بررسی فنتیکی جنس Lolium از خانواده غلات در ایران

مقدمه

جنس Lolium L. (لولیوم) یا چچم دارای 8 گونه در جهان (Terrell, 1968) و متعلق به قبیله Poeae R. Br. (Festuceae Nees.)، زیرخانواده Pooideae (Festucoideae) از خانواده غلات (Poaceae) است و شامل گونه‌هایی است که از منطقه مدیترانه منشأ گرفته‌اند (Tsvelev, 1989) و بومی اروپا، مناطق معتدل آسیا و شمال آفریقاست، اما تقریباً از سرتاسر جهان معرفی شده است (Loos, 1993a). Parsa (1950) در فلور ایران و مبین (1358) در رُستنی‌های ایران، 5 گونه از این جنس را در ایران معرفی کرده‌اند که عبارتند از: Lolium perenne L.، L. multiflorum Lam.،
L. rigidum Gaud.، L. temulentum L. و
L. persicum Boiss. & Hohen.. اما در فلورا ایرانیکا (Bor, 1970) علاوه بر این 5 گونه، از گونه
L. loliaceum Hand.-mazz. نیز نام برده شده است. L. remotumو L. canariense در گذشته از ایران گزارش نشده است (Bor, 1970). گونه‌های این جنس همگی دیپلویید (2n=14) هستند، اما به واسطه فعالیت‌های اصلاح‌نژادی، ارقام تتراپلویید از گونه‌های L.perenne و L. multiflorum دیده می‌شود (Loos, 1993a). بر پایه سیستم زادآوری، جنس Lolium به دو بخش Lolium (=Eulolium Gren. & Goder.) و Craepalia (Schran) Gren. & Goder. تقسیم می‌شود، بخش Lolium شامل گونه‌های دگــــر زادآور L. perenne، L. multiflorum، L. rigidum و
L. canariense و بخـــش Craepalia شامــــل گونـــه‌های درون‌زادآور L. loliaceum،
L. temulentum، L. persicum و L. remotum است (Loos, 1993a; Jauhar, 1993; Zwierzykowski and Naganowska, 1996). گونه‌های دگرزادآور یک محدوده وسیع توزیع طبیعی دارند و سطح بالایی از تنوع ریختی و سازگاری را نشان می‌دهند (Charmet and Balfourier, 1994). درون گروه‌های درون‌زادآور، گونه‌ها بر اساس تفاوت‌های ریختی، خصوصیات بیوشیمیایی و نتایج تلقیح‌ها می‌توانند مجزا شوند، اما روابط تنگاتنگی دارند (Loos, 1993a; Zwierzykowski and Naganowska, 1996).

