مطالعه فلور منطقه هنزاکوه از منطقه حفاظت‌شده بهرآسمان، جنوب‌شرقی ایران

مقدمه.

مطالعه پوشش گیاهی هر منطقه می‌تواند به شناسایی گونه‌های ناشناخته، پتانسیل‌های بالقوه، سیاست‌های بهره‌‌برداری و حفاظت پایدار محیط زیست آن منطقه یاری رساند. پوشش گیاهی نقاط کوهستانی ایران به‌ علت گستردگی و دشواری دسترسی به‌خوبی شناخته نشده و از جمله این مناطق، منطقه حفاظت‌شده بهرآسمان است. این منطقه مجموعه‌ای کوهستانی است که یکی از مرتفع‌ترین رشته کوه‌های جنوب‌شرقی ایران را تشکیل می‌دهد و در جنوب‌غربی شهر ساردو، شهرستان جیرفت و جنوب استان کرمان واقع شده است. این محدوده کوهستانی مرتفع به دلیل بارش سالانه نسبتاً زیاد که شامل باران و به‌ویژه برف است و شرایط خاکی و توپوگرافی مساعد، منابع آبی فراوانی دارد که به‌‌صورت نهرهای کوچک و بزرگ جاری می‌شوند. همه این نهرها از سرچشمه‌های رودخانه هلیل‌رود هستند و در نهایت به هامون جازموریان می‌ریزند. بنابراین منطقه ذکرشده به‌طور مستقیم و غیر‌مستقیم یکی از منابع تأمین آب شرب و کشاورزی دشت جیرفت است. این منطقه از نظر حیات وحش جانوری نیز جالب توجه است و شیب‌های صخره‌ای و درخت‌زارهای آن حد غربی محدوده بزرگ انتشار خرس سیاه آسیایی و یکی از معدود زیستگاه‌های این جانور در ایران هستند. پلنگ و چهارپایان علف‌خواری مانند کل و بز و نیز قوچ و میش از دیگر گونه‌های پستاندار منطقه هستند. این منطقه 118800 هکتار وسعت دارد و بنابراین حفظ و بقای گونه‌های جانوری و گیاهی آن مد‌نظر است و شرایط مناسبی برای مطالعه فلور آن فراهم شده است. این منطقه از 28 درجه، 46 دقیقه، 40 ثانیه تا 29 درجه، 13 دقیقه، 22 ثانیه عرض شمالی و 56 درجه، 56 دقیقه، 17 ثانیه تا 57 درجه، 35 دقیقه، 40 ثانیه طول شرقی از نصف‌النهارگرینویچ قرار‌گرفته و حداکثر ارتفاع آن حدود 3800 متر و حداقل 1920 متر است(Iran (Environment and wildlife watch, 2012. این منطقه اقلیمی سرد و خشک دارد. هرچند اطلاعات دقیقی از میزان بارندگی در منطقه بهرآسمان وجود ندارد، بر‌اساس اطلاعات دریافت‌شده از نزدیک‌ترین ایستگاه هواشناسی به این منطقه (ایستگاه هواشناسی ساردو که در سال 1391 افتتاح شده است) میزان بارندگی سال 1394 حدود 300 میلی‌متر بوده است. متوسط بیشینه دمای ثبت‌شده 13/29 درجه سانتی‌گراد در تیر ماه و متوسط کمینه دمای ثبت‌شده منفی 35/6 درجه سانتی‌گراد در دی ماه و مقدار منفی 35/6 درجه سانتی‌گراد است.

در سال‌های اخیر فلور برخی از مناطق مجاور منطقه بهرآسمان بررسی شده است مانند گوغر بافت (Mirtadzadini, 2000)، شیب‌های جنوبی کوه لاله‌زار (Mehdipour, 2015) و منطقه رأس کوه بافت (Malekpourzadeh et al., 2015) اما تاکنون از فلور منطقه حفاظت‌شده بهرآسمان گزارش دقیقی داده نشده است. تنها گزارش موجود از پوشش گیاهی منطقه مربوط به طرح مطالعات آبخیزداری حوزه آبخیز بهرآسمان است که تیپ‌های پوشش گیاهی منطقه را بررسی می‌کند. بنابراین مطالعه حاضر با هدف جمع‌آوری، شناسایی و معرفی گونه‌های گیاهی آوندی و نیز مطالعه تنوع‌های تاکسونومیک در حد جنس و گونه در بخشی از ارتفاعات منطقه حفاظت‌شده بهرآسمان انجام شد.

