پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 42 |
| تعداد شماره‌ها | 1,510 |
| تعداد مقالات | 12,454 |
| تعداد مشاهده مقاله | 24,683,121 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 10,421,559 |
تحلیل نگرش و رفتار زیستمحیطگرایانة جوامع عشایری پس از اجرای طرح مدیریت مشارکتی جنگل و مرتع نمونة مطالعه: بخش بازفت استان چهارمحال و بختیاری | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جغرافیا و برنامه ریزی محیطی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 9، دوره 30، شماره 2 - شماره پیاپی 74، مرداد 1398، صفحه 135-156 اصل مقاله (728.55 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/gep.2019.118113.1174 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| داوود مهدوی* 1؛ حمداله سجاسی قیداری2؛ حمیده محمودی3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1استادیار جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استادیار جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| امروزه به دلیل مشکلات و چالش‌های زیست‌محیطی، بازشناسی نگرش و رفتار انسان با محیط‌زیست اهمیت زیادی پیدا کرده است. در این میان، جوامع روستایی و عشایری با توجه به ارتباط و بهره‌برداری مستقیم از منابع محیطی، بیشتر در مرکز توجه قرار گرفته‌اند. پژوهش حاضر نیز به‌دنبال بررسی و تحلیل نگرش و رفتار محیط‌گرایانة جوامع عشایری بخش بازفت از توابع شهرستان کوهرنگ استان چهارمحال و بختیاری پس از اجرای طرح مدیریت مشارکتی جنگل و مرتع (جایکا) است. این پژوهش از نوع پژوهش‌های کاربردی و ازنظر ماهیت و روش جزو پژوهش‌های توصیفی‌تحلیلی مبتنی بر پیمایش است. به‌منظور گردآوری اطلاعات از دو روش اسنادی و میدانی و از ابزار پرسش‌نامه استفاده شده است. جامعة آماری این پژوهش شامل همة عشایر ساکن در 5 روستایی است که طرح جایکا در آنها اجرا شده است. براساس سرشماری سال 1395، تعداد کل عشایر برابر با 2236 نفر و 442 خانوار بوده است که با استفاده از فرمول کوکران 206 خانوار به‌مثابة نمونه انتخاب شده‌اند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، T تک‌متغیره و تحلیل عاملی و چندمعیارة PSI به کار رفته است. نتایج آزمون T تک‌نمونه‌ای برای نگرش محیط‌گرایانة عشایر نشان داد طرح جایکا تأثیر زیاد و معناداری بر تغییر نگرش جامعة عشایری روستاهای درگیر در این طرح داشته و با توجه به میانگین نتایج حاصل‌شده نیز نگرش خودخواهانة عشایر ساکن در روستاهای مطالعه‌شده بیشتر از دو نوع نوع‌دوستانه و زیست‌کره بوده است. افزون بر این، نتایج به‌دست‌آمده از آزمون تحلیل عاملی نشان داد از مجموع 13 عامل، 6 عامل درمجموع 69.98درصد از واریانس را تبیین می‌کنند و در بین این 6 عامل، مهم‌ترین آن در رفتار زیست‌گرایانه، مسئولیت‌پذیری اجتماعی دربرابر محیط‌زیست است که با مقدار ویژة 13.60، درمجموع واریانس 36.75 را در کل واریانس‌ها به دست آورده است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، طرح جایکا سبب تغییر رفتارهای زیستمحیطگرایانة عشایر منطقة پژوهش شده است که بهره‌برداران اصلی محیط‌زیست منطقه‌اند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نگرش و رفتار زیستمحیطگرایانه؛ جامعة عشایری؛ طرح مدیریت مشارکتی جنگل و مرتع (جایکا)؛ بخش بازفت | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه مسائل و مشکلات زیست‌محیطی، یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها و دل‌مشغولی‌های انسان هزارة سوم است (Klo ckner et al., 2013: 32). افزایش این مشکلات و بحران‌های زیست‌محیطی در جهان از یک‌سو و درک پیامدهای بلندمدت موضوعات زیست‌محیطی در زندگی انسان‌ها از سوی دیگر باعث شده است طی نیم‌قرن گذشته اهمیت بحث دربارة محیط‌زیست و مسائل زیست‌محیطی افزایش یابد (Budak, 2005: 1225). درنتیجة توجه به مسائل زیست‌محیطی و پی‌بردن به پیامدهای نامطلوب آن، انسان‌ها به‌دنبال راه‌حلی برای رفع این‌گونه مسائل هستند. یکی از راهکارهای اجتناب از آسیب‌رساندن به محیط‌زیست و جلوگیری از تخریب آن، تغییر رفتار انسان‌ها به سوی ابعاد طبیعت‌گرایانه است رفتارهای زیستمحیطگرایانه، مجموعه‌ای