پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,652 |
| تعداد مقالات | 13,408 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,255,780 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,090,818 |
مکانیابی بهینة محل احداث شهرهای جدید در استان قزوین براساس پارامترهای آب‌وهوایی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جغرافیا و برنامه ریزی محیطی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 3، دوره 29، شماره 4 - شماره پیاپی 72، اسفند 1397، صفحه 19-34 اصل مقاله (1.57 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/gep.2018.98275.0 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| فاطمه شهریار1؛ امیر گندمکار* 2؛ رحیم هاشم پور3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1مرکز تحقیقات گردشگری، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استادیار، مرکز تحقیقات گردشگری، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3استادیار، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| به دلیل روند افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی، یافتن مکان‌های مناسب برای احداث شهرهای جدید با توجه به پارامترهای اقلیمی، از مباحث دنیای امروز است. مکانیابی، فعالیتی است که استقرارهای فضایی و غیرفضایی یک سرزمین را برای انتخاب مکان مناسب به‌منظور کاربری خاص ارزیابی و تجزیه‌وتحلیل می‌کند؛ بنابراین مکانیابی مناطق مناسب برای احداث شهرهای جدید براساس پارامترهای اقلیمی در استان قزوین، مسئلة پژوهش حاضر است. روش کار این‌گونه است که اهمیت و وزن پارامترهای اقلیمی با بهره‌گیری از منطق سلسله‌مراتبی فازی و داده‌های حاصل از دو پرسش‌نامة دلفی و مقایسة زوجی، تعیین و در مکانیابی شهرهای جدید و بررسی مناطق مستعد ازنظر شرایط آسایش اقلیمی در مطالعة موردی استان قزوین استفاده شد. نتایج حاکی است 6/9درصد مساحت استان در ناحیة بسیار مطلوب، 3/31درصد در نواحی مطلوب، 7/40درصد در نواحی حد متوسط، 3/12درصد در مناطق نامناسب و 1/9درصد در منطقة بسیار نامناسب ازنظر شرایط اقلیمی برای ایجاد شهرهای جدید قرار گرفته‌اند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مکانیابی؛ استان قزوین؛ شهرهای جدید؛ منطق سلسله‌مراتبی فازی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه بیان مسئله بررسی مشکلات مربوط به انتخاب مکان مناسب برای شهرها، چگونگی استقرار ساختمان‌ها در داخل شهرها و آثار توسعة شهرها بر اقلیم و تأثیرات آنها بر تغییر اقلیم از مباحث دنیای امروز است. در گذشته در توسعة شهرها بیشتر آسایش اقلیمی، همسازی با محیط و استفادة حداکثری از محیط طبیعی بسیار جالب توجه بوده و در مکانیابی شهرها به آنها دقت شده است؛ ولی امروزه غفلت از مطالعات اقلیمی خسارات هنگفتی را برای شهرها در پی خواهد داشت. مکانیابی و استقرار مناسب شهرها برای پیشگیری از بحران‌های محیط‌زیست و همچنین استفادة شایسته و پایدار از امکانات یک منطقه از اهمیت بسزایی برخوردار است. آب‌وهوا، یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌ها برای تصمیم‌گیری در