تحلیل فضاهای عمومی شهرها از منظر رهیافت سرزندگی نمونه: پارک ساحلی آتای میاندوآب

مقدمه

در جغرافیا مفهوم فضا به دو صورت مطلق و نسبی به کار می‌رود. برخلاف فضای مطلق که برخوردار از ویژگی‌های ژئومتریکال و بازنمود عینی و متعین است، فضای نسبی حاصل روابط و نسبت‌های تصادفی یا برنامه‌ریزی‌شده و مشروط به وقوع یا روی‌دادن واقعیت یا فعالیتی است که معمولاً مردم و ارتباطات و کنش اقتصادی و اجتماعی آنها را تولید می‌کند یا می‌سازد (Kitchin and Maynooth, 2009: 268). بنا بر نظر هاروی^[1] به تعداد عملکردهای انسانی و فرایندهای اجتماعی، فضای نسبی وجود دارد؛ از این رو مفاهیمی نظیر فضای اقتصادی، فضای اجتماعی، فضای طبیعی، فضای آگاهی، فضای تکنولوژیک و... از این دست به شمار می‌آیند (شکویی، 1375: 286). هاروی بر این اعتقاد است که فضا نه مطلق، نه نسبی و نه ارتباطی است، بلکه بنا بر شرایط می‌تواند یکی از آنها یا تمام آنها باشد (هاروی، 1376: 3).

فهم فضای جغرافیایی در ارتباط با مکان تحقق می‌یابد. در ساده‌ترین بیان، فضا به جایی اشاره دارد که با مکان‌ها (به‌عنوان مراکز عمل آگاهانه و ارادی انسان و نیز جایگاه کارکردهای اجتماعی) اشغال شده است؛ به تعبیر دیگر، فضا به آدرس و مکان به زندگی در آن آدرس مربوط می‌شود (Agnew, 2005: 82؛ شکویی، 1375: 275). پارک‌های عمومی شهرها نیز از مصادیق فضاهای نسبی به شمار می‌روند که به‌واسطة مکان‌های عمومی و حضور گروهها و قشرهای اجتماعی، هویت و جایگاه خود را در شهر پیدا می‌کنند.

فضای عمومی شهر در کانون تحلیل حاضر قرار دارد. این فضا عرصه و بستری است که داستان زندگی جمعی در آن گشوده می‌شود و فضایی است که همة مردم می‌توانند در آن حضور یابند و فعالیت کنند. به رغم سابقة طولانی ایجاد مکان‌های عمومی، طرح این مفاهیم ریشه در دورة مدرن و به‌طور مشخص قرن هجدهم دارد که جامعه را فضایی برای انعقاد ارتباط بین غریبه‌ها قلمداد می‌کند.

در دهه‌های اخیر مفاهیم قلمرو و فضای عمومی و ارتباط بین آنها، توجه برخی فیلسوفان سیاسی و اجتماعی همچون هانا ارنت^[2] و یورگن هابرماس^[3] را به خود جلب کرده است. از نگاه آنها، فضای عمومی جایی است که در آن ملاقات شهروندان با یکدیگر به‌منظور انجام مباحث باز و آزاد انجام می‌شود و ارتباطات عمومی را فرموله می‌کند (Pachenkov, 2013: 13). در یک رویکرد غالباً فرهنگی نیز افرادی چون ریچارد سنت^[4]، اروینگ گافمن^[5] و گلیفرد گریتز^[6]، فضا یا مکان عمومی را جایی می‌دانند که پتانسیل معاشرت‌پذیری دارد و امکان مواجهة افراد غریبه را فراهم می‌کند. به‌طور سنتی مکان عمومی را می‌توان معادل محدوده‌ای فیزیکی دانست که ممکن است اشکال گوناگونی از قبیل میادین، خیابان‌های اصلی، تئاترها، کافه‌ها، سالن‌های سخنرانی، مجامع دولتی، کانون‌های تبادل سهام و همة کانون‌هایی را دربر‌گیرد که غریبه‌ها می‌توانند در آن همدیگر را ملاقات کنند (Sennet, 2010: 260).

فضاهای شهری را می‌توان به‌طورکلی مشتمل بر مکان‌های خصوصی، نیمه‌خصوصی و مکان‌های عمومی دانست. مکان‌های عمومی را می‌توان به دو دستة مکان‌های سخت و واجد کالبد مشخص (مانند میدان و خیابان) و مکان‌های نرم و فاقد وجوه کالبدی مشخص (مانند پارک و فضاهای باز) دسته‌بندی کرد (قلیچ و عماری، 1392: 23). به‌طورکلی مکان‌های عمومی شهری علاوه بر آنکه بیشترین ارتباط را با شهروندان و محیط زندگی‌شان دارند، نقش بسزایی نیز در «هویت‌بخشی» و «برقراری احساس آرامش» در شهرها ایفا می‌کنند. این دسته از فضاها با دربرگرفتن سه بعد «کالبد»، «عملکرد» و «معنا» در پی افزایش ســطح کیفیت زندگی شهری و تشــویق شهروندان به برقراری هرچه بیشتر تعاملات اجتماعی در محیط‌های شهری هستند (موئدی و همکاران، 1392: 160). مهم‌ترین ویژگی مکان‌های عمومی، قابلیت دسترسی آن برای همة افراد از گروههای سنی، جنسی، نژادی و قومی و قشرهای گوناگون اجتماعی است. فضاهای عمومی را بخش عمومی، بخش خصوصی و نهادهای محلی می‌توانند مالک باشند و مدیریت کنند (محمودپور، 1393: 26). مدیریت و سرزندگی فضاهای عمومی به‌مثابة یکی از شاخص‌های موفق شهری از دغدغه‌های اصلی دست‌اندرکاران ادارة شهر از زمان آگورای یونانی[7] و فوروم رومی[8] بوده است؛ اما با وجود این سابقة طولانی تا مدت‌ها از توجه برنامه‌ریزان شهری دور مانده است. در دهه‌های اخیر برنامه‌ریزان و طراحان شهری به فرایند مکان‌سازی اهمیت بیشتری داده‌اند؛ از این رو در طراحی و ساخت مکان‌ها به ارتباطات وجوه سه‌گانة فرم، فعالیت و تصویرسازی اهمیت بیشتری داده‌اند. مکان‌سازی به‌طور مشخص ریشه در دهة 1960 و افکار جین جکوبز[9] و ویلیام اچ ویت[10] دارد. آ‌نها بر سرزندگی محله‌ها و پذیرندگی مکان‌های عمومی تأکید داشتند. امروزه در مکان‌سازی بر معیارهایی چون اجتماع‌محوری و اهمیت به پیشران‌های اجتماعی، اولویت چشم‌انداز ذهنی بر فرم، قابلیت سازگاری، قابلیت دربرگیری، پویایی، چندوجهی‌بودن و ترکیب کاربری‌ها، متن ویژه، ماهیت انتقال‌دهندگی، انعطاف‌پذیری، ارتقای همکاری، جامعه‌پذیری و معاشرت‌پذیری تأکید می‌شود (https://www.pps.org/article/what-is-placemaking).