از کنش‌های آگاهانة افراد جامعه درقبال محیط زیست است که طیف وسیعی از احساسات، تمایلات و آمادگی‌های خاص را برای انجام رفتار مطلوب با محیط‌زیست شامل می‌شود. این نوع رفتار برای به حداقل رساندن تأثیر منفی فعالیت‌های انسانی بر محیط‌زیست و بهبود آن است (غزالی و بیژنی، 1395: 82)؛ بنابراین جلب مشارکت گستردة مردم و تغییر در نگرش و رفتار افراد، یکی از شناخته‌شده‌ترین لازمه‌های هر برنامة مدیریت پایدار است. مدیریت پایدار و نیز کیفیت محیط‌زیست به دانستن این موضوع وابسته است که آیا افراد به حفاظت از منابع علاقه‌ای دارند یا خیر. دانستن طرز تفکر مردم، چگونگی درک آنان از منابع طبیعی و تمایل آنها به انواع اقدامات لازم برای حفاظت از محیط‌زیست، به‌منظور حل مسائل و بحران‌های محیط‌زیستی ضروری است؛ از این رو دستیابی به تغییرات رفتاری نظیر جلب مشارکت آنان در حفاظت از منابع طبیعی و سایر ابعاد مرتبط با محیط‌زیست، نخست نیازمند ایجاد تغییر در نگرش افراد به آن است؛ زیرا فعالیت‌های علمی نشان داده است افرادی که نگرش محیط‌زیستی مطلوب‌تری دارند، احتمالاً رفتارهای بهتری نیز از خود نشان می‌دهند که با حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی همسوست (ولی‌زاده و همکاران، 1394: 183). از سوی دیگر، بحث مشارکت‌های مردمی در حفاظت از منابع طبیعی به‌ویژه جنگل و مرتع، یکی از مباحث و موضوعاتی است که این روزها تأکید بسیاری بر آن می‌شود؛ به‌ویژه در مناطق کوهستانی زاگرس مرکزی توجه ویژه‌ای به آن می‌شود. از آنجا که «مشارکت عشایر» و «حفاظت از منابع جنگل و مرتع» در مناطق کوهستانی زاگرس مرکزی، دو مفهوم به‌هم‌پیوسته و جدانشدنی‌اند، در این زمینه هنگامی که این مفاهیم با هم بررسی می‌شوند، به‌نوعی به رفتارهای تعاملی انسان (عشایر) با محیط‌زیست و منابع طبیعی اشاره می‌کنند. در این‌باره همة نظریه‌های بوم‌شناسی انسانی نیز به نقش و مشارکت عامل انسانی اشاره کرده‌اند و این عامل، یکی از مبانی اصلی پایه‌گذاری این نظریه‌هاست. درواقع این نظریه‌ها پایداری و حفظ زیست‌بوم را به‌صورت گسترده‌ای به رفتارهای مشارکتی جوامع انسانی در حفظ پایداری آن وابسته می‌دانند (Nguyen, 2009: 34; Steg & Vlek, 2009: 34). همچنین رویکردهای مختلفی برای تبیین رفتار انسان با منابع طبیعی نظیر آب، جنگل، مرتع و... وجود دارد که با عنوان رویکرد منطقی و اخلاقی از آنها یاد می‌شود و هرکدام از این رویکردها نیز پیش‌فرض‌های مختلفی دارند (Steg & Vlek, 2009: 312). نظریه‌های رویکرد منطقی به موازات الگوی غالب بوم‌شناسی و نظریه‌های رویکرد اخلاقی نیز موازی با الگوی بوم‌شناسی نوین هستند. الگوی بوم‌شناسی نوین (رویکرد اخلاقی) به‌واسطة محدودیت‌هایی که در استفاده از منابع طبیعی برای انسان قائل می‌شود، بر میانه‌روی و تعادل در بهره‌برداری از طبیعت تمرکز کرده است و انسان را برخلاف الگوی غالب (رویکرد منطقی) به‌مثابة بخشی از طبیعت در نظر می‌گیرد (Dunlap et al., 2000: 426). این دیدگاه براساس نظریه‌های ارزش‌ها و نیز نظریة ارزش – باور - هنجار[1]، ارزش‌های مختلفی را برای منابع طبیعی معرفی می‌کند که این نگرش‌ها به زیربنا و چهارچوب رفتاری افراد درقبال محیط‌زیست جهت می‌دهند (Ibtissem, 2010: 129). بر این اساس ارزش‌های زیست‌کره، نوع‌دوستانه و خودخواهانه[2] مبنایی برای اعتقادات محسوب می‌شوند که بر نوع رفتار تأثیر می‌گذارند (Stern, 2000: 407; Whitmarsh, 2009: 14; Chen, 2015: 145; Raymond et al., 2011: 233)؛ بنابراین ارزش‌ها بر افراد در شکل‌گیری اعتقاداتشان دربارة عواقبی تأثیر می‌گذارد که برای خود، افراد و گونه‌ها یا زیست‌بوم‌های دیگر رقم می‌زنند (Stern & Dietz, 1994: 66). براساس مواضع نظریه‌های فعال‌سازی هنجار و ارزش‌باور، هنجارهای شخصی، عاملی کلیدی است که به‌صورت مستقیم بر رفتار محیط‌زیست‌گرایانه تأثیر می‌گذارد (Stern, 2000: 405; Chou, 2014: 56; Phipps et al.‚ 2013: 78). نظریة ارزش - باور - هنجار، زنجیره‌ای علّی از تبیین‌کننده‌های رفتار محیط‌زیستی ارائه می‌دهد (Huffman et al., 2014: 272; Chou, 2014: 436; Stevenson et al., 2014: 326; Lane & Potter, 2007: 293; Raymond et al., 2011: 1085; Phipps et al.