گونه‌های مختلف این جنس به لحاظ تولید علوفه اهمیت زیادی دارند و ضمن خوش‌خوراک بودن علوفه مناسبی نیز در فصول نامناسب تولید می‌کنند (میرزایی ندوشن و ندرخانی، 1379). لولیوم ایتالیایی یا L. multiflorum علفی مطبوع و از نظر غذایی با ارزش است و دام‌ها با رغبت آن را می‌خورند و در کشورهای معتدل برای چراگاه و علف انباری کشت می‌شود. دارای رشد سریع و بهره غذایی خوب است (صحت نیاکی، 1374). لولیوم چند ساله یا L. perenne از جنبه تولید علوفه در شرایط محیط‌های معتدله در سراسر جهان ارزش اقتصادی دارد (حیدری شریف‌آباد، 1382) و از نظر چرا و علوفه انباری، ایجاد چراگاه و مرتع خوبی می‌کند (صحت نیاکی، 1374). Lolium چند ساله به عنوان با کیفیت‌ترین علف علوفه‌ای در سرتاسر جهان در نظر گرفته شده است، زیرا نسبت به دیگر گونه‌های علفی چند ساله در مناطق معتدله، بالاترین قدرت هضم‌پذیری را دارد (Hannaway et al., 1999). دو گونه L. perenne و L. multiflorum از نظر اقتصادی، گونه‌های علوفه‌ای بسیار مهم در ایران هستند، به ویژه در شمال و در دامنه رشته کوه‌های البرز و زاگرس اهمیت زیادی دارند (Mirjalili et al., 2008). L. persicum نمونه‌ای نادر است که نمونه‌های جمع‌آوری شده آن در طبیعت کم است (Bennett, 1997) و پراکنش آن محدود به جنوب آسیاست (Bennett, 2000)، اگر چه به طور گسترده در ایران یافت شده است (Mirjalili and Bennett, 2006). این گونه یک عنصر ایرانی – تورانی است (Mill, 1985) و تصور می‌شود که گونه بوم‌زاد ایران باشد (Mirjalili et al., 2008). بذر L. persicum در بعضی از کشورها کشت شده و از نظر علوفه نتیجه خوبی گرفته شده است. L. rigidum چراگاه و علفزار خوبی برای گوسفند و سایر دام‌ها می‌سازد، ولی در زمان گل‌دهی زبر و سخت می‌شود و ممکن است دهان دام‌ها را خراش داده، زخم کند. بیشتر اعضای جنس Lolium گیاهان علوفه‌ای ارزشمند هستند، اما
L .temulentum یک علف هرز سمّی است. بذر آن دارای قارچی مشابه ارگوت (Claviceps purpurea) است که آلکالوئید تمولین تولید می‌کند که سمّی قوی و خواب‌آوری مخدر است و برای دام و انسان خطرناک است. این گونه در موقع جوانی و شادابی بدون ایجاد ناراحتی و با رغبت به وسیله دام‌ها خورده می‌شود، ولی وقتی که رسیده است، مخلوط با علوفه دیگر خورده می‌شود. بذر این گیاه ممکن است خطر مرگ برای چهارپایان داشته باشد (صحت نیاکی، 1374).

به دلیل اهمیت زیادی که گونه‌های این جنس در جهان و ایران دارند، مطالعات ریخت‌شناسی این جنس ضرورت می‌یابد. بر پایه خصوصیات گل‌آذین از قبیل تعداد سنبلک‌های هر سنبله و گلچه‌های سنبلک، حضور یا اندازه سیخک پوشینه و طول پوشه، Zimmermann (1965) تنوع تاکسونومیکی را در بعضی گونه‌های جنس Lolium تشخیص داد (Zwierzykowski and Naganowska, 1996). این جنس مجدداً به وسیله Terrell (1968) بازنگری شد و بیشتر خصوصیات تاکسونومیک مهم برای تمایز 8 گونه مشخص شد، همانند تعداد سنبلک، طول پوشه و طول عمر. وی اظهار داشت که اگرچه شناخت درباره ارقام زراعی درون این جنس زیاد است، اما درباره جمعیت‌های طبیعی آن در مدیترانه و جنوب غربی آسیا، اطلاعات اندکی وجود دارد. بعدها مطالعات بیشتری درون این جنس، در سایر کشورها انجام شد
(Loss,1993b; Bennett, 1994, 1997,2000; Tyler and Chorlton, 1975).

میرجلیلی و همکاران (1380) با بررسی 22 صفت رویشی و زایشی بر روی جمعیت‌های طبیعی و کاشته شده جنس Lolium در ایران، دریافتند صفاتی از قبیل طول سیخک، متورم بودن پوشینه و طول پوشه و نیز ارتفاع سنبله، ارتفاع گیاه و رنگی بودن دارای بیشترین بار در تعیین حدود گونه‌ها بودند. بررسی الکتروفورز پروتئین‌های ذخیره‌ای بذری جنس Lolium که توسط میرجلیلی و میرزایی ندوشن (1384) انجام شد، نشان داد که گونه‌های دگرزادآور و گونه‌های درون‌زادآور به خوبی از یکدیگر تفکیک شده‌اند. Mirjalili و Bennett (2006) با بررسی 24 صفت رویشی و زایشی در جمعیت‌های طبیعی و کاشته شده جنس Lolium در ایران دریافتند صفاتی همچون عرض گیاه، تراکم گیاه و طول راشی و نیز طول پوشه، رنگ برگ و تعداد گلچه‌های هر سنبلک دارای بیشترین بارگذاری بودند.