مواد و روش‌ها.

ابتدا با مراجعه به نقشه‌های توپوگرافی و انجام گردش‌های صحرایی اولیه حدود منطقه تعیین شد. گفتنی است با توجه به وسعت زیاد (118800 هکتار) و کوهستانی بودن منطقه حفاظت‌شده بهرآسمان، بخشی (6000 هکتار) از کل آن انتخاب و مطالعه شد (شکل 1). منطقه هنزاکوه منطقه‌ای کوهستانی با شیب‌های نسبتاً زیاد و دره‌های متعدد در جنوب‌شرق ایران، جنوب استان کرمان و بخش شمالی منطقه جیرفت است و در محدوده دهستان A زمین‌حسین@ و ارتفاعات هنزاکوه واقع شده است. شیب کلی و عمومی منطقه به سمت جنوب و حداقل ارتفاع در منطقه هنزاکوه 2100 و حداکثر آن 3700 متر از سطح دریای آزاد است.

گونه‌های گیاهی طی دو دوره رویش یعنی از اواخر اسفند ماه 1392 تا پایان تابستان 1394 جمع‌آوری شدند و در زمان جمع‌آوری، اطلاعاتی از قبیل طول و عرض جغرافیایی، ارتفاع محل رویش و نیز شکل زیستی نمونه‌ها تعیین و یادداشت شدند. نمونه‌های جمع‌آوری‌شده پرس، خشک و سپس بر‌اساس خانواده دسته‌بندی شدند. شناسایی نمونه‌ها بر‌اساس کلیدها و شرح گیاهان موجود در منابع معتبر به‌ویژهFlora Iranica (1963-2012)، فلور ایران (Assadi et al., 1988-2014)، رستنی‌های ایران (Mobayen, 1975-1995) و فلور رنگی ایران (Ghahreman, 1977-2007) انجام شد. نام‌های اختصاری نویسندگان تاکسون‌های گیاهی و نیز درستی آخرین نام پذیرفته‌شده با استفاده از سایت‌های فعال و معتبر اینترنتی از جمله The Plant List (version 1.1, 2013) وThe International Plant Names Index (IPNI, 2015) تطبیق و یکسان‌سازی شدند. کورولوژی گونه‌های گیاهی با استفاده از فلورهای ذکرشده و نیز مطابق Takhtajan (1986) و Zohary (1973) تعیین شد. شکل زیستی نمونه‌های گیاهی بر‌اساس سیستم طبقه‌بندی Raunkiaer (1934) و وضعیت حفاظتی گونه‌ها براساس فلورهای ذکرشده و نیز کتاب داده‌های قرمز گیاهان ایران تعیین شد ((Jalili and Jamzad, 1999. نمونه‌های گیاهی جمع‌آوری‌شده در مجموعه شخصی نویسنده اول و یک نسخه در هرباریوم دانشگاه شهید باهنر کرمان نگهداری می‌‌شوند. برای راحتی استفاده از اطلاعات یافته‌شده برای افراد محلی و محققانی که وارد منطقه می‌شوند، نام‌های محلی جمع‌آوری شدند که این عمل فرهنگ گیاه‌شناسی سنتی منطقه را نیز حفظ می‌کند.

شکل ۱- موقعیت محدوده مطالعه‌شده در میان منطقه حفاظت‌شده بهرآسمان و ایران. مرز محدوده مطالعه‌شده با رنگ قرمز و منطقه حفاظت‌شده بهرآسمان با رنگ سبز مشخص شده است. همچنین منطقه بهرآسمان با نقطه سیاه روی نقشه ایران نشان داده شده است.

نتایج.