مکانیابی شهرهای جدید است؛ شهرهایی که بشر امروز به علت توسعة بی‌رویة شهرنشینی و مهاجرت‌های گسترده ناچار به طرح‌ریزی آنهاست. اک معتقد است اگر عوامل آب‌وهوایی بهویژه در مناطق گرمسیری نادیده گرفته شود، ممکن است در آینده با مسائلی از قبیل مرگ‌ومیر ناشی از گرمای زیاد، کاهش آسایش، افزایش بهای سیستم‌های تهویة مطبوع ساختمان‌ها و سیل‌های مخرب روبه‌رو شویم (Oke, 2006: 181)؛ از این رو باید در برنامه‌ریزی‌های شهری، نقش آب‌وهوا در طراحی و توسعة شهرها، سیاست‌گذاری‌های آمایش سرزمین و تأمین آسایش برای شهروندان به‌طور جدی در نظر گرفته شود؛ بهویژه که در جهان امروز به علت حساسیت‌های پدیدآمده دربارة مسئلة استفاده از انرژی، بازگشت دوباره به نقش اقلیم در برنامه‌ریزی‌های شهری ضروری شده است تا صرفه‌جویی در مصرف انرژی و رفع مشکل آلودگی‌های شهری به استفادة بهینه از انرژی‌های موجود در منطقه براساس اقلیم و درنتیجه افزایش کیفیت محیط‌زیست شهری منجر و در آینده با مخاطرات آب‌وهوایی و نوسانات ناشی از گسترش شهرها مقابله شود (Landsberg, 1981: 183). مکانیابی، فرایند جست‌وجو و انتخاب موقعیت مناسب برای استقرار یک کاربری با توجه به معیارهای مدنظر است؛ به‌طوری‌که بهترین عملکرد با توجه به اهداف مدنظر فعالیت حاصل شود؛ بنابراین بسته به نوع کارکرد مدنظر باید شاخص‌ها و معیارهایی تعریف و توان مکان با توجه به آنها بررسی شود. این شاخص‌ها و معیارها برمبنای نوع کاربرد و هدف مکانیابی کاربری متفاوت‌اند؛ اما همة آنها در جهت انتخاب مکان مناسب همسو هستند (غضنفری، 1384: 85)؛ همچنین مکانیابی، پیداکردن بهترین مکان یک کاربری است که درنتیجة آن همة هزینه‌ها، اعم از هزینه‌های دسترسی و حمل‌ونقل به کمترین حد و پیرو آن سود و منفعت عمومی به بیشترین حد برسد. در چنین فرایندی جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات پس از مشخص‌شدن معیارهای مکانیابی، نخستین گام است (شهابیان، 1376: 21). امروزه پیرو رشد سریع جمعیت، توسعة ساخت‌وسازها اجتناب‌ناپذیر است و تأثیر نامطلوب نیازهای بشر بر زمین و همچنین بهره‌برداری از مناطق اطراف شهرها برای ایجاد خانه و تأسیسات اقتصادی و صنعتی گسترش روزافزون می‌یابد (روستایی و همکاران، 1386، 1). شکل‌یابی شهرها ساختار اکولوژیکی منطقه را دگرگون ساخته و همچنین محیط پیرامون و توان‌های محیطی آن را با چالش‌های اساسی مواجه کرده است. توسعة شهرها و استقرار شهرهای جدید در حال حاضر با مشکلات و تنگناهای عدیده‌ای روبه‌روست؛ به این دلیل که شهرها به‌طور مناسب مکانیابی نشده است و الگوی استقرار شهر از نظام بهره‌گیری متناسب با ظرفیت‌ها پیروی نمی‌کند. عوارض و پدیده‌های طبیعی در مکانیابی، پراکندگی، حوزة نفوذ، توسعة فیزیکی و مورفولوژی شهر و مانند آن، اثر قاطعی دارند؛ به این معنا که گاه به‌منزلة عاملی مثبت و زمانی به‌صورت عاملی منفی و بازدارنده عمل می‌کند (زمردیان: 1378، 8). از سویی استقرار جمعیت در نقاط مناسب از بروز بحران زیست‌محیطی جلوگیری می‌کند. به‌طورکلی مکانیابی، فعالیتی است که استقرارهای فضایی و غیرفضایی یک سرزمین را برای انتخاب مکان مناسب به‌منظور کاربری خاص ارزیابی و تجزیه‌وتحلیل می‌کند.
