پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,724 |
| تعداد مقالات | 14,107 |
| تعداد مشاهده مقاله | 34,357,534 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 13,763,930 |
مطالعۀ گمنامی در روابط اینترنتی و عوامل جامعه‌شناختی مؤثر بر آن | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جامعه شناسی کاربردی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 3، دوره 29، شماره 2 - شماره پیاپی 70، تیر 1397، صفحه 17-38 اصل مقاله (529.22 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/jas.2017.75245 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| محمد امین کنعانی* 1؛ حمیده محمدزاده2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1استادیار، گروه جامعه‌شناسی دانشگاه گیلان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2دانش‌آموختۀ جامعه‌شناسی دانشگاه گیلان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| یکی از امکاناتی که اینترنت در اختیار کاربران خود قرار میدهد، امکان پنهان‌کردن هویت در این فضا و ایفای نقشهای متعدد است. هدف پژوهش حاضر ارائۀ توصیف و تبیینی از رابطۀ گمنامی در صحنۀ مجازی با ویژگیهای فردی و محیطی در آن صحنه با استفاده از نظریۀ نمایشی گافمن و ترکل است. روش پژوهش، پیمایش و جامعۀ آماری، همۀ دانشجویان دانشگاه گیلان است که با روش نمونهگیری طبقهای و تصادفی ساده، 372 نفر بهعنوان نمونه انتخاب شدند. براساس یافتهها، پسران بیش از دختران و دانشجویان با پایگاه تحصیلی پایینتر بیش از دانشجویان با پایگاه تحصیلی بالاتر به گمنامی در روابط اینترنتی تمایل دارند و این رابطه ازنظر آماری نیز معنادار است؛ همچنین افزایش متوسط ساعات کاربرد اینترنت در هفته، استفاده از سایتهای همسریابی، وبلاگ، چتروم و محدودیتهای سنتیِ مرتبط با برقراری دوستی با جنس مخالف، رابطۀ معناداری با گمنامی در روابط اینترنتی داشتهاند. در مجموع، متغیرهای پایگاه تحصیلی و محدودیتهای سنتی 5/41 درصد از تغییرات متغیر گمنامی در روابط اینترنتی را تبیین میکنند. متغیر پایگاه تحصیلی رابطۀ منفی و متغیر محدودیتهای سنتی رابطۀ مثبتی با میزان گمنامی در روابط اینترنتی داشتهاند. این نتایج نشان میدهند کاربران اینترنت برای کاستن از بار محدودیتهای سنتیِ مرتبط با ایجاد روابط در صحنۀ واقعی، ازطریق گمنامی در صحنۀ مجازی، بهعنوان کنشگری فعال ایفای نقش میکنند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| گمنامی در روابط اینترنتی؛ صحنۀ مجازی؛ محدودیتهای سنتی؛ پایگاه تحصیلی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه و بیان مسأله اینترنت بهعنوان پدیدۀ جدید در عصر حاضر، بخش مهمی از زندگی روزانۀ افراد را در بر گرفته است و میلیونها نفر برای برقراری ارتباط و به‌دست‌آوردن اطلاعات از آن استفاده میکنند. این رسانه، جهان (فضا یا محیط) جدیدی را به موازات جهان واقعی به وجود آورده است که بیمرز، بیمکان و به تعبیر دقیقتر «جهان مجازی[1]» نام گرفته است. در این محیط، عامل زمان و مکان کمرنگ شده است و دوری و نزدیکی عاملی خنثی در ارتباط‌های محلی و جهانی محسوب میشود و فضای ارتباطی جدیدی پدید آمده است که صنعت جدیدی از ارتباط‌ها به نام ارتباط همزمان را رقم زده است (معیدفر، 1384: 14). جهان مجازی درواقع نوعی فرافضا و فضای ذهنی است (کاستلز و اینس، 1384: 47)؛ فضایی که همهجا هست اما هیچ‌کجا نیست؛ فضایی است که در پرتو در دسترس قراردادن اطلاعات وسیع و سریع، به فرد قدرت نمادین بیشتر و امنیت روانی گسترده‌تری میبخشد اما در همان حال او را وابسته‌تر، بی‌قدرت‌تر و مضطرب‌تر از پیش میکند. فضای سیّال و بی‌حد و مرزی که به‌سادگی و همیشه در دسترس همگان است اما به همان سادگی که ایجاد میشود، از بین رفته، محو میشود؛ به عبارت دیگر، فضایی است که کاربران میتوانند بهواسطۀ حضورنداشتن نشانههای فیزیکی، هویتهای مختلفی را درون سایتها و شبکههای اجتماعی مجازی ارائه، ایفا و حتی پنهان کنند (ذکایی و خطیبی، 1385: 113؛ Bullingham & Vasconcelos, 2013: 103) و ویژگیهای منحصر به فردی نسبت به فضای واقعی برای خود به ارمغان بیاورند. سنگ‌بنای فرهنگ اینترنت، گمنامی[2]، ارتباط‌های ناشناس و ایفای نقش در فضای مجازی است. محیط اینترنتی بهطور منحصر به فردی برای ارتباط‌های گمنام یا با نام مستعار مناسب است. کاربران برخط[3] دربارۀ اینکه چه مقدار اطلاعات دربارۀ خودشان بدهند یا ناشناس باقی بمانند، مختارند؛ همچنین این امکان را دارند که پناهگاهی برای خود پشت یک نام مستعار انتخاب کنند. این نوع از هویت‌زایی (هویت گمنام و با نام مستعار)، پیامدهای پیچیده‌ای دارد؛ از یک طرف، ارتباط‌ها را گسترش میدهد و از سوی دیگر، اشتباه را تشویق میکند و بهویژه تصوری را به وجود می‌آورد که کاربر نتواند مسئولیت اعمال و کلمات خود را بر عهده بگیرد؛ همچنین گمنامی به کاربران اجازه میدهد بدون اینکه دربرابر عکس‌العمل یا واکنش دیگران احساس خطر کنند، رفتار خصمانه یا دوستانه داشته باشند (McInyre, 2004: 90 Iane, 2011: 126;)؛ بنابراین، چنین شرایطی پیامدهای جدیدی را در استفاده از فضای مجازی فراهم میکند. استفاده از این ویژگی سبب شده است کاربران در این فضا هم نویسندۀ متن باشند و هم نویسندۀ هویت خودشان (Turkle, 1996: 26)؛ بسیاری از آنها در فضای مجازی هویت واقعی خود را کنار میگذارند و هویت جدیدی از خودشان (هویت دلخواه یا ایدهآل) یعنی هویت آنلاین میسازند؛ به این ترتیب، اینترنت و واقعیت مجازی امکانات انجام انواع تازهای از تعامل‌های دوسویه را فراهم آوردهاند (اسلوین، 1380: 83). گمنامی تا زمانی که مشارکتکنندگان تصمیم بگیرند هویت حقیقیشان را برای سایرین آشکار سازند - که شاید این موضوع در عمل هرگز اتفاق نیفتد - درون برنامههای چت باقی میماند؛ حتی اگر مشارکتکنندگان نام مستعار و دیگر اطلاعات شخصی خود را تغییر دهند یا روشهای بیان هویت خود را عوض کنند، گمنامی و احساس متعاقب آن، این امکان را به آنها میدهد تا هر نقش دیگری را برگزینند که خیلی دور یا خیلی نزدیک به خود واقعی آنهاست (Murphy & Collins, 2000: 181). دو دسته از عوامل بهطور معمول بر نحوۀ نمایش و ارائۀ خود در صحنۀ مجازی یا بر گمنامی در این فضا مؤثر شناخته شدهاند؛ یک دسته ویژگیهای خود کاربران و دیگری ویژگیهای محیطهای مجازی. همۀ کاربران به یک اندازه به پنهان‌کردن هویت یا عکس آن بهخودنمایانی[4] اقدام نمیکنند (Kalinowski & Adam matei, 2011: 7-8؛ Chiou, 2007: 725 ؛Jiang et al., 2011: 58-59 ). فعالیت‌هایی مانند وبلاگنویسی از طرف کسانی گسترش پیدا میکنند که تمایل بیشتری به خودافشاسازی دارند. کسانی که بهسبب فعالیتهای تجاری مجازی از اینترنت استفاده میکنند، تمایل چندانی به گمنامی ندارند اما مشارکت در محیط‌هایی مانند اتاقهای گفتگو در بیشتر موارد سبب روی‌آوردن به مخفیسازی هویت میشود (Chiou, 2007: 725 Whitty, 2008: 1709-1708;). از طرف دیگر، میزان تمایل و اقدام به گمنامی بین کاربران برحسب ویژگیهای جمعیت‌شناختی یکسان نیست. پژوهش‌هایی که دربارۀ رابطۀ بین جنسیت، سن و گمنامی صورت گرفته است، نشان میدهد مردان نسبت به زنان تمایل بیشتری به پنهان‌کردن هویت خود دارند (Hollenbaugh & Everett, 2013:287; Chiou, 2007: 726-727 & Whitty, 2008: 1711) و با افزایش سن تمایل به گمنامی در فضای اینترنت بین کاربران کاهش مییابد (Hollenbaugh & Everett, 2013: 287). استفاده از اینترنت و حضور در صحنۀ مجازی در سالهای اخیر به‌وسیلۀ کاربران ایرانی و بهویژه جوانان و دانشجویان افزایش سریعی یافته است. یکی از مهم‌ترین دلایل این امر، تمایل جوانان به گسترش تعامل‌های اجتماعی با دیگران بهسبب وجود محدودیتهایی در امکان برقراری این کنش‌ها در دنیای واقعی است. با توجه به اینکه ممکن است حضور گمنام در این فضا هم علل و هم پیامدهای مختلفی برای کاربران داشته باشد، لازم است در این زمینه پژوهشهای مختلفی صورت گیرد تا هم عوامل مؤثر بر نحوۀ ارائه و نمایش خود در اینترنت و هم پیامدهای این نوع نمایش شناسایی شوند. با توجه به زوایای پنهان این امر و اهمیت بررسی پدیدۀ گمنامی بهعنوان متغیر وابسته، پرسشهای اساسی که مطرح میشوند عبارتند از: کدام یک از ویژگیهای فردی کاربران جوان و دانشجو (از قبیل جنس، سن، مقطع تحصیلی و پایگاه اقتصادی - اجتماعی) و کدام یک از ویژگی‌ها و الگوهای مرتبط با استفاده از اینترنت (از قبیل سابقۀ استفاده، متوسط ساعات استفاده، نوع استفاده و محیط تعاملی اینترنت) نقش بیشتری در حضور گمنام کاربران جوان در محیط مجازی دارند؟ آیا محدودیتها و سنتهای حاکم بر جامعه و خانوادۀ ایرانی در حضور گمنام کاربران جوان در محیط مجازی نقش دارند؟ از این رو، هدف پژوهش حاضر تلاش برای ارائۀ توصیف و تبیینی از نقش ویژگیهای کاربران جوان اینترنت و الگوهای استفاده از آن و همچنین نقش محدویتهای سنتی بر میزان گمنامی در روابط اینترنتی است.