نتایج این مطالعه نشان دادند که در کل تعداد 309 گونه گیاهی آوندی در محدوده مطالعه‌شده می‌رویند. از این تعداد، 257 گونه به نهاندانگان دولپه‌ای، 45 گونه به نهاندانگان تک‌لپه‌ای، 3 گونه به نهانزادان آوندی و
4 گونه به بازدانگان تعلق دارند. بنابراین بیشترین تعداد گونه در این منطقه متعلق به دولپه‌ای‌هاست (جدول 1). در بین خانواده‌ها، بیشترین تعداد گونه به خانواده Asteraceae (48 گونه) تعلق دارد و خانواده‌های Poaceae (27 گونه)، Lamiaceae (26 گونه) و Fabaceae (20 گونه) در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند (شکل 2). در بین جنس‌ها، بیشترین تعداد گونه به جنس‌های Euphorbia و Nepeta (8 گونه) تعلق دارد و جنس‌های Astragalus (7 گونه)، Acantholimonو Allium (5 گونه) در رتبه‌های بعدی هستند (پیوست 1).

شکل ۲- نمودار بزرگ‌ترین خانواده‌های گیاهی بر حسب تعداد گونه در منطقه هنزاکوه

جدول 1- تعداد گونه‌های گروه‌های عمده گیاهی منطقه هنزاکوه

از کل گونه‌های شناسایی‌شده در منطقه هنزاکوه، 30 گونه درختی و درختچه‌ای، 20 گونه اندمیک بخش کوچکی از منطقه جنوب‌شرقی ایران و 40 گونه نادر هستند (پیوست 1).

در پیوست 1، تعداد گونه‌های هر شکل زیستی در هر خانواده گیاهی منطقه هنزاکوه دیده می‌شود. بیشتر گونه‌های گیاهی، تروفیت (87 گونه) و دومین شکل رویشی همی‌کریپتوفیت‌ها (86 گونه) هستند. شکل‌های رویشی کریپتوفیت (55 گونه)، کامفیت (46 گونه)، فانروفیت (30 گونه ) و انگل (5 گونه) در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. در مجموع، 28 درصد گونه‌های منطقه تروفیت، 27 درصد همی‌کریپتوفیت، 18 درصد کریپتوفیت، 15 درصد کامفیت، 10 درصد فانروفیت و 2 درصد پارازیت هستند (پیوست 1، شکل 3).

نتایج این بررسی نشان دادند که بیشترین تعداد گونه‌های شناسایی‌شده در این منطقه یعنی حدود 166 گونه (53 درصد) به ناحیه جغرافیایی ایران - تورانی تعلق دارند. 48 گونه (15درصد) مربوط به ناحیه اروپا -سیبری، 2 گونه (1 درصد) صحرا - سندی، 2 گونه (1 درصد) مدیترانه‌ای و 6 گونه ( 2 درصد) جهان‌وطنی و سایر گونه‌ها (85 گونه) بین دو یا سه ناحیه جغرافیایی مشترک هستند (پیوست 1، شکل 4).

بحث.

پوشش گیاهی: در مطالعه حاضر، پوشش گیاهی منطقه هنزاکوه و مناطق مجاور آن از ارتفاعات بهرآسمان مطالعه شد. از گونه‌های شناسایی‌شده، 30 گونه درختی و درختچه‌ای (10 درصد کل گونه‌ها) در منطقه حضور دارند. با توجه به اینکه Mozaffarian (2005) حدود 538 گونه درختی و درختچه‌ای خودرو را برای فلور ایران نام برده است، این تعداد (30 گونه) حدود 6 درصد کل گونه‌های درختی و درختچه‌ای فلور ایران را شامل می‌شود و نسبت به مساحت حدود 6000 هکتاری منطقه عدد کمی نیست. همچنین نشان می‌دهد تنوع گونه‌های درختی و درختچه‌ای منطقه کم نیست اما به دلیل عواملی نظیر شرایط سخت آب‌ و‌ هوایی مانند بارندگی کم و به‌صورت برف و نوسانات شبانه‌روزی و فصلی دما که از ویژگی‌های اصلی منطقه ایران - تورانی هستند، وفور و تراکم گونه‌های درختی و درختچه‌ای در حد اندک مانده است و عمده منطقه سیمای بوته‌زار را دارد.