پیشینة پژوهش واستاوا و ناسوات[1] (2002) در پژوهش «مکانیابی محل دفن زباله در اطراف شهر رانسی با استفاده از GIS و RS» با درنظرگرفتن معیارهای زمین‌شناسی، گسل‌ها، شیب زمین، خاک و مراکز شهری و وزن‌دهی به شاخص‌ها از طریق مقایسه‌های زوجی، پنج محل مجزا را در اندازه‌های مختلف برای دفن زبالة این شهر 800000 نفری انتخاب کردند. زبردست (1380) کاربردهای فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی را در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای تحلیل کرد. خراسانی و نژادکورکی (1379) با استفاده از GIS و با کمک پارامترهای شیب، ایستابی زیرزمینی و بارندگی، محلی مناسب را در شهر کرمان برای انتخاب تأسیسات شهری مکانیابی کردند. زنگانه و سلیمانی (1384) برای مطالعة مکانیابی شهر صنعتی اراک و آثار زیست‌محیطی بر آن دریافتند مکان نادرست استقرار صنایع، یکی از عوامل مهم تشدید مشکلات زیست‌محیطی شهر اراک بوده است که بدون توجه به ساختار توپوگرافی زمین و جهت بادهای محلی سبب بروز پدیدة وارونگی و انتشار آلودگی در شهر اراک شده است. کوهساری (1385) تلفیق مدل تحلیل سلسله‌مراتبی و منطق IO را در محیط GIS برای مکان‌گزینی تجهیزات جدید شهری بررسی کرد. وی با استفاده از ابزار تحلیلگر توانمندی چون سیستم اطلاعات جغرافیایی به کمک تلفیق مدل تحلیل سلسله‌مراتبی و منطق ارزش‌گذاری لایه‌ها، مدلی را برای مکانیابی تجهیزات شهری ارائه کرده است. این مدل کارایی زیادی دارد و امکان مقایسه و ارزیابی سایت‌های مختلف و انتخاب سایت‌های مطلوب را با توجه به معیارهای مدنظر به دست می‌دهد. شاد و همکاران (1388) پژوهش «طراحی و اجرای GIS کاربردی برای مکانیابی شهرک‌های صنعتی با استفاده از مدل‌های فازی» انجام دادند. نتایج نشان داد در هر دو مرحلة پی‌جویی اولیه و نیمه‌تفضیلی، مدل همپوشانی شاخص عملکرد بهینه‌تری نسبت به دیگر مدل‌ها دارد. قاجری و همکاران (1388) مکانیابی پارکینگ‌های شهری را در تهران با استفاده از روش AHP و FAHP با چهار سناریوی مکانیابی برای محدودة مدنظر تهیه و با روش‌های استانداردکردن نتایج را به امتیازات استاندارد تبدیل و با یکدیگر مقایسه کردند. سامانی و دلاور (1389) با استفاده از روش ANP، مکان مناسب را برای پرورش میگو بررسی کردند. رئیسی و سفیانیان (1389) چهار منطقه را در شمال شرقی اصفهان برای استقرار صنایع با توجه به معیارهای جغرافیایی مناسب دانستند. سلیمی و همکاران (1391) روشی علمی را برای انتخاب مکان بهینه به‌منظور ساخت اماکن ورزشی در دو منطقة جنوبی شهر اصفهان با استفاده از ترکیب دو مدل AHP و سلسله‌مراتبی و TOPSIS ارائه کرده‌اند. مکانیابی با توجه به شاخص‌های قیمت، دشواری تملیک، ایمنی، دسترسی، انسجام و یکپارچگی، توزیع عادلانه و جمعیت انجام شده است. عیسوی و همکاران (1391) از دو روش AHP و Fuzzy- AHP در تعیین مناطق مناسب برای سدهای زیرزمینی استفاده کردند. آنها در این تعیین، شاخص‌های عوامل زمین‌شناسی، زمین‌ریخت‌شناسی و آب‌شناسی را به کار بردند. برای پیاده‌سازی روش Fuzzy- AHP از روش باکلی و بونیسون استفاده کردند و برای غیرفازی‌کردن مقادیر مطلوبیت فازی، روش yager را به کار گرفتند. از مجموع 56 نقطة خروجی زیرحوضه‌ها در روش AHP، 26 نقطه و در روش FUZZY- AHP، 15 نقطه با مناطق مناسب و دردسترس همپوشانی داشتند. نتایج نشان داد روش Fuzzy- AHP انعطاف‌پذیری و قابلیت بیشتری در تعیین مناطق مناسب سد دارد. دلبری و داوودی (1391) شاخص‌های ارزیابی جاذبه‌های گردشگری را با کاربرد تکنیک فرایند تحلیل AHP مشخص و آنها را با توجه به معیارهای تعیین‌شده رتبه‌بندی کردند. شناور و همکاران (1391) کاربرد فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی را در ارزیابی توان سرزمین به‌منظور توسعة شهری در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی بررسی کردند. هدف اصلی، مقایسة معیارهای مختلف براساس مطالعات کتابخانه‌ای و نظرات کارشناسان و تعیین معیارهای مناسب به‌منظور ارزیابی توان محیط زیستی برای استقرار شهرهای جدید با هدف دستیابی به توسعة پایدار شهری است که کمترین آثار سوء را در حال حاضر و در بلندمدت به دنبال داشته باشد. رن[2] و همکاران (2013) در پژوهش خود برای طراحی شهرهای جدید تمام اطلاعات آب‌وهوایی و زیست‌محیطی را با کمک GIS لایه‌بندی و با ترکیب لایه‌ها نقشه‌‌ای نهایی ارائه کردند. قنبری (1393) با لحاظ‌کردن نه معیار طبیعی و استفاده از مدل AHP، اراضی محدوده‌های شهرهای تبریز، مرند و هادی‌شهر را برای ارزیابی مکان فعلی مجتمع‌های مسکن مهر پهنه‌بندی کردند. پوراحمد و همکاران (1393) با استفاده از روش AHP در محیط GIS با سیزده شاخص طبیعی و انسانی نقشة پتانسیل اراضی مناطق واقع در محدودة طرح هادی‌شهر سرخنکلاته، مکان‌های مناسب را برای گسترش آتی شهر مشخص کردند.
اهداف پژوهش اهداف و ضرورت احداث و مکانیابی شهرهای جدید در استان قزوین درنهایت در تحولات جمعیتی و نظام سلسله‌مراتبی شهرهای استان جست‌وجو و دلایل زیر برای تبیین آنها بیان می‌شود: 1- رشد سریع جمعیت شهر قزوین و تبدیل آن به قطب رشد منطقه. 2- افزایش جمعیت شهرها در کل منطقه و تمایل آنها به سعود به رده‌های بالا. 3- نامتعادلی در نظام شهری استان. 4- بروز نابرابری شهری و منطقه‌ای و مسائلی نظیر مهاجرت‌های فزاینده در استان. 5- افزایش روند شهرنشینی در استان و کاهش جمعیت روستاها و نیز تبدیل نقاط روستایی به شهری. 6- تراکم زیاد جمعیت، بهویژه در مرکز استان و شهر صنعتی البرز. هدف پژوهش حاضر، تعیین اهمیت پارامترهای اقلیمی با استفاده از منطق سلسله‌مراتبی فازی در مکانیابی شهرهای جدید و بررسی مناطق مستعد ازنظر شرایط آسایش اقلیمی در مطالعة موردی استان قزوین است.
روش پژوهش فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی AHP، روشی است که در آن وضعیتی پیچیده به بخش‌های کوچک‌تر آن تجزیه می‌شود و سپس این اجزا در ساختاری سلسله‌مراتبی قرار می‌گیرد. در این روش به قضاوت‌های ذهنی با توجه به اهمیت هر متغیر مقادیر عددی اختصاص می‌یابد و متغیرهایی مشخص می‌شوند که بیشترین اهمیت را دارند؛ به بیان دیگر ترتیب اولویت متغیرها آشکار می‌شود. روال کار مدل AHP با تعیین‌کردن عناصر و تصمیم‌گیری و اولویت‌دادن به آنها آغاز می‌شود. این عناصر شامل شیوه‌های مختلف انجام کار و اولویت‌دادن به سنجه‌ها یا ویژگی‌هاست. فرایند کار به این صورت است که در مرحلة اول درخت سلسله‌مراتبی ساخته می‌شود و باید عوامل مهم در تصمیم‌گیری در قالب یک درخت تصمیم‌گیری به‌صورت سلسله‌مراتبی بیان شود. مرحلة دوم، تعیین ضریب اهمیت معیارها، زیرمعیارها و وزن‌دادن به جایگزین‌هاست. مرحلة سوم، ترکیب ضریب اهمیت گزینه‌ها و ترکیب وزن‌هاست که عناصر هر سطح نسبت به عنصر مربوط به خود در سطح بالاتر به‌صورت زوجی مقایسه و وزن آنها محاسبه می‌شود. این وزن‌ها، وزن نسبی نامیده می‌شود؛ سپس با تلفیق این وزن‌ها، وزن نهایی هر گزینه مشخص و درنهایت با استفاده از روش آزمایش سازگاری، سازگاری تصمیمات سنجیده می‌شود. برای بهبود منطق AHP، از منطق فازی بهره گرفته شد؛ همچنین برای نرمال‌کردن وزن‌ها، بازة تغییرات آن بین صفر تا یک محدود شد؛ بنابراین برتری منطق Fuzzy- AHP، همسان‌بودن وزن پارامترها در نقشه‌های مکانیابی است. در ادامه پارامترهای اقلیمی با استفاده از نظرسنجی پرسش‌نامه‌ای از خبرگان تعیین شد. متخصصان به تعداد 50 پرسش‌نامه پاسخ دادند. سپس با استفاده از نرم‌افزار آماری پارامترها وزن‌دهی و پس از آن پایایی داده‌ها به کمک روش آلفای کرونباخ بررسی شد. بر این اساس عناصر آب‌وهوایی مؤثر بر مکانیابی شهرهای جدید به ترتیب اولویت مشخص و وزن هر عنصر نیز تعیین گردید.