 

 

شکل- 1: جهت‌گیری‌های سیاست‌گذاری ارتقای حس مکان شهری (مکان‌سازی) (Source: Montgomery, 2007: 7)

مفهوم سرزندگی فضاهای عمومی در سال‌های اخیر، نظر جغرافی‌دانان، طراحان شهری و پژوهشگران علوم سیاسی و... را به خود جلب کرده است (Jalaladdini, 2012: 3). سرزندگی معادل انگلیسی واژگانی چون viability، vitality liveliness و livability است (فروتن و همکاران، 1392: 66). مفهوم سرزندگی بر فضایی امن‌تر، مطلوب‌تر و جذاب‌تر دلالت دارد که قابلیت عرضة گزینه‌های بیشتری را برای فعالیت‌های اجتماعی و مبادلات فرهنگی ارائه می‌کند (فرازمند و صحی‌زاده، 1392: 2). فضای سرزنده نتیجة موفقیت‌آمیز فرایند مکان‌سازی برای مردم است؛ درواقع سرزندگی شهری برآیند سرزندگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.

 

 

شکل- 2: ابعاد سرزندگی شهری (Source: Zhou, 2012: 16)

 

سرزندگی شهری حاصل تعامل بین شهر و شهروند است؛ زیرا تا زمانی که انسان و تعاملات اجتماعی در فضاهای عمومی نادیده گرفته شود، شهر نقش خود را در تضمین سلامت روابط میان شهروندان به کلی از دست خواهد داد (آرین‌پور و موسایی، 1394: 4). ارتقای سلامت در تعاملات انسانی در مکان‌های عمومی شهر نیازمند برنامه‌ریزی و تدابیر خردمندانة مدیریت شهری است. با افزایش جمعیت شهرها، وجود فضاهای سرزنده برای فعالیت‌های اجتماعی و پرکردن اوقات فراغت اهمیت و ضرورت بسیاری یافته است (حبیبی و همکاران، 1395: 3). انگارة مفروض «پویایی شهر به‌مثابة یک موجود زنده» منوط و ملزم به سرزندگی و نشاط است؛ به بیان دیگر، لازمة سرزندگی فضای شهری، حضور مردم و شهروندان در فضاهای عمومی است. در این راستا، باید نقش فضای شهری یا به بیانی فضایی که در آن تعاملات اجتماعی شهروندان شکل گرفته و فرهنگ جامعه در بستر آن ارتقا می‌یابد، پررنگ شود (Cheraghi et al., 2013: 51)؛ این در حالی است که اغلب، فضاهای شهری موجود فاقد جذابیت و کارایی لازم برای ارتقای فعالیت‌ها و تعاملات اجتماعی سالم هستند. متأسفانه شرایط حاکم بر بیشتر شهرهای امروزی به‌نوعی تداعی‌کنندة این واقعیت است که برآیند ابعاد و کارکردهای گوناگون شهری کمتر در راستای اهداف متعالی انسانی و سرزندگی اجتماعی هستند. چنانچه فضاهای شهری برخوردار از سرزندگی مناسب باشند و فعالیت‌ها و تفریحات سالم به گونه‌ای در آنها سازمان یابد که مطابق با ارزش‌های جامعه باشد، حضور فعال مردم و پیرو آن سرزندگی و زیست‌پذیری افزایش می‌یابد. از این منظر سرزندگی راهبردی برای تجدید حیات و ارتقای کیفیت محیط شهری محسوب می‌شود (Zang zarin et al., 2015: 661). از سویی یادگیری و ارتقای حیات فردی در سپهر اجتماعی امکان‌پذیر می‌شود و از دیگر سو، سرزندگی فضاهای عمومی شهر در گرو حضور فعال و پرشور افراد و آحاد مردم است (جیکوبز، 1386: 160)؛ بنابراین می‌توان گفت تعاملات سازندة فرد، جامعه و فضاهای عمومی شهری از ارکان خلق تجربه‌های ناب و دوست‌داشتنی و عاملی برای مهار مخاطرات ناشی از خالی‌شدن فضا از مردم و رهایی از شرایط خشک و انعطاف‌ناپذیر، بی‌هویت، ناخوانا، فاقد روح و معنا در فضاهای عمومی است (Abdul rahman et al., 2015: 624).

 

جدول- 1: صاحب‌نظران مرتبط با بحث سرزندگی

نام	سال	رئوس معیارها	نظریات
لینچ[11]	1997	زیست‌محیطی	سلامتی محیط‌زیست را پایه و اساس و عامل ایجاد سرزندگی در شهر می‌داند
جیکوبز[12]	1961	سرزندگی شهرهای بزرگ آمریکایی	پویایی و احساس زنده‌بودن شهر در گرو مراکز شهری پیچیده، متراکم و پرازدحام به همراه حضور و جنب و جوش
کریر[13]	1975	فضای شهری	توجه به عناصر و جنبه‌های کالبدی شهر
مونت گوموری[14]	1998	ساخت شهر، سرزندگی و طراحی شهری	تعداد افرادی که در ساعات مختلف شبانه‌روز در خیابان حضور دارند، فعالیت‌ها و رخدادهای فرهنگی و جشن‌ها در طول سال موجب به‌وجودآمدن محیطی سرزنده و بانشاط و پرجنب‌وجوش می‌شود
راپاپورت[15]	1977	جنبه‌های انسانی فرم شهری	موقعیت غیرانفعالی انسان درمقابل محیط (کاهش متقابل انسان و محیط) و قابلیت حرکت در محیط
رومی[16]	1982	معماری و شهر	توجه به عناصر و جنبه‌های کالبدی عرصة عمومی شهر

منبع: دیو‌سالار و عالی‌شأن، 1396: 136 و نگارندگان

 

سابقة توجه اندیشمندان و پژوهشگران به موضوع سرزندگی به دهه‌های واپسین قرن بیستم برمی‌گردد. جین جیکوبز و کوین لینچ^[17] از مشهورترین افرادی هستند که به‌طور خاص موضوع سرزندگی را بررسی کرده‌اند. به اعتقاد جیکوبز، گوناگونی اجتماعی سرزندگی را به دنبال خواهد داشت. لینچ نیز در کتاب «نظریة شکل شهر»، سرزندگی را در مقیاس کلان بررسی کرده و در طبقه‌بندی خود عمدتاً معیارهای بیولوژیکی و اکولوژیکی را مدنظر قرار داده و عواملی نظیر مسائل اجتماعی‌فرهنگی را نادیده گرفته است (لینچ، 1376: 155؛ جیکوبز، 1386: 160).

زنگ و همکاران^[18] (2018) نقش الگوی توسعة شهری را در سرزندگی و نشاط فضاهای عمومی در شهر شیکاگو در ایالات متحده و یوهان در چین با استفاده از کلان‌داده‌ها[19] مقایسه کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که شهر شیکاگو نسبت به یوهان از نشاط و سرزندگی بیشتری برخوردار است.

کینگسون و همکاران^[20] (2018) رابطة بین الگوهای مختلف رشد شهری را در شهرهای چینی تجزیه و تحلیل کرده‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد اشکال مختلف رشد، تأثیرات متفاوتی بر سرزندگی شهری دارد.

 ویچ و همکاران^[21] (2012) نیز ویژگی‌های کارکردی پارک‌های کوچک را در شهرهای جاکارتا و یوکوهاما به‌عنوان دو شهر آسـیایی بررسی تطبیقی کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که کارکردهای اجتماعی، مهم‌ترین عامل سـرزندگی پـارک‌هـا در این شهرهاست.