فلور ایران از لحاظ تعداد و درصد گونه‌های بوم‌زاد، یکی از غنی‌ترین فلورها در میان کشورهای خاورمیانه است به‌طوری‌که حدود 24-22 درصد گونه‌های فلور ایران انحصاری محسوب می‌شوند (Jalili and Jamzad, 1999). در مجموع، 1810 گونه گیاهی انحصاری در ایران وجود دارد. شمار زیادی از گونه‌های شناسایی‌شده در منطقه هنزاکوه انحصاری فلور ایران هستند و از این میان 21 گونه تنها در منطقه جنوب‌شرق ایران یافت می‌شوند (پیوست 1) که مؤید پتانسیل منطقه برای گونه‌زایی است. بیشترین تعداد گونه انحصاری منطقه جنوب‌شرق به خانواده‌های Asteraceae Plumbaginaceae (هر یک 5 گونه) تعلق دارد (پیوست 1).

در منطقه هنزاکوه 40 گونه نادر مشاهده شد که بیشترین تعداد آن‌ها متعلق به خانواد‌‌های Asteraceae و Fabaceae (هریک 6 گونه) هستند (پیوست 1). گونه‌های نادر زادآوری کمی دارند و تغییر یک یا چند عامل اکولوژیک موجب حذف آن‌ها از طبیعت می‌شود. به نظر می‌رسد گونه‌های نادر همچون گونه‌های انحصاری دامنه بردباری محدودی در برابر نوسان‌های محیطی دارند. در کتاب داده‌های قرمز گیاهان ایران (Jalili and Jamzad, 1999) گونه‌های Astragalus lycioides Boiss.،Colutea gracilis Freyn & Sint. و Amygdalus wendelboi Freitag گونه‌های آسیب‌پذیر معرفی شده‌اند. گیاهAstragalus lycioides Boiss. به دلیل خاردار بودن جالب توجه دام نیست ولی به دلیل داشتن شاخه‌های متعدد چوبی متراکم و ظریف، استفاده از آن برای سوخت رایج بوده و این عامل موجب کاهش تراکم و تعداد افراد جمعیت‌های این گیاه شده است. در حال حاضر استفاده از این گیاه برای تهیه سوخت کاهش ‌یافته است و افراد جمعیت‌های آن در حال افزایش هستند و بنابراین آسیب‌پذیر محسوب نمی‌شود. بر‌اساس مشاهدات صحرایی منطقه هنزاکوه و مناطق مجاور آن، در خشک‌سالی‌های اخیر زنبورهای مغزخوار از دانه‌های گیاه Colutea gracilis Freyn & Sint. تغذیه کرده‌‌اند و اگرچه قطع این گیاه برای تهیه سوخت متوقف شده است همچنان باید گیاه آسیب‌پذیری محسوب شود (پیوست 1). آسیب‌پذیری این گونه، حفاظت و تهیه بانک بذر از آن را ضروری می‌کند. آفت‌ها (از جمله حشرات) در برخی سال‌ها به گیاه Amygdalus wendelboi حمله کرده‌اند اما قطع این درخت برای تهیه سوخت متوقف شده و بخش زیادی از رویشگاه آن (ارتفاعات گنوی بندرعباس و کوه‌های جنوب کرمان) حفاظت شده است؛ بنابراین در حال حاضر آسیب‌پذیر محسوب نمی‌شود.

این مطالعه نشان داد که گیاهان تروفیت (گیاهان یکساله) بیشترین درصد شکل‌های رویشی را در منطقه هنزاکوه تشکیل می‌دهند. غالبیت این شکل رویشی دلیلی بر غالبیت فصل‌های خشک سال و بارندگی نه‌چندان زیاد در منطقه است. در سال‌های اخیر همچنین حدود 45 درصد گونه‌های مشاهده‌شده در منطقه هنزاکوه را گیاهان کریپتوفیت و همی‌کریپتوفیت تشکیل می‌دهند (شکل 3). این گروه از گیاهان با ایجاد بخش‌های مقاوم زیر‌زمینی و حفظ جوانه‌ها در سطح یا زیر خاک، فصل‌های خشک و سرمای زمستان را می‌گذرانند؛ بنابراین سازش بسیار خوبی با اقلیم منطقه حاصل کرده و درصد زیادی از گیاهان منطقه را تشکیل می‌دهند. به دلیل کوهستانی‌بودن منطقه، ارتفاع زیاد آن از سطح دریا (بیشتر بخش‌های این منطقه ارتفاعی بیش از 3000 متر از سطح دریا دارند)، بارش برف، وجود یخبندان‌های زمستانی و وزش بادهای نسبتاً شدید استعداد پذیرش گیاهان فانروفیت (گیاهان درختی و درختچه‌ای) کم می‌شود. در نتیجه این گیاهان تنها در شیب تپه‌ها و کف دره‌های منطقه مشاهده می‌شوند که آن‌ها را از تأثیر وزش بادها حفظ و رطوبت کافی برای آن‌ها فراهم می‌کنند.