محدودة پژوهش استان قزوین با مساحت 15568 کیلومترمربع در حاشیة شمال غربی فلات داخلی ایران واقع شده است. سهم این استان از مساحت کشور حدود 96/0درصد و جزو هفت استانی است که در کشور مساحتی کمتر از 20000 کیلومترمربع دارند. این استان ازنظر عرض جغرافیایی در نیمة شمالی کشور و در حد فاصل مدارهای′37 °35 تا ′45 °36 شمالی و به لحاظ طول جغرافیایی در نیمة غربی بین نصف‌النهارهای′45 °48 و ′50 °50 شرقی قرار دارد. همان‌گونه که در شکل (1) مشخص شده است، استان قزوین با 6 استان گیلان، زنجان، همدان، مرکزی، البرز و مازندران هم‌مرز است. استان قزوین به 6 شهرستان، 19 بخش، 46 دهستان،
شکل 1. نقشة موقعیت استان قزوین در کشور ایران (ترسیم: نگارنده)
شکل 2. نقشة شهرستان‌ها و شهرهای مهم استان قزوین (ترسیم: نگارنده)
به‌منظور مکانیابی بهینة شهرهای جدید در استان قزوین براساس پارامترهای آب‌وهوایی، تعداد 18 ایستگاه سینوپتیک در داخل استان قزوین و در نواحی اطراف آن در نظر گرفته شده است (شکل 3).
شکل 3. نقشة پراکنش ایستگاه‌های سینوپتیک و هواشناسی استفاده‌شده در پژوهش (ترسیم: نگارنده)
براساس جدول (1) بازة تغییرات در طول ایستگاه‌ها از مقدار 35/48درجه (ایستگاه خدابنده) تا 56/50درجه (ایستگاه کرج)، در عرض ایستگاه‌ها از مقدار 08/35درجه (ایستگاه ساوه) و 7/36درجه (ایستگاه خدابنده) و در ارتفاع 3/338 متر (ایستگاه منجیل) تا 1887 متر (ایستگاه خدابنده) است.
جدول 1. مشخصات ایستگاه‌ها (مأخذ: سازمان هواشناسی)
یافته‌های پژوهش نخست با استفاده از نظرسنجی پرسش‌نامه‌ای به روش دلفی از متخصصان، 22 پارامتر ازنظر اهمیت در مکانیابی شهرهای جدید ارزیابی شد. از بین این با توجه به شکل (4) کمترین پراکنش روزهای غباری در استان قزوین در منطقة جنوب غربی، شهرستان آوج به میزان متوسط سالانه 5 روز و بیشترین مقدار آن در بخش مرکزی، اطراف شهر قزوین به میزان متوسط سالانه 20 روز دیده می‌شود؛ همچنین با توجه به شکل (5)، بیشترین مقدار متوسط سالانة روزهای یخ‌بندان در شهرستان آوج و کمترین میزان آن در شمال غربی استان مشخص شده است.