همچنین سونگ و لی^[22] (2015) فعالیت پیاده‌روی و محیط اقامتی را با استفاده از نظریة سرزندگی شهری جیکوب بررسی کردند. نتایج این مطالعه نشان داد فعالیت پیاده‌روی با شش شرط جیکوبز شامل استفادة ترکیبی از زمین، تراکم، اندازة بلوک، سن ساختمان، دردسترس‌بودن و فضاهای خالی محدوده رابطه دارد.

مارکت و میرال- گواش^[23] (2015) سرزندگی و فعالیت فیزیکی سالمندان بارسلونا را در رابطه با نقش محیط قابل پیاده‌روی بررسی کردند. نتایج حاکی از آن بود که محیط آثار متفاوتی با توجه به جنس دارد، چنانچه مردان مسن نسبت به زنان مسن برای سرزندگی شهری مستعدتر بودند.

در حوزة پژوهش‌های داخلی نیز، کوروش گلکار (1386) سرزندگی شهری را یکی از مؤلفه‌های سازندة کیفیت طراحی شهری تعریف می‌کند. پژوهش وی با رویکرد غالب کالبدی انجام شده و به بعد ادراک مخاطب و حس دریافتی از فضا توجهی نشده و درنهایت ازدحام و شلوغی فضاهای عمومی را معادل سرزندگی شهری تلقی کرده است.

برزگر و همکاران (1392) نیز مطالعه‌ای را با عنوان «ارتقای سرزندگی محله‌های شهری با رویکرد پایداری شهری؛ نمونة موردی: شهرک گلستان، منطقة ٢٢ تهران» انجام دادند. براساس نتایج این پژوهش، میزان پایداری و سرزندگی محدودة مطالعاتی متوسط ارزیابی شده است.

شالی و بهبودیان باجگیران (1389) نقش منظر ذهنی را در ارتقای سرزندگی فضاهای عمومی شهر جدید گلبهار نسبت به منظر عینی مؤثرتر می‌دانند. نتایج پژوهش آنها نشان می‌دهد تنوع کالبدی مناسب در منظر شهری، شرط لازم برای سرزندگی شهری است؛ زیرا بستر فضایی مناسبی را برای حضور افراد مهیا می‌کند؛ اما آنچه موجب پایداری سرزندگی می‌شود، تداوم حضور و فعالیت‌های انسان در فضای شهری است.

در جمع‌بندی ادبیات پژوهش می‌توان گفت که پژوهش‌های کمی در حوزة سرزندگی شهری انجام شده است و پژوهش حاضر از این نظر که دربارة مهم‌ترین پارک عمومی یک شهر رو به رشد کشور یعنی میاندوآب انجام می‌شود، به‌نوعی از اهمیت زیادی برخوردار است و توانسته با بهره‌گیری از تجارب گذشته این موضوع را به‌خوبی پردازش کند.

پارک‌های شهری به‌منزلة عمومی‌ترین فضاهای باز شهری، یکی از مهم‌ترین کاربری‌های موجود در شهرها هستند که وجود سرزندگی در آنها، بستری مناسب را برای ایفای نقش‌های گوناگون اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی این فضاها فراهم می‌کند و از طریق ایجاد تنوع در کارکردها و عملکردهای یـک پـارک می‌توان فضایی مطابق با انتظارات شهروندان ایجاد کرد؛ زیرا مطلوبیت فضا ازنظر استفاده‌کنندگان ارتباط مستقیمی با برآورده‌شدن توقعات آنها دارد (غریب‌پور، 1392: 59).

مقالة حاضر حاصل پژوهش درزمینة سرزندگی در پارک ساحلی آتا در میاندوآب است. میاندوآب ازجمله شهرهای میانی و رو به رشد کشور است که جمعیت آن براساس نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 برابر با 134425 نفر بوده است. مهم‌ترین فضای عمومی شهری میاندوآب، پارک ساحلی زرینه‌رود است. این پارک به وسعت 2/6 هکتار در کنارة ‌غربی رودخانة زرینه‌رود و در راستای شمالی‌جنوبی گسترش یافته است. با عنایت به اینکه این پارک جایگاه مهمی در نظام فراغتی درون‌شهری میاندوآب دارد، مقالة حاضر موضوع سرزندگی در این فضای عمومی را مدنظر قرار داده است. نظر به اینکه گروههای جمعیتی گوناگون میاندوآب، اوقات فراغت خود را در این فضای عمومی می‌گذرانند، از این رو دیدگاه و رضایتمندی افراد با توجه به ساختار سنی، جنسی، وضعیت تأهل و سطح تحصیلات آنها دربارة شرایط اجتماعی، کالبدی و زیست‌محیطی سنجیده شد؛ بنابراین می‌توان گفت که پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که چه رابطه‌ای بین سرزندگی و ویژگی‌های جمعیتی در پارک ساحلی شهر میاندوآب وجود دارد.

 

روش و محدودة پژوهش

مقالة حاضر براساس اصول دانش پژوهش از منظر هدف، کاربردی و به‌لحاظ ماهیت، توصیفی‌تحلیلی است. گردآوری داده‌های پژوهش مبتنی بر روش‌های اسنادی و میدانی (با استفاده از پرسش‌نامه) بوده است. در تحلیل یافته‌های میدانی نیز از نرم‌افزارهای SPSS و Excel و همچنین نرم‌افزار EXPERT CHOISE بهره گرفته شد. تعداد نمونه‌ها براساس معادلة کوکران، 384 نفر در نظر گرفته شده و توزیع پرسش‌نامه‌ها به‌صورت تصادفی بوده است. همچنین به‌منظور تحلیل دیدگاه خبرگان، 20 نفر از کارشناسان به‌صورت هدفمند انتخاب شده‌اند. گویه‌های پرسش‌نامه در قالب طیف لیکرت تدوین شده‌اند؛ این طیف پنج گزینة پاسخگویی را در اختیار پرسش‌شونده قرار می‌دهد تا گرایش خود دربارة گویة مورد پرسش را مشخص کند. این طیف از دامنة گرایش کاملاً موافق تا کاملاً مخالف تغییر می‌یابد (حافظ‌نیا، 1389: 178). در پژوهش حاضر به گزینة کاملاً موافق عدد 5 و به گزینة کاملاً مخالف عدد 1 و همچنین به حد متوسط این طیف نیز عدد 3 داده شده است؛ بنابراین چنانچه میانگین گویه‌ای از عدد 3 بیشتر باشد، نشان‌دهندة تمایل پاسخگو به گزینه‌های موافق و کاملاً موافق و در صورتی که میانگین کمتر از عدد 3 باشد، منظور پاسخگو گزینة مخالف و کاملاً مخالف است.