پیشینۀ پژوهش پژوهشهای داخلی انجامشده دربارۀ گمنامی در روابط اینترنتی اندک است. در همین پژوهشهای اندک نیز نقش ویژگیهای کاربران و محیط مجازی بر گمنامی بررسی نشده است و در بیشتر آنها گمنامی بهعنوان متغیر مستقل یا پیشبین به کار برده شده است نه متغیر وابسته یا ملاک؛ برای مثال دهقان و نیکبخش (1385)، در مقاله‌ای با عنوان «مطالعۀ شیوۀ رفتار افراد در محیطهای مجازی: شکلگیری روابط صمیمانه در اتاقهای گپزنی اینترنت»، به ویژگیهای اینترنت بهویژه نداشتن حضور فیزیکی و گمنامی اشاره کرده‌اند و معتقدند کاربران بهواسطۀ گمنامی در این اتاقها به بازی‌کردن نقش و خودافشایی می‌پردازند و با بیان آنچه در دنیای واقعی امکان بازگوکردنش را ندارند، زمینۀ برقراری ارتباط در محیط مجازی را برای شکلگیری روابط صمیمانه آماده میکنند. ذکایی و خطیبی (1385)، پژوهشی در زمینۀ رابطۀ حضور در فضای مجازی و هویت مدرن انجام دادهاند و به این نتیجه رسیدهاند که حضور در فضای مجازی و استفاده از اینترنت سبب شکلگیری و تقویت هویت مدرن بین کاربران شده است و همچنین میزان دستیابی به هویت مدرن در فضای مجازی نیز، تابعی از میزان مصرف، نوع مصرف و نحوۀ ارائه و مدیریت خود کاربران در فضای مجازی است. کفاشی (1388)، تأثیری را بررسی کرده است که اینترنت بر ارزشهای خانواده دارد. او به این نتیجه رسیده است که بین احساس رضایت از گمنامی در اینترنت و ارزشهای خانواده رابطۀ آماری معکوسی وجود دارد. ربیعی و شاه‌قاسمی (1388)، در پژوهش خود بر این باورند که ویژگی رمزآلودبودن روابط اینترنتی سبب میشود نوعی حس کنجکاوی بین کاربران شکل بگیرد و کاربران از خود بپرسند: کسی که من با او ارتباط برقرار میکنم چه شکلی است؟ قد او چقدر است؟ چند سال دارد؟ آیا از جنس مخالف است یا میخواهد مرا فریب دهد؟و... زارع شاه‌آبادی و زارع‌بیدکی (1392)، آسیبشناسی روابط اینترنتی بین دانشجویان را بررسی کرده‌اند و به این نتیجه رسیدهاند که بین آسیبهای اینترنتی و گمنامی ارتباط معناداری وجود دارد. عبداللهیان و همکاران (1392)، ساختار، کنشهای متقابل، گمنامی و شیوۀ بازتاب «خود» در چهار شبکۀ اجتماعی مجازی را مطالعه و مقایسه کرده‌اند. نتایج آنها نشان میدهد شیوۀ بازتاب «خود» تحت تأثیر ویژگیهای ساختاری، گمنامی یا هنجارها در دنیای مجازی شکل میگیرد. پژوهشهای خارجی در زمینۀ گمنامی در روابط اینترنتی سابقۀ طولانی‌تری دارد؛ برای مثال کلینگ و همکاران (1999)، گمنامی در ارتباط‌های اینترنتی را ارزیابی کرده‌اند و معتقدند ارتباط‌های بینام و نشان در اینترنت فرصتهای جدیدی را پیشنهاد میکند اما خطرهای جدی نیز دارد. چیو (2007)، ویتی (2008) و جیانگ و همکاران (2011)، در پژوهشهای خود نشان دادهاند مردان نسبت به زنان تمایل بیشتری به پنهان‌کردن هویت خود دارند و با افزایش سن تمایل به گمنامی در فضای اینترنت افزایش مییابد. ویتی (2008)، چگونگی ارائۀ خود در سایتهای همسریابی را بررسی کرده است. یافتههای مصاحبه با سی مرد و سی زن نشان میدهد نوع (نحوه) ارائۀ خود به روابط عاشقانۀ موفقتر منجر میشود؛ همچنین تفاوتهای مهمی بین شروع ارتباط در یک سایت همسریابی اینترنتی و فضاهای دیگر (آنلاین و آفلاین) وجود دارد و این تفاوتها شامل نحوۀ خودافشایی و میزان اطلاعاتی میشود که افراد قبل از شروع یک رابطۀ عمیق از خود بروز میدهند. کنگ و همکاران (2013)، این موضوع را مطرح کرده‌اند که چرا مردم در روابط اینترنتی به دنبال گمنامی هستند؟ آنها ادعا میکنند تجربیات گذشته و شرایط زندگی سبب شده است افراد در پی گمنامی باشند و به آن دست پیدا کنند. این پژوهش کاربردهایی برای طرح جوامع برخط، راهکارهایی برای خط‌مشیها و روشهایی برای بهبود ابزار گمنامی و آموزش کاربران دربارۀ مسیرها و رفتارهای مختلف و متفاوت برای گمنامی در اینترنت ارائه کرده است. بولینگهام و واسکنسلوس (2013)، با استفاده از نظریۀ گافمن هویتهای برخط را مطالعه کرده‌اند. نتایج این پژوهش نشان میدهد کاربران اینترنتی همانند بازیگران روی صحنۀ گافمن در حال اجرای نقشند؛ زمانیکه برخط هستند، شخصیت جدیدی از خود ارائه میدهند و زمانیکه آفلاینند، به خود واقعیشان برمیگردند. هولنباو و اورت (2013)، با کمک روش کمّی اثر گمنامی در خودافشاسازی در وبلاگها را بررسی کرده‌اند. نتایج پژوهش نشان میدهد کاربران زمانی اطلاعات بیشتری از خود بروز میدهند که بهطور بصری شناسایی شده باشند (به‌اشتراک‌گذاشتن عکس از خودشان)؛ همچنین سن بهطور معکوسی با مقدار و وسعت خودافشاسازی رابطه دارد. مقدار و میزان اطلاعاتی که زنان از خود بروز میدهند نیز نسبت به مردان بیشتر است و زنان بیشتر خودافشاسازی میکنند. پژوهشهای انجام شده در داخل کشور دربارۀ گمنامی در روابط اینترنتی، گمنامی را یکی از ویژگیهای اینترنت معرفی کرده‌اند و بیشتر، نگاهی آسیبشناسانه و منفی به این ویژگی داشتهاند؛ همچنین برای بررسی این موضوع به ویژگیهای کاربران و ویژگیهای فضای مجازی بهعنوان صحنۀ کنش و اجرا کمتر توجه شده است و بیشتر بر خود گمنامی و پیامدهای آن تمرکز شده است. در حالی که شناسایی و مطالعۀ ویژگیهای افرادی که به گمنامی روی میآورند و ویژگیهای صحنۀ اجرا نیز اهمیت دارد. اگرچه پژوهشهای انجام گرفته در خارج از کشور در فضای اجتماعی و فرهنگی متفاوتی با ایران انجام گرفته است و از نتایج آنها نمیتوان بهطور کامل در کشور استفاده کرد، به فهم ما دربارۀ کمیّت و کیفیت و اهمیت چنین رابطهای کمک میکنند.