شکل 4. نقشة پراکنش روزهای غباری سالانة استان قزوین (ترسیم: نگارنده)
شکل 5. نقشة پراکنش روزهای یخ‌بندان سالانة استان قزوین (ترسیم: نگارنده)
شکل 6. نقشة پراکنش رطوبت نسبی سالانة استان قزوین (ترسیم: نگارنده)
در شکل (6) بیشترین درصد رطوبت نسبی با مقدار 60درصد در شمال غرب (سیردان) و کمترین مقدار آن در منطقة بویین‌زهرا به مقدار 44درصد دیده می‌شود. کمترین میزان بارش سالانه به میزان
شکل 7. نقشة پراکنش بارش سالانة استان قزوین (ترسیم: نگارنده)
شکل 8. نقشة پراکنش تعداد روزهای بارانی سالانة استان قزوین (ترسیم: نگارنده)
بیشترین پراکنش روزهای بارانی (شکل 8) در شمال شرقی استان، رودبار الموت شرقی و کمترین آن در حد فاصل شهرهای آبیک و قزوین دیده می‌شود. متعاقباً بیشترین تعداد روزهای برفی در شمال شرق استان و کمترین آن در جنوب شرق استان در محدودة باتلاق نمکزار و در شمال غرب استان در محدودة اطراف دریاچة سد منجیل دیده شده است (شکل 9).
شکل 9. نقشة پراکنش تعداد روزهای برفی سالانة استان قزوین (ترسیم: نگارنده)
شکل 10. نقشة پراکنش متوسط ساعات آفتابی روزانة استان قزوین (ترسیم: نگارنده)
شکل (10) نشان‌دهندة بیشترین متوسط ساعات آفتابی روزانه در مرکز دشت قزوین و کمترین آن در شمال شرق استان است. بیشینة دمای متوسط سالانه در اطراف دریاچة سد منجیل با 17درجة سانتی‌گراد و کمینة آن در جنوب غربی در محدودة شهرستان آوج در شکل (11) گزارش شده است.
شکل 11. نقشة پراکنش متوسط دمای سالانة استان قزوین (ترسیم: نگارنده)
شکل 12. نقشة پراکنش متوسط سرعت باد سالانة استان قزوین (ترسیم: نگارنده)
کمترین متوسط سرعت باد سالانه در شمال شرقی (2 متر بر ثانیه) و بیشترین مقدار آن در اطراف دریاچة سد منجیل دیده می‌شود (شکل 12). سپس با پرسش‌نامة مقایسة زوجی از متخصصان، پارامترهای بالا به‌صورت دو به دو مقایسه شدند و نتایج در جدول (2) آورده شده است.
جدول 2. مقایسة زوجی پارامترهای هواشناسی مؤثر بر مکانیابی شهرهای جدید (مأخذ: نگارنده)
سپس با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله‌مراتبی فازی وزن پارامترهای بالا مشخص شد. در جدول (3) این وزن‌ها گزارش شده است.
جدول 3. وزن پارامترهای هواشناسی مؤثر بر مکانیابی شهرهای جدید (مأخذ: نگارنده)
در ادامه براساس این وزن‌ها و نقشه‌های فازی‌شدة 9 پارامتر و ترکیب و وزن‌دهی نقشه‌ها در محیط GIS، نقشة مکانیابی نهایی (شکل 13) تهیه شد. میزان ضریب ناسازگاری مقدار 0346/0 و بنابراین محاسبات پذیرفته است. بر این اساس نواحی شرقی استان شامل آبیک، خاکعلی، محمدیه، الوند و قزوین و همچنین منطقة کوچکی از شمال استان در حوالی شهر رازمیان جزو مناطق بسیار مناسب با مساحت 1497 کیلومترمربع برای ایجاد شهرهای جدید شناخته شده است. بخش‌هایی از شرق، شمال شرق و جنوب شرق استان ازجمله معلم کلایه و بویین‌زهرا به‌منزلة مکان‌های مناسب با مساحت 4860 کیلومترمربع تعیین شده‌اند. حد متوسط امتیاز مکانیابی در مرز استان قزوین و استان مازندران و همچنین نیمة غربی استان شامل شهرهای آوج، آبگرم، دانسفهان، اسفرورین، شال، ضیاآباد، ارداق، تاکستان و خرم‌دشت با مجموع مساحت 6343 کیلومترمربع دیده می‌شود.