‚ 2013: 1227) درمقابل نوع‌دوست‌ها، افرادی هستند که جنبه‌های محیط‌زیستی را براساس فواید و هزینه‌هایی قضاوت می‌کنند که برای گروه انسانی نظیر جامعه، ملت یا کل بشر دارد. افراد زیست‌کره محیط‌زیست را براساس فواید و هزینه‌هایی قضاوت می‌کنند که برای زیست‌بوم دارد. افرادی که برای زیست‌بوم و سایر گونه‌های گیاهی و جانوری ارزش قائل می‌شوند، به احتمال زیاد از پیامدهای ناگوار شرایط تهدیدکنندة زیست‌بوم آگاه هستند. در این زمینه افرادی هم که به هم‌نوعان خود ارج می‌نهند، از پیامدهای شرایط محیط‌زیستی که افراد دیگر را تهدید می‌کند، آگاه‌تر خواهند بود (ولی‌زاده و همکاران، 1394: 184). افراد جوامع محلی مانند روستاییان و عشایر به دلیل ارتباط مستقیمی که با منابع زیستی و طبیعی دارند، در صورت بی‌توجهی به اصول زیست‌محیطی، آسیب زیادی به محیط‌زیست می‌رسانند؛ به همین دلیل آگاهی از نوع نگرش و رفتار زیست‌محیطی ساکنان محلی مانند عشایر اهمیت زیادی دارد. در ایران نیز همراه با بروز چالش‌های فراوان زیست‌محیطی به‌ویژه در حوزه‌های روستایی و عشایری و مناطق جنگلی کشور، طرح‌ها و برنامه‌های زیادی برای جلوگیری از تخریب بیشتر محیط‌زیست و اصلاح نگرش و رفتار مردم به اجرا درآمده است. طرح جایکا ازجملة این طرح‌هاست که با همکاری آژانس بین‌المللی همکاری‌های کشور ژاپن و ادارة کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری در سال 1389 به اجرا درآمد. پروژة جایکا با عنوان «پروژة مدیریت مشارکتی جنگل و مرتع» در 5 روستای بخش بازفت (تبرک سفلی، گزستان، مازه‌رشته، دورک سفلی و طارم) اجرا شد. از مهم‌ترین چالش‌های محیط‌زیستی منطقة بازفت، تخریب جنگل‌ها و مراتع، قاچاق چوب و زغال است. تخریب سرزمین، جنگل‌زدایی و کاهش تنوع زیستی درنتیجة نبود اقدامات یکپارچة مشارکتی مدیریت پایدار زمین و جنگل از دلایل عمدة شروع این پروژه هستند. اهداف اصلی این پروژه، حفاظت از جنگل‌ها و مراتع منطقه و افزایش درآمد محلی در روستاهای هدف بود؛ در کنار آن نیز تغییر نگرش و رفتار عشایر به محیط‌زیست پیرامون خویش به‌مثابة یکی از اهداف جنبی پیگیری می‌شد (ادارة کل منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری، 1394: 54). در این طرح با وجود بهبود نسبی در برخورداری از خدمات، هنوز بسیاری از انتظارات منطقی سکنه برآورده نشده است (ادارة کل منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری، 1393: 9)؛ بنابراین بررسی وضعیت گذشته و حال نگرش و رفتار عشایر و تجزیه و تحلیل پتانسیل‌های زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مردم محلی در فهم چشم‌انداز آینده بسیار مفید است؛ از این رو هدف پژوهش حاضر، سنجش نگرش‌ها و رفتارهای زیست‌محیطی عشایر پس از ایجاد طرح جایکا در بخش بازفت است تا ضمن پاسخگویی به پرسش کلیدی پژوهش، تأثیرات طرح جایکا را بر رفتارهای زیست‌محیطی عشایر منطقه بررسی کند. پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخگویی به پرسش زیر است: - تفاوت معناداری در نگرش و رفتار زیستمحیطگرایانة عشایر روستاهای مدنظر پس از اجرای طرح جایکا ایجاد شده است؟
پیشینة پژوهش اهمیت و جایگاه مباحث زیست‌محیطی در آیندة کرة زمین و حیات انسانی در مقیاس جهانی و همچنین تأثیر محیط‌زیست بر توسعة انسانی و اقتصادی سبب شده است تا مطالعات گوناگونی برای بررسی نگرش‌های ارزشی و رفتارهای افراد درقبال محیط‌زیست و منابع طبیعی انجام شود.
جدول 1. خلاصة پیشینة تجربی پژوهش
با توجه به پیشینه و مطالب اشاره‌شده و با درنظرگرفتن ایـن موضـوع که ایجاد تغییـرات رفتـاری درزمینه‌های مختلـف ازجمله حفاظـت از محیط‌زیست بـدون شـناخت و درک وضعیت موجود و نیز آگاهی و نگرش‌های زیست‌محیطی و به‌ویژه عوامل و متغیرهای اثرگذار بر انجام رفتارهـای زیست‌محیطی امکان‌پذیر نیست، بنابراین این پژوهش با هـدف تحلیل نگرش و رفتار حفاظت زیستمحیطگرایانة عشایر پس از انجام طرح مدیریت مشارکتی جنگل و مرتع در بخش بازفت استان چهارمحال و بختیاری انجـام شد. افزون بر این، نوآوری مطالعة حاضر ازنظر تمرکز بر نگرش و رفتار زیست‌محیطی جوامع محلی و درگیر با محیط‌زیست به‌ویژه جامعة عشایری است؛ موضوعی که تاکنون در مطالعات پیشین بررسی نشده است.