Mirjalili و همکاران (2008) با بررسی 27 صفت رویشی و زایشی روابط گونه‌ای درون جنس Lolium را بررسی کردند. با وجود مطالعاتی که از گذشته تاکنون بر روی ریخت‌شناسی این جنس و روابط بین گونه‌های آن در ایران صورت گرفته است، هنوز هم کلید شناسایی کارآمدی تدوین نشده و شناسایی برخی از گونه‌های آن، به خصوص دو گونــه L. temulentum و L. persicum از یکدیگر، به خوبی امکان‌پذیر نیست. به دلیل اهمیت زیادی که گونه‌های این جنس از نظر اقتصادی در جهان و ایران دارند، در این پژوهش سعی شده تا نسبت به مطالعات گذشته، صفات ریختی بیشتری بررسی گردد، تا ضمن بازنگری روابط بین گونه‌های این جنس، کلید شناسایی کارآمدتری نیز ارائه شود.

مواد و روش‌ها

مطالعات ریخت‌شناسی بر روی 33 واحد جمعیتی از 5 گونه (10 فرد از هر جمعیت) صورت گرفت (جدول 1). سنجش صفات بر روی نمونه‌های هرباریومی و تازه جمع‌آوری شده از طبیعت، طبق روش‌های معمول گیاه‌شناسی انجام گرفت (اوشیب‌نتاج، 1388). این مطالعات بر پایه 66 صفت کمّی و کیفی از بخش‌های رویشی و زایشی گیاه صورت پذیرفت (جدول‌های 2 و 3). اندازه‌گیری‌ها و بررسی‌های مربوط به ساقه، در بلندترین ساقه و اندازه‌گیری‌های مرتبط با سنبلک، از سنبلک‌های پایینی سنبله صورت پذیرفت. نتایج بررسی صفات کمّی و کیفی با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 17 تجزیه و تحلیل گردید. تجزیه به عامل‌ها، رسته‌بندی و تجزیه خوشه‌ای به روش WARD، با استفاده از ضریب فاصله اقلیدسی پس از استاندارد کردن داده‌ها برای کلیه جمعیت‌های مورد بررسی انجام شد.

نتایج

نتایج حاصل از آنالیز واریانس (ANOVA) مؤید آن است که از میان 44 صفت کمّی و نسبی مورد مطالعه (جدول 2)، تنها 4 صفت تعداد رگه پوشینه، طول پهنک برگ پرچمی و عرض پهنک برگ پرچمی، نسبت طول پهنک برگ پرچمی به عرض پهنک برگ پرچمی دارای اختلاف معنی‌داری در میان جمعیت‌ها نیستند. سایر صفات اختلاف معنی‌داری را نشان می‌دهند.

به منظور تعیین میزان قرابت بین جمعیت‌های مطالعه شده، تجزیه خوشه‌ای به روش WARD بر اساس میانگین صفات ریختی انجام گرفت. شکل 1 دندروگرام رسم شده به روش WARD را نشان می‌دهد که مؤید آن است که تاکسون‌های این جنس در ایران به خوبی از یکدیگر تفکیک شده‌اند. این دندروگرام (شکل 1) دارای دو خوشه اصلی در سطح 25 است. خوشه اصلی اول شامل جمعیـت‌های متعلق به 4 گونه L. multiflorum، L. perenne، L. persicum و
L. rigidum است و نشان‌دهنده نزدیکی این گونه‌ها به یکدیگر است و خوشه اصلی دوم به تنهایی شامل تمامی جمعیت‌های متعلق به گونه L. temulentum است که جدایی جمعیت‌های این گونه را از سایر گونه‌ها نشان می‌دهد. خوشه اصلی اول در سطح 12 به دو زیر خوشه اصلی تقسیم شده است. در زیر خوشه اصلی اول جمعیت‌های L. multiflorum و L. perenne قرار دارد که در سطح 6 با یکدیگر گروه خواهری را تشکیل می‌دهند و در زیر خوشه اصلی دوم جمعیت‌های
L. persicum و L. rigidum قرار دارند که در سطح 8 گروه خواهری را تشکیل می‌دهند.