 

جدول- 2: معیارها و گویه‌ها

معیار	گویه	معیار	گویه
امنیت و ایمنی	ایمنی زمین بازی کودکان ایمنی فضاهای ورزشی هشدارهای ایمنی لازم مانند تذکر آب آشامیدنی، آرامش روانی	ادراکی – حسی	جذابیت فضاهای پارک، تمایل به حضور دوباره، برآورد نشاط و شادی و آرامش به‌واسطة فضاهای سبز و آبنما
تعاملات اجتماعی	جذب گروههای مختلف اجتماعی به دلیل تنوع برنامه‌ها و فعالیت‌های ارائه‌شده برای تمام سنین مناسب‌بودن فضا برای تعامل و گفت‌وگو معرفی پارک به دوستان و آشنایان پس از مراجعه به پارک، احساس لذت و شادابی از حضور در پارک وجود فضاهای گردهمایی و تعامل اجتماعی جوانان، برگزاری مراسم‌ و گردهمایی‌ها و نمایشگاههای فعلی مایل‌بودن به آشنایی با افراد، برقراری ارتباط و صحبت‌کردن با آنها	امکانات تفریحی	فضاهای طراحی‌شده برای گذران اوقات فراغت در پارک به‌صورت فردی و خانوادگی، مناسب‌بودن اماکن و فضاهای موجود مثل آمفی‌تئاتر برای انجام فعالیت‌های اجتماعی و جمعی (مانند برگزاری جشن‌ها و...) تعداد فضاهای ورزشی پارک مثل قایق‌سواری و دوچرخه‌سواری کیفیت فضاهای ورزشی در پارک (مثل زمین بسکتبال، والیبال، فوتسال)

منبع: نگارندگان با استخراج از متون تخصصی

 

میزان پایایی پرسش‌نامة پژوهش، براساس ضریب آلفای کرونباخ 804/0 است که پایایی مطلوب پرسش‌های پرسش‌نامه و همبستگی درونی پرسش‌ها برای سنجش متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد. برای تحلیل یافته‌ها از آزمون پارامتریک T-test تک‌نمونه‌ای و AHP استفاده شده است. آزمون T-test، فاصلة میانگین جامعه با نقطة مدنظر (میانگین جامعه) را اندازه‌گیری می‌کند. از این آزمون می‌توان برای مقایسة میانگین یک نمونه یا یک عدد ثابت یا ادعا نیز استفاده کرد (دلاور و زهراکار، 1391: ۲۱۷). همچنین برای اولویت‌بندی معیارهای سرزندگی در پارک ساحلی میاندوآب از روش تحلیل سلسله‌مراتبی AHP استفاده شده است.

شهر میاندوآب در موقعیتˊ3 ˚46 تا ˊ8 ˚46 طول جغرافیایی و ˊ57 ˚36 تا ˊ59 ˚36 عرض جغرافیایی و در جنوب شرقی استان آذربایجان غربی قرار دارد. ارتفاع متوسط آن 1300 متر از سطح دریاهای آزاد است. وسعت محدودة قانونی میاندوآب 3545 هکتار و جمعیت آن براساس نتایج سرشماری سال 1395 برابر با 134425 نفر بوده که از این تعداد 68679 نفر مرد و 65746 نفر زن بوده‌اند. شهر میاندوآب بر بستر جلگة میاندوآب واقع شده و به دلیل قرارگیری بین دو رود زرینه‌رود و سیمینه‌رود (به ترکی به ترتیب جیغاتو و تاتائو)، میاندوآب نامیده شده است. پارک ساحلی آتا با مساحت تقریبی 2/6 هکتار در لبة غربی زرینه‌رود واقع شده است (شکل 3). فضاهای طراحی‌شده برای گذران اوقات فراغت در پارک ساحلی آتا (به‌صورت فردی و خانوادگی)، مناسب‌بودن اماکن و فضاهای موجود مثل آمفی‌تئاتر برای انجام فعالیت‌های اجتماعی و جمعی (مثل برگزاری جشن‌ها و...)، تعداد فضاهای ورزشی پارک (مثل زمین بسکتبال، والیبال، فوتسال) و کیفیت فضاهای ورزشی در پارک (مثل زمین بسکتبال، والیبال، فوتسال) موجب شده است این پارک جایگاه خاصی در نظام گذران اوقات فراغت شهر میاندوآب و سکونتگاههای روستایی مجاور پیدا کند؛ از این منظر پرازدحام‌ترین پارک عمومی میاندوآب محسوب می‌شود و به‌ویژه مورد اقبال خانواده‌های میاندوآبی است.

 

شکل- 3: موقعیت محدودة پژوهش

 

تحلیل یافته‌های پژوهش

همان‌طور که گفته شد، انجام این پژوهش مبتنی بر سنجش دیدگاه شهروندان براساس نمونه‌گیری بوده است. در این راستا 384 پرسش‌نامه در بین بازدیدکنندگان از پارک ساحلی آتا توزیع شد. ترکیب پرسش‌شوندگان شامل 261 نفر مرد و 123 نفر زن بوده است. از میان شرکت‌کنندگان، 250 نفر مجرد و 134 نفر متأهل بوده‌اند. به بیانی 65.1 درصد استفاده‌کنندگان از پارک ساحلی میاندوآب را افراد مجرد تشکیل می‌دهند و 34.9 درصد استفاده‌کنندگان نیز افراد متأهل هستند. همچنین ازنظر سنی، شرکت‌کنندگان در پژوهش به چهار گروه سنی 15- 29، 30- 44، 45- 59 و 60 و بالاتر از آن تقسیم‌بندی شدند که از این تعداد 271 نفر در گروه سنی 15- 29، 87 نفر از افراد در سنین بین 30- 44، 8 نفر در سنین بین 45- 59 و 28 نفر در سنین بالای 60 سال مورد پرسش قرار گرفتند. ازنظر سطح تحصیلات نیز، 36 نفر از شرکت‌کنندگان در پژوهش افراد بی‌سواد و دارای دیپلم، 102 نفر دیپلم و فوق دیپلم، 182 نفر لیسانس و 64 نفر فوق لیسانس و بالاتر بوده‌اند. در ادامه نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل پرسش‌نامه‌های پیش‌گفته ارائه می‌شود.

 

تحلیل یافته‌ها در معیار امکانات تفریحی

تحلیل گویه‌های فضاهای طراحی‌شدة پارک ساحلی آتا در ارتباط با معیار امکانات تفریحی براساس گذران اوقات فراغت به‌صورت فردی و خانوادگی، تناسب امکانات پارک برای مراسم جمعی (آمفی‌تئاتر و جایگاه جشن‌ها و مراسم عمومی) و بررسی کمیت و کیفیت فضاهای ورزشی تحقق یافته است. بررسی رضایت پرسش‌شوندگان از امکانات تفریحی پارک آتا گویای آن است که 228 نفر (59 درصد) از بازدیدکنندگان پارک را برای گذران اوقات فراغت مطلوب می‌دانند، 57 نفر (15 درصد) در حد متوسط از پارک رضایت دارند و 99 نفر (26 درصد) از امکانات تفریحی پارک برای گذران اوقات فراغت فردی و خانوادگی رضایت ندارند.

بررسی پاسخ‌ها در گویة تناسب امکانات پارک برای مراسم جمعی (آمفی‌تئاتر و جایگاه جشن‌ها و مراسم عمومی) بیانگر آن است که 52 نفر (14 درصد) از پرسش‌شوندگان رضایت داشته‌اند و 75 نفر (20 درصد) این امکانات را در سطح متوسط ارزیابی کرده‌اند. 257 نفر (67 درصد) نیز نارضایتی خود را از تناسب امکانات پارک آتا برای برگزاری مراسم جمعی اعلام کرده‌اند.