روش‌شناسی پژوهش پژوهش حاضر به‌لحاظ هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت و روش، توصیفی‌تحلیلی مبتنی بر پیمایش است. برای گردآوری اطلاعات از دو روش اسنادی‌کتابخانه‌ای و میدانی و با توجه به ماهیت پژوهش حاضر از ابزار پرسش‌نامه استفاده شده است. طرح مدیریت مشارکتی حفاظت از جنگل و مرتع به‌منظور احیا و حفظ مراتع و جنگل‌ها با همکاری ایران و ژاپن از سال ۸۹ در منطقة بازفت شهرستان کوهرنگ استان چهارمحال و بختیاری آغاز شد و آذرماه 1395 به پایان رسید؛ بنابراین جامعة آماری این پژوهش، عشایر ساکن در 5 روستای عشایری (تبرک سفلی، گزستان، مازه‌رشته، دورک سفلی و طارم) بودند که طرح جایکا در آنها اجرا شده است (شکل 1). جامعة آماری پژوهش شامل همة خانوارهای عشایر ساکن در روستاهای مطالعه‌شده است که براساس سرشماری سال 1395 برابر با 2236 نفر و 442 خانوار بوده است. براساس کل جمعیت خانوار عشایر ساکن در این 5 روستا با استفاده از فرمول کوکران، 206 نفر به‌مثابة نمونه انتخاب شدند (مقدار p و q برابر با 5/0 درصد و مقدار d خطای مجاز برابر با 05/0درصد در نظر گرفته شده است). افزون بر این، افراد نمونه‌ها به روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند و پرسش‌نامه را سرپرستان خانوارهای مرتبط با طرح تکمیل کردند. تعداد نمونه‌های هر روستا به‌صورت انتساب متناسب بوده است (جدول 2).
جدول 2. جمعیت و تعداد نمونة روستاهای مطالعه‌شده
منبع: مرکز آمار ایران، 1395
به‌منظور تحلیل نگرش و رفتار زیستمحیطگرایانة جوامع عشایری، 13 متغیر در قالب سه بعد برای متغیر نگرش و 37 گویه برای متغیر رفتار زیست‌محیطی پس از اجرای طرح استخراج شده است که برای تبیین نتایج استفاده شدند. به‌منظور عملیاتی‌سازی پژوهش در این پژوهش، پرسش‌نامه‌ای با پرسش‌های بسته و پژوهشگرساخته (در قالب 50 پرسش) برای گردآوری اطلاعات به کار رفت (جدول 3).
جدول 3. متغیرهای تحلیل نگرش و رفتار زیستمحیطگرایانة جوامع عشایری
منبع: یافته‌های پژوهش، 1396
پرسش‌نامة طراحی‌شده براساس شاخص‌ها به‌صورت پیش‌آزمون در اختیار تعدادی از کارشناسان جایکا، توسعة روستایی، جنگل‌ها و مراتع قرار گرفت و برمبنای نظرات آنها اصلاح شد. همچنین پایایی پرسش‌نامة پژوهش که در قالب طیف لیکرت بوده است، مقدار زیادی (0.91) به دست آمد که قابل اعتماد بودن آن را نشان می‌دهد (جدول 4).
جدول 4. محاسبة میزان پایایی و روایی پژوهش
منبع: یافته‌های پژوهش، 1397 براساس داده‌های گرد‌آوری‌شده، روش تجزیه و تحلیل به‌صورت آماری و با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای SPSS به کار رفته و برای رسم نقشة منطقة مدنظر از نرم‌افزار GIS استفاده شده است.
محدودة پژوهش منطقة بازفت از توابع شهرستان کوهرنگ استان چهارمحال و بختیاری است. این منطقه در موقعیت حداقل 29 دقیقه و 49 درجه، حداکثر 26 دقیقه و میانگین بارش در بازفت سالیانه 969.7 است که در مناطق کوهستانی مانند زردکوه و کوه سفید به بیش از 1500 میلی‌متر می‌رسد و به‌طور عمده از ماه مهر تا آذرماه رخ می‌دهد. حداقل ماهیانه و حداکثر دما در دی‌ماه 20- و مردادماه 30 ثبت شده است. میانگین رطوبت سالیانه حدود 60 درصد است که در استان چهارمحال بیشترین عرصة جنگلی شهرستان در بخش بازفت است. جنگل‌های موجود در منطقة بازفت عمدتاً از گونة بلوط ایرانی است که به‌طور پراکنده در بیشتر نقاط شهرستان دیده می‌شود. بازفت ازنظر منابع آبی، یکی از غنی‌ترین مناطق کشور به شمار می‌آید. کوه‌های مرتفع منطقه، محل ذخیرة آب‌های روان دائمی و سرچشمة شبکة آب‌های جاری دائمی و فصلی است (ادارة کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری، 1392)؛ (شکل 1).
شکل 1. نقشة موقعیت منطقة پژوهشدر کشور و استان چهارمحال و بختیاری
یافته‌های پژوهش و تجزیه و تحلیل داده‌ها یافته‌های توصیفی به‌دست‌آمده از بررسی‌ها نشان می‌دهد 68 درصد از افراد نمونة بررسی‌شده، مرد و 32 درصد، زن هستند. بیشتر افراد در گروه سنی در پژوهش حاضر متغیر «نگرش زیستمحیطگرایانه» با 13 مؤلفه کمّی شده است. برای بررسی وضعیت این متغیر در منطقة مدنظر با توجه به تعداد پاسخگویانی که در طرح جایکا در روستاهای مطالعه‌شده شرکت داشته‌اند (تعداد 206 نفر)، از آزمون کای اسکوئر استفاده شده است. گفتنی است با توجه به استفاده از آزمون کی‌دو برای این متغیر، میزان معناداری برای تمام شاخص‌ها کمتر از 05/0 محاسبه شد که درنتیجه تمام شاخص‌های نگرش زیستمحیطگرایانه معنادار هستند و قابلیت تعمیم را به تمام جامعه دارند. بررسی میانگین مؤلفه‌های نگرش زیستمحیطگرایانه در منطقة پژوهش با اطمینان 95 درصد، تأکیدی بر این واقعیت است؛ افزون بر این، براساس گویه‌ای که بیشترین فراوانی را برای تمام شاخص‌ها - متوسط به بالا - داشته است، در این متغیر میزان مؤلفه‌های نگرش زیستمحیطگرایانه در منطقة پژوهش نسبت بیشتری از جامعة گویة «متوسط به بالا» را انتخاب کرده‌اند؛ به حدی که با سایر گویه‌ها تفاوت معناداری دارد؛ بنابراین طرح جایکا تأثیر زیاد و معناداری بر نگرش جامعة عشایری درگیر در این طرح داشته است؛ با توجه به میانگین گویه‌های شاخص نگرش زیستمحیطگرایانه، گویه‌های بعد جهت‌گیری خودخواهانه میانگین بیشتری نسبت به سایر گویه‌ها دارند.