به منظور بررسی و شناسایی متغیرترین صفات در میان جمعیت‌های مطالعه شده، تجزیه به عامل‌ها صورت گرفت. جدول 4 مقادیر 3 عامل اول حاصل از تجزیه به عامل‌ها را در جنس Lolium نشان می‌دهد. همان‌طور که این جدول نشان می‌دهد، در عامل 1، 11 صفت بیشترین ضریب همبستگی (7/0<) را نشان می‌دهند که به ترتیب عبارتند از: وضعیت پوشه و سنبلک، نسبت طول گلچه به عرض گلچه، نسبت طول گلچه به طول پوشه بالایی، نسبت طول گلچه با دمگل به طول پوشه بالایی، شکل پوشه، نسبت طول پوشینه به طول پوشه بالایی، نسبت طول پوشینه به عرض پوشینه، نسبت طول گندمه با کاکل به عرض گندمه، شکل گندمه، نسبت طول گلچه با دمگل به عرض گلچه، نسبت طول پوشینک به عرض پوشینک. در عامل 2 به ترتیب، صفات طول گلچه، طول پوشینک، طول پوشینه و طول گلچه با دمگل و در عامل سوم صفات طول ساقه و تعداد گلچه بیشترین ضریب همبستگی (7/0<) را نشان می‌دهند.

جدول 1- مشخصات واحدهای جمعیتی مورد بررسی جنس Lolium در مطالعات ریخت‌شناسی (کلیه نمونه‌ها در هرباریوم دانشگاه الزهراء (س) نگهداری می‌شوند).

جدول 2- صفات کمّی مورد استفاده در ارزیابی ریخت­شناسی جنس Loliumدر ایران، * واحد اندازه‌گیری کلیه صفات کمّی پیوسته بر اساس میلی‌‌متر است.

نمودار رسته‌بندی رسم شده بر اساس دو مؤلفه اصلی اول در شکل 2، بیانگر میزان نزدیکی یا واگرایی جمعیت‌های گونه‌های مطالعه شده، بر اساس این دو مؤلفه است. این نمودار، نشان می‌دهد که جمعیت‌های گونه L. temulentum تا حدودی از بقیه جمعیت‌ها فاصله گرفته‌اند. دندروگرام رسم شده به روشWARD، بر اساس میانگین صفات ریختی (شکل 1) نیز بیانگر این است که جمعیت‌های این گونه خوشه مجزایی را تشکیل داده، بیشترین تفاوت را در صفات مطالعه شده در میان گونه‌های مورد بررسی نشان می‌دهد. نمودار رسته‌بندی براساس صفات ریختی (شکل 2)، به خوبی نزدیکی جمعیت L. perenne را به L. multiflorum و L. rigidum نشان می‌دهد و بیانگر این است که تمایز ریختی ناچیزی میان این گونه‌ها وجود دارد و شباهت‌های ریختی زیادی با یکدیگر دارند.

جدول 3 - صفات کیفی مورد استفاده در ارزیابی ریخت­شناسی جنس Loliumدر ایران

در دنــــدروگرام رسم شده به روشWARD، بر اســــاس میانـگین صفات ریــختی (شکل 1)،
L. persicum همراه با L. multiflorum، L. perenne و L. rigidum در یک خوشه قرار گرفته است، اما این گــــونه یک زیر خوشه فرعی مستقل دارد و همان طور که شکل2 نشــــان می‌دهد، گونه درون‌زاد
L. persicum وضعیتی حد واسط را در میان گونـــــه درون‌زاد L. temulentum و 3 گونه برون‌زاد
L. rigidum و L. perenne و L. multiflorum نشان می‌دهد. شکل2 نشان می‌دهد که در گونــــــه
L. temulentum، لکه‌های جمعیتی روی نمودار تفرق زیادی را نشان می‌دهد که احتمالاً این به آن علت است که این گونه درون‌زادآور است و تشابه ریخت‌شناختی درون یک جمعیت زیاد و در میان جمعیت ها کم است. در مقایسه با آن لکه‌های جمعیتی روی نمودار در
L. perenne تفرق بیشتری را نسبت به گون‌های
L. multiflorum و L. rigidum نشان می‌دهد، اما به هر حال نسبت به L. temulentum، در این 3 گونه لکه‌های جمعیتی از هر دو دیدگاه بین گونه‌ای و درون‌گونه‌ای به یکدیگر نزدیکترند. این مطلب بیانگر شباهت ریختی بالا میان این 3 گونه است که احتمالاً این وضعیت به آن علت است که این 3 گونه برون‌زادآوری دارند. به علاوه، احتمال دو رگه‌گیری میان آنها نیز زیاد است.