درزمینة کمیت مکان‌های ورزشی نیز اکثراً (309 نفر معادل 80 درصد) اعلام رضایت کرده‌اند. همچنین 75 نفر (20 درصد) نیز رضایتی در حد متوسط از کمیت مکان‌های ورزشی داشته‌اند. البته میزان رضایت از کیفیت مکان‌های ورزشی پارک ساحلی آتا به این خوبی نیست. چناچه فقط 42 نفر (11 درصد) از کیفیت مکان‌های ورزشی پارک اعلام رضایت کرده‌اند. 75 نفر (20 درصد) کیفیت مکان‌ها و امکانات ورزشی پارک را در حد متوسط ارزیابی کرده‌اند و 267 نفر (70 درصد) نیز نارضایتی خود را از کیفیت مکان‌ها و امکانات ورزشی پارک ابراز داشته‌اند (جدول 3). نتیجة آزمون T-test نیز بیانگر آن است که از چهار گویة مرتبط با معیار امکانات تفریحی، دو شاخص اختلاف میانگین مثبت و دو شاخص هم اختلاف میانگین منفی دارند؛ بر این اساس اگرچه فضای پارک به‌لحاظ کمّی در جلب رضایتمندی عملکرد مثبتی داشته، اما کیفیت مکان‌ها و امکانات تفریحی پارک در حد مطلوبی نبوده و نتوانسته است رضایت بازدیدکنندگان را جلب کند (جدول 4).

 

جدول- 3: بررسی گویه‌های معیار امکانات تفریحی

انحراف معیار	مد	میانه	میانگین	خیلی زیاد	زیاد	متوسط	کم	خیلی کم		گویه
1.59	5	4	3.52	160	68	57	10	89	فراوانی	تناسب طراحی پارک برای گذران اوقات فراغت فردی و خانوادگی
				41.7	17.7	14.8	2.6	23.2	درصد
1.06	1	2	2.07	0	52	75	106	151	فراوانی	تناسب امکانات و فضاهای موجود برای برگزاری مراسم جمعی (آمفی‌تئاتر و محل برگزاری جشن‌ها و...)
				0	13.5	19.5	27.6	39.3	درصد
0.74	1	2	2.07	252	75	57	0	0	فراوانی	کمیت فضاهای ورزشی پارک (مثل قایق‌سواری و دوچرخه‌سواری)
				65.6	19.5	14.8	0	0	درصد
1.11	1	2	2.02	14	28	75	101	166	فراوانی	کیفیت فضاهای ورزشی در پارک (مثل زمین بسکتبال، والیبال، فوتسال)
				3.6	7.3	19.5	26.3	43.2	درصد

منبع: یافته‌های پژوهش

 

 

 

جدول- 4: نتیجة آزمون T-test برای بررسی گویه‌های معیار امکانات تفریحی

گویه ها	تعداد	میانگین	درجه آزادی	انحراف معیار	میانگین انحراف معیار	T	sig	میانگین تفاوت‌ها	95% اطمینان
									پایین‌ترین	بالاترین
تناسب طراحی پارک برای گذران اوقات فراغت فردی و خانوادگی	384	3.52	383	1.591	.081	6.414	.000	.521	.36	.68
مناسب‌بودن اماکن و فضاهای موجود مثل آمفی‌تئاتر برای انجام فعالیت‌های اجتماعی و جمعی	384	2.07	383	1.062	.054	-17.107	.000	-.927	-1.03	-.82
تناسب امکانات و فضاهای موجود برای برگزاری مراسم جمعی	384	4.51	383	.740	.038	39.905	.000	1.508	1.43	1.58
کیفیت فضاهای ورزشی در پارک (مثل زمین بسکتبال، والیبال، فوتسال)	384	2.02	383	1.118	.057	-17.205	.000	-.982	-1.09	-.87

منبع: یافته‌های پژوهش

 

تحلیل یافته‌ها در معیار ایمنی و امنیت

ایمنی و امنیت ازجمله نیازهای اساسی و پیش‌نیاز ورود به سطوح بالاتر سلسله‌مراتب نیازها ازجمله سرزندگی شهری است. در معیار ایمنی و امنیت پرسش‌شوندگان چهار گویه را ارزیابی کرده‌اند.

از ایمنی زمین بازی کودکان 166 نفر (42 درصد) ابراز رضایت کرده‌اند، 119 نفر (31 درصد) رضایتی در حد متوسط داشته‌اند و 99 نفر (26 درصد) نیز از ایمنی زمین بازی کودکان ناراضی بوده‌اند.

درزمینة ایمنی فضاها و امکانات ورزشی بزرگسالان نیز، 248 نفر (65 درصد) اعلام رضایت کرده‌اند، 76 نفر (20 درصد) رضایتی در حد متوسط داشته‌اند و 60 نفر (16 درصد) نیز ناراضی بوده‌اند.

همچنین درزمینة اعلان‌ها و هشدارهای لازم برای رعایت ایمنی به‌ویژه دربارة مصرف آب شرب مناسب، 136 نفر (35 درصد) از کفایت این هشدارها راضی بوده‌اند، 64 نفر (17 درصد) کفایت هشدارها را در حد متوسط ارزیابی کرده‌اند و 184 نفر (48 درصد) نیز اعلان‌ها و هشدارها را برای ارتقای ایمنی ناکافی دانسته‌اند که رقم زیادی است.

درزمینة احساس آرامش و امنیت نیز 303 نفر (79 درصد) رضایت خود را ابراز داشته‌اند، 61 نفر این گویه را در حد متوسط ارزیابی کرده‌اند و فقط 20 نفر (5 درصد) از تحقق این شاخص ناراضی بوده‌اند. پاسخ‌های مثبت پرسش‌شوندگان به این گویه می‌تواند توجیه‌گر تمایل مردم میاندوآب به حضور در پارک ساحلی آتا باشد (جدول 5).

بررسی گویه‌های معیار ایمنی و امنیت که با استفاده از آزمون T-test انجام شده است، فقط در کفایت اعلان‌ها و هشدارها برای رعایت نکات ایمنی، تفاضل میانگین، منفی بوده است. در جمع‌بندی این بحث می‌توان گفت که پارک ساحلی آتا در تأمین یکی از عناصر اساسی سرزندگی یعنی ایمنی و امنیت موفق بوده است (جدول 6).