چارچوب نظری اروینگ گافمن در اثر تأثیرگذار خود به نام «نمود خود در زندگی روزمره[5]»، ارتباط‌های متقابل و چگونگی ارائۀ یک تصویر مطلوب از جانب افراد با یک برنامۀ قبلی و استفاده از صحنۀ نمایش برای مقایسۀ رفتار دیگران (افراد) در جلوی صحنه و پشت صحنه را بررسی کرده است. در طی تعامل‌ها، شرکتکنندگان بهعنوان مجری[6] در نظر گرفته میشوند. زمانیکه مجری، جلوی صحنه است، می‌داند حضار او را مشاهده میکنند؛ درنتیجه نقش‌هایی را اجرا میکند که براساس قوانین و رسوم اجتماعی باشند و تصویرها و شخصیتهایی را بازی میکند که حضار ایفاکردن آنها را دوست دارند (گافمن، 1391: 30)؛ به عبارت دیگر، او معتقد است افراد هنگام کنش متقابل با دیگران در تلاشند آن جنبههایی از خود را به نمایش بگذارند که دیگران آنها را تأیید و پذیرش کنند. کنشگران امیدوارند خودی را که به حضار نشان میدهند، همان چیزی باشد که تمایل دارند به دیگران معرفی کنند؛ یعنی، علاقهمندند هویتی را بنا کنند که دیگران تأیید میکنند (برگر و لوکمان، 1375: 240-236). در دیدگاه گافمن، افراد با تعامل‌ها (ارتباط‌ها) و اجراها درگیرند. او واژ‌ۀ اجرا[7] را برای همۀ فعالیتهای شخص در حضور پیوستۀ مجموعۀ خاصی از مشاهده‌گران و اثرهایی که روی آنها می‌گذارد، به کار می‌برد. هدف این فعالیتها تأثیرگذاشتن بهطور خاص بر مخاطب است؛ به عبارت دیگر، محیط اجتماعی و تفسیرهای حضار تا حدودی اجراها و تأثیرها را شکل میدهد. یک بعد مهم از اجرا «نمای»[8] آن است. نما عبارت است از همۀ امکانات ثابتی که فرد بهطور عمدی یا سهوی در خلال اجرای خود به کار میگیرد؛ یعنی بخشی از اجرای افراد که با کارکردهای منظم و سبک ثابت میخواهد موقعیت را برای کسانی تعریف کند که اجرا را تماشا میکنند. او ازطریق یافتههای خود به این نتیجه رسید که بین اجراهای افراد و هویت اجتماعی رابطهای وجود دارد و ادعا کرد که بعضی از نماها شیوع مییابند و حضار و اجراکنندگان ازلحاظ اجتماعی آنها را می‌پذیرند (گافمن، 1391: 34-33). گافمن نما را به دو بخش محیط[9] و نمای شخصی[10] تفکیک کرده است. محیط عبارت است از همۀ اقلام پس‌زمینه‌ای که منظره و فضا را برای اجرای کنش فراهم میکنند. محیط ازلحاظ جغرافیایی بهطور معمول ثابت است. به طوری که وقتی فرد از یک محیط خاص بهعنوان بخشی از اجرای خود استفاده میکند، نمیتواند کنش خود را قبل از ورود به آن آغاز کند یا بعد از خروج از آن به پایان برساند (گافمن، 1391: 34). او اصطلاح نمای شخصی را برای سایر اقلامی به کار می‌برد که به شکل بسیار نزدیکی با خود شخص بازیگر در ارتباط قرار دارند. ازجمله جنس، سن، ویژگیهای قومی و حتی جثه و قیافه، عادات کلامی، حالت‌های چهره و مانند اینها. برخی از این ویژگیهای شخصی مثل ویژگیهای قومی، نسبتاً ثابت و برخی مانند حالت‌های چهره متغیر و موقتند (گافمن، 1391: 35-36). عناصر سازندۀ ویژگیهای شخصی براساس اطلاعاتی که منتقل میکنند، به دو بخش قیافه[11] و منش[12] تقسیم میشوند. قیافه یا همان ویژگیهای ظاهری، عناصری‌اند که کارشان نشان‌دادن پایگاه اجتماعی بازیگر هنگام اجراست. منش به عناصری گفته میشود که کارشان آگاهی‌دادن دربارۀ نقشی است که بازیگر قصد دارد در موقعیت پیش رو بر عهده بگیرد (گافمن، 1391: 36)؛ البته بیشتر انتظار میرود بین قیافه و منش یک همخوانی اطمینان‌بخش برقرار باشد؛ به عبارت دیگر، انتظار داریم تفاوتهای پایگاه اجتماعی کنشگران در تفاوت در نقشهای مورد انتظار از آنها به طریقی بروز یابند؛ البته همیشه اینگونه نیست و امکان اینکه قیافه و منش با هم مغایرت داشته باشند نیز وجود دارد. مثل زمانیکه بازیگری که پایگاه بالاتر دارد، برخلاف انتظار، به شیوه‌ای تساوی‌طلبانه یا صمیمانه و متواضعانه رفتار کند (گافمن، 1391: 37-36). اگرچه گافمن دربارۀ ارتباط‌های الکترونیکی بحث نکرده است، بسیاری از محققان به دنبال گسترش استفاده از فضای مجازی، کنشهای کاربران را براساس دیدگاه گافمن تبیین کرده‌اند. برای مثال بولینگهام می‌نویسد گافمن بر این عقیده است که افراد هنگام اجرای نقش و در تعامل‌های فیزیکی با دیگران و در مقابل حضار از نقابهایی استفاده میکنند. آواتارها همان نقابهایی‌اند که کاربران در فضای مجازی برای پنهان‌کردن هویت اصلی خود و بازی‌کردن نقشها و شخصیتهای مختلف آنها را به کار میگیرند. افراد در فضای مجازی نقشها و هویتهای چندگانه و گوناگونی را به اجرا میگذارند (Bullingham & Vasconcelos, 2013: 104). بر این اساس باید دو گونه هویت در این فضا برای کاربران مشخص کرد: هویت آفلاین و هویت آنلاین. تعریف این دو نوع هویت چنین است: هویت آفلاین درواقع معادل هویت واقعی و عینی ماست اما هویت آنلاین بسیار انعطافپذیرتر است و منظور از آن هویتهای اجتماعی است که کاربران اینترنتی در اجتماع‌های مجازی برای خود پایهریزی میکنند. افراد از راه هویتهای آنلاین آزادند خودشان را آن‌طور که دوست دارند و بهطور ایدهآل بازتعریف کنند (صوفی، 1385: 2). گافمن اینگونه رفتارها را مصرف مخفیانه[13] مینامد و آنها را به این صورت توضیح میدهد: اگر کسی بخواهد در طول اجرایش به معیارهای ایدهآل نمود ببخشد، مجبور است کنشهایی را که با این معیارها تناسب ندارند، مخفی یا حذف کند. وقتی این کنشهای نامتناسب در شیوۀ دیگر رضایت‌بخش باشند، بیشتر به شکلی مخفیانه دنبال میشوند؛ در این شیوه مجری میتواند به قول معروف هم خدا را داشته باشد هم خرما را (گافمن، 1391: 54). از آنجا که امروزه ارتباط‌های الکترونیکی اجازۀ مصرف مخفیانه را به کاربران میدهند، این امر ازنظر گافمن بهسبب فاصلۀ زیاد بین اجراکنندگان و حضار است که میخواهند آنها را شگفتزده کنند. دسترسی‌نداشتن حضار به پشت صحنه (آفلاین)، چنین ظرفیتی را برای مخفیکاریهای بیشتر از طرف اجراکنندگان ایجاد میکند؛ بنابراین شرکتکنندگان محیطهای مجازی بهراحتی میتوانند جنبههایی از شخصیت خود را پنهان کنند که نمیخواهند توسط دیگران شناخته شود و بر جنبههایی تأکید کنند که بتوانند آنها را معرفی کنند. چنین ارائهای از خود آنلاین (زمانی که آنلاینند)، ممکن است آنها را از محدودیتهای آفلاین بازدارد (گافمن، 1391: 55)؛ بنابراین افراد در محیطهای مجازی تلاش میکنند هویت اصلی خود را پنهان کنند و خودشان را بهصورت ایدهآل و مطلوب به نمایش بگذارند. یکی از محققانی که پژوهشهای خود را براساس دیدگاه‌های گافمن استوار کرده، شری ترکل است. او در کتاب «زندگی بر صفحۀ نمایش»[14] در پی پاسخگویی به این پرسش اساسی است که چگونه رایانهها بدون تغییردادن شرایط زندگی ما، خودهای ما را تغییر میدهند؟ او معتقد است فضای مجازی در حال سوق‌دادن ما به فرهنگی پسامدرن بر مبنای تمایز و پراکندگی است؛ زیرا حضور در فضای مجازی بهعلت ویژگیهای خاص آن ازجمله امکان گمنامی و حذف نشانههای فیزیکی به خود کاربر اجازه میدهد به‌آسانی نقشهای متعدد و متفاوتی را در زمانهای مختلف به دلخواه و پسند خود، بازی کند. همچنین فضای مجازی، ازنظر وی تا حدودی فضایی رهایی‌بخش است؛ زیرا به خود کاربر اجازه میدهد در آن واحد خالق، بازیگر، کارگردان، تهیهکننده و در مجموع همهکارۀ نمایش مطلوب خود باشد. ازنظر او - همان طور که خودش اظهار میدارد - صفحۀ نمایش رایانه درواقع موقعیتی جدید برای تحقق خیالها و تمایل‌های عقلانی یا نیازهای غریزی کاربران است (ترکل به نقل از زارع شاه‌آبادی، 1392: 40). ترکل بر این باور است که وقتی مشغول کار با کامپیوتر هستیم، غیرعادی نیست که بهطور همزمان چندین صفحۀ باز داشته باشیم که در هریک از صفحه‌ها، موضوع‌ها و خودهای متفاوتی را ارئه کنیم. ازنظر او روابط آنلاین خودهای چندگانهای هستند که در تمام فضاها (محیطهای مجازی) گسترش یافته‌اند و حضور دارند و نقشهای زیادی را در یک زمان مشابه بازی میکنند (Vasst, 2007: 186; Kalinowski & Adam Matei, 2011: 8)؛ به عبارت دیگر، گسترش چشمگیر ارتباط‌های تکنولوژیکی شامل وب، چهره‌های چندرسانهای مانند عکسها، ویدئوها، ابزار، موسیقی دلخواه، زندگی‌نامۀ شخصی، لیست دوستان و پروفایلهای شبکههای اجتماعی و مهمتر از آنها شرایط تنظیم‌شدنیِ فضای مجازی، به کاربران این اجازه را میدهد که دامنۀ گستردهای از علامتهای هویتی را ارائه کنند که به ارتباط‌های آنها رونق میبخشد (Bullingham & Vasconcelos, 2013: 102-103). با نگاه به نظریههای گافمن و شری ترکل این نتیجه به دست میآید که اینترنت چهارچوبهای تعاملی جدیدی را در برقراری ارتباط‌های بینفردی ایجاد کرده است که علیرغم محدودیتهای ذاتی خود، فرصتهای جدیدی را نیز برای نمایش شخصیت در اختیار کاربران قرار میدهد. توصیف مجازی را که کاربران از ویژگیهای رفتاری و شخصیتی خود در فضای چتروم، وبلاگ و... به عمل میآورند، با توجه به گزارههای صحنه، نمای شخصی و مصرف مخفیانه میتوان تبیین کرد. تلاش برای پیشدستی در گرفتن اطلاعات، شناسایی اولیه از مخاطب مورد گفتگو (کاربر اینترنتی)، توصیف انتخابی و گاه مبالغهآمیز یا نادرست از ویژگیهای رفتاری - شخصیتی و نشان‌دادن همدردی و همسویی برای جلب پشتیبانی و حمایت عاطفی مخاطب ازجمله زمینههای نشان‌دهندۀ تدارکات و آمادگیهای «پشت صحنهای» افراد، برای نمایش «روی صحنهای» خود است. ماهیت غیر رو در روی ارتباط‌های الکترونیکی اینترنتی همچنین انگیزۀ بیشتری را برای کاربران آن در بازی با هویت، رفتارهای آزمایشی و ارائۀ تصویری غیرواقعی فراهم میکند که خطر شرمندگی در آن کمتر است (گافمن، 1391: 35). باتوجه به محدودیتها، مانع‌ها و سنتهای موجود در جامعه و خانوادۀ ایرانی، استفاده از اینترنت برای انجام امور و بهخصوص برقراری ارتباط با دیگران و کسب اطلاعات و همچنین سهولت دسترسی به این ابزار ارتباطی در طول شبانه‌روز و مصرف مخفیانۀ آن و بهخصوص پنهان‌ماندن فعالیتها بین جوانان و دانشجویان افزایش مییابد و در این بین کاربرانی هستند که هویت جدیدی برای خود میسازند و در فضای مجازی نقش بازی میکنند. محیطهای تعاملی مجازی گوناگون (چتروم، وبلاگ، شبکههای اجتماعی مجازی و...) به این دلیل که کاربران بهراحتی میتوانند در آنها نیازهای خود را مطرح کنند و با دیگران گفتگو و بحث کنند و در میزان معرفی و شناساندن خود مختار باشند، این فرصت را به آنها میدهد که شخصیت واقعی خود را پنهان کنند و بهصورت گمنام در فضای مجازی با دیگران ارتباط برقرار کنند و نقشهای گوناگون و متنوعی را بازی کنند. در مجموع به‌کارگرفتن مفاهیم گافمن در ارتباط‌های اینترنتی به مکانیسمها و استراتژی مورد استفاده در تعامل‌های بینفردی سرعت میبخشد. جوانان، بهخصوص دختران و پسران دانشجو بیشترین استفاده را از اینترنت دارند و محیط اینترنت، چترومها، وبلاگها، سایتهای دوستیابی و شبکههای اجتماعی مختلف به آنها فرصت نقش بازی‌کردن و نمایش شخصیت و هویتهای مختلف از خود و برقراری ارتباط با دیگران را میدهد؛ بنابراین میتوان متغیرهایی را که نشانگر استفاده از اینترنتند مانند میزان استفاده از اینترنت، سابقۀ استفاده از اینترنت، نوع استفاده از اینترنت، محیط تعاملی استفاده از اینترنت و نیز ویژگیهای کاربران مانند جنس، سن، مقطع تحصیلی و پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی و محدودیتهایی که بهطور سنتی در جامعه در مسیر برقراری ارتباط بین جوانان وجود دارد، بهعنوان متغیرهای مستقل پژوهش در نظر گرفت و رابطۀ آنها را با گمنامی در روابط اینترنتی بررسی کرد. بر این اساس فرضیه‌های پژوهش حاضر مبتنی بر وجود رابطه بین سابقۀ استفاده از اینترنت، متوسط ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته، نوع استفاده از اینترنت و محیط تعاملی اینترنت و گمنامی در روابط اینترنتی است. همچنین به‌دلیل وضعیت ویژۀ جامعۀ ایران که در آن متغیرهای ساختاری مانند جنسیت، سن، مقطع تحصیلی و پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی، تفاوت در اجرای نقشها در جلوی صحنه و پشت صحنه را تنظیم میکنند، احتمال میرود گمنامی در روابط اینترنتی برحسب این متغیرها و همچنین محدودیتهایی که افراد در برقراری ارتباط‌ها در دنیای واقعی احساس میکنند، متفاوت باشد.
روش پژوهش دادههای این پژوهش با روش پیمایشی و با استفاده از تکنیک پرسش‌نامه گردآوری شده است و واحد تحلیل آن، فرد (دانشجویان) است. جامعۀ آماری، همۀ دانشجویان دانشگاه گیلانند که از آن میان 372 نفر ازطریق فرمول کوکران[15] انتخاب و به روش نمونهگیری طبقهای و تصادفی بررسی شدند. ابزار به کار رفته برای جمعآوری دادهها در این پژوهش، پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته است که شامل متغیرهای ویژگیهای کاربران، سابقۀ استفاده از اینترنت، میزان استفاده از اینترنت در طول هفته، نوع استفاده از اینترنت، محیط تعاملی اینترنت، محدودیتهای سنتی و گمنامی در روابط اینترنتی است. برای تجزیه و تحلیل دادهها از نرم‌افزار SPSS استفاده شده است.
شکل 1 – مدل نظری پژوهش
اعتبار و پایایی ابزار سنجش برای بررسی اعتبار ابزار سنجش روشهای متفاوتی وجود دارد. در این پژوهش از اعتبار صوری[16] و اعتبار سازه[17] استفاده شده است. برای تعیین پایایی گویههای متغیرهای وابسته و مستقل پژوهش، از ضریب آلفای کرونباخ بهره گرفته شده که در حدی پذیرفتنی است.
جدول 1 - ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای پژوهش
اعتبار سازهای ازطریق تحلیل عاملی (میزان [18]KMO و سطح معناداری آزمون بارتلت) به دست میآید. بدینگونه که اگر میزان KMO 6/0 و بالاتر و نیز سطح معناداری آزمون بارتلت 05/0 و پایینتر از آن باشد، میتوان گفت متغیرهای پرسش‌نامۀ تنظیم شده اعتبار لازم را دارند و پرسش‌نامه تأیید و پذیرفته میشود (حبیبپور و صفری شالی، 1388: 32؛ ساروخانی، 1386: 3/212-211؛ منصورفر، 1388: 374).
جدول 2 - تحلیل عاملی
براساس جدول 2 در انجام تحلیل عاملی از دو آزمون KMO و بارتلت استفاده شده است که هر دوی آنها نشان میدهند دادهها برای تحلیل عاملی مناسبند؛ زیرا سطح معناداری آزمون بارتلت از 05/0 کمتر است و مقدار KMO نیز به اندازۀ 7/0 است که میزانی پذیرفتنی است.
تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش متغیر وابسته: گمنامی در روابط اینترنتی گمنامی بهطور سنتی بهعنوان ناتوانی دیگران در شناسایی یک شخص یا خودشان درک شده است. این مسئله ممکن است در یک زمینۀ اجتماعی بزرگ مثل انبوه مردم یا یک زمینۀ اجتماعی کوچک‌تر مثل ارتباط دو نفر در اینترنت وجود داشته باشد. کیمبرلی این پیشنهاد را مطرح میکند که دو نوع گستردۀ گمنامی یعنی گمنامی فنی[19] (تکنیکی) و اجتماعی[20] از هم تفکیک شود. ازنظر او گمنامی فنی به پنهان‌کردن همۀ اطلاعات هویتی معنادار دربارۀ دیگران در تبادل‌های مادی اشاره دارد که شامل پنهان‌کردن یک نام یا اطلاعات هویتی در ارتباط‌های اینترنتی میشود و گمنامی اجتماعی به درک دیگران یا خود فرد بهعنوان ناشناس اشاره دارد؛ یعنی فرد نشانهای برای مشخص‌کردن یک هویت برای آن شخص (شخص ناشناس) ندارد (Kimbarly, 2006: 3040). در این پژوهش منظور از گمنامی، گمنامی فنی یا تکنیکی است و همان طور که در نظریۀ گافمن و ترکل آمده است فضای مجازی برای کاربران شبیه صحنۀ نمایش است و آنها نقشی را بازی میکنند که متعلق به خودشان نیست.