بررسی پراکنش جغرافیایی نشان می‌دهد که در میان نواحی فلوریستیک، ناحیه ایران - تورانی بیشترین گونه‌های گیاهی را به خود اختصاص داده است. زمستان‌های سرد، تابستان‌های گرم و بارش‌های سالانه نسبتاً کم در منطقه شرایط رویش و استقرار گیاهان شاخص این ناحیه فلوریستیک را فراهم کرده است. مجاورت و هم‌مرزی بخش جنوبی منطقه با دشت‌های کم‌ارتفاع و دارای اقلیم گرمسیری موجب نفوذ اندک (شکل 4) گونه‌های شاخص ناحیه فلوریستیک صحرا -سندی به بخش‌های پایین‌دست و با ارتفاع کمتر منطقه شده است. در منطقه هنزاکوه عناصر مشترک بین مناطق مختلف جغرافیایی همچون ایران - تورانی، صحرا -سندی، مدیترانه‌ای و اروپا - سیبری مشاهده می‌شوند. ذوب‌شدن برف‌ها، تشکیل چشمه‌سارها و ایجاد نهرهای دایمی باعث ظهور گونه‌های آب‌دوست ناحیه فلوریستیک اروپا - سیبری در منطقه به‌ویژه در کف دره‌ها شده است که محل تجمع و جاری شدن آب‌ها و دارای رطوبت مناسب برای رویش این گروه از گیاهان هستند. در بخش‌های پایین‌دست (کم ارتفاع) ناحیه ایران - تورانی که هوا گرم‌تر و به‌عبارتی زمستان سرد به زمستان معتدل یا کمی سرد تبدیل می‌شود به‌ویژه در کف دره‌ها که رطوبت خاک زیاد است شرایط اکولوژیک مناسبی برای رویش گونه‌های مدیترانه‌ای فراهم می‌شود. در منطقه هنزاکوه ۲ گونه متعلق به ناحیه مدیترانه‌ای و ۲۴ گونه مشترک این ناحیه و سایر نواحی فلوریستیک دیده می‌شوند (پیوست 1، شکل ۳).