جدول 4- مقادیر 3 عامل اول حاصل از تجزیه به عامل‌ها در جنس Lolium در ایران

شکل 1- دندروگرام رسم شده به روشWARD بر اساس میانگین صفات ریختی درجنس Loliumدر ایران

شکل 2- نمودار رسته‌بندی بر اساس صفات ریختی در جنس Loliumدر ایران

بحث

نتایج به دست آمده از مشاهدات ریخت‌شناسی با بررسی صفات کمّی و کیفی ریختی نشان داد که برخی صفات ریخت‌شناسی به عنوان صفات افتراقی می‌توانند 5 گونه Lolium مورد بررسی را تا حد مناسبی از یکدیگر جدا کنند و به همین علت باید در کلید شناسایی لحاظ شوند. از مهمترین این صفات، صفات مربوط به سنبلک، پوشه، گلچه، پوشینه، گندمه و صفات نسبی میان آنهاست که تا حد زیادی ما را در شناخت گونه‌ها از یکدیگر یاری می‌دهد (شکل‌های 3 و 4). از جمله می‌توان به صفت کیفی سیخک در پوشینه سنبلک‌های تحتانی، وضعیت پوشه و سنبلک، شکل گندمه و صفات نسبی، همانند نسبت طول گلچه با دمگل به طول پوشه بالایی و نسبت طول پوشه بالایی به طول سنبلک، نسبت طول پوشینه به طول پوشه بالایی، نسبت طول گلچه به طول پوشه بالایی اشاره نمود. صفات کمّی همانند طول گلچه، طول پوشینک، طول گلچه با دمگل و طول پوشینه نیز از جمله صفات دارای ارزش افتراقی‌اند و می‌توانند در کلید شناسایی به کار روند.

در این پژوهش از بخش Lolium سه گونه
L. perenne، L. multiflorum و L. rigidum بررسی گردیدند. گونه L. loliaceum در بسیاری از بررسی‌ها، بیشترین شباهت را به L. rigidum دارد (میرجلیلی و همکاران، 1380؛ Mirjalili and Bennett, 2006؛ Mirjalili et al., 2008). Terrell (1968)، گونه
L. loliaceum را به صورتL. rigidum var. rottbollioides رده‌بندی کرد. Terrell (1968) و Mill (1985) L. rigidum را به دو واریته جدا کرده‌اند:
L. rigidum var. rigidum و L. rigidum var. rottbollioides که واریته دوم دارای راشی ضخیم و سنبلک فرو رفته به درون راشی و سنبلک کوتاهتر است. Humphries (1980) این دو را بر مبنای صفات فوق به دو زیرگونه L. rigidum subsp. lepturoides و L. rigidum subsp. rigidum تقسیم می‌کند. این دو گونه در تجزیه و تحلیل‌های مختلف شباهت زیادی را نشان می‌دهند. به نظر می‌رسد L. loliaceum در سطح گونه‌ای از L. rigidum قابل تفکیک نیست و نمی‌تواند گروه مجزایی را تشکیل دهد (میرجلیلی و همکاران، 1380؛ Mirjalili and Bennett, 2006؛ Mirjalili et al., 2008). در این پژوهش با وجود بررسی‌های بسیاری که در محل رویش طبیعی L. loliaceum صورت پذیرفت، این گونه یافت نشد. لذا پژوهش بر روی 5 گونه باقیمانده انجام شد. بررسی جایگاه
L. loliaceum در مطالعات فوق نشان داد این گونه هیچ‌گاه گروه مجزایی را تشکیل نداده و جمعیت‌های این گونه یا در میان جمعیت‌های L. rigidum قرار گرفته است و یا به عنوان زیرگروه آن است. لذا به نظر می‌رسد در این مطالعه حذف این گونه، اثر مهمی بر جایگاه سایر گونه‌ها نسبت به هم ندارد.