متغیرهای مستقل الف) تعریف‌های متغیرهای مرتبط با ویژگیهای محیط مجازی 1) سابقۀ استفاده از اینترنت: مدت زمان یا تعداد سال‌هایی که کاربر به اینترنت دسترسی دارد و از آن استفاده میکند. 2) میزان استفاده از اینترنت در طول هفته: مدت زمانی که کاربر در طول هفته از اینترنت استفاده میکند. در پژوهش حاضر میزان استفاده از اینترنت برحسب مدت زمان استفاده از اینترنت در طول هفته سنجیده شده است. 3) نوع استفاده از اینترنت: کاربران،سایتها و برنامههای اینترنتی را با چه هدفی استفاده میکنند. 4) محیط تعاملی اینترنت: سایتها و وبگاههایی که کاربران ازطریق آنها با افراد دیگر ارتباط برقرار میکنند.
ب) تعریف‌های متغیرهای مرتبط با ویژگیهای کاربران در این پژوهش ویژگیهای کاربران شامل جنسیت، سن، مقطع تحصیلی و پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی خانواده است. متغیر جنسیت بهصورت اسمی، سن بهصورت فاصله‌ای و دو متغیر مقطع تحصیلی و پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی خانواده بهصورت رتبه‌ای سنجیده شده است. متغیر مقطع تحصیلی در دو رتبۀ کارشناسی و کارشناسی ارشد و متغیر پایگاه خانواده در سه رتبۀ بالا، متوسط و پایین رتبهبندی شدهاند. از ترکیب متغیرهای تحصیلات والدین و درآمد ماهانۀ خانواده، متغیر پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی شکل گرفته است.
جدول 3 - تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش و متغیرهای استخراج شده از نظریهها
ج) متغیر محدودیتهای سنتی یکی از انواع روابط اجتماعی که در سالهای اخیر توجه محققان را به خود جلب کرده است، معاشرت و دوستیهای دختر و پسر قبل از ازدواج است که در سالهای اخیر گسترش و شیوع زیادی یافته است ولی از آنجا که جامعه و خانواده‌های ایرانی چنین دوستیهایی را نمی‌پسندند، جوانان در این زمینه با محدودیتهایی روبهرو هستند که سبب میشود به‌سمت دوستیها و روابط اینترنتی کشیده شوند. در این پژوهش از متغیر محدویتهای سنتی بهعنوان متغیری مرتبط با جامعۀ ایران استفاده شده است. از آنجا که متغیر وابسته (میزان گمنامی در روابط اینترنتی) توزیع نرمالی نداشته است، برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از آزمون‌های ناپارامتریک ضریب همبستگی اسپیرمن، یومن ـ ویتنی و کروسکال والیس[21] استفاده شده است.
یافتههای توصیفی پژوهش با توجه به هدف پژوهش، متغیرهای مستقل آن در سه دستۀ متغیرهای مرتبط با ویژگیهای کاربران، متغیرهای مرتبط با ویژگیهای صحنۀ مجازی و متغیر محدودیتهای سنتی که مختص جامعۀ ایران است، تجزیه و تحلیل شدند؛ بنابراین، اطلاعات به دست آمده از 372 پرسش‌نامة مورد بررسی در سه بخش توصیف شدهاند. دو بخش اول توصیف متغیرهای مستقل و بخش آخر توصیف متغیر وابسته (میزان گمنامی) را در بر میگیرد.
الف) ویژگیهای کاربران یافتههای جدول 4 نشان میدهد 2/52 درصد (194 نفر) از پاسخ‌گویان دختر و 8/47 درصد (178 نفر) پسر بودهاند. دامنۀ سنی پاسخ‌گویان بین 20 تا 39 سال در نوسان بوده، بیشترین فراوانی مربوط به 22 سال و کمترین فراوانی مربوط به 33، 35، 39 سال است. میانگین سن آنان نیز 7/23 سال بوده است. 4 درصد پاسخ‌گویان (15 نفر) پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی خود را پایین، 8/60 درصد (226 نفر) متوسط و 2/35 درصد (131 نفر) بالا اعلام کرده‌اند؛ همچنین مقطع تحصیلی 78 درصد (290 نفر) کارشناسی و 22 درصد (82 نفر) کارشناسی ارشد است.
جدول 4 - توزیع فراوانی پاسخ‌گویان برحسب متغیرهای ویژگیهای کاربران
ب) ویژگیهای صحنۀ مجازی در این پژوهش سابقۀ استفاده از اینترنت در سه طبقۀ کمتر از سه سال، بین سه تا شش سال و بیشتر از شش سال تقسیم شده است که بیشترین سابقۀ استفاده از اینترنت برای دانشجویان دختر بین سه تا شش سال (2/39 درصد) و برای دانشجویان پسر بیشتر از شش سال (2/47 درصد) است. میانگین سابقۀ استفاده از اینترنت برای دانشجویان دختر 41/3 سال و برای دانشجویان پسر 68/3 سال است که نشان میدهد دانشجویان پسر سابقۀ استفاده بیشتری از اینترنت نسبت به دختران دارند. برای هر دو گروه دختران (51 درصد) و پسران (1/37 درصد)، متوسط کمترین ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته، یک ساعت و متوسط بیشترین ساعات استفاده، 9 ساعت است. میانگین ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته برای دانشجویان دختر 94/15 ساعت و برای دانشجویان پسر 56/19 ساعت است. دربارۀ متغیر نوع استفاده از اینترنت، بیشتر پاسخ‌گویان (1/84 درصد) از اینترنت استفادة علمی ـ پژوهشی کرده‌اند و دلیل این امر جامعة آماری مورد مطالعه یعنی دانشگاه است که دانشجویان بیشتر دنبال کارهای پژوهشی‌اند. بعد از آن استفادة سرگرمی ـ تفننی با 6/65 درصد و ارتباط با دوستان و یافتن دوستان جدید با 3/43 درصد قرار دارند. درصدهای متناظر برحسب جنسیت تفاوت چندانی با هم نداشتهاند. از بین محیطهای تعاملی اینترنت، بیشتر پاسخ‌گویان (4/62 درصد) ازطریق شبکههای اجتماعی و 3/34 درصد ازطریق چتروم با دوستان خود ارتباط برقرار میکنند. درصدهای متناظر برحسب جنسیت تفاوت چندانی با هم نداشتهاند و دختران و پسران بیشتر ازطریق شبکههای اجتماعی و چتروم با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند.
جدول 5 - توزیع فراوانی پاسخ‌گویان برحسب متغیرهای ویژگیهای محیط مجازی
ج) میزان گمنامی در روابط اینترنتی برحسب ویژگیهای ایفاگران نقش جدول 6 نشان میدهد میزان گمنامی 1/30 درصد از پاسخ‌گویان در روابط اینترنتی بسیار بالا و بالا و 9/33 درصد از پاسخ‌گویان پایین و بسیار پایین و بقیه در حد متوسط است. میانگین گمنامی پاسخ‌گویان 94/2 بوده است. براساس دادههای این جدول، میانگین گمنامی بین دانشجویان دختر برابر با 81/2 و پسران برابر با 08/3 است؛ بنابراین، میتوان گفت دانشجویان پسر نسبت به دانشجویان دختر بیشتر تمایل دارند در روابط اینترنتی نقش بازی کنند یا هویت واقعی خود را پنهان کرده، هویت جدیدی برای خود بسازند. براساس متغیر سن، میانگین گمنامی در سنین 20-22 سالگی 02/3 است که با افزایش سن مقدار میانگینها کاهش مییابد؛ به عبارت دیگر، با افزایش سن میزان گمنامی کم‌رنگتر میشود و کاربران بیشتر هویت واقعی خود را بروز میدهند و کمتر نقش بازی میکنند. براساس متغیر مقطع تحصیلی، میزان گمنامی7/31 درصد دانشجویان کارشناسی و 4/24 درصد دانشجویان کارشناسی ارشد در روابط اینترنتی بسیار بالا و بالاو میزان گمنامی 4/24 در صد دانشجویان کارشناسی و 5/41 درصد دانشجویان کارشناسی ارشد بسیار پایین و پایین است؛ به زبانی دیگر، با افزایش سطح تحصیلات میزان گمنامی در روابط اینترنتی کمتر میشود و دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد نسبت به دانشجویان کارشناسی کمتر در فضای مجازی نقش بازی میکنند. همچنین میانگین گمنامی بین دانشجویان کارشناسی برابر با 02/3 و دانشجویان کارشناسی ارشد برابر با 64/2 است. مقایسۀ میانگین گمنامی بین دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد بیانگر این است که هرچه سطح تحصیلات بیشتر میشود، تمایل به گمنامی بین کاربران کم‌رنگتر میشود. اطلاعات به دست آمده دربارۀ متغیر پایگاه اجتماعی - اقتصادی نشان میدهد کسانی که پایگاه اجتماعی - اقتصادی بالایی دارند در روابط اینترنتی بیشتر نقش بازی میکنند؛ البته مقدار تفاوت بین پایگاههای اقتصادی - اجتماعی مختلف اندک است.