جدول 5. یافته‌های توصیفی افراد نمونه
منبع: یافته‌های پژوهش، 1397 جدول 6. درصد آماره‌های توصیفی گویه‌های نگرش زیستمحیطگرایانه
منبع: یافته‌های پژوهش، 1397
در ادامه برای بررسی بیشتر سه بعد نگرش محیط‌زیست‌گرایانة متأثر از طرح جایکا، نخست نرمال‌بودن یا نبودن ابعاد پژوهش بررسی شد. با توجه به اینکه ابعاد پژوهش از ترکیب گویه‌هایی در طیف لیکرت حاصل شده و مقیاس به مقیاس فاصله‌ای تغییر یافته‌اند (اصغرپور ماسوله، 1392: 22)، به‌منظور بررسی نرمال‌بودن توزیع صفات شاخص‌ها و متغیرها از خطای استاندارد ضرایب چولگی و کشیدگی استفاده شد؛ بدین‌صورت که اگر مقدار این خطا کوچک‌تر از 2- یا بزرگ‌تر از 2+ باشد، در آن صورت فرض نرمال‌بودن توزیع رد می‌شود (حبیب‌پور و صفری، 1388: 190-191). همچنین چنانچه ضرایب چولگی و کشیدگی بین 5/1- و 5/1+ باشد، توزیع ابعاد پژوهش نرمال است؛ بنابراین با توجه به
جدول 7. نتایج آزمون نرمال‌بودن ابعاد نگرش محیط‌زیست‌گرایانه
منبع: یافته‌های پژوهش، 1397
بنابراین با توجه به نرمال‌بودن ابعاد نگرش محیط‌زیست‌گرایانة پژوهش از آزمون T تک‌نمونه‌ای استفاده شد. در این زمینه میانگین محاسبه‌شدة ابعاد نگرش زیست‌گرایانة پژوهش با میانگین فرضی (3) سنجیده و تأیید می‌شود که میانگین واقعی نظر کل پاسخگویان از 3 بزرگ‌تر و در حد متوسط به بالاست و با توجه به میزان معناداری به‌دست‌آمده برای تمام ابعاد که کمتر از 0.05 است، این ابعاد معنادار و قابل تعمیم به کل جامعه است. همچنین حد زیاد و کم تمام ابعاد مثبت بوده است؛ بدین معنا که میانگین جامعه در این ابعاد بیش از مقدار آزمون‌شده است. این نتیجه گویای این است که طرح جایکا در روستاهای مدنظر در حد متوسط رو به بالا در تغییر نگرش عشایر به محیط‌زیست پیرامونی خویش نقش مثبتی داشته است؛ افزون بر این، با توجه به میانگین‌های به‌دست‌آمده از هر بعد، نگرش خودخواهانة عشایر ساکن در روستاهای مدنظر بیش از نگرش نوع‌دوستانه و زیست‌کره است (جدول 8).
جدول 8. نتایج آزمون‌های T تک‌نمونه‌ای
منبع: یافته‌های پژوهش، 1397
در ادامه با توجه به گستردگی و تنوع شاخص‌های رفتار زیستمحیطگرایانه در پژوهش حاضر به‌منظور کاهش شاخص‌ها به تعداد محدود، از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شده است؛ بنابراین نخست برای اطمینان از مورد تأیید بودن آزمون تحلیل عاملی برای شاخص‌های پژوهش با بهره‌گیری از نرم‌افزار SPSS، آزمون Bartlet و KMO به کار رفت که این میزان برابر با 806/0 به دست آمده و دلیلی بر تأیید تحلیل عاملی است.
جدول 9. آزمون معناداری بارتلت و KMO
منبع: یافته‌های پژوهش، 1397
استخراج عوامل همان‌طور که نتایج نشان می‌دهد 6 عامل قابلیت تبیین واریانس‌ها را دارند که عوامل به‌دست‌آمده با روش واریماکس چرخش داده شده‌اند. عوامل اول تا ششم درمجموع 69.98 درصد از واریانس‌ها را تبیین می‌کنند. از این بین، عامل اول، مهم‌ترین عاملی است که با مقدار ویژة 13.6، به‌تنهایی 36.75 درصد از واریانس‌ها را تبیین می‌کند (جدول 10).
جدول 10. عوامل استخراج‌شده، مقادیر ویژه و درصد واریانس آنها از مجموع شاخص‌ها
منبع: یافته‌های پژوهش، 1397
نمودار سنگ‌ریزه یا Scree Plot در تحلیل عاملی همان‌طور که در نمودار سنگ‌ریزه یا Scree Plot دیده می‌شود، 6 عامل مقدار ویژة بیش از یک دارند؛ به بیان دیگر مجموع 37 عامل خرد مربوط به زیستمحیطگرایانه، امکان کاهش به 6 عامل ویژه را دارد و به‌طور کلی رفتارهای زیستمحیطگرایانة مربوط به طرح جایکا با 6 عامل تبیین می‌شود.