شکل 3- تصاویر بخش‌های مختلف از 5 گونه جنس Lolium گل‌آذین (سمت چپ)، سنبلک (وسط)، اجزای سنبلک (سمت راست، 1- پوشه؛ 2- پوشینه؛ 3- پوشینک)؛ (:A گونه L. multiflorum، :B گونه L. rigidum، :C گونه L. persicum،:D گونه L. perenne و :E گونه L. temulentum).

شکل 4- تصاویری از گندمه‌های 5 گونه جنس Lolium (:A گونه L. multiflorum، :B گونه L. rigidum، :C گونه
L. persicum، :D گونه L. perenne و :E گونه L. temulentum)

دندروگرام رسم شده به روش WARDنشان می‌دهد، جمعیت‌های گونه L. perenne به صورت یک خوشه مجزا در کنار جمعیت‌های L. multiflorum قرار گرفته است. این حالت در تجزیه و تحلیل مؤلفان قبلی نیز گزارش شده است (Terrell, 1968; Bulinska-Radomska and Lester, 1985; Loos, 1993a-1993b; Bennett, 1997; Balfourier et al., 1998).

بر اساس این دندروگرام این دو گونه بیشترین شباهت را به یکدیگر نشان می‌دهند و گونه
L. persicum نیز در نزدیکی L. perenne قرار گرفته است، اما در نمودار رسته‌بندی L. persicum به گونه
L. multiflorum نزدیکتر است. با آنکه در دندروگرام 5 گونه دگرزادآور L. perenne،L. multiflorum و L.rigidum خوشه مجزایی را تشکیل می‌دهند، اما نمودار رسته‌بندی نشان می‌دهد سه گونه دگرزادآور L. perenne، L. multiflorum و L.rigidum همپوشانی زیادی را با یکدیگر نشان می‌دهند و گونه L. persicum نیز در نزدیکی آنها قرار دارد. در هر دو آنالیز انجام شده، گونه L. temulentum به طور مشخص از بقیه گونه‌ها مجزاست. تقریباً مطالعات گذشته نیز در جنس Lolium، تنوع در جایگاه گونه‌ها، به ویژه در میان گونه‌های دگرزادآور را نشان داده است. Jenkin (1954) با استفاده از مطالعات سیتوژنتیکی و Bennett و همکاران (2002) و Loos (b1993)، با استفاده از روش الکتروفورز دریافتند که دو گونه L. multiflorum و L. rigidum مشابهت زیادی را درون جنس نشان می‌دهند. با وجود این، Bennett (1997) با بررسی فنتیکی نمونه‌های هرباریومی مشخص کرد که تشابه نزدیکی میان L.rigidum و L. perenne وجود دارد. جایگاه
L. multiflorum، در مطالعات گذشته متنوع بوده، اما عمدتاً با گونه‌های دگرزادآور قرار گرفته است. این گونه در بررسی ریخت‌شناسی انجام شده توسط Mirjaliliو همکاران (2008)، بر اساس آنالیزهای مختلف نزدیک به گونه L. temulentum یا نزدیک به L. rigidum و L. loliaceum قرار گرفته است، اما در تجزیه و تحلیل فنتیکی توسط میرجلیلی و همکاران (1380)، جمعیت‌های این گونه با جمعیت‌های
L. perenne همپوشانی پیدا کرده‌اند. در تجزیه و تحلیل فنتیکی انجام شده به وسیله MirjaliliوBennett (2006) و Mirjaliliو همکاران (2008)، L. perenne و L. rigidum در یک گروه قرار گرفته‌اند و
L. multiflorum در گروه گونه‌های درون‌زادآور مانند L. temulentum و L. persicum، اما نزدیک به گروه L. rigidum و L. perenne قرار گرفته است.

Bulinska-Radomskaو Lester (1985) دریافتند بر اساس مشابهت پروتئینی، L. multiflorum و
L. rigidum، نسبت به هر ترکیب، بین گونه‌های دگر‌زادآور، بسیار به هم وابسته‌ترند. ریخت‌شناسی کروموزوم این 3 گونه بسیار مشابه است، اگرچه میزان DNA در آنها تفاوت نشان می‌دهد (Loos, 1993a).