جدول 6 - توزیع فراوانی میزان گمنامی در روابط اینترنتی برحسب ویژگیهای ایفاگران نقش
د) میزان گمنامی در روابط اینترنتی برحسب ویژگیهای مرتبط با صحنۀ مجازی براساس اظهارات پاسخ‌گویان، گرایش به گمنامی بین کاربرانی که به ترتیب از سایتهای همسریابی، ارتباط با دوستان و یافتن دوستان جدید و سرگرمی - تفننی استفاده میکنند، بیشتر است اما بین کاربرانی که استفادۀ علمی - پژوهشی میکنند، کمتر است. از آنجا که جامعۀ آماری پژوهش حاضر دانشجویانند و بیشترین استفادۀ دانشجویان از فضای مجازی استخراج مقاله‌ها، ارتباط با استادها و... است، بیشتر هویت واقعی خود را نشان میدهند تا نقش بازی کنند. از بین محیطهای تعاملی اینترنت، گمنامی در وبلاگ و چت رومها بیشتر از شبکههای مجازی است و این شاید بدین دلیل باشد که در این محیطها افراد بیشتر با اسم‌های مستعار و هویت غیرواقعی فعالیت میکنند. اطلاعات به دست آمده دربارۀ متغیر محدودیتهای سنتی نشان میدهد کسانی که در خانواده و جامعه با محدودیتهای سنتی زیادی روبهرو هستند، در روابط اینترنتی به جای اینکه هویت واقعی خود را نشان دهند، بیشتر نقش بازی میکنند.
جدول 7 - توزیع فراوانی میزان گمنامی در روابط اینترنتی برحسب ویژگیهای مرتبط با صحنۀ مجازی
یافتههای تحلیلی بین کاربران ازنظر میزان گمنامی در صحنۀ مجازی تفاوت‌هایی مشاهده میشود اما لازم است معناداربودن یا نبودن این تفاوتها براساس ویژگیهای کاربران و صحنۀ مجازی بررسی و سنجیده شود. در ادامه نتایج این آزمونها براساس فرضیه‌های به کار گرفته شده، گزارش شده است و برای یافتن مهم‌ترین متغیرهای مؤثر در این تفاوتها از آزمون رگرسیون چندگانه استفاده شده است. یافتههای جدول فوق نشان میدهد تفاوت در میانگین رتبۀ گمنامی در روابط اینترنتی بین دانشجویان پسر بیشتر از دانشجویان دختر است و بین جنسیت پاسخ‌گویان و گمنامی در روابط اینترنتی تفاوت معناداری وجود دارد. تفاوت در میانگین رتبۀ گمنامی در روابط اینترنتی بین دانشجویان کارشناسی بیشتر از دانشجویان کارشناسی ارشد است و بین مقطع تحصیلی و گمنامی در روابط اینترنتی تفاوت معناداری وجود دارد. به نظر میرسد دانشجویان کارشناسی ارشد بیشتر مشغول فعالیتهای علمی ـ پژوهشی‌اند و کمتر در فضای مجازی نقش بازی میکنند؛ همچنین میانگین گمنامی در روابط اینترنتی دانشجویانی که پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی بالایی دارند، بیشتر از سایر طبقات است ولی این رابطه ازنظر آماری معنادار نیست.
جدول 8 - نتایج آزمون مقایسۀ میانگین گمنامی در روابط اینترنتی در متغیرهای مختلف
براساس یافتههای جدول بالا، ازلحاظ آماری تفاوت معناداری بین میزان گمنامی در روابط اینترنتی و متغیرهای ارتباط با دوستان و یافتن دوستان جدید و استفادۀ سرگرمی ـ تفننی وجود ندارد اما میانگین گمنامی در روابط اینترنتی برای دانشجویانی که از سایتهای همسریابی استفاده میکنند، بیشتر از دانشجویانی است که از سایتهای همسریابی استفاده نمیکنند و تفاوت معناداری بین استفاده از سایتهای همسریابی و گمنامی در روابط اینترنتی وجود دارد. دربارۀ محیطهای تعاملی، میانگین رتبۀ گمنامی در روابط اینترنتی برای دانشجویانی که در محیط تعاملی وبلاگ حضور دارند، بیشتر از دانشجویانی است که در محیط تعاملی وبلاگ حضور ندارند. دادههای حاصل از آزمون نشان میدهد بین گمنامی در روابط اینترنتی و محیط تعاملی وبلاگ تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین میانگین رتبه‌های گمنامی در روابط اینترنتی برای دانشجویانی که در محیط تعاملی چتروم حضور دارند، بیشتر از دانشجویانی است که در محیط تعاملی چتروم حضور ندارند. دادههای حاصل از آزمون نشان میدهد بین گمنامی در روابط اینترنتی و محیط تعاملی چتروم تفاوت معناداری وجود دارد. میانگین رتبه‌های گمنامی در روابط اینترنتی برای دانشجویانی که در محیط تعاملی شبکههای اجتماعی مجازی حضور دارند، بالاتر از دانشجویانی است که در محیط تعاملی شبکههای اجتماعی حضور ندارند اما ازلحاظ آماری تفاوت معناداری وجود ندارد.
جدول 9 - نتایج آزمون همبستگی بین گمنامی در روابط اینترنتی و متغیرهای مختلف
همان گونه که در جدول بالا مشاهده میشود، بین گمنامی در روابط اینترنتی و سن رابطۀ معناداری وجود ندارد اما جهت این رابطه معکوس است؛ یعنی هرچه سن افراد بالا میرود، از میزان گمنامی در روابط اینترنتی کاسته میشود. همچنین رابطۀ معناداری بین گمنامی در روابط اینترنتی و سابقۀ استفاده از اینترنت وجود ندارد اما رابطۀ بین گمنامی در روابط اینترنتی و متوسط ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته معنادار و مثبت است؛ یعنی با بالارفتن متوسط ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته بین پاسخ‌گویان، گمنامی در روابط اینترنتی نیز افزایش مییابد. بین گمنامی در روابط اینترنتی و محدودیتهای سنتی رابطۀ مثبت و معناداری وجود دارد؛ یعنی با بیشترشدن محدودیتهای سنتی بین پاسخ‌گویان، گمنامی در روابط اینترنتی نیز افزایش مییابد.
رگرسیون چندمتغیره[22] هدف از تحلیل رگرسیون چندمتغیره، مشخص‌کردن سهم و تأثیر متغیرهای پژوهش در تبیین و پیشبینی متغیر وابسته است. برای سنجش میزان تأثیر هرکدام از متغیرهای مستقل، از تحلیل رگرسیون چندمتغیره به روش گام‌بهگام استفاده شده است. نتایج به دست آمده از تحلیل رگرسیون[23] بیانگر این است که از میان متغیرهایی که وارد معادلۀ رگرسیونی شدهاند، فقط دو متغیر مقطع تحصیلی و محدودیتهای سنتی در الگوی نهایی باقی ماندهاند که این دو متغیر در کل 5/41 درصد از تغییرات متغیر وابسته (گمنامی در روابط اینترنتی) را تبیین میکنند؛ همان گونه که در جدول 8 آمده است، ضریب همبستگی چندگانه برای این الگوی رگرسیونی برابر 650/0، مجذور ضریب همبستگی چندگانه 423/0 و ضریب تعیین تعدیلشده نیز برابر با 415/0 است؛ بنابراین، بقیۀ این تغییرها (5/58) که به مجذور کمیت خطا (e2) معروف است، تحت تأثیر متغیرهای خارج از الگو هستند. با توجه به معادلۀ فوق میتوان گفت براساس ضریب تأثیر استاندارد (Beta) متغیر محدودیتهای سنتی با ضریب بتای (662/0) تأثیر مثبتی در حدود 2/66 درصد، بر میزان گمنامی در روابط اینترنتی دانشجویان دارد؛ یعنی، با افزایش یک انحراف استاندارد در متغیر محدودیتهای سنتی، میزان گمنامی در روابط اینترنتی دانشجویان به مقدار 620/0 انحراف استاندارد افزایش مییابد اما متغیر مقطع تحصیلی با ضریب بتای (077/0-) تأثیر منفی در تبیین میزان گمنامی در روابط اینترنتی داشته است.