سیمای رویشی: در کل پوشش گیاهی منطقه حدود 20-10 درصد است که این به دلیل بارش‌های نسبتاً کم در طول سال، دریافت‌نکردن رطوبت کافی و نیز سنگلاخی بودن منطقه به دلیل کوهستانی‌بودن آن است. استپ بوته‌زار با غالبیت گیاه درمنه (Artemisia aucheri Boiss.) سیمای رویشی عمومی منطقه را تشکیل می‌دهد. در بخش‌های پایین‌دست، گیاهان افدرا (Ephedra spp.) و گون(Astragalus myriacanthus Boiss.) جوامع پراکنده‌ای را تشکیل می‌دهند. در شیب تپه‌ها، گیاه بادام کوهی (Amygdalus scoparia Spach) جوامع وسیعی را ایجاد کرده است و گاهی همراه این گیاه، گیاه بَنه (Pistacia atlantica Desf.) در ارتفاعات بالاتر و گیاه کَسور (Pistacia khinjuk Stock) در ارتفاعات پایین‌تر مشاهده می‌شود. در مناطق بالا‌دست و ارتفاعات بالا، گیاه ارژن یا کُهتور (Amygdalus elaeagnifolia Spach) با تراکم کم دیده می‌شود. از دیگر گیاهان فانروفیت منطقه درخت اُرس یا آورس (Juniperus polycarpos K. Koch) است که محدوده پراکنش این گیاه در منطقه هنزاکوه، حد جنوبی جوامع اُرس کرمان را تشکیل می‌دهد؛ در انتهای جوامع اُرس مناطق دلفارد، ساردو، گلوچار رابر و هنزا واقع شده‌اند. این گیاه به دلیل دریافت‌نکردن رطوبت کافی و زیاد‌بودن سطح تبخیر آب در منطقه، انتشار پراکنده‌ای دارد. در بخش‌های رأسی کوه‌ها و تپه‌ها، گیاهان بالشتکی (کامفیت) همچون گونه‌هایی از جنس‌های Onybrychis، Acanthophyllum، Acantholimon و Astragalus گونه‌های غالب هستند. این قبیل گیاهان نسبت به سایر گیاهان مقاومت بیشتری در برابر وزش بادهای شدید و وزن برف دارند. همی‌کریپتوفیت‌هایی نظیر گونه‌های Ferula ovina (Boiss.) Boiss.، Ferulago angulata (schlecht.) Boiss. subsp. angulata وDorema aucheri Boiss. در فصل بهار با گرم شدن هوا از روی ریزوم و بخش‌های زیرزمینی می‌رویند و تراکم و جلوه زیبایی به سیمای رویشی منطقه می‌دهند.

.بهره‌برداری از منطقه هنزاکوه، کاربری آن و عوامل تهدید‌کننده پوشش گیاهی: بیشترین کاربری گیاهان منطقه هنزاکوه، بهره‌برداری برای خوراک دام و استفاده مرتعی است. بنابراین چرای دام بیشترین آثار تخریبی را بر پوشش گیاهی کلی منطقه داشته است. این عامل تخریبی باعث زیاد‌شدن گیاهان فاقد ارزش مرتعی یعنی گیاهان خاردار، اسانس‌دار و شیرابه‌دار از جمله اعضای خانواده‌هایی همچون Euphorbiaceae، Apiaceae و Lamiaceae شده است. تعداد زیاد گونه‌های جنس‌هایی نظیر Euphorbia، Nepeta، Astragalus،AlliumوAcantholimon دلیلی بر این مطلب است.

در این منطقه گیاهان دارویی فراوانی یعنی حدود 160 گونه (50 درصد گونه‌های موجود) وجود دارند که تعدادی از آن‌ها از زمان‌های گذشته برای مردم شناخته‌شده و مردم محلی با استفاده‌های درمانی آن‌ها آشنا بوده‌اند (پیوست 1). بهره‌برداران محلی و بومی از گیاهان منطقه استفاده‌های مختلف دارویی و خوراکی می‌کنند و بیشترین استفاده دارویی گیاهان منطقه هنزاکوه ضدنفخ و دل‌درد است. بومیان از خواص دارویی گیاهان منطقه برای آرام‌بخش، تب‌بر، رفع ورم، رفع سرماخوردگی، تصفیه خون، بادشکن، خلط‌آور، ضدسرفه، رفع سردرد و رفع تحریکات عصبی نیز استفاده می‌کنند. گیاهان دارویی پرمصرف منطقه عبارتند از: آویشن (Thymus lancifolius (Celak.) Jalas)، آلاله یا آغالاله (Ziziphora clinopodioides Lam.)، کاکوتی (Ziziphora tenuior L.)، کاسنی (Cichorium intybus L.) و پونه یا پودنه (Mentha longifolia (L.) L.). در اثر استفاده بی‌رویه از گیاهان دارویی منطقه، گیاهانی همچون آویشن، کاکوتی و زرآب (Dracocephalum polychaetum Bornm.) در معرض خطر نابودی قرار گرفته‌اند. از همه مهم‌تر گیاه زرآب است که به دلیل انحصاری‌بودن و انتشار محدود در ارتفاعات کوه‌های کرمان، بهرآسمان، کوه لاله‌زار، سیرچ و کوهپایه و با توجه به نحوه برداشت به‌صورت بوته‌کنی در معرض خطر جدی انقراض است.