 

جدول- 5: بررسی گویه‌های معیار ایمنی و احساس امنیت

انحراف معیار	مد	میانه	میانگین	خیلی زیاد	زیاد	متوسط	کم	خیلی کم		گویه
1.32	3	3	3.2	76	90	119	34	65	فراوانی	ایمنی زمین بازی و بازی‌گاه کودکان
				19.8	23.4	31.0	8.9	16.9	درصد
1.32	5	4	3.84	172	76	76	21	39	فراوانی	ایمنی فضاهای ورزشی بزرگسالان
				44.8	19.8	19.8	5.5	10.2	درصد
1.60	1	3	2.85	109	27	64	67	117	فراوانی	کفایت اعلان‌ها و هشدارها برای رعایت نکات ایمنی
				27.4	7.0	16.7	17.4	30.5	درصد
1.04	5	5.00	4.24	211	92	61	2	18	فراوانی	احساس آرامش و امنیت در محیط پارک
				54.9	24.0	15.9	0.5	4.7	درصد

منبع: یافته‌های پژوهش

 

جدول- 6: نتیجة آزمون T-test برای بررسی وضعیت گویه‌های شاخص امنیت

امنیت	گویه ها	تعداد	میانگین	درجه آزادی	انحراف معیار	میانگین انحراف معیار	T	sig	میانگین تفاوت‌ها	95% اطمینان
										پایین‌ترین	بالاترین
	ایمنی زمین بازی کودکان	384	3.20	383	1.325	.068	3.005	.000	.203	.07	.34
	ایمنی فضاهای ورزشی	384	3.84	383	1.325	.068	12.361	.036	.836	.70	.97
	هشدارهای ایمنی لازم مانند تذکر آب غیر آشامیدنی و...	384	2.85	383	1.608	.082	-1.778	.000	-.146	-.31	.02
	آرامش روانی و احساس امنیت در محیط پارک	384	4.24	383	1.047	.053	23.197	.000	1.240	1.13	1.34

منبع: یافته‌های پژوهش

 

تحلیل یافته‌ها در معیار ادراکی‌حسی

جذابیت فضاهای پارک، احساس رضایت از نشاط و آرامش به‌واسطة فضای آبی و سبز پارک، حس تعلق و یادآوربودن خاطرة خوب در پارک که تمایل به حضور دوباره و بازدید از فضاهای عمومی به‌ویژه پارک‌ها را در پی دارد، همگی با دریافت‌های ادراکی‌حسی از تجربة حضور در یک مکان عمومی به دست می‌آید.

بررسی پاسخ‌های مربوط به گویة جذابیت فضای پارک ساحلی آتا بیانگر جذابیت زیاد و خیلی زیاد برای 305 نفر (79 درصد) از پرسش‌شوندگان است، 37 نفر (10 درصد) جذابیت پارک را در حد متوسط دانسته‌اند و 42 نفر (11 درصد) جذابیت کم و خیلی کمی برای پارک آتا قائل شده‌اند.

در گویه‌های احساس نشاط و آرامش از حضور در پارک آتا و حس تعلق و یادآوری خاطرة خوب حضور در پارک نیز، 323 نفر (84 درصد) احساس خود را در حد زیاد و خیلی زیاد ارزیابی کرده‌اند. همچنین 59 نفر (15 درصد) احساس خود را از میزان نشاط و تعلق خود به پارک آتا در حد متوسط ارزیابی کرده‌اند و فقط یک درصد احساس نارضایتی کرده‌اند. همة اینها در شرایط حضور دوباره خود را نشان می‌دهند؛ چنانچه 299 نفر (78 درصد) تمایل خود را به حضور در پارک آتا در حد زیاد و خیلی زیاد دانسته‌اند، 37 نفر (10 درصد) نیز تمایل حضور دوباره در پارک را در حد متوسط ارزیابی کرده‌اند و 48 نفر (13 درصد) از پرسش‌شوندگان هم گفته‌اند که تمایلی به حضور دوباره در پارک ندارند (جدول 7). نتایج آزمون T-test نیز بیانگر تفاضل مثبت میانگین تمام گویه‌هاست که البته مقدار تفاضل میانگین تمایل به حضور دوباره در پارک کمتر است (جدول 8).

 

جدول- 7: بررسی گویه‌های معیار ادراکی‌حسی

انحراف معیار	مد	میانه	میانگین	خیلی زیاد	زیاد	متوسط	کم	خیلی کم		گویه
1.25	5	5	4.21	239	66	37	6	36	فراوانی	جذابیت فضاهای پارک
				62.2	17.2	9.6	1.6	9.4	درصد
0.78	5	5	4.46	241	82	59	0	2	فراوانی	احساس نشاط و آرامش در فضای سبز و آب‌نمای پارک
				62.8	21.4	15.4	0	0.5	درصد
0.78	5	5	4.43	232	91	59	0	2	فراوانی	حس تعلق و یادآوربودن خاطرة خوب در پارک
				60.4	23.7	15.4	0	0.5	درصد
1.31	5	5	4.11	218	81	37	5	43	فراوانی	تمایل به حضور دوباره
				56.8	21.1	9.6	1.3	11.2	درصد

منبع: یافته‌های پژوهش

 

جدول- 8: نتیجة آزمون T-test برای بررسی وضعیت گویه‌های شاخص ادراکی‌حسی

ادراکی‌حسی	گویه ها	تعداد	میانگین	درجه آزادی	انحراف معیار	میانگین انحراف معیار	T	Sig	میانگین تفاوت‌ها	95% اطمینان
										پایین‌ترین	بالاترین
	جذابیت فضاهای پارک	384	4.21	383	1.214	.064	18.898	.000	1.214	1.09	1.34
	برآورد نشاط و شادی و آرامش به‌واسطة فضاهای سبز و آب‌نما	384	4.46	383	1.458	.040	36.303	.000	1.458	1.38	1.54
	حس تعلق و یادآوربودن خاطره	384	4.43	383	1.435	.040	35.792	.000	1.435	1.36	1.51
	تمایل به حضور دوباره	384	4.11	383	1.109	.067	16.593	.000	1.109	.98	1.24

منبع: یافته‌های پژوهش

تحلیل یافته‌ها در معیار تعاملات اجتماعی

بسترسازی برای شکل‌گیری تعاملات اجتماعی و معاشرت‌پذیرکردن مکان‌های عمومی، یکی از معیارهای مهم سرزندگی محسوب می‌شود. در این معیار مهم، پرسش‌شوندگان 9 گویه را ارزیابی کرده‌اند.

ارزیابی پاسخ‌ها درزمینة جذب گروههای مختلف اجتماعی به دلیل تنوع برنامه‌ها و فعالیت‌های پارک آتا بیانگر آن است که 233 نفر (61 درصد) افراد این شاخص را در حد متوسط دانسته‌اند. 98 نفر (26 درصد) نقش تنوع امکانات و فعالیت‌ها را زیاد و خیلی زیاد ارزیابی کرده‌اند و 14 درصد نیز نقش این شاخص را در حد کم و خیلی کم دانسته‌اند.

74 درصد پرسش‌شوندگان تناسب فضا و فعالیت‌های موجود در پارک را در حد زیاد و خیلی زیاد ارزیابی کرده‌اند.

در شاخص تناسب فضای پارک برای تشویق تعامل و گفت‌وگو، 71 درصد از پرسش‌شوندگان بر نقش زیاد و خیلی زیاد این شاخص تأکید کرده‌اند.

در گویة تشویق دوستان و آشنایان به بازدید از پارک آتا، 311 نفر (81 درصد) بر این موضوع تأکید زیاد و خیلی زیاد داشته‌اند و فقط 3 درصد از پاسخگویان تمایلی به تشویق دوستان و آشنایان به بازدید از پارک نداشتند.

درزمینة احساس لذت و شادابی جمعی از حضور در پارک آتا 275 نفر (72 درصد) احساس خوب و خیلی خوبی داشته‌اند و فقط یک درصد از پرسش‌شوندگان چنین احساسی را دریافت نکرده‌اند.