جدول 10 - نتیجۀ نهایی تحلیل رگرسیون چندمتغیره
نتیجه اینترنت بهعنوان پدیدۀ شگفتانگیز قرن، بخش مهمی از زندگی افراد را در بر گرفته است و انقلاب مهمی در ارتباط‌ها پدید آورده، جهان جدیدی را به موازات جهان واقعی شکل داده است که جهان بیمرز، بیمکان و به تعبیر دقیقتر «جهان مجازی» نامیده میشود. در این نوع جدید روابط و مناسبت‌ها، افراد فارغ از مکان قرارگرفتن خود در جهان واقعی با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند و میتوانند تعامل‌های بینفردی خود را ازطریق ویژگی‌هایی تسهیل کنند که در این فضا وجود دارد. یکی از ویژگیهای بسیار مهم این اجتماعها، نقاب شخصیتی درون‌شبکهای یعنی توانایی اینترنت در کمک به –نقش‌آفرینی‌های استادانه ازطریق مصرف مخفیانه و پوشاندن هویت اصلی خود است. در این محیط کاربران میتوانند دگرگونیهای چشمگیری در نقاب شخصیتی خود بیافرینند و همان طوری که گافمن و ترکل در نظریههای خود آوردهاند، در محیطهای مجازی گوناگون نقش بازی کنند و هویت واقعی خود را پنهان کنند؛ بنابراین، پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش ویژگیهای جمعیت‌شناختی کاربران و ویژگیهای محیطی فضای مجازی و محدودیتها و سنتهای موجود در جامعۀ ایرانی در گرایش به گمنامی در روابط اینترنتی در میان دانشجویان دانشگاه گیلان صورت گرفته است. یافتههای پژوهش نشان میدهند از میان ویژگیهای جمعیت‌شناختی کاربران یا به قول گافمن نمای شخصی، جنسیت و مقطع تحصیلی دانشجویان با میزان گمنامی رابطۀ معنادار داشته است اما رابطۀ دو متغیر سن و پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی معنادار نبوده است. مقایسۀ میانگین گمنامی بین دانشجویان دختر و پسر نشان میدهد میانگین گمنامی بین پسران بیشتر است؛ به عبارت دیگر، پسران بیشتر تمایل دارند در فضای مجازی هویت اصلی و واقعی خود را کنار بگذارند و هویت جدید و ایدهآلی برای خود بسازند. برای این کار باید کنشهایی را که با این معیارها تناسب ندارند، مخفی یا حذف کنند که گافمن این نوع عکس‌العمل‌ها را مصرف مخفیانه نامیده است. آزمون معناداری تفاوت میزان گمنامی در روابط اینترنتی بین دو جنس، معناداربودن این تفاوت را نشان میدهد. این یافتۀ پژوهش همسو با یافتههای چیو (2007)، ویتی (2008) و هولنباو و اورت (2013) است. آنها در پژوهشهای خود به این نتیجه رسیدهاند که مردان نسبت به زنان تمایل بیشتری به پنهان‌کردن هویت خود دارند و با یافتههای پژوهش جیانگ و همکاران (2011) تضاد دارد. از ویژگیهای دیگر کاربران که با میزان گمنامی آنها رابطۀ معناداری دارد، مقطع تحصیلی آنهاست؛ به عبارت دیگر، هرچه سطح تحصیلات پاسخ‌گویان بالاتر باشد، گرایش به گمنامی در آنها کمتر میشود. همچنین با افزایش سن، میزان گمنامی کاربران در روابط اینترنتی کاهش مییابد و کاربران جوان میزان گمنامی بالاتری دارند. این دو یافته اگرچه در راستای هم قرار دارند، با یافتههای چیو (2007)، ویتی (2008) و جیانگ و همکاران (2011) همخوانی ندارند؛ زیرا آنها به این نتیجه رسیدهاند که با افزایش سن تمایل به گمنامی در فضای اینترنت بین کاربران افزایش مییابد اما با یافتههای هولنباو و اورت (2013) همسویی دارد. یافتههای پژوهش حاضر نشان میدهد میزان گمنامی بین دانشجویان جوان بالاتر از دانشجویان مسن است. طبق نتایح پژوهش، بیشترین سابقۀ استفاده از اینترنت بین دانشجویان دختر و پسر بین سه تا شش سال است؛ همچنین پاسخ‌گویان بهطور میانگین 68/17 ساعت در طول هفته به اینترنت دسترسی دارند. دانشجویان از میان امکانات اینترنتی، از استفادة علمی ـ پژوهشی و استفادة سرگرمی ـ تفننی بیشتر از سایر امکانات استقبال کرده‌اند و ارتباط با دوستان و یافتن دوستان جدید نیز بیشترین کاربرد را بعد از استفادههای علمی ـ پژوهشی و سرگرمی ـ تفننی در میان پاسخ‌گویان داشته است. از بین محیطهای تعاملی اینترنت، بیشتر پاسخ‌گویان ازطریق شبکههای اجتماعی با دوستان اینترنتی خود ارتباط برقرار میکنند. بین سابقۀ استفاده از اینترنت، ارتباط با دوستان و یافتن دوستان جدید، استفادۀ سرگرمی ـ تفننی و گمنامی در روابط اینترنتی رابطۀ معناداری مشاهده نشد؛ همچنین از بین محیطهای تعاملی اینترنت بین شبکههای اجتماعی مجازی و گمنامی در روابط اینترنتی نیز رابطۀ معناداری دیده نشد اما بین متوسط ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته، سایتهای همسریابی و محیط تعاملی وبلاگ و چتروم و گمنامی در روابط اینترنتی نیز رابطۀ معناداری وجود دارد. رابطۀ بین محدویتهای سنتی و گمنامی معنادار است؛ یعنی، هرقدر کاربران با محدودیتهای سنتی بیشتری از طرف محیط اجتماعی و آفلاین مواجه شوند، در روابط اینترنتی بیشتر به گمنامی و مصرف مخفیانۀ روابط اینترنتی کشیده میشوند و به قول گافمن در صحنۀ اینترنت ایفای نقش میکنند و اجرای نقش در فضای آنلاین را با پنهانکاری ازطریق آوتارها یا نقاب‌های شخصیتی بیشتری همراه میکنند. همچنین نتایج رگرسیون چندمتغیره نشان داد متغیرهای مقطع تحصیلی و محدودیتهای سنتی 5/41 درصد از تغییرات (پراکنش) متغیر گمنامی در روابط اینترنتی را تبیین میکنند. متغیر مقطع تحصیلی با ضریب بتای (077/0-) تأثیر منفی را در تبیین میزان گمنامی در روابط اینترنتی داشته است و متغیر محدودیتهای سنتی با ضریب بتای (662/0) تأثیر مثبتی در حدود 2/66 درصد بر میزان گمنامی در روابط اینترنتی دانشجویان دارد؛ بهعبارت دیگر، اگرچه گمنامی با بسیاری از متغیرهای مرتبط با ویژگیهای کاربران و محیط مجازی رابطۀ معناداری داشته است، همگی آنها در ارتباط با محدودیتهای سنتی حاکم بر جامعۀ ایرانی رنگ میبازد و آنچه سبب گمنامی بیشتر میشود، سنتها و محدودیتهای ناشی از آنهاست. اگرچه متغیر مقطع تحصیلی هم نقش دارد، با افزایش تحصیلات میزان گمنامی کاهش مییابد و افراد بیشتر هویت واقعی خود را نشان میدهند و به عبارتی به خودافشاسازی در محیط مجازی تمایل بیشتری پیدا میکنند. براساس نظرهای گافمن و آنچه دربارۀ اجرای نقش روی صحنۀ نمایش و اجزای تشکیلدهندۀ آن گفته شده است، فضای مجازی بیشباهت به صحنۀ نمایش نیست و مانند آن از دو محیط روی صحنه و پشت صحنه تشکیل شده است که در اصطلاح به آنها روابط آنلاین و آفلاین یا هویت آنلاین و هویت آفلاین گفته میشود و همانطوری که افراد زمانی که روی صحنه‌اند، اجرای نقش میکنند و هویت دیگری برای خود میسازند، برای شکل‌دادن به این هویت ایدهآل نیز بخشی از کنشهایشان را حذف و پنهان میکنند؛ به عبارت دیگر، در فضای مجازی و محیطهای تعاملی آن به مصرف مخفیانه و روابطی مشغول میشوند که در دنیای واقعی برای مصرف آنها با محدودیتهای زیادی روبهرو هستند و در برقراری این روابط آنلاین، خود را هرگونه که دوست دارند، معرفی میکنند و به قول گافمن در حال اجرای نقشند. بنابراین یافتۀ کلیدی مقالۀ حاضر نشان‌دادن تلاش و توانایی کاربران اینترنت در بازتولید خود آفلاین بهصورت خود آنلاین است و آنچه را برای خود در دنیای آنلاین در جستجوی آنند و نمی‌توانند به‌دلیل محدودیتهای اجتماعی موجود در جامعه آن را تحقق بخشند، ازطریق مصرف مخفیانه در فضای مجازی تحقق می‌بخشند. یکی از کنشهای اجتماعی که در دوران جوانی و دانشجویی اهمیت زیادی برای این قشر از جامعه پیدا میکند، برقراری روابط دوستانه ازجمله با جنس مخالف است. گسترش برقراری اینگونه روابط در سالهای اخیر چه در محیط آنلاین و چه در محیط آفلاین پدیده‌ای است که پژوهشگران مختلف گزارش دادهاند ولی آنچه در اینجا کاملاً مشهود است، نقش محدودیتهای اجتماعی در برقراری روابط دوستانۀ آفلاین با جنس مخالف در گرایش کنشگران به‌سوی اینگونه روابط در محیط آنلاین آن هم با استفاده از نقاب است. اما استفاده از نقاب در فضای مجازی همیشه برای فریب دیگران نیست. گافمن از دو نوع بازیگر در صحنه صحبت میکند: بدبین و بی‌ریا. بدبین کسی است که نه به کنش خود اعتقاد دارد و نه هیچگونه نگرانی غایی از عقاید حضار؛ صادق کسی است که به برداشت ایجاد شده از اجرای خود اعتقاد دارد اما تمام بازیگران بدبین به دنبال فریب‌دادن مخاطبان خود برای سود و منفعت شخصی نیستند بلکه ممکن است مخاطبان خود را به‌دلیل آنچه ازنظر خود آنها خیر و صلاح آنهاست یا به‌دلیل خیر و صلاح اجتماع و غیره فریب دهند. مانند پزشکی که مجبور به تجویز شبه دارو میشود. این نوع فریب‌کاری زمانی است که مخاطبانشان