از دیگر بهره‌برداری‌ها می‌توان به استفاده خوراکی از گیاه اشاره کرد و گونه‌های بسیاری را نام برد که در ابتدای بهار با داشتن اندام‌ها و بافت‌های نرم به‌عنوان سبزی استفاده می‌شوند. از چوب و دانه گیاهانی همچون بادام کوهی، کُهتور یا ارژن(Amygdalus elaeagnifolia Spach) و بَنه بهره‌برداری می‌شود. جمعیت‌های گیاه بَنه به دلیل بهره‌برداری بی‌رویه، زادآوری کم و نیز متأثر‌بودن از آفت‌های منطقه‌ای در حال کاهش هستند. گیاه انجیر(Ficus johannis Boiss.) در شکاف صخره‌ها و ارتفاعات متوسط دیده‌ می‌شود و برای لانه‌سازی و تغذیه پرندگان اهمیت دارد.

حدود 100 هکتار از اراضی منطقه هنزاکوه برای احداث باغ‌های گیاه گردو (Juglans regia L.) بهره‌برداری شده است. از دیگر گونه‌های گیاهی کاشته‌شده می‌توان گیاهان بید سفید(Salix acmophylla Boiss., S. alba L.)، انجیر(Ficus carica L.) و سفیدال(Popolus caspica Bornm. Bornm.) را نام برد. کوهستانی‌بودن منطقه، ایجاد اراضی مسطح برای کشت سایر گیاهان را غیرممکن کرده است. این منطقه، ییلاق عشایر و کشاورزان بومی با جمعیت حدود 300 نفر است که تنها شش تا هفت ماه از سال در منطقه حضور دارند و به دلیل سختی عبور از مسیرهای کوهستانی، سرما و بارش برف در فصل پاییز و زمستان خالی از سکنه می‌شود. حضور عشایر در منطقه تراکم دام بسیار زیادی ایجاد کرده است.

نتیجه‌گیری.

کوه‌های جنوب‌شرق ایران با ارتفاع حدود ۴۰۰۰ متر در جنوب استان کرمان واقع شده‌اند و از مرتفع‌ترین کوه‌های ایران محسوب می‌شوند. این بخش‌‌های مرتفع با احاطه‌کردن دشت‌های خشک و کم ارتفاع داخلی، منطقه‌‌ای ایزوله و شرایط مناسبی برای گونه‌زایی فراهم کرده‌‌اند. همچنین این کوهستان‌ها از مهم‌ترین منابع تأمین‌کننده آب این استان پهناور و خشک هستند. کوه‌های بهرآسمان نیز از اصلی‌ترین تأمین‌کننده‌های منابع آبی حوزه هلیل‌رود و دشت جیرفت و یکی از معدود زیستگاه‌های گونه‌های نادری همچون خرس سیاه آسیایی هستند. بنابراین حفاظت از پوشش گیاهی، جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ پوشش طبیعی منطقه برای ایجاد محیط طبیعی برای گونه‌های گیاهی و جانوری در منطقه لازم است. گفتنی است که این منطقه، منطقه‌ای غنی از فلز مس شناخته شده و طی دو یا سه سال گذشته در معرض خطر احداث معدن برای استخراج این فلز گران‌بها بوده است. اگرچه توسعه معادن و بهره‌برداری از آن‌ها می‌تواند در توسعه اقتصادی کوتاه‌مدت مؤثر باشد، طی سالیان اثرهای زیست‌محیطی بسیار مخرب و جبران‌ناپذیری خواهد داشت نظیر آنچه در دشت خاتون‌آباد شهر بابک رخ داد. این اثرها علاوه بر فرسایش خاک، تخریب‌های حاشیه‌ای برای احداث راه‌های ارتباطی و تأسیسات معدن و زیر‌ساخت‌های آن بدون شک می‌توانند موجب آلودگی اصلی‌ترین منبع آبی منطقه شوند.

سپاسگزاری.

نویسندگان این مقاله از معاونت پژوهشی و فن‌آوری دانشگاه شهید باهنر کرمان که حمایت مالی این مطالعه را در قالب طرحی با شماره قرارداد 41/401/م.پ برعهده داشتند تشکر و قدردانی می‌‌کنند.