شکل 2. تصویر گرافیکی مقدار ویژة عوامل استخراج‌شده
نتایج نشان داد مهم‌ترین عامل در رفتار زیستمحیطگرایانه، مسئولیت‌پذیری اجتماعی دربرابر محیط‌زیست است که با مقدار ویژة 60/13، درمجموع واریانس 75/36 را در کل واریانس‌ها به دست آورده است.
جدول 11. استخراج عوامل و متغیرهای بارگذاری‌شده دررفتارهای زیست‌گرایانه
منبع: یافته‌های پژوهش، 1397
در ادامه برای بررسی بیشتر 6 عامل به‌دست‌آمده که حاصل تحلیل عاملی اکتشافی شاخص‌های رفتار زیستمحیطگرایانه است، نخست نرمال‌بودن یا نبودن عوامل پژوهش بررسی شد. با توجه به اینکه عوامل از ترکیب گویه‌هایی در طیف لیکرت حاصل شدند و مقیاس به مقیاس فاصله‌ای تغییر یافتند (اصغرپور ماسوله، 1392: 22)، به‌منظور بررسی نرمال‌بودن توزیع صفات عوامل از خطای استاندارد ضرایب چولگی و کشیدگی استفاده شد که نتایج نرمال‌بودن عوامل به‌دست‌آمده را نشان می‌دهد. در ادامه با توجه به نرمال‌بودن عوامل، برای بررسی میانگین عوامل به‌دست‌آمده از آزمون T تک‌نمونه‌ای استفاده شد. نتایج نشان می‌دهد میانگین محاسبه‌شدة عوامل رفتارهای زیست‌گرایانة پژوهش با میانگین فرضی (3) سنجیده و تأیید می‌شود میانگین واقعی نظر کل پاسخگویان از 3 بیشتر و در حد متوسط به بالاست. با توجه به میزان معناداری به‌دست‌آمده که برای تمام عوامل کمتر از 0.05 است، این ابعاد معنادار و قابل تعمیم به کل جامعه است. همچنین حد زیاد و کم تمام ابعاد مثبت بوده است؛ بدین معنا که میانگین جامعه در این عوامل بیش از مقدار آزمون‌شده است. این نتیجه گویای این است که در روستاهای بررسی‌شده طرح جایکا سبب بهبود رفتارهای زیستمحیطگرایانة عشایر شده است که بهره‌برداران اصلی محیط‌زیست منطقه هستند (جدول 13).
جدول 12. نتایج آزمون نرمال‌بودن عوامل رفتار زیست‌گرایانه
منبع: یافته‌های پژوهش، 1397 جدول 13. بررسی میانگین شاخص‌های رفتار زیست‌محیطی به تفکیک عوامل رفتار زیستمحیطگرایانه
منبع: یافته‌های پژوهش، 1397
شکل 3. میانگین عوامل رفتارهای زیستمحیطگرایانة حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی
افزون بر این، در ادامه برای بررسی عوامل رفتارهای زیستمحیطگرایانة حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی در بین هریک از روستاهای مطالعه‌شده از مدل PSI[10] استفاده شده است. جدول (14) نتایج
جدول 14. نتایج رتبه‌بندی تأثیر عوامل رفتارهای زیست‌محیطی به تفکیک روستاهای مطالعه‌شده با استفاده از مدل psi
منبع: یافته‌های پژوهش، 1397
نتیجه‌گیری اجرای طرح‌های مشارکت‌محور همانند طرح مدیریت مشارکتی جنگل و مرتع (جایکا) به‌ویژه در مناطق عشایری و روستایی (که بیشترین ارتباط و تعامل را با محیط‌زیست پیرامونی خویش دارند)، ضمن افزایش دانش و آگاهی زیست‌محیطی آنان به تغییر نگرش و رفتارشان دربرابر محیط‌زیست می‌انجامد و از تخریب بی‌رویة منابع طبیعی و محیط‌زیست جلوگیری می‌کند. از سوی دیگر، دستیابی به میزان تغییرات و نحوة تأثیرگذاری این طرح‌ها بر نگرش جامعة محلی به محیط‌زیست و رفتار با آن، پس از اجرای طرح‌های محیط‌زیستی ضرورتی دوچندان دارد که هدف اصلی پژوهش حاضر بوده است. براساس نتایج آزمون T تک‌نمونه‌ای، طرح جایکا تأثیر زیاد و معناداری بر نگرش جامعة عشایری روستاهای درگیر در این طرح داشته است. همچنین با توجه به میانگین گویه‌های شاخص نگرش زیستمحیطگرایانه، گویه‌های بعد جهت‌گیری خودخواهانه میانگین بیشتری نسبت به سایر گویه‌ها داشته‌اند. دلیل این امر این است که عشایر محیط‌زیست و منابع پیرامونی را متعلق به خود می‌دانند؛ زیرا زندگی و حیات عشایر به منابع محیطی وابسته است. افزون بر این براساس نتایج، تحلیل عاملی برای تغییرات ایجادشده در تمام عوامل مثبت است و بیشترین تغییرات در عامل تلاش برای افزایش دانش زیست‌محیطی دیده شده است. در مرتبة بعد بیشترین تغییرات در عامل همکاری و مشارکت دیده و سبب تقویت همکاری و مشارکت عشایر ساکن در روستاهای مدنظر شده که در جهت تأیید مواضع نظریه‌های فعال‌سازی هنجاری و ارزش‌باور است. درمجموع طرح جایکا تقریباً بر تمام عوامل به‌دست‌آمده از 37 گویة مدنظر، تأثیرات مثبت یکسانی داشته است؛ بنابراین طرح مدنظر آثار مثبت و معناداری بر رفتار عشایر روستاهای بررسی‌شده داشته است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، طرح جایکا سبب اصلاح رفتارهای زیستمحیطگرایانة عشایر شده است که بهره‌برداران اصلی محیط‌زیست منطقه هستند و این امر با نظریه‌های اخلاقی دونلاپ و