دربارة وجود فضای لازم برای تعامل و گردهمایی جوانان نیز 326 نفر (85 درصد) پرسش‌شوندگان، وضعیت پارک را خوب و خیلی خوب ارزیابی کرده‌اند. همچنین 292 نفر (76 درصد) از پرسش‌شوندگان، کمیت برگزاری مراسم‌ و گردهمایی‌ها و نمایشگاههای فصلی در پارک را در حد زیاد و بسیار زیاد دانسته‌اند.

درزمینة تنوع قرارگاهها و پاتوق‌های پارک، 53 درصد پرسش‌شوندگان این شاخص را در حد متوسط دانسته‌اند. 32 درصد این تنوع را در حد زیاد و خیلی زیاد ارزیابی کرده‌اند و 15 درصد نیز این تنوع را در حد کم و خیلی کم دانسته‌اند.

نتایج آزمون T-test نیز بیانگر تفاضل مثبت میانگین 8 گویه از 9 گویة مربوط به معیار تعاملات اجتماعی است. گویة دارای تفاضل منفی، تمایل به آشنایی و برقراری ارتباط و هم‌صحبتی با افراد غریبه است که بیانگر اقبال خانواده‌ها و رعایت سنت‌های بومی است. گفتنی است که تفاضل میانگین «وجود قرارگاهها و پاتوق‌های رفتاری متنوع» هرچند مثبت است، مقدار کمی را (در حد 17/0) نشان می‌دهد (جدول‌های 9 و 10).

 

 

 

 

 

جدول- 9: بررسی گویه‌های شاخص تعاملات اجتماعی

انحراف معیار	مد	میانه	میانگین	خیلی زیاد	زیاد	متوسط	کم	خیلی کم		گویه
0.72	3	3.14	3.20	30	67	233	53	0	فراوانی	جذب گروههای مختلف اجتماعی به دلیل تنوع برنامه‌ها و فعالیت‌ها
				7.8	17.44	60.67	13.8	0	درصد
1.2	5	5	4.1	202	82	68	0	32	فراوانی	تناسب فضا و فعالیت‌های ارائه‌شده برای تمام سنین
				52.6	21.4	17.7	0	8.3	درصد
1.27	5	5	4.02	198	75	72	0	39	فراوانی	تناسب فضا برای تعامل و گفت‌وگو
				51.6	19.5	18.8	0	10.2	درصد
0.92	2	2	2.52	0	82	68	202	32	فراوانی	تمایل به آشنایی و برقراری ارتباط و هم‌صحبتی با افراد غریبه
				0	21.4	17.7	52.6	8.3	درصد
0.95	5	5	4.34	228	83	62	0	11	فراوانی	تشویق دوستان و آشنایان به بازدید از پارک آتا
				59.4	21.7	16.1	0	2.9	درصد
1.26	5	5	4.04	199	76	70	2	37	فراوانی	احساس لذت و شادابی جمعی از حضور در پارک
				51.8	19.8	18.2	0.5	9.6	درصد
0.744	5	5	4.52	259	67	58	0	0	فراوانی	وجود فضاهای گردهمایی و تعامل اجتماعی جوانان
				67.4	17.4	15.1	0	0	درصد
1.14	5	5	4.21	222	70	66	1	25	فراوانی	کمیت برگزاری مراسم‌ و گردهمایی‌ها و نمایشگاههای فصلی
				57.8	18.2	17.2	0.3	6.5	درصد
0.94	5	3.14	3.27	60	62	205	43	14	فراوانی	وجود تنوع در قرارگاهها و پاتوق‌های رفتاری
				15.62	16.14	53.38	11.19	3.64	درصد

منبع: یافته‌های پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول- 10: نتیجة آزمون T-test برای بررسی وضعیت گویه‌های شاخص تعاملات اجتماعی

تعاملات اجتماعی	گویه ها	تعداد	میانگین	درجه آزادی	انحراف معیار	میانگین انحراف معیار	T	Sig	میانگین تفاوت‌ها	95% اطمینان
										پایین‌ترین	بالاترین
	جذب گروههای مختلف اجتماعی به دلیل تنوع برنامه‌ها و فعالیت‌ها	384	3.20	383	.723	.037	5.368	.000	.198	.13	.27
	مناسب‌بودن فضا و فعالیت‌های ارائه‌شده برای تمام سنین	384	4.10	383	1.203	.061	17.902	.000	1.09	.98	1.22
	مناسب‌بودن فضا برای تعامل و گفت‌وگو	384	4.02	383	1.273	.065	15.753	.000	1.02	.90	1.15
	مایل‌بودن به آشنایی با افراد، برقراری ارتباط و صحبت‌کردن	384	2.52	383	.920	.047	-10.212	.000	-.479	-.57	-.39
	معرفی پارک به دوستان و آشنایان پس از مراجعه به پارک	384	4.34	383	.951	.049	27.596	.000	1.339	1.24	1.43
	احساس لذت و شادابی از حضور در پارک	384	4.04	383	1.261	.064	16.100	.000	1.036	.91	1.16
	وجود فضاهای گردهمایی و تعامل اجتماعی جوانان	384	4.52	383	.744	.038	40.146	.000	1.523	1.45	1.60
	برگزاری مراسم‌ و گردهمایی‌ها و نمایشگاههای فصلی	384	4.21	383	1.143	.058	20.664	.000	1.206	1.09	1.32
	وجود قرارگاهها و پاتوق‌های رفتاری متنوع	384	3.27	383	.949	.048	5.559	.000	.269	.17	.36

منبع: یافته‌های پژوهش

 

مقایسه و اولویت‌بندی معیارهای اصلی پژوهش

به‌منظور تعیین نقش معیارهای اصلی مورد سنجش در سرزندگی پارک ساحلی آتا، داده‌های هریک از معیارها تجمیع و سپس با استفاده از آزمون T-test و در سطح اطمینان 95 درصد تحلیل شده است. براساس نتایج به‌دست‌آمده به ترتیب معیارهای ادراکی‌حسی، تعاملات اجتماعی، ایمنی و امنیت و امکانات تفریحی پارک ساحلی آتا، بیشترین نقش را در جلب نظر مردم داشته‌اند؛ بنابراین می‌توان گفت که ادراکات حسی مطلوب و فضای مناسب پارک برای تعاملات اجتماعی، شرایط حضور شهروندان میاندوآبی را در این پارک فراهم کرده است (جدول 11).