شکل 13. نقشة مکانیابی شهرهای جدید استان قزوین (ترسیم: نگارنده)
مناطق شمال غربی استان در حد فاصل کوهین تا سیردان ازنظر مکانیابی برای احداث شهرهای جدید نامناسب و بسیار نامناسب‌اند؛ در این بین دو شهر کوهین و سیردان وضعیت بسیار نامناسب دارند. مجموع مساحت دو ناحیة یادشده برابر با 950 کیلومترمربع است؛ بنابراین 6/9درصد مساحت استان در ناحیة بسیار مطلوب، 3/31درصد در نواحی مطلوب، 7/40درصد در نواحی حد متوسط، 3/9درصد در مناطق نامناسب و 1/9درصد در منطقة بسیار نامناسب ازنظر شرایط اقلیمی برای ایجاد شهرهای جدید قرار گرفته‌اند.
نتیجه‌گیری به‌منظور مکانیابی مناسب‌ترین مکان‌ها برای احداث شهرهای جدید براساس پارامترهای آب‌وهوایی در استان قزوین، تعداد 18 ایستگاه سینوپتیک در داخل استان قزوین و نواحی اطراف آن در نظر گرفته و با استفاده از نظرسنجی پرسش‌نامه‌ای به روش دلفی از متخصصان، تعداد 22 پارامتر ازنظر اهمیت در مکانیابی شهرهای جدید در استان قزوین ارزیابی شد. براساس پرسش‌نامه تعداد 9 پارامتر به ترتیب اولویت از بین این 22 پارامتر انتخاب شد که نشان‌دهندة ترتیب اولویت اهمیت این 9 پارامتر نسبت به سایر پارامترهاست؛ سپس این پارامترها با پرسش‌نامة مقایسة زوجی به‌صورت دو به دو مقایسه شدند. نقشة مکانیابی نهایی براساس وزن‌های یادشده و نقشه‌های فازی‌شدة 9 پارامتر و ترکیب و وزن‌دهی نقشه‌ها در محیط GIS، به نحوی به دست آمد که نتایج حاکی است 6/9درصد مساحت استان در ناحیة بسیار مطلوب، 3/31درصد در نواحی مطلوب، 7/40درصد در نواحی حد متوسط، 3/9درصد در مناطق نامناسب و 1/9درصد در منطقة بسیار نامناسب ازنظر شرایط اقلیمی برای ایجاد شهرهای جدید قرار گرفته‌اند. بر این اساس نواحی شرقی استان شامل آبیک، خاکعلی، محمدیه، الوند و قزوین و همچنین منطقة کوچکی از شمال استان در حوالی شهر رازمیان جزو مناطق بسیار مناسب با مساحت 1497 کیلومترمربع برای ایجاد شهرهای جدید شناخته شد. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع پوراحمد، احمد، (1393). مکان‌یابیبهینةجهاتتوسعةفیزیکیشهرسرخنکلاتهبااستفادهاز روش فرایند سلسله‌مراتبی AHP، جغرافیا و توسعه، دورة 12، شمارة 3، 164- 147. خراسانی، نعمت‌الله و نژادکورکی، فرهاد، (1379). استفاده از GIS برای تعیین محل مناسب دفن زباله در مناطق خشک، مجلة بیابان، دورة 5، شمارة 1، 59-65. دلبری، سیدعلی و داوودی، سیدعلیرضا، (1391). کاربرد تکنیک فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) در رتبه‌بندی شاخص‌های ارزیابی جاذبه‌های توریستی، دورة 9، شمارة 2، 79- 57. روستایی، شهرام و جباری، ایرج، (1386). ژئومورفولوژی مناطق شهری، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت. رئیسی، مرضیه و سفیانیان، علیرضا، (1389). مکانیابی صنایع با استفاده از معیارهای جغرافیایی (مطالعة موردی: شهر اصفهان)، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، دورة 5، شمارة 99، 134- 115. زبردست، اسفندیار، (1380). کاربرد فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، نشریة هنرهای زیبا، دورة 1، شمارة 1، 13-21. زمردیان، محمدجعفر، (1378). کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه‌ریزی شهری و روستایی، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور. زنگانه، احمد، سلیمانی، محمد، (1384). مکانیابی شهر صنعتی و آثار زیست‌محیطی آن بر شهر اراک، دورة 37، شمارة 51، 49- 33. سامانی، جمال