همکاران[12] (2000) دربارة بوم‌شناسی مطابقت دارد. بر این اساس پیشنهاد می‌شود: - آموزش‌های زیست‌محیطی به افراد جامعة محلی در حفاظت از محیط در اولویت قرار گیرد؛ - به برنامه‌های مشارکتی مردم محلی در حفظ محیط‌زیست اهمیت زیادی داده شود؛ - در فرایند ایجاد محدودیت‌های زیست‌محیطی در جوامع محلی مشابه حتماً به جایگزین‌های مالی و شغلی آن برای افراد محلی توجه شود؛ - بسته‌های تشویقی به داوطلبان و فعالان حوزة محیط‌زیست در جوامع محلی اختصاص داده شود. [1] Value – Belief – Norm (VBN) [2] Biospheric, Altruistic and Egoistic [3] Yeboah & Kaplowitz [4] Joachim at al [5] Tengberg et al [6] Chen and Chai [7] Ibtissem [8] Bedrous [9] Biel & Thogersen [10] روش PSI مخفف عبارت Preference selection index یا شاخص انتخاب ارجحیت، از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره است. این روش را مانیا و بیهت (Maniya & Bihat) در سال 2010 ارائه کردند. در روش پیشنهادی لازم نیست اهمیت نسبی بین صفات اختصاص یابد؛ علاوه بر این نیازی به محاسبة وزن صفات درگیر در تصمیم‌گیری در این روش نیست. این روش زمانی مفید است که در تصمیم‌گیری دربارة اهمیت نسبی بین صفات اختلاف نظر وجود داشته باشد. از مزایای این روش این است که با ماتریس تصمیم معیار - گزینه، هم وزن معیارها را محاسبه و هم گزینه‌ها را رتبه‌بندی می‌کند. ماتریس تصمیم این روش همانند ماتریس تصمیم روش تاپسیس است؛ با این تفاوت که در روش‌هایی مانند تاپسیس یا ویکور یا الکتره برای رتبه‌بندی گزینه‌ها باید وزن معیارها را از روش‌های دیگر محاسبه کرد؛ در حالی که در روش PSI، وزن معیارها با الگوریتم خود روش محاسبه می‌شود. [11] تبرک به معنی تبر کوچک است که همة اهالی روستا از قدیم داشته و به گردآوری هیزم با آن مشغول بوده‌اند. [12] Dunlap et al | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع ادارة کل منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری، (1393). گزارش طرح مدیریت مشارکتی جنگل و مرتع (جایکا)، شهرکرد. ادارة کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری، (1394). رهنمون پروژة مدیریت مشارکتی جنگل و مرتع در استان چهارمحال و بختیاری، تیم همکاری‌های فنی پروژه و جایکا، شهرکرد، 17-45. ادارة کل هواشناسی استان چهارمحال و بختیاری، (1393). تحلیلی بر وضعیت آب و هوای استان چهارمحال و بختیاری در پاییز 1393، مرکز تحقیقات هواشناسی کاربردی، شهرکرد. اصغرپور ماسوله، احمدرضا، (1392). کاربرد تکنیک‌های شبیه‌سازی در علوم اجتماعی (یک بررسی انتقادی)، نشریة علوم اجتماعی، سال 11، شمارة ۲، 45-22. حبیب‌پور، کرم، صفری، رضا، (1388). راهنمای جامع کاربرد SPSS در تحقیقات پیمایشی (تحلیل داده‌های عمومی)، چاپ اول، تهران، مؤسسة راهبرد پیمایش، 467 ص. صفا، لیلا، صلاحی مقدم، نفیسه، گنج‌خانلو، مهدی، (1396). مدل‌یابی رفتار حفاظتزیست‌محیطیروستاییان برمبنایتئوریارزش - عقیده - هنجار؛ نمونة مطالعه: شهرستان خدابنده، نشریة علوم ترویج و آموزش کشاورزی، سال 13، شمارة ۲ (پیاپی ۲۶)، 91-108. غزانی، عنایت‌الله، بیژنی، مسعود، (1395). کاربرد نگرش‌های ارزشی زیست‌محیطی در تحلیل رفتار زیستمحیطگرایانة کشاورزان به‌منظور حفاظت از خاک؛ نمونة مطالعه: کشاورزان شالیکار بخش مرکزی ساری، مجلة تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، دورة 2-47، شمارة 1، 91-81. قادری، ناصح، چوپانی، سامان، صالحی، صادق، خوش‌فر، غلامرضا، (1394). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر رفتار زیست‌محیطی در شهرستان مریوان در سال 1392، مجلة علوم پزشکی زانکو، دورة 7، شمارة 3، دانشگاه علوم پزشکی کردستان، 18-10. نصرتی‌نژاد، فرهاد، سراج‌زاده، حسین، دیهول، منصور، (1395). تبیین جامعه‌شناختی رفتار زیست‌محیطی؛ مطالعة موردی: شهروندان تهرانی، فصلنامة توسعة پایدار محیط جغرافیایی، دورة 1، شمارة 1، 18-1. ولی‌زاده، ناصر، بیژنی، مسعود، عباسی، عنایت، (1394). تحلیل محیط‌زیست‌گرایانة رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت از منابع آب سطحی در حوضة جنوبی آبریز دریاچة ارومیه، مجلة علوم ترویج و آموزش کشاورزی، دورة 11، شمارة 2، 183-201. Bedrous, A.V.‚ (2007). Environmental Concern and Pro-environmental Behaviours: The Relationship Attitudes, Behaviours and Knowledge‚ Department of Sociology, University of Nebraska-Lincoln‚ 343 p.