جدول- 11: نتیجة آزمون T-test برای بررسی وضعیت شاخص‌های سرزندگی شهری

معیارها	تعداد نمونه	میانگین	درجه آزادی	انحراف معیار	میانگین انحراف معیار	T	Sig	میانگین تفاوت‌ها	95% اطمینان
									پایین‌ترین	بالاترین
ادراکی‌حسی	384	4.30	383	654.	033.	39.028	000.	1.304	1.2	1.36
تعاملات اجتماعی	384	3.80	383	628.	032.	25.000	000.	801.	738.	864.
ایمنی و امنیت	384	3.53	383	772.	039.	13.52	000.	533.	45.	610.
امکانات تفریحی	384	3.02	383	.651	.033	.900	.009	.029	-.03	.095

منبع: یافته‌های پژوهش

 

اولویت‌بندی معیارهای اصلی سرزندگی در پارک ساحلی میاندوآب با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی AHP و مبتنی بر سنجش دیدگاه 20 نفر از خبرگان شهری میاندوآب انجام شده است. براساس نتایج این تحلیل و نظرات خبرگان و کارشناسان شهری به ترتیب معیارهای تعاملات اجتماعی (با وزن 354/0)، ادراکی‌حسی (با وزن 242/0)، احساس ایمنی و امنیت (با وزن 061/0) و امکانات تفریحی (با وزن 046/0)، بیشترین نقش را در سرزندگی پارک ساحلی آتا داشته‌اند. بیان این نکته لازم است که نسبت سازگاری معیارها در تحلیل AHP کمتر از 1/0 است که سازگاری معیارها را در ماتریس ارزیابی چند عامله نشان می‌دهد و این مهم مؤید اعتماد به نتایج این تحلیل در ارزیابی سرزندگی در پارک ساحلی آتاست.

 

نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها

سرزندگی شهری رهیافتی نسبتاً نوین است که از دهه‌های واپسین قرن بیستم مورد توجه قرار گرفته است. سرزندگی لازمة پویایی شهری و برآیند سرزندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. سرزندگی در مکان‌های عمومی شهرها می‌تواند مصداق روشنی از سرزندگی اجتماعی باشد. سرزندگی در فضاهای اجتماعی و عمومی شهر را می‌توان بازتاب فرایند مکان‌سازی موفق (اعم از مکان‌های سخت یا نرم) دانست. رابطة شهروند و مکان‌های اجتماعی رابطه‌ای دوسویه است. به تعبیر جین جیکوبز از سویی یادگیری و ارتقای حیات فردی در سپهر اجتماعی امکان‌پذیر می‌شود و از دیگر سو سرزندگی فضاهای عمومی شهر در بسترحضور فعال و پرشور افراد و آحاد مردم است (جیکوبز، 1386)؛ بنابراین هرگاه تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیرندگان عرصة مدیریت، برنامه‌ریزی و طراحی شهری خود را برآمده از مردم و ملزم به انعکاس نیاز و خواست مردم در طراحی و ساخت مکان‌های شهری بدانند، مردم نیز با حضور فعال خود در این مکان‌ها موجبات موفقیت و دلگرمی آنها را فراهم می‌آورند؛ به‌علاوه همگام با افزایش جمعیت و شهری‌شدن جامعه، یکی از نیازهای مهم شهرها که روزبه‌روز بر اهمیت آن افزوده می‌شود، نظام فراغت است. شاید از این روست که در دهه‌های نخستین قرن بیستم، منشور آتن^[24] گذران اوقات فراغت را نیز یکی از کارکردهای اصلی شهرها قلمداد کرده است (منشور آتن، 1389). تحلیل فضاهای عمومی شهرها از منظر رهیافت سرزندگی در پارک ساحلی آتای میاندوآب نیز، ملهم از گزاره‌های نظری مورد اشاره بوده است.

براساس چارچوب روش‌ پژوهش مقالة حاضر، گردآوری داده‌ها دربارة سنجش سرزندگی در پارک آتای میاندوآب مبتنی بر سنجش دیدگاه شهروندان و خبرگان شهری بوده است؛ بر این اساس گویه‌هایی در چهار محور اصلی معیارهای امکانات تفریحی، ایمنی و امنیت، ادراکی‌حسی و تعاملات اجتماعی تدوین شد. سپس داده‌های حاصل از مرحلة پرسشگری با استفاده از آزمون T-test و روش تحلیل سلسله‌مراتبی معیارها AHP تحلیل شد. جمع‌بندی نتایج دو تحلیل پیش‌گفته، بیانگر آن است که براساس نتایج آزمون T-test به ترتیب معیارهای ادراکی‌حسی، تعاملات اجتماعی، ایمنی و امنیت و امکانات تفریحی پارک ساحلی آتا، بیشترین نقش را در جلب نظر مردم داشته‌اند؛ به علاوه براساس نتایج تحلیل دیدگاه خبرگان شهری دربارة اولویت‌بندی معیارهای چهارگانة مورد سنجش با استفاده از مدل AHP، به ترتیب معیارهای تعاملات اجتماعی (با وزن 354/0)، ادراکی‌حسی (با وزن 242/0)، احساس ایمنی و امنیت (با وزن 061/0) و امکانات تفریحی (با وزن 046/0)، بیشترین نقش را در سرزندگی پارک ساحلی آتا داشته‌اند. همچنین نتایج بررسی رابطة بین وزن معیارهای بررسی‌شده و ویژگی‌های جمعیتی سن، جنس، تحصیلات و وضعیت تأهل نشان از معنادار و مثبت بودن رابطه بین معیارهای سرزندگی و ویژگی‌های جمعیتی دارد؛ بنابراین می‌توان استدلال کرد که پارک ساحلی آتا مکانی سرزنده است که به‌واسطة خصلت معاشرت‌پذیری و جذب گستردة گروههای جمعیتی و قشرهای اجتماعی و همچنین تصویرسازی ذهنی مطلوب برمبنای شاخص‌های ادراکی‌حسی، نقش منحصربه‌فردی در نظام فراغت درون‌شهری دارد و نمونه‌ای موفق در شکل‌گیری رابطة شهر و شهروندان است. البته در کنار این موفقیت، نارضایتی‌هایی نیز از کمیت و کیفیت امکانات تفریحی و وضعیت ایمنی پارک دیده می‌شود؛ از این رو باید مدیریت شهری میاندوآب، ضمن اهتمام به ارتقای وضعیت کنونی، مساعی خود را درزمینة تحقق پیشنهادهای زیر به کار گیرد:

• تضمین حضور پیوستة قشرهای گوناگون مردم با تنوع‌بخشی به فعالیت‌های سازگار با محیط پارک و ترکیب کاربری‌ها؛
• ارتقای وضعیت ایمنی پارک به‌عنوان پیش‌شرط ادامة سرزندگی در پارک آتا با افزایش و ارتقای ایمنی محیط به‌ویژه در لبة شرقی که در مجاورت رودخانة زرینه‌رود قرار دارد، ارتقای ایمنی امکانات و فضای ورزشی و فضاهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری و نیز بهبود اعلان‌ها و هشدارهای ایمنی؛
• ارتقای کیفیت محیط پارک و کیفیت امکانات تفریحی پارک، ارتقای کیفیت نظام بصری و توجه بیشتر به رنگ‌آمیزی‌ها.

 

 

[1]. Harvey

^[2]. Hannah Arendt

^[3]. Habermas

[4]. Richard St.

^[5]. Erving Goffman

[6]. Clifford Geertz

[7]. Agora

[8]. Forum

[9]. Jane Jacobs

[10]. William H. Whit

[11]. Lynch

[12]. Jacobs

[13]. Carrier

[14]. Montgomery

[15]. Rapaport

[16] Rumy

^[17]. Jane Jacobs and Lynch

[18]. Zenga et al.

^[19]. Big Data

[20]. Qingsong et al.

[21]. Veitch et al.

^[22]. Sung and lee

[23]. Marquet and Miralles-Guasch

[24]. Athens Charter

تعداد مشاهده مقاله: 1,281

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 643