اجازۀ صادق‌بودن را به آنها نمیدهند (گافمن، 1391: 33-30). گمنامی و استفاده از نقاب در صحنۀ مجازی به کاربران این فرصت را میدهد که نوع جدیدی از روابط اجتماعی را شکل دهند؛ روابطی که ممکن است با نوع مرسوم و سنتی آن در جامعه تفاوت اساسی داشته باشد. بدین ترتیب نقش گمنامی در برقراری روابط دوستانه بهویژه با جنس مخالف در محیط اینترنت دیدنی است. در برخی جوامع مانند ایران، جوانان در دوستی و برقراری ارتباط با دیگران بهخصوص با جنس مخالف با محدودیتهایی روبهرو هستند و وجود برخی ارزشهای سنتی حاکم بر روابط دوستانه، اجازۀ گسترش آن را در فضای واقعی نمیدهند اما تغییرات و تحولات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تکنولوژیکی بهخصوص پیدایش و گسترش اینترنت همراه با تغییر ارزش‌ها، نگرشها و کنشهای افراد در روابط بینفردی، سبکهای متفاوتی از روابط اجتماعی را در مقابل افراد قرار داده است. به طوری که امروزه نظارهگر شکلگیری نوع جدید و دگرگون شدهای از روابط بین افراد یعنی روابط الکترونیکی هستیم. در این نوع جدید روابط و مناسبت‌ها، افراد در فضای مجازی بهطور همزمان و نامحدود، فارغ از مکان قرارگرفتن آنان در جهان واقعی با یکدیگر تعامل دارند. حتی کاربران بدون دادن نام و نشانی از خود (ناشناس‌ماندن) یا با ساختن هویت جدیدی برای خود، در چترومها و دیگر محیطهای اینترنتی با هم ملاقات میکنند و در محیطهای اینترنتی گوناگون (چترومها، شبکههای اجتماعی و...) ایفای نقش میکنند. در آخر پیشنهاد میشود پژوهشهای گستردهای در زمینۀ گمنامی در محیط مجازی و روابط اینترنتی با جامعۀ آماری مختلف مثلاً نوجوانان، کاربران شبکههای مجازی مختلف و حتی دانشجویان سایر دانشگاهها صورت گیرد و بهصورت عمیقتر و دقیقتر این موضوع بررسی و نتایج پژوهشهای مختلف با یکدیگر مقایسه شود. [1] Virtual World [2]Anonymity [3]Online [4] Self-Presentation [5] The presentation of self in everyday life [6] Performer [7] Performance [8] Front [9] setting [10] Personal front [11] appearance [12] manner [13] Secret Consumption [14]Life On Screen [16] Face Validity [17] Construct Validity [18] Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy [19] Technical Anonymity [20] Social Anonymity 1 ضریب همبستگی اسپیرمن معادل ناپارامتریک ضریب همبستگی پیرسون، آزمون یومن ـ ویتنی معادل ناپرامتریک آزمون t مستقل و آزمون کروسکال والیس معادل ناپرامتریک آزمون تحلیل واریانس یک طرفه است. [22] Stepwise Regression [23] در پژوهش حاضر با توجه به توزیع‌نشدن نرمال متغیر وابسته، این متغیر با استفاده از روشهای آماری (لگاریتم نپری) به توزیع نرمال تبدیل شد. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
اسلوین، ج. (1380). اینترنت و جامعه، ترجمۀ: عباس گیلوری و علی رادباوه، تهران: کتابدار. برگر، پ. و لوکمان، ت. (1375). ساختاجتماعیواقعیت، ترجمۀ: فریبرز مجیدی، تهران: علمی و فرهنگی. حبیبپور، الف. و صفری‌شالی، ر. (1388). راهنمای جامع کاربرد spss در تحقیقات پیمایشی (تحلیل دادههای کمی)، تهران: لویه، متفکران. دهقان، ع. و نیکبخش، م. (1385). «مطالعۀ شیوۀ رفتار افراد در محیط مجازی: شکلگیری روابط صمیمانه در اتاقهای گپزنی اینترنت»، فصلنامۀ انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، س 2، ش 6، ص 29 - 1. ذکایی، م. و خطیبی، ف. (1385). «رابطۀ حضور در فضای مجازی و هویت مدرن؛ پژوهشی در بین کاربران اینترنتی جوان ایرانی»، فصلنامۀ علوم اجتماعی، ش 33، ص 115 - 111. ربیعی، ع. و شاه‌قاسمی، الف. (1388). «من به کسی اعتماد ندارم؛ جستاری در پیامدهای اثر اینترنت بر رفتار کاربران ایرانی»، مجلۀ جهانی رسانه، د 4، ش 1، ص 21 - 1. زارع شاه‌آبادی، الف. و زارع‌بیدکی، خ. (1392). «آسیبشناسی ارتباطات اینترنتی در بین دانشجویان دانشگاه یزد»، فصلنامۀ دانش انتظامی، س 15، ش 4، ص 57 - 29. ساروخانی، ب. (1386). روشهای تحقیق در علوم اجتماعی؛ (جلد سوم: روشهای کمی آمار پیشرفته)، تهران: دیدار. صوفی، م. (1385). «هویتهای جدید واقعی و مجازی: مطالعة کاربران اینترنتی دانشجو با جنسیت و قومیت متفاوت»، مجلۀ جهانی رسانه، ش 2، ص 12 - 1. عبداللهیان، ح.؛ زاهدی، م. و شیخ‌انصاری، م. (1392). «ارزیابی ساختار، کنشهای متقابل، گمنامی و بازنمایی خود در چهار شبکۀ اجتماعی مجازی»، مجلۀ رسانه و فرهنگ، س 3، ش 2، ص 128 - 103. کاستلز، م. و اینس، م. (1384). گفتگوهایی با مانویل کاستلز، ترجمۀ: حسن چاوشیان و لیلا جوافشانی، تهران: نشر نی. کفاشی، م. (1388). «بررسی تأثیر اینترنت بر ارزشهای خانواده»، فصلنامۀ پژوهش اجتماعی، س 2، ش 3، ص 76 - 55. گافمن، الف. (1391). نمود خود در زندگی روزمره، ترجمۀ: مسعود کیانپور، تهران: مرکز. معیدفر، س. (1384). بررسیپدیدۀاعتیاداینترنتیدربیننوجوانانوجوانانوپیامدهایآن. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهای. منصورفر، ک. (1388). روشهای پیشرفتۀ آماری همراه با برنامۀ کامپیوتری، تهران: دانشگاه تهران. Bullingham, L. & Vasconcelos, A. C. (2013) “The Presentation of Self in the Online World: Goffman and the Study of Online Identities.” Journal of Information Science. 39 (1): 101 - 112. Chiou, W. B. (2007) “Adolescents’ Reply Intent for Sexual Disclosure in Cyberspace: Gender Differences and Effects of Anonymity and Topic Intimacy “. Journal of Cyberpsychology & Behavior, 10(5): 725 - 728. Hollenbaugh, E. E. &. Everett, M. K. (2013) “The Effects of Anonymity on Self-Disclosure in Blogs: An Application of the Online Disinhibition Effect.” Journal of Computer-Mediated Communication, International Communication Association, 18 (3):283 - 302. Iane, C. (2011) “Anonymity on the Intent and Its Psychological Implications for Communication.” Journal of Cercetări Filosofico-Psihologice, 3 (2): 125 - 132. Jiang, L. Crystal, N. Hancock, T. (2011) “The Disclosure–Intimacy Link in Computer-Mediated Communication: An Attritional Extension of the Hyper Personal Model.” Human Communication Research, 37: 58 - 77. Kalinowski, C. & Adam Matei, S. (2011) “Goffman Meets Online Dating: Exploring the ‘Virtually’ Socially Produced Self.” Journal of Social Information, 3(16): 6 - 20. Kang, R. Stephanie, B. & Kiesler, S. (2013) Why Do People Seek Anonymity on the Internet? Informing Policy and Design, CHI '13 Proceedings of the SIGCHI Conference on Human Factors in Computing Systems. Paris, France: 2657 - 2666. Kimberly, M. C. (2006) “The Positive and Negative Implication of Anonymity in Internet Social Interactions.” Journal of Computers in Human Behavior, 23(6): 3038 - 3056. Kling, R. Ya-ching, L. Teich, A. & Frankel, M.S. (1999) “Assessing Anonymous Communication on the Internet: Policy Deliberations.” Journal of Information Society, 15(2): 79 - 90. McIntyre, T.J. (2004) “Online Anonymity: Some Legal Issues.” Journal of Commercial Law Practitioner, 11(3): 90 - 95. Murphy, K. & Collins, M. (2000) “Development of Communication Conventions in Institutional Electronic Chats." The Journal of Distance Education/ Revue de l'ducation Distance. 12(1): 177 - 200. Turkle, S. (1996) Life on the Screen: Identity in the Age of Internet; New York: Simon and Schuster. Vaast, E. (2007) “The Presentation of Self in a Virtual but Work-related Environment, Virtuality and Virtualization.”Journal of International Federation for Information Processing, 236(14): 183 - 199. Whitty, M. T. (2008) “Revealing the ‘Real’ Me, Searching for the ‘Actual’ You: Presentations of Self on An Internet Dating Site." Journal of Computers in Human Behavior, 24(4): 1707 – 1723. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,939 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 7,181 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||