Biel, A., Thogersen‚ J.‚ (2003). The interaction of values and norms to promote sustainable consumption and production‚ Available at: http://scholar.google.com/scholar?q=The+Interaction+of+Values+and+Norms+to+Promote+Sustaina ble+Consumption+and+ Production+&btnG=&hl=en&as_sdt=0%2C5>.
Budak, D.‚ (2005). Behavior & Attitude of Studen toward Environmental Issues at Faculty of Agricultural, Turkey, Jurnal of Applied Sciences, Pp 1224-1227.
Chen, M.F.‚ (2015). An examination of the Value‐Belief‐Norm theory model in predicting pro‐environmental behaviour in Taiwan‚ Asian Journal of Social Psychology, Vol 2‚ No 18, Pp 145-151.
Chen, T.B., Chai‚ L.T.‚ (2011). Attitude towards the environment and green products: consumer’s perspective‚ Management science and engineering, Vol 4, No 2, Pp 27-93.
Cho, Y.N., Thyroff, A., Rapert, M.I., Park, S.Y., Lee, H.J.‚ (2013). To be or not to be green: Exploring individualism and collectivism as antecedents of environmental behavior‚ Journal of Business Research, Vol 8‚ No 66, Pp 1052-1059.
Chou, C.J.‚ (2014). Hotels' environmental policies and employee personal environmental beliefs: Interactions and outcomes‚ Tourism Management, Vol 40, Pp 436-446.
Dunlap, R., Liere, K.V., Mertig, A., Jones, R.E.‚ (2000). Measuring endorsement of the New Ecological Paradigm: A revised NEP scale‚ Journal of social issues, Vol 3‚ No 56, Pp 425-442.
Huffman, A.H., Van Der Werff, B.R., Henning, J.B., Watrous-Rodriguez, K.‚ (2014). When do recycling attitudes predict recycling? An investigation of self-reported versus observed behavior‚ Journal of Environmental Psychology, Vol 38, Pp 262-270.
Ibtissem, M.H.‚ (2010). Application of value beliefs norms theory to the energy conservation behavior‚ Journal of Sustainable Development, Vol 2‚ No 3, Pp 129-139.
Joachim, O., Kamarudin, N., Aliagha, G., Ufere, K.‚ (2015). Theoretical explanations of environmental motivations and expectations of clients on green building demand and investment‚ Earth and Environmental Science, Vol 23, Pp 1-17.
Klo ckner, C.A., Nayum, A., Mehmetoglu, M.‚ (2013). “Positive and negative spillover effects from electric car purchase to car use”, Transportation Research, Part D, Vol 21, Pp 32–38.
Lane, B., Potter‚ S.‚ (2007). The adoption of cleaner vehicles in the UK: exploring the consumer attitude–action gap‚ Journal of Cleaner Production, Vol 15, No 11‚ Pp 1085-1092.
Nguyen, T.H.‚ (2009). Human ecological analysis of land and forest use by the Hmong people forharmonising with the governmental reforestation program in Vietnam‚ Ph. D. Dissertation, Geo-undHydrowissenschaften der Technischen Dresden.
Phipps, M., Ozanne, L.K., Luchs, M.G., Subrahmanyan, S., Kapitan, S., Catlin, J.R., Weaver, T.‚ (2013). Understanding the inherent complexity of sustainable consumption: A social cognitive framework‚ Journal of Business Research, Vol 8, No 66‚ Pp 1227-123.
Quimbita & Pavel‚ (2005). Assessing On Environmental Attitude Development Model: Factorthe Influencing Environmental Attitude of College Student‚ www.sobiad.org.
Raymond, C.M., Brown, G., Robinson, G.M.‚ (2011). The influence of place attachment, and moraland normative concerns on the conservation of native vegetation: A test of two behavioural models‚ Journal of Environmental Psychology, Vol 4‚ No 31, Pp 323-335.
Steg, L., Vlek, C.‚ (2009). Encouraging pro-environmental behaviour: An integrative review and research agenda‚ Journal of Environmental Esychology, Vol 3‚ No 29, Pp 309-317.
Stern, P.C.‚ (2000). New environmental theories: toward a coherent theory of environmentally significant behavior‚ Journal of Social Issues, Vol 3‚ No 56, Pp 407-424.
Stern, P.C., Dietz‚ T.‚ (1994). The value basis of environmental concern‚ Journal of social issues, Vol 3‚ No 50, Pp 65-84.
Stevenson, K.T., Peterson, M.N., Bondell, H.D., Moore, S.E., Carrier, S.J.‚ (2014). Overcoming skepticism with education: interacting influences of worldview and climate change knowledge on perceived climate change risk among adolescents‚ Climatic Change, Vol 3-4‚ No 126, Pp 293-304.
Tengberg, A., Radstake, F.‚ Zhang, K.‚ Dunn‚ B.‚ (2016). Scaling up of Sustainable Land Management in the Western People's Republic of China: Evaluation of a 10‐Year Partnership‚ Land Degradation & Development, Vol 72‚ No 2, Pp 134-441.
Whitmarsh, L.‚ (2009). Behavioural responses to climate change: Asymmetry of intentions and impacts‚ Journal of Environmental Psychology, Vol 1‚ No 29, Pp 13-23.
Yeboah, F., Kaplowitz, M.‚ (2016). Explaining energy conservation and environmental citizenship behaviors using the value-belief-norm framework‚ Human Ecology Review, Vol 2, No 22‚ Pp 137-159. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 806 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 409 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||