و دلاور، مجید، (1389). کاربردفرایندتحلیلشبکه‌ای ANP در اولویت‌بندی ساخت پرورشگاه‌های میگو، مجلة تحقیقات منابع آب ایران، دورة 6، شمارة 2، 56 ـ 46. سلیمی، مهدی، سلطان‌حسینی، محمد و شعبانی بهار، غلامرضا، (1391). مکان‌گزینیاماکنورزشیبااستفادهازمدل‌هایپیوستهوگسستةفضاییمبتنی برترکیبدومدل AHP و TOPSI، مجلة مطالعات مدیریت ورزشی، دورة 4، شمارة 13، 180 ـ 157. شاد، روزبه، عبادی، حمید، مسگری، محمدسعدی و وفایی‌نژاد، علیرضا، (1388). طراحی و اجرای GIS کاربردی برایمکان‌یابیشهرک‌هایصنعتیبااستفادهازمدل‌هایفازیوزن‌های نشان‌گرو ژنتیک، دانشکدة فنی، دورة 43، شمارة 4، 429-417. شناور، بامشاد، حسینی، سید محسن و اورکف، ندا، (1391). کاربرد تکنیک فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی AHP در ارزیابی توان سرزمین به‌منظور توسعة شهری در محیط GIS، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، دورة 27، شمارة 2، شهابیان، شهرام، (1376). مبانینظریمکان‌یابیفضایی، فصلنامة شهرنگار، دورة 1، شمارة 3، 26-20. عیسوی، وحید، کرمی، جلال، علی‌محمدی، عباس و نیک‌نژاد، سیدعلی، (1391). مقایسةدوروشتصمیم‌گیریAHPو Fuzzy- AHP درمکان‌یابیاولیة سدهای زیرزمینی در منطقة طالقان، مجلة علوم زمین، دورة 22، شمارة 85، 34- 27. غضنفری، رضا، (1384). مکانیابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی شهر قم به کمک GIS، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: نسترن، مهین، دانشگاه هنر، گروه شهرسازی. قاجری، نعمت و شهابی، هیمن، (1388). مکان‌یابیپارکینگ‌هایشهریبا استفادهازالگوریتم‌هایسیستماطلاعاتجغرافیایی، همایش سراسری سامانة اطلاعات مکانی، تهران، دانشگاه صنعتی مالک اشتر. قنبری، ابوالفضل، (1393). بررسیتطبیقیمکان‌یابیمسکنمهردرشهرهایتبریز،مرندوهادی‌شهر، فصلنامة علمی - پژوهشی فضای جغرافیایی اهر، دورة 14، شمارة 48، 145-123. کوهساری، محمدجواد و حبیبی، کیومرث، (1385). تلفیق مدل AHP و IO در محیط GIS برای مکان‌گزینیتجهیزاتجدیدشهری(مورد مطالعه: مکانیابی آرامستان جدید شهر سنندج)، سومین همایش سیستم‌های اطلاعات مکانی، قشم، سازمان نقشه‌برداری کشور، منطقة آزاد قشم. Eldin, N., and Eldrandaly, K.A., (2004), A computer-aided system for site selection of major capital investment, international conference e-design in architecture Dhahran, Saudi Arabia, December, Pp 3-12.
Landsberg, H. E., (1981), the urban climate, Academic Press, New York.
Oke, T. R., (2006), towards better scientific communication in urban climate, Theoretical and applied climatology, Vol 84, Pp 179-190.
Ren, C., Lau, K. L., Yiu, K. P., Edward, N., (2013), The application of urban climatic mapping to the urban planning of high-density cities: The case of Kaohsiung, Taiwan, the international journal of urban policy and planning, Vol 31, Pp 1- 16.
Shrivastava, U., and Nathawat, M. S., (2003), selection of potential waste disposal sites around Ranchi urban complex using remote sensing and GIS techniques, urban planning, map Asia conference, New Delhi, India, Jan, Pp 28- 31. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,726 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 790 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||