به اعتقاد Terrell (1968)، L. perenne،
L. multiflorum و L.rigidum سه گونه مجزا بوده، اما دارای همبستگی نزدیک و امکان جدایی تکاملی اخیر هستند. درون گروه دگرزادآور تمایز گونه‌ها بسیار مشکل است، تغییرات تدریجی ریختی در گونه‌های دگرلقاح و مشابهت میان الگوهای حاصل از پروتئین‌‌های آنها نشان داد که تفاوت ژنتیکی کمی میان این تاکسون‌ها وجود دارد. برخی از محققان از طبقه‌بندی ریختی و بیوشیمیایی انجام شده، نتیجه گرفتند که گونه‌های دگرزادآور نمی‌توانند به عنوان گونه‌های مجزا در نظر گرفته شوند (Loos, 1993a). تفکیک گونه‌های L. perenne، L. multiflorum و
L. rigidum به یک، دو یا سه گونه هنوز مورد بحث است، اگرچه در اکثر فلورها آنها را به عنوان گونه‌های مجزا شناخته‌اند (Hubbard, 1954; Bor, 1968; Terrell,1968; Bor, 1970; Humphries, 1980; Mill, 1985).

مطالعات اخیر، تفکیک این سه گونه را تأیید و نتیجه‌گیری کرده است که این سه گونه از یکدیگر مجزا هستند (میرجلیلی و همکاران، 1380؛ Loos, 1993a, 1993b; Bennett, 1994; Mirjalili et al., 2008)،ولی تبادل ژنی محدودی بین آنها وجود دارد نتایج این پژوهش نیز در راستای یافته‌های قبلی است، مبنی بر این که با وجود شباهت‌های فراوان میان این سه گونه، به خصوص L. perenne و L. rigidum (که طبق نظر محققان می‌تواند بر اثر تبادل ژنی محدودی باشد که در میان این گونه‌ها وجود دارد)، در نهایت می‌توان تمایز مشخصی را در میان این سه گونه مشاهده نمود. گونه‌هـــــای L. perenne، L. multiflorum و
L. rigidum در این پژوهش سطح بالایی از تنوع ریختی و سازگاری را نشان می‌دهند. بسیاری از صفات ریخت‌شناسی در این گونه‌ها مشابه و تفکیک این گونه‌ها از یکدیگر بسیار مشکل است.

در این پژوهش از بخش Craepalia، 2 گونه
L. temulentum و L. persicum بررسی شدند. نتایج این پژوهش در بخش Craepalia با داده‌های کاریومورفولوژیکال (Malik and Thomas, 1966) و سازگاری (Jenkin, 1954; Naylor, 1960) و به علاوه داده‌های الکتروفورز پروتئین دانه (Bulinska-Radomska and Lester, 1985) و ایزوزیم (Charmet and Balfourier, 1994) و داده‌های ریخت‌شناسی (Kloot, 1983; Loos, 1993a) و نتایج تلقیح‌ها (Rees and Jones, 1967) همخوانی دارد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد 2 گونه درون‌زاد
L. temulentum و L. persicum با صفات متعددی می‌توانند مجزا شوند. صفات متعددی نظیر نسبت طول پوشه بالایی به سنبلک، نسبت طول گلچه به طول پوشه بالایی، نسبت طول گلچه با دمگل به طول پوشه بالایی و نسبت طول پوشینه به طول پوشه بالایی به راحتی می‌تواند جداکننده گونه L. temulentum از
L. persicum باشد.

