجتماعی با استفاده از فناوری‌های دیجیتالی با هدف اعتمادسازی و جلب مشارکت ساکنان و نهادهای دخیل در امر توسعه و نوسازی ازطریق کارگاه‌های آموزشی و فضای مجازی مرتبط با نوسازی در سطح محلات، تهیه و تدوین مطالب مرتبط با نوسازی در نشریه‌های مختلف در برنامه‌های جاری توسعة محلات قرار دارند.

تهیه و نشر مجازی کتاب محلات با هدف ارتقای هویت محلی و احساس تعلق ساکنان به شهر و محله، بررسی، گردآوری و تدوین اسناد و اطلاعات محلات، مستندسازی وقایع و خاطرات و تدوین کتاب هر محله انجام شود.

انجام پایش‌های مستمر میدانی براساس شاخص‌های کیفیت زندگی از ساکنان محلات و ثبت و ظبط نتایج آنها در سامانة آماری شهرداری به‌منظور ایجاد پایگاه اطلاعات منسجم از وضعیت کیفیت زندگی در هر محله.

پایدارسازی ساختمان‌های فرسوده، نوسازی املاک واقع در بافت فرسوده در محلات و برنامه‌ریزی برای تعریض معابر محلات ارگ - پامنار، زینبیه، مظاهری، باغ آذری، هاشمی، باغ خزانه، بهارستان و امام‌زاده یحیی.

جمع‌آوری متکدیان و کارتن‌خواب‌ها، بهبود وضعیت جمع‌آوری زباله‌ها در محلات فردوسی، بهارستان، دروازه شمیران، امام‌زاده یحی، بازار، قیام، کوثر و هرندی در منطقه 12.

استقرار یا افزایش گشت‌زنی‌های پلیس پیشگیری از جرائم در محلات شهرک دریا، هلال‌احمر، کاظم‌آباد، امامت، راه‌آهن، عباسی، انبار نفت، بازار، گلچین و سلیمانی تیموری برای کمک به کاهش سرقت و زورگیری.

بهبود وضعیت روشنایی معابر در محلات شهرک دانشگاه تهران، سلیمانی تیموری، عباسی، فروزش، دروازه شمیران، بهارستان، شهرک فردوس و خواجه نصیر.

بهبود و افزایش امکانات رفاهی و تفریحی در محلات اسکندری، ایران، کوهسار، جوادیه، قیام، خلیج‌فارس شمالی، خواجه نصیر، انقلاب فلسطین، مینایی و صفا.

برنامه‌ریزی برای حل مشکل ترافیک در محلات زعفرانیه، اوین، کاوسیه، محمودیه، سلیمانی تیموری، داوودیه، امانیه، قلهک، قبا و اراج.

صدور مجوز و راهنمایی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در گسترش تعداد رستوران و سالن‌های غذاخوری در محلات سلیمانی تیموری، شهرک دانشگاه تهران، اکباتان، ویلا شهر، عارف، نعمت‌آباد، شمیران نو و شکوفه شمالی.

 

تشکر و قدردانی

این مقاله براساس طرح «ارزیابی توسعه‌یافتگی محلات و مناطق 22گانة شهر تهران» در سال 1397 در پژوهشکدة اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی تدوین شده است. نویسندگان از زحمات آقای دکتر علاءالدین ازوجی سپاسگزاری می‌نمایند که در اجرای طرح مشارکت داشتند.

 

[1] مگالاپلیس (megalopolis)، گاهی مگاپلیس نیز نامیده می‌شود، به زنجیره‌‌ای از چند منطقة کلان‌شهری (متروپلیتن) گفته می‌شود که تقریباً هم‌جوارند. ابرشهری با جمعیتی بیش از 10 میلیون ساکن.

[2] /( https://en.wikipedia.org/wiki/Settlement_hierarchy)

[3] Maslow

[4] Chao, A. L., et al (2020)

[5] Multi Attribute Decision Making (MADM)

⁶ Simple Additive Weighting

[7] VIKOR (Serbian: VIseKriterijumska Optimizacija I Kompromisno Resenje, that means: Multicriteria Optimization and Compromise Solution)

[8] Numerical Taxonomy

[9] DEMATEL

^[10] KEMIRA

[11] Fuzzy Technique for Order of Preferences Similarities to Ideal Solution

[12] نرم‌افزار G*Power نرم‌افزار رایگانی است که برای محاسبة توان آماری در آزمون‌های مختلف نظیر آزمون t، F و مربع کای و محاسبة اندازة نمونه آماری به‌عنوان تابعی از سطح معنی‌داری و تحلیل حساسیت تحلیل‌های آماری نسبت به تغییرات اندازه نمونه به کار می‌رود. https://www.gpower.hhu.de

[13] اندازه تأثیر یک مفهوم آماری است که توان رابطه بین دو متغیر را اندازه‌گیری می‌کند. انواع مختلفی از اندازه‌های تأثیر در آمار معرفی شده‌اند؛ ازجمله ضریب همبستگی پیرسون، اختلاف میانگین‌های استانداردشده، ضریب کوهن، ضریب هج، روش کرامر و نسبت احتمالات وقوع یک پدیده.

[14] این تقسیم‌بندی صرفاً براساس میزان قرابت و نزدیکی مفاهیم به یکدیگر و برای سادگی محاسبات بوده است و به‌دلیل یکسان فرض کردن وزن آنها، در رتبه‌بندی نهایی الیته تأثیری ندارند.

[15] Jarque-Bera Normality Test

تعداد مشاهده مقاله: 20,412

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,764