وجود صفات افتراقی فوق در L. temulentum و
L. persicum، قادر به از میان برداشتن مشکلات ناشی از شناسایی این گیاهان در فلورا ایرانیکا (Bor, 1970) است. در فلورا ایرانیکا اولین بند کلید شناسایی،
L. temulentum را از سایر گونه‌ها جدا می‌سازد. اگر سنبله در زمان بلوغ تورم حاصل کند L. temulentumو اگر در بلوغ فاقد تورم باشد L. temulentum نیست. در مورد گیاهان جوان و فاقد تورم سنبله، نمی‌توان به طور قطع گونه را شناسایی نمود. چنانچه این گیاه جوان به اشتباه بالغ در نظر گرفته شود، با استفاده از این کلید شناسایی ممکن است برخی از افراد L. temulentum با نام L. persicum که بیشترین شباهت را به آن دارد، شناسایی گردند. در اولین دندانه کلید، استفاده کردن از صفات زمان بلوغ که تقریباً در زمان انتهایی رشد و نمو یک گیاه نمایان می‌شود، سبب ایجاد اشتباه در شناسایی گیاهانی می‌شود که کاملاً رسیده نیستند. در این پژوهش، مطالعات ریختی علاوه بر صفت تورم سنبله در بلوغ، به تعداد زیادی صفات متمایز کننده میان این گونه با سایر گونه‌ها، خصوصاً L. persicum، انجامید. دو گونه L. temulentum و L. persicum شباهت زیادی با یکدیگر دارند و Loos (a1993) به نقل از Dore (1950) بیان می‌کند هنگامی که L. persicum اولین بار به کانادا وارد شد، به دلیل شباهت زیاد به عنوان L. temulentum طبقه‌بندی گردید و دلیل این مدعا را آزمایش‌های 2CDNAبرای این دو گونه نشان می‌دهد (که برای L. persicum مساوی 35/6 و برای L. temulentum مساوی 23/6 است). شباهت ریختی بین L. persicum و L. temulentum با این واقعیت که هر دو گونه به عنوان علف هرز غلات شناخته می‌شوند، توضیح داده می‌شود. بنابراین، انتخاب می­تواند آنها را در یک جهت مشابه هدایت کند (میرجلیلی و همکاران، 1380). این دو گونه در تجزیه و تحلیل‌های فنتیکی بر اساس مطالعات ریخت‌شناسی انجام شده (میرجلیلی و همکاران، 1380؛ Loos, 1993a؛ Mirjalili and Bennett, 2006)، در یک گروه قرار گرفته و از سایر گونه‌های جنس Lolium مجزا شده‌اند. قرار گرفتن L. persicum و L. temulentum در یک گروه و جدا شدن آن از بقیه به نظر برخی از مؤلفان، تأییدی برای جداسازی گونه‌های دگرزادآور از گونه‌های درون‌زادآور است (میرجلیلی و همکاران، 1380؛ Mirjalili and Bennett, 2006). بررسی روابط تاکسونومیک گونه‌های جنس Lolium با استفاده از الکتروفورز پروتئین‌های ذخیره بذری (میرجلیلی و میرزایی ندوشن، 1384) و ریخت شناسی (Mirjalili et al., 2008)، نشان داد که جمعیت‌های این دو گونه در مجاورت یکدیگر قرار گرفته‌اند، لیکن میان این دو گروه نیز تفکیکی حاصل شده است.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد در نمودار رسته‌بندی رسم شده بر اساس دو مؤلفه اصلی (شکل 2) L. persicum نزدیکترین گونه به L. temulentum است. بر اساس این نمودار L. temulentum، اولین گونه جدا شده از سایر گونه‌هاست و بیشترین تمایز ریختی را نشان می‌دهد و از سایر گونه‌ها به روشنی جدا شده است. L. persicum وضعیت بینابینی میان گونه درون‌زاد L. temulentum و 3 گونه برون‌زاد
L. perenne، L. multiflorum و L. rigidum دارد.

نتایج کلی حاصل از این پژوهش مؤید آن است که در بخش Lolium، 3 گونه برون‌زاد L. perenne،
L. multiflorum و L. rigidum به طور تنگاتنگ به یکدیگر وابسته‌اند و خصوصیات مشابهی را نشان می‌دهند، اما تمایز میان آنها دیده می‌شود و برخی از صفات کمّی و کیفی می‌تواند تا حدودی در تمایز گونه‌های بخش Lolium از یکدیگر و نیز از بخش Craepalia کارآمد باشد. در بخش Craepalia، گونه‌ها تمایز بیشتری را از هم نشان می‌دهند. با توجه به صفات افتراقی حاصله، کلید شناسایی برای گونه‌های Lolium به صورت زیر تدوین شد: