تبیین جامعه‎‌شناختی کیفیت روابط زوج‎‌های نابارور تحت ‎‌درمان IVF اهدایی بر‎‌مبنای حمایت‎‌های اقتصادی با تأکید بر نقش میانجی سلامت روانی

مقدمه و بیان مسئله

خانواده به‎‌عنوان کوچک‎‌ترین و بنیادی‌ترین نهاد اجتماعی، بزرگ‎‌ترین نقش را در ایجاد و بقای جامعه ایفا کرده و همواره توجه اندیشمندان علوم مختلف، ازجمله جامعه‎‌شناسی را به خود جلب کرده است. روابط درون خانواده به‎‌عنوان یکی از موارد مهم در بررسی روابط اجتماعی میان افراد به ‎‌شمار می‎‌رود. چگونگی روابط بین زوجین، عاملی تعیین‎‌کننده در سلامت خانواده و انتظار جامعه از کارکرد خانواده محسوب می‎‌شود (تقی‎‌زاده فیروزجایی و همکاران، 1396). ازجمله موضوعات مهم برای سلامت خانواده‎‌، موضوع فرزند‎‌آوری است. نرخ باروری در بسیاری از کشورهای جهان به دلیل تغییرات اقتصادی، اجتماعی گسترده به زیر سطح جانشینی کاهش یافته است. کشورهای پیشرفتۀ صنعتی باروری پایین را تجربه کرده‎‌اند؛ اما امروزه، این مسئله تنها به کشورهای توسعه‎‌یافته مربوط نیست، بلکه تقریباً نیمی از جمعیت جهان در کشورهای با باروری پایین و زیر سطح جانشینی زندگی می‎‌کنند.

ناباروری به‌عنوان یک چالش جهانی بر 8 تا 12درصد از زوج‌ها تأثیر می‌گذارد و پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی گسترده‌ای به همراه دارد. براساس گزارش‎‌ها، از تمام زوج‎‌های نابارور، 40 تا 50درصد به‎‌دلیل عوامل مرتبط با زنان، 30 تا 40درصد به‎‌دلیل عوامل مرتبط با مردان، 20درصد به‎‌دلیل عوامل مرتبط زن و مرد و تقریباً 15درصد از آنها به دلایل ناشناخته نابارور تشخیص داده شده‎‌اند (Şahiner & Boz, 2022). در کشورهای درحال‎‌توسعه از هر چهار زوج، یک زوج نابارور هستند (Ebrahimzadeh-Zagami et al., 2021). شیوع ناباروری در میان زنان و مردان مناطق مختلف ایران نیز از 3/17 تا 25درصد گزارش شده است (Ebrahimzadeh-Zagami et al., 2021).

معضل ناباروری در دنیای امروز به یک دغدغۀ اجتماعی تبدیل شده است که منجر به عدم‎‌تعادل روانی بین زوجین و گاه قطع رابطۀ آنها با هم می‎‌شود. سازمان بهداشت جهانی، ناباروری را به‎‌عنوان یک مشکل عمدۀ سلامت معرفی کرده است (Hasanpoor-Azghady et al., 2019). زوجـین نابـارور، تـنش ناشـی از افـسردگی را بـه‌صورت فردی و نیز به‌صورت وابسته به یکدیگر تجربه می‎‌کنند. چنین تنش‎‌هایی می‎‌تواند منجر به مسائل روحی-روانی مختلف ازجملـه افـسردگی، انـزوا، شرم‎‌ساری و بی‎‌کفایتی شود و در‎‌نهایـت زمینـۀ طـلاق را فـراهم آورد (شاکری و همکاران، 1385).

در‎‌حالی‎‌که در این ‎‌مورد توافق کلی وجود دارد که نقش و جایگاه زنان نباید تنها بر‎‌اساس ظرفیت باروری آنها تعریف شود، در بسیاری از جوامع، احساس زنانگی ازطریق مادر‎‌بودن درک می‎‌شود که بیشتر، تنها ابزار زنان برای ارتقای جایگاه خود در خانواده و جامعه است (Hasanpoor-Azghady et al., 2019). برای حل مشکل ناباروری، بسیاری از زوج‎‌ها به روش‎‌های درمانی کمک‎‌باروری رجوع می‎‌کنند. این روش‎‌ها نیز غالباً فشار روانی زیادی را بر زن وارد می‎‌سازند؛ برای مثال، با آنکه لقاح خارج ‎‌رحمی ([1]IVF) توانسته بر تعدادی از موانع بر سر راه باروری فائق آید و روزنـه‎‌هـای امیـد بسیاری را بـرای زوج‎‌هـای نابـارور بگـشاید، امـا خـود مشکلاتی را نیز به دنبال داشته اسـت. مطالعـات متعـدد به اختلال روان‎‌شناختی توأم با انجام لقاح خارج رحمـی ‎‌توجـه کرده‌اند و معتقدنـد انجـام روش‎‌هـای مختلف درمان ناباروری ممکن است سبب ایجـاد علائـم اضطراب و افـسردگی در 50-10درصد از زنـان شـود. بیماران تحت‎‌درمان با  IVFنگران بوده و در سیکل‎‌های درمانی منجر به شکست، بیشتر دچار افسردگی می‎‌شوند (شاکری و همکاران، 1385). این چالش‎‌ها درخصوص زوج‎‌هایی که به‎‌دنبال داشتن فرزند ازطریق روش‎‌های اهدایی هستند با شدت بیشتری دیده می‎‌شود و به این زوج‎‌ها نه‌تنها ازسوی جامعه، بلکه ازسوی خانواده، اقوام و دوستان خود تعصب زیادی وجود دارد.

در کشورهای در‎‌حال‌توسعه، طرد‎‌شدن خانواده و فشارهای اجتماعی ازجمله عوامل مؤثر بر تصمیم‎‌گیری در‎بارۀ جست‌وجوی روش درمانی است و انتخاب درمان تحت‎‌تأثیر شدید اعضای خانواده انجام می‎‌شود؛ به‌عبارت‌دیگر، تصمیم‎‌گیری در‎بارۀ استفاده از روش‎‌های باروری اهدایی برای زوج‎‌ها فرایندی پیچیده و دشوار است که ارزش‎‌ها و باورهای آنها را به چالش می‎‌کشد. اتخاذ این تصمیم، فرایندی اجتماعی و تعاملی پیچیده است که متأثر از عوامل مختلف فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، روانی و اخلاقی قرار دارد و متأثر از تعاملات زوج‎‌ها با یکدیگر و با خانواده، دوستان، کارکنان بهداشتی و درمانی، افراد کلیدی و مردم است (Hadizadeh-Talasaz et al., 2019).

هزینه‌های بالای تشخیص و درمان ناباروری یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر تصمیم‌گیری زوج‌ها برای ادامۀ درمان یا انصراف از آن است. نبود حمایت‌های مالی کافی، می‌تواند فشارهای اقتصادی درخور توجهی را به این افراد تحمیل کرده و استرس ناشی از ناباروری را دوچندان کند. درمان ناباروری، درازمدت و هزینه‎‌بر است. باید زوج را آماده کرد تا با خشم، خستگی و گاهی شکست روش‎‌های مختلف درمانی کنار بیایند. در برخی زوج‎‌ها احساس ناامنی و از‎‌ بین‎‌ رفتن حریم‎‌ خصوصی ایجاد می‎‌شود (شاکری و همکاران، 1385). همچنین، ازجمله مسائل مهم دیگری که زوج‎‌های تحت‎‌درمان ناباروری با روش‎‌های IVF اهدایی با آن درگیر هستند، مسائل اقتصادی است. روش‌های کمک باروری مانند IVF  اهدایی، باوجود افزایش امید و شانس بارداری می‌تواند مشکلات مالی درخور ‎‌توجهی را برای زوج‌ها به همراه داشته باشد. این هزینه‎‌ها، هزینه‎‌های مستقیم مرتبط با فرایند درمان و همچنین هزینه‎‌های غیرمستقیم را شامل می‎‌شود. نگرانی از بابت تأمین هزینه‌های درمان می‌تواند استرس و اضطراب درخور ‎‌توجهی را برای زوج‌ها ایجاد کند و بر کیفیت روابط آنها ‎‎‌تأثیر منفی بگذارد. مرور پیشینۀ موضوع نشان می‎‌دهد نتایج برخی از پژوهش‎‌ها (Dyer & Patel, 2012; Jafarzadeh-Kenarsari et al., 2015; Wiersema et al., 2006a)، هزینه‎‌های بالای تشخیص و درمان ناباروری را به‎‌عنوان یکی از مشکلات جدی مؤثر بر روابط زوج‎‌های نابارور معرفی کرده‎‌اند و پژوهش‎‌های دیگری نیز بر لزوم حمایت‎‌های مالی و اهمیت آن (Anderson et al., 2009; Jung & Kim, 2017) برای بهبود روابط این زوج‎‌ها تأکید کرده‎‌اند؛ بنابراین، به‎‌ نظر می‎‌رسد یکی از عوامل کاهندۀ استرس و بهبود‎‌دهندۀ روابط بین این زوج‎‌ها حمایت‎‌های مالی سازمانی و غیرسازمانی است. همچنین، هرچه زوج‎‌ها از سلامت روانی بالاتری برخوردار باشند، احتمالاً بهتر می‎‌توانند با چالش‎‌های مسئلۀ ناباروری و درمان آن مواجه شوند و آنها را مدیریت کنند.

مطالعۀ پیشینۀ موضوع نشان می‎‌دهد که برخی از پژوهش‎‌های داخلی (خان‎‌آبادی و همکاران، 1401؛ هاشمی‎‌خواه و همکاران، 1401؛ روشنایی و همکاران، 1400) به موضوع کیفیت روابط زوج‎‌های نابارور تحت‎‌درمان پرداخته‎‌اند. همچنین پژوهش‎‌های دیگری (زارعان و غفاری، 1400؛ جعفری و همکاران، 1399؛ گوهر‎‌شاهی و همکاران، 1399؛ بایرامی و همکاران، 1397؛ ودادهیر و همکاران، 1395؛ ایزدیار و همکاران، 1393) تجربه‎‌ها و چالش‎‌های زنان و مردان نابارور تحت‎‌درمان روش‎‌های IVF اهدایی را بررسی کرده‌اند و در برخی از این پژوهش‎‌ها (بایرامی و همکاران، 1397؛ جعفری و همکاران، 1399)، بر چالش‎‌های مالی و نقش مهم حمایت‎‌های مالی به‌عنوان یکی از نیازهای زوج‎‌های نابارور تحت‎‌درمان IVF اهدایی تأکید کرده‎‌اند. باوجود مطالعات متعددی که در زمینۀ ناباروری و پیامدهای روانی و اجتماعی آن انجام شده است، پژوهش‌های کمی به‌طور مشخص تأثیر حمایت‌های مالی را بر کیفیت روابط زوج‌های نابارور بررسی کرده‌اند؛ علاوه‌براین، درک دقیق‌تر از چگونگی ارتباط میان سلامت روانی و پایداری روابط زوجین تحت درمان‌های کمک‌باروری، می‌تواند به سیاست‌گذاری‌های بهداشتی و اجتماعی مؤثرتر منجر شود؛ بنابراین، این پژوهش در تلاش است تا با بررسی جامع این ابعاد، شکاف پژوهشی موجود را پر کند و راهکارهایی برای بهبود کیفیت زندگی زوج‌های نابارور ارائه دهد.

اصفهان به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای ایران و از قطب‌های مهم فرهنگی، اقتصادی و درمانی کشور، از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است. این شهر به دلیل وجود مراکز درمانی پیشرفته ازجمله مراکز تخصصی درمان ناباروری به یکی از مقاصد اصلی زوج‌های نابارور برای دریافت خدمات درمانی تبدیل شده است؛ درنتیجه، اصفهان نمونه‌ای مناسب برای مطالعۀ چالش‌های مرتبط با درمان‌های کمک‌باروری، به‌ویژه IVF اهدایی محسوب می‌شود. جمعیت درخور ‌توجه شهر اصفهان و ترکیب متنوع آن ازنظر سطح تحصیلات، وضعیت اقتصادی و نگرش‌های فرهنگی، بستری مناسب برای انجام پژوهش‌های جامعه‌شناختی فراهم می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود تا نتایج پژوهش قابلیت ‎‌تعمیم بیشتری داشته باشند و یافته‌های آن بتوانند در سیاست‌گذاری‌های کلان استفاده شوند. باتوجه به شرایط ویژۀ شهر اصفهان و همچنین شکاف تحقیقاتی موجود، پژوهش حاضر با هدف اصلی تبیین جامعه‎‌شناختی کیفیت روابط (خانوادگی و اجتماعی) زوج‎‌های نابارور تحت‎‌درمان IVF اهدایی بر مبنای حمایت‎‌های اقتصادی با تأکید بر نقش میانجی سلامت روانی انجام شد.

بنیان‌های نظری

بنیان‌های نظری تأثیرپذیری کیفیت روابط اجتماعی و خانوادگی و همچنین سلامت روانی از حمایت‌های اقتصادی سازمانی و غیرسازمانی را می‌توان در سه حوزۀ نظری ردیابی کرد. اولین و مهم‌ترین آن به نظریه‌های کلاسیک و فراحوزه‌ای جامعه‌شناختی مربوط می‌شود که به‌ویژه در تنوری‌های ساختی_کارکردی، کنش متقابل نمادی و تضاد یا کشمکش منعکس شده است. در مرتبۀ دوم اهمیت می‌توان به حوزۀ نظری تعیین‌کننده‌های اجتماعی_اقتصادی سلامت (جسمانی و روانی) پرداخت که در آنها نیز حمایت‌های اقتصادی و پیامدهای آن در حوزۀ سلامت روانی و اجتماعی توجه نظریه‌پردازان را به خود جلب کرده است و در وهلۀ سوم باید به تئوری‌های مرتبط با حمایت اجتماعی اشاره کرد که در تعریف آن حمایت‌های اقتصادی همواره به‌عنوان یکی از ابعاد اصلی آن تعریف شده و نقش آن در بهبود شرایط روان‌شناختی و اجتماعی گروه‌های اجتماعی و به‌ویژه نهاد خانواده تحلیل شده است.

در میان جامعه‌شناسان کلاسیک، نظریۀ حمایت اجتماعی و اقتصادی به نظریۀ انسجام اجتماعی دورکیم[2] برمی‎‌گردد. دورکیم در مطالعۀ خود دربارۀ خودکشی (1402) به این نتیجه دست یافت که پیوندهای نزدیک اجتماعی نقش مهمی در کاهش نرخ‌های خودکشی دارد. او دریافت که همراه با صنعتی‌شدن جوامع، همبستگی اجتماعی ضعیف می‌شود و به موازات آن با تشدید مهاجرت روستاییان به شهرها، پیوندهای خانوادگی، ارتباط با کلیسا و گردهمایی‌های بزرگ انسانی از هم فرو می‌پاشد؛ به‌عبارت‌دیگر، دورکیم صنعتی‌شدن، کاهش حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی، کاهش سلامت روان و اختلال در روابط خانوادگی و اجتماعی و درنهایت خودکشی را پدیده‌هایی در پیوند با یکدیگر تلقی می‌کرد. بر مبنای تئوری همبستگی اجتماعی دورکیم انتظار می رود که حمایت‌های اقتصادی نهادی و غیرنهادی به زوجین نابارور تحت درمان IVF اهدایی بتواند از فشارهای ناشی از انزوای اجتماعی در جامعه‌ای روبه صنعتی‌شدن بکاهد و زوجین خود را تنها و درگیر در مسئلۀ پدیدآمده برای خود ندانند. چنین وضعیتی بر شرایط روانی (سلامت عمومی روانی) و اجتماعی (کیفیت روابط خانوادگی و اجتماعی) تأثیر مثبت می‌گذارد و از فشارهای زندگی در جامعۀ صنعتی می‌کاهد.

بر‎‌اساس نظریۀ ساختی_کارکردی (گیدنز، 1402) وقتی زوجین نابارور ناتوان از فرزندآوری هستند، خانواده به‌لحاظ کارکردی دچار اختلال می‎‌شود، به‌نحوی‌که نه‌تنها به دلیل فقدان فرایند اجتماعی‌کردن کودک، خانواده با نقصان روبه‌روست، بلکه به دلیل ارتباط نظام‎‌مند کارکردها با یکدیگر، حفظ شخصیت بزرگ‌سالان نیز دچار اختلال کارکردی می‎‌شود. درواقع اختلال دوم عامل مهم‎‌تری به‌لحاظ پیامدهای رفتاری آن است. زوجین ناباروری که به سمت درمان و حل مشکل حرکت می‎‌کنند، از این دیدگاه درواقع به دنبال رفع اختلال کارکردی خانواده در رابطه با اجتماعی‌کردن کودکان و حفظ شخصیت بزرگ‌سالان هستند. اختلال ایجادشده در کارکردهای نهاد خانواده در اثر فقدان فرزند می‌تواند به‌وسیلۀ حمایت‌های اقتصادی نهادی و غیرنهادی تعدیل شود.

بر‎‌اساس نظریۀ پیتر مرداک (1955) از پیشگامان در نظریه‌پردازی دربارۀ خانواده و خویشاوندی، می‎‌توان چنین نتیجه گرفت که ناتوانی زوجین نابارور در فرزندآوری سه کارکرد کلیدی خانواده را به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم مختل می‎‌کند؛ هرچند می‎‌تواند بر سایر کارکردها نیز اثرگذار باشد. در وهلۀ اول و به‌طور مستقیم ناباروری زوجین، کارکرد زاد‎‌و‎‌ولد را مختل می‎‌کند. اختلال این کارکرد به‌نوبۀ خود منجر به اختلال در کارکردهای تربیت و محافظت از کودکان و اجتماعی‌کردن فرزندان می‎‌شود. چنین وضعیتی تا آنجا اهمیت دارد که هویت خانواده می‎‌تواند در اثر چنین اختلال‎‌هایی در کارکردهایش با مخاطره مواجه شود. به‌ویژه چنانچه این اختلال کارکردی بر برقراری پیوندهای عاطفی نیز تأثیر منفی بگذارد، وضعیت بسیار بغرنج و پیچیده می‎‌شود. تاجایی‌که می‎‌تواند به فروپاشی خانواده بینجامد (فربد، 1378: 145-147). حمایت های اقتصادی در شکل نهادی و قانونی و غیرنهادی و فامیلی یکی از متغیرهای تأثیرگذاری است که می تواند در تعدیل این اختلال کارکردی نقش بازی کند. منظور از حمایت‎‌های نهادی، کمک‎‌هایی ازجمله تأمین مالی درمان‌های ناباروری، ارائۀ تسهیلات بیمه‌ای، یارانه‌های درمانی، تسهیلات بانکی یا وام‌های کم‌بهره برای هزینه‌های درمان است که ازسوی دولت، سازمان‎‌های رسمی، بیمه‎‌های درمانی و سایر نهادهای اجتماعی ارائه می‎‌شود. درمقابل، حمایت‎‌های غیرنهادی و فامیلی عمدتاً ازسوی خانواده، بستگان، دوستان و شبکه‌های اجتماعی نزدیک زوجین ارائه می‌شود؛ بنابراین، حمایت‌های نهادی معمولاً رسمی و سازمان‌یافته‌اند، درحالی‌که حمایت‌های غیرنهادی بیشتر بر روابط شخصی و خانوادگی استوارند.

ازنظر کنشگرایان (کنش متقابل نمادی)، ایفای نقش‎‌های خانوادگی و سایر نقش‎‌ها در جهت معنا‎‌بخشی به زندگی و برقراری تعامل با دیگران ضروری است (اکبری و دنیایی، 1395: 85). خانواده نهادی است که نقش‌های مادری، پدری، همسری و فرزندی درون آن تعریف شده است و فقدان هریک از آنها به نقصی در این نهاد منجر خواهد شد و آن را از حالت کامل خارج خواهد کرد. حمایت‌های اقتصادی نهادی و غیرنهادی در جهت به نتیجه‌رسیدن درمان ناباروری با IVF اهدایی می‌تواند نقص مربوط به نقش‌های فرزندی و مادری را در نهاد خانواده مرتفع کند یا افق‌های روشنی برای زوجین نابارور در این راه بگشاید.

جان‎‌مایۀ نظریۀ تضاد در خانواده برگرفته از منافع آشکار و پنهان خانواده، وجود نظام قشر‎‌بندی یا نابرابری و توزیع ناعادلانۀ اقتدار یا مشروعیت است. نظریۀ تضاد بر نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی تمرکز دارد و در زمینۀ ناباروری به شکاف‌های طبقاتی و نابرابری دسترسی به منابع و خدمات مرتبط با درمان ناباروری توجه می‌کند. افراد و خانواده‌های مرفه‌تر ممکن است به درمان‌های پیشرفته‌ای مانند IVF (لقاح آزمایشگاهی)، تخمک اهدایی، رحم جایگزین و دیگر روش‌های پرهزینه دسترسی داشته باشند؛ درحالی‌که افراد با درآمد پایین‌تر ممکن است از این امکانات محروم باشند. این نابرابری در دسترسی به درمان ناباروری می‌تواند به تقویت شکاف‌های اقتصادی و اجتماعی در جامعه منجر شود. به‌علاوه، این نظریه به ساختارهای اقتصادی و نحوه‌ای را بررسی می‌کند که نظام‌های سلامت عمومی و خصوصی بر افراد تأثیر می‌گذارند. در کشورهایی که سیستم بهداشت عمومی هزینه‌های ناباروری را پوشش نمی‌دهد، افراد طبقات پایین‌تر ممکن است به دلیل محدودیت مالی از درمان ناباروری صرف‌نظر کنند. در چنین وضعیتی است که به‌ویژه قوانین ازطریق سازمان‌های رسمی می‌توانند برای لایه‌های پایینی گروه‌های اجتماعی در میان زوجین نابارور نقشی اساسی در کاهش فشارهای مادی و بهبود شرایط روانی و اجتماعی خانواده بردارند.

بخش مهمی از ادبیات نظری جامعه‌شناختی مربوط به حمایت اقتصادی و پیامدهای فردی (در اینجا سلامت روانی عمومی) و اجتماعی (در اینجا کیفیت روابط اجتماعی و خانوادگی) آن ذیل موضوع عام‌تر حمایت اجتماعی و سلامت نتایج آن طرح شده است. معمول‌ترین تعاریف نظری و عملیاتی برای حمایت اجتماعی شامل بُعد حمایت اقتصادی، حمایت ملموس، حمایت وسیله‌ای/ ابزاری یا حمایت مادی است؛ برای نمونه، در تعریف شربون و استوارت[3] (1991) حمایت ملموس را در کنار ابعاد دیگری از حمایت اجتماعی شامل حمایت هیجانی و حمایت اطلاعاتی ذکر کرده است. در تعریف کوهن و هوبرمن[4] (1983) از حمایت اجتماعی و ابعاد آن نیز، حمایت وسیله‌ای شامل حمایت‌های مالی و پولی است و در کنار دو بُعد دیگر شامل حمایت اطلاعاتی و احساسی قرار می‌گیرد. دراین‌باره نقش حمایت‌های اقتصادی به‌عنوان یکی از ابعاد اصلی حمایت اجتماعی بهبود سلامت روان و روابط اجتماعی زوجین نابارور است.

همچنین در حوزۀ تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت، آدریان بونر (1399) با رویکردی میان‌رشته‌ای به موضوع نابرابری‌های اجتماعی و بهزیستی روانی و اجتماعی پرداخته است. کوکرین (1376) نیز در اثر ارزشمند خود با عنوان مبانی اجتماعی بیماری‌های روانی به این نتیجه رسیده است که جامعه‌شناسان سـلامتی/ بیمـاری روانـی را بیشتر دارای ابعاد و ماهیت اجتماعی (در مقایسه با ابعاد زیست‌شناختی و روان‌شناختی) می‌دانند؛ بر این مبنا سازه‌های جامعه‌شناختی نظیر حمایت‌های نهادی و غیرنهادی اقتصادی و اجتماعی نقش کلیدی درایجـاد، حفـظ و ارتقـای سلامتی ایفا می‌کنند.

پیشینۀ پژوهش

ازآنجاکه پیگیری درمان ناباروری ازطریق روش‎‌های کمک‎‌باروری، هزینۀ بسیاری را بر زوج‎‌های نابارور تحمیل می‎‌کند، یکی از مسائل مهمی که این زوج‎‌ها با آن درگیر هستند، تأمین مخارج درمان ناباروری است. مطالعات نشان می‎‌دهد، زوج‎‌های نابارور به انواع حمایت‎‌ها ازسوی خانواده‎‌ها، دوستان و همچنین جامعه نیازمندند که یکی از این حمایت‎‌ها، حمایت اقتصادی است. اهمیت دریافت حمایت اقتصادی ازسوی زوج‎‌های نابارور در مطالعات تجربی گذشته ‎‌بررسی و تأیید شده است. در ادامه، این پژوهش‎‌ها مرور ‎می‌شود.

آریا[5] و همکاران (2024) در پژوهش خود به مطالعۀ خدمات و حمایت‎‌های دردسترس مرتبط با توان‌بخشی برای زنان نابارور در اتیوپی پرداختند. نتایج حاصل از تحلیل مصاحبه‎‌ها با روش تحلیل مضمون بر اهمیت حمایت‎‌های مالی برای درمان ناباروری تأکید کرده است. از دیگر حمایت‎‌های تأکیدشده در این پژوهش ارائۀ حمایت‌های روانی_اجتماعی، افزایش آگاهی در جامعه و ایجاد گروه‌های خودیاری بود. لای[6] و همکاران (2021) دربارۀ اهمیت کمک‎‌های مالی به خانواده‎‌های نابارورِ در جست‎‌و‎‌جوی درمان در ایالات متحده نشان داده‎‌اند که در ایالت‎‌هایی که کمک‎‌های بیمه‎‌ای کمتری در اختیار زنان نابارور قرار می‎‌دهند، کمک‎‌های مالی کمتری (براساس نرخ سرانه) توسط کمپین‎‌ها جمع‎‌آوری می‎‌شود. نتایج این مطالعه نشان می‎‌دهد که در ایالت‎‌هایی که بیمه‎‌های اجباری برای ناباروری وجود دارد، کاهش بار مالی ناشی از آن به‎‌طور معناداری موثرتر از ایالت‎‌هایی بوده است که این نوع از بیمه‎‌ها اجباری نبوده است. این نتایج می‌توانند قوانین مربوط به سیاست‌های سلامت آینده را در سطوح ایالتی و فدرال برای کمک به بار مالی ناباروری اصلاح کنند؛ به‌عبارت‌دیگر، در این پژوهش بر اصلاح حمایت‎‌های سازمانی به زوجین نابارور با هدف بهبود شرایط اجتماعی این گروه از افراد تأکید شده است.

 نیاجی[7] و همکاران (2020) در مروری نظام‎‌مند با هدف کلی مقایسۀ بار مالی مرتبط با مراقبت‎‌ها و درمان ناشی از ناباروری رابطۀ آن را با شاخص‎‌های اقتصادی در دو گروه کشورهای با درآمد پایین و درآمد متوسط تحلیل کرده‎‌اند. در این مطالعه دو هدف ویژه به این شرح دنبال شده است: اول، ارزیابی میزان بار مالی تحمیل‌شده به افراد یا زوج‌ها یا خانواده‎‌هایی که به دنبال خدمات درمان ناباروری در کشورهای با درآمد پایین و متوسط هستند؛ دوم، بررسی ارتباط بار مالی ناشی از درمان ناباروری و مراقبت‎‌های بهداشتی با شاخص‎‌های کلان اقتصادی نظیر تولید ناخالص داخلی/درآمد سرانه. در این مطالعه بر مفهوم هزینۀ سلامت فاجعه‎‌بار[8] تأکید شده است. نتایج این مطالعه نشان می‎‌دهد که بین هزینه‎‌های درمان و مراقبت‎‌های بهداشتی مرتبط با آن با زمینۀ سیستم بهداشت و درمان کشور همبستگی قوی وجود دارد و کشورهایی که از درآمد سرانه و تولید ناخالص داخلی بیشتری برخوردار بوده‎‌اند، حمایت‎‌های مالی بیشتری را در این‎‌باره به انجام رسانده‎‌اند؛ به‌نحوی‌که هزینۀ سلامت در کشورهای با درآمد متوسط کمتر در وضعیت هزینۀ سلامت فاجعه‎‌بار قرار می‎‌گیرد. پایین‌آمدن این نوع هزینه (فاجعه‎‌بار) بر کیفیت روابط خانوادگی و اجتماعی زوجین نابارور تأثیر می‎‌گذارد؛ براین‌اساس، می‎‌توان گفت که انتظار نمی‎‌رود که در ایران این هزینه‎‌ها با صفت فاجعه‎‌بار توصیف شود، اما به‌ویژه برای طبقات پایین جامعه این موضوع فاجعه‎‌بار قلمداد می‎‌شود؛ به‌عبارت‌دیگر، هرچه تعلق طبقاتی زوجین نابارور به طبقات پایین‎‌تر از متوسط قوی‌تر شود، اهمیت حمایت‎‌های اقتصادی سازمانی و غیرسازمانی حائز اهمیت بیشتر می‎‌شود.

 نتایج پژوهش جانگ و کیم[9] (2017) نیز بر اهمیت حمایت اقتصادی جامعه از زوج‎‌های نابارور به‎‌عنوان عاملی مؤثر بر کیفیت زندگی زنان نابارور تحت‎‌درمان در کرۀ جنوبی تأکید کرده است. جعفرزاده خوانساری و همکاران (2015) با روش کیفی نیازهای حمایتی زوج‎‌های نابارور ایرانی را مطالعه کرده‌اند. نتایج این پژوهش نشان داد که هزینه‎‌‎‌های هنگفت تشخیص و درمان ناباروری، ماهیت طولانی و تکرار‎‌شوندۀ این فرایندها و محدودیت‎‌های مالی بیماران ازجمله نگرانی‎‌های جدی زوج‎‌های نابارور است. بیشتر زوج‎‌های مطالعه‎‌شده، هزینه‎‌های هنگفت و مشکلات مالی خود را دلیل تأخیر در درمان یا قطع احتمالی روش‎‌های درمانی درصورت شکست تلاش‎‌های اولیه برشمردند. بر تقاضای حمایت مالی از خانواده و آشنایان، شرکت‌های بیمه و همچنین همکاری مقامات دولتی و نهادهای غیردولتی توسط زوج‎‌های نابارور مطالعه‎‌شده در این پژوهش بارها تأکید شده است. براساس نتایج پژوهش، زوج‎‌های نابارور علاوه‌بر نیازهای درمانی و پزشکی با چالش‎‌های مختلفی در جنبه‎‌های مختلف عاطفی، روانی اجتماعی، ارتباطی، شناختی، معنوی و اقتصادی مواجه هستند که می‎‌تواند بر زمینه‎‌های مختلف زندگی آنها را ‎‌تأثیربگذارد و منجر به نگرانی‎‌ها، مشکلات و خواسته‎‌های جدیدی شود. این پژوهش تأکید کرده است که حمایت اقتصادی یکی از نیازهای مهم زوج‎‌های نابارور به‎‌شمار می‎‌رود. این نوع از حمایت‌ها نه‌تنها بر سلامت روانی زوجین نابارور اثرگذار است، بلکه بر روابط اجتماعی آنها در درون و بیرون از خانواده تأثیر می‌گذارد.

پژوهش دیر و پتل[10] (2012) با مرور سیستماتیک مطالعات انجام‎‌شده در کشورهای درحال‌توسعه به این نتیجه دست یافتند که برای زن و شوهرهایی که کمک مالی از سازمان‎‌ها دریافت نمی‎‌کنند، درمان ناباروری با خطر درخور ‎‌توجهی از هزینه‎‌های فاجعه‎‌بار، حتی برای مداخلات غیر‎‌مؤثر، همراه است. پیامدهای اقتصادی منفی در‎‌این‎‌باره بسیار عمیق است که به علت‎‌های مختلف ازجمله از دست دادن دسترسی به کار و حمایت از کودکان، طلاق و همچنین قوانین عرفی یا نگرش‎‌های منفی علیه افراد نابارور رخ می‎‌دهد. این پیامدها برای زنان در مقایسه با مردان قوی‎‌تر و ناگوارتر است؛ به این ترتیب، چنانچه کمک‎‌های مالی سازمانی و قوانین مرتبط با آن به زوجین نابارور تقویت شود، می‎‌توان اثرات مثبت آن را در بهبود سلامت روانی این گروه و همچنین بهبود کیفیت روابط اجتماعی آنها مشاهده کرد. پژوهش اندرسون[11] و همکارن (2009) نشان داده است که خانواده‎‌های دارای بیمۀ درمان خصوصی در ایالات متحده، بیشتر برای درمان ناباروری اقدام می‎‌کنند. نتایج پژوهش انجام‎‌شده توسط ویرسما[12] و همکارن (2006a) در جنوب ویتنام تأکید کرده است که مشکلات اقتصادی ناشی از درمان‎‌های کمک‎‌باروری نظیر IVF بر زندگی زوج‎‌ها و استرس آنها تأثیر می‎‌گذارد؛ به‌عبارت‌دیگر، عدم حمایت‎‌های اقتصادی از زوجین نابارور می‎‌تواند بر سلامت روانی این افراد ‎‌تأثیر منفی بگذارد.

ازجمله پژوهش‎‌های داخلی مرتبط با موضوع می‎‌توان به این موارد اشاره کرد: بیرانوند و همکاران (1403) با مرور تأثیرات ناباروری بر زندگی زوجین و پیامدهای منفی روانی، اجتماعی و اقتصادی برای آنها، سیاست‎‌ها و برنامه‎‌های حمایتی ممکن دولت را برای کمک به زوج‎‌های نابارور در مواجهه با ناباروری بررسی کرده‎‌اند. یکی از موارد تشریح‎‌شده در این پژوهش، انواع کمک‎‌های مالی نهادی برای ارائه به زوجین نابارور است. پژوهش خان‎‌آبادی و همکاران (1401) مضامین اجتماعی مرتبط با کیفیت زناشویی زوج‎‌های نابارور را در شهر یزد مطالعه کرده و امکانات اقتصادی جامعه را به‌عنوان یکی از مضامین اصلی اجتماعی این زوج‎‌ها شناسایی کردند. جعفری و همکاران (1399) نیز در پژوهشی با هدف مطالعۀ ابعاد فرهنگی و اجتماعی ناباروری و روش‌های اهدایی کمک‌باروری، حمایت اجتماعی (حمایت قانونی، حمایت مالی، حمایت مددکاری، حمایت شغلی و حمایت رسانه‌ای) را به‎‌عنوان یکی از مسائل زوج‎‌های نابارور مطرح کرده‌اند. در پژوهشی دیگر، بایرامی و همکاران (1397) با مطالعۀ درک مردان از بارداری حاصل از لقاح آزمایشگاهی بر مشکلات اقتصادی به‎‌‎‌عنوان یکی از نگرانی‎‌های مردانی تأکید کرده‎‌اند که همسران آنها با روش لقاح آزمایشگاهی باردار شده‎‌ بودند.

لازم به ذکر است، بخش مهمی از پژوهش مرتبط با تأثیر حمایت‎‌های اقتصادی بر سلامت روانی و کیفیت روابط اجتماعی زیرمجموعۀ پژوهش‎‌هایی قرار می‎‌گیرد که دربارۀ حمایت اجتماعی به انجام رسیده‎‌اند. حمایت‎‌های اجتماعی بیشتر به‌عنوان حمایت‎‌های اجتماعی مادی (اقتصادی)/ غیرمادی (فرهنگی، اجتماعی و رسانه‎‌ای) و همچنین حمایت‎‌های ملموس (شامل حمایت‎‌های اقتصادی) و ناملموس (مشتمل بر فرهنگی و اجتماعی و رسانه‎‌ای) طبقه‎‌بندی شده است؛ برای نمونه، ابراهیمی‌پرگو و همکاران (1392) در فراتحلیل خود بر تأثیر حمایت‎‌های اجتماعی (مشتمل بر حمایت‎‌های اقتصادی) بر سلامت روان تأکید کرده‌اند. این فراتحلیل بر روی 16 پژوهش موردی به انجام رسیده است و نشان داده است که بین حمایت اجتماعی مشتمل بر حمایت‎‌های اقتصادی و سلامت روابط، رابطۀ مثبت و معناداری وجود دارد؛ بر‎‌این‌اساس می‎‌توان گفت که هرچه حمایت اقتصادی از افراد بیشتر باشد، با ثابت فرض‌کردن سایر شرایط انتظار می‎‌رود که آنها از سلامت روان بالاتری برخوردار باشند. همچنین در نتایج پژوهش تأکید شده است که سیستم‎‌های حمایتی از وضعیت‎‌های استرس‎‌زا می‎‌کاهد.

مرور پژوهش‎‌های گذشته مرتبط با موضوع نشان می‎‌دهد، پژوهش‎‌هایی که در ارتباط با اهمیت حمایت‎‌های اقتصادی به زوجین نابارور به انجام رسیده‎‌اند، تأثیر مستقیم این نوع از کمک‎‌ها را بر شرایط روحی و روانی زوجین نابارور و همچنین کیفیت روابط اجتماعی یا کیفیت زندگی آنان را به‎‌طورکلی ‎‌تحلیل و بر آنها تأکید کرده‎‌اند. در این پژوهش‎‌ها بر اهمیت حمایت‎‌های مالی از زوج‎‌های نابارور تحت‎‌درمان تأکید شده است، اما هیچ‎‌یک از این پژوهش‎‌ها به‎‌طور مشخص تأثیر حمایت‎‌های اقتصادی نهادی و غیرنهادی بر کیفیت روابط زوج‎‌های نابارور را در قالب مدلی کمّی تحلیل نکرده‌اند. این پژوهش همچنین نقش میانجی سلامت روانی را در بهبود روابط زوج‌ها بررسی می‌کند. این دیدگاه که سلامت روانی می‌تواند به‌عنوان عامل میانجی در تأثیر حمایت‌های مالی بر کیفیت روابط زوج‌ها عمل کند، به تحقیقات پیشین در این زمینه افزوده و به ارائۀ مدل‌های پیچیده‌تر در این حوزه کمک می‌کند؛ علاوه‎‌برآن، انتخاب اصفهان، که یکی از قطب‌های مهم درمان ناباروری در ایران به‎‌شمار می‎‌رود، به‎‌عنوان جامعۀ هدف بستر مناسبی برای مطالعۀ این مسئلۀ خاص به‎‌شمار می‎‌رود. باتوجه‌به مبانی نظری و پیشینۀ تجربی، مدل مفهومی پژوهش به‌صورت شکل زیر ارائه می‎شود.

شکل 1- مدل مفهومی پژوهش

Fig 1- Conceptual model of the research

 فرضیه‎‌های پژوهش

باتوجه‌به پیشینۀ تجربی و مدل مفهومی پژوهش، فرضیه‎‌ها به‌صورت جهت‎‌دار یا یک‎‌سویه صورت‎‌بندی شدند. فرضیه‎‌های پژوهش به شرح زیر است:

فرضیۀ اول: سلامت عمومی روانی بین متغیر برون‎‌زای حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی و متغیر درون‎‌زای کیفیت روابط خانوادگی در بین زوج‎‌های نابارور تحت ‎‌درمان IVF اهدایی، نقش میانجی کامل دارد؛

فرضیۀ دوم: سلامت عمومی روانی بین متغیر برون‎‌زای حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی و متغیر درون‎‌زای کیفیت روابط اجتماعی در بین زوج‎‌های نابارور تحت‎‌ درمان IVF اهدایی، نقش میانجی کامل دارد.

تأکید بر نقش میانجی کامل به معنای آن است که تأثیر حمایت‌های اقتصادی نهادی و غیرنهادی بر کیفیت روابط اجتماعی و خانوادگی زوج های نابارور تحت درمان IVF اهدایی به‌طور کامل ازطریق سلامت روانی عمومی انتقال پیدا می‌کند و اثر مستقیم بین آنها با حضور متغیر میانجی تصادفی و غیرمعنادار خواهد شد. همچنین لازم به توضیح است که حمایت اقتصادی نهادی شامل حمایت ازطرف بیمۀ خدمات درمانی و تأمین اجتماعی، بیمۀ تکمیلی، سازمان‌های غیردولتی، بانک‌ها و محل کار می‌شود. همچنین حمایت اقتصادی غیرنهادی شامل حمایت ازطرف خانوادۀ پاسخ‌گو، خانوادۀ همسر پاسخ‌گو و دوستان و آشنایان می‌شود.

روش‎‌شناسی پژوهش

روش تحقیق پژوهش حاضر با تأکید بر سنجش‎‌پذیر بودن متغیرها و قابلیت‎‌برآورد شدت و جهت روابط بین پدیده‎‌ها در ذیل روش‎‌های کمّی قرار می‎‌گیرد. به‌لحاظ معیار زمان، این پژوهش از نوع مقطعی (در مقابل تحقیق طولی) است و انتظار نمی‎‌رود که پس از مدت‎‌زمان مشخصی این تحقیق دوباره تکرار شود. به‎‌لحاظ واحد تحلیل، مطالعۀ حاضر در سطح خرد (در مقایسه با واحدهای میانه و کلان) بوده و داده‎‌های لازم در سطح خانواده (زن و شوهر) گردآوری شده است؛ در‎‌نهایت، به‌لحاظ روش گردآوری اطلاعات و کنترل میدانی متغیرها، تحقیق حاضر از نوع مطالعات پیمایشی است که در ذیل روش‎‌های غیرآزمایشی طبقه‎‌بندی می‎‌شود. جامعۀ آماری پژوهش، تمامی زوج‎‌های نابارور مراجعه‎‌کننده به مراکز ناباروری شهر اصفهان بود.

جامعۀ آماری پژوهش حاضر شامل کلیۀ زنان و مردان ناباروری است که طی سال‎‌های 1401 و 1402 به مرکز باروری و ناباروری اصفهان و مرکز باروری پویش مراجعه کرده و فرایند درمان را طی می‎‌کنند. دو مرکز ذکرشده مراکز اصلی در استان اصفهان هستند که در زمینۀ درمان ناباروری زوجین فعالیت می‎‌کنند. آمار مراجعین به این مراکز طی سال‎‌های مدنظر به شرح جدول (1) است؛ براین‌اساس، درمجموع 8924 نفر طی دو سال برای درمان ناباروری به دو مرکز باروری و ناباروی اصفهان و مرکز باروری پویش مراجعه کرده‎‌اند که از میان آنها 7898 نفر در مسیر درمان ازطریق ISCI و IVF بوده‎‌اند. آمار دو گروه ذکرشده به تفکیک موجود نبوده است. درهرحال، در این گروه زوجینی که فرایند درمان با روش IVF را طی می‎‌کنند، جزء جامعۀ آماری پژوهش حاضر بوده‎‌اند که آمار دقیق آنها در دسترس نبوده است.

جدول 1- مراجعین به مرکز باروری و ناباروری اصفهان و مرکز باروری پویش

Table 1- Referrals to Isfahan fertility and infertility center and pooyesh fertility center

  برآورد حجم نمونه با استفاده از نرم‎‌افزار SPSS Sample Power انجام شد. براساس محاسبات مربوط به حجم نمونه، برای رسیدن به توان آماری حداقل 80درصد، سطح اطمینان حداقل 95درصد و قدرت تشخیص اندازۀ اثر به‎‌کوچکی 05/0، حداقل برابر با 140 واحد نمونه مشخص شد؛ در‎‌نهایت، 147 نفر برای تحلیل نتایج و آزمون فرضیه‎‌ها مطالعه شدند. گردآوری داده‌ها به‌صورت مصاحبۀ انفرادی و رودررو به انجام رسیده است. هر مصاحبه بین 30 تا 45 دقیقه به طول انجامیده است. نمونه‌گیری به شیوۀ در دسترس بوده است. گردآوری داده‌ها در فاصلۀ زمانی شهریور تا اسفندماه 1402 به انجام رسیده است. متغیرهای پژوهش شامل کیفیت روابط مشتمل بر دو بُعد کیفیت روابط خانوادگی و کیفیت روابط اجتماعی به‎‌عنوان متغیر وابسته، حمایت‎‌های مالی به‎‌عنوان متغیر مستقل و سلامت روانی به‎‌عنوان متغیر میانجی در‎‌نظر گرفته شد.

برای جمع‎‌آوری داده‎‌ها از پرسش‌نامه‎‌های استاندارد استفاده شد. کیفیت روابط خانوادگی با استفاده از پرسش‌نامۀ گلومبوک-راست (1985) تعریف عملیاتی شد (Rust & Golombok, 1985). این پرسش‌نامه دارای 28 آیتم است و تحلیل عاملی انجام‎‌شده بر روی آن نشان می‎‌دهد که سازه‎‌ای تک‎‌عاملی است. نیمی از آیتم‎‌ها دارای جهت‎‌گیری مثبت (موافقت با آنها به‎‌معنای روابط خانوادگی مطلوب‎‌تر است) و نیمی از آیتم‎‌ها دارای جهت‎‌گیری منفی (موافقت با آنها با معنای روابط خانوادگی نامطلوب‎‌تر است) هستند. این مقیاس با استفاده از طیف چهارگزینه‎‌ای (کاملاً موافقم، موافقم، مخالفم، کاملاً مخالفم) سنجش شد. برای اندازه‎‌گیری کیفیت روابط اجتماعی از مقیاس پیرس و همکاران (1991) استفاده شد (Pierce et al., 1991). این مقیاس از 25 آیتم متشکل از سه خرده‎‌مقیاس حمایت اجتماعی، تعارض بین‎‌فردی و عمق روابط تشکیل شده است. طیف پاسخ‎‌ها برای این مقیاس شامل گزینه‎‌های هیچ، کم، متوسط و زیاد بود.

متغیر سلامت روانی، با استفاده از مقیاس گلدبرگ[13] (1972) سنجش شد که از عمومی‎‌ترین ابزارها برای سنجش سلامت عمومی است. فرم کوتاه این مقیاس با 12 آیتم از دو خرده‎‌مقیاس سلامت روان مثبت و نشانه‎‌های اختلال روانی تشکیل شده است. هر‎‌یک از خرده‎‌مقیاس‎‌ها 6 آیتم را به خود اختصاص داده‎‌اند. هر آیتم با چهار گزینۀ اصلاً، در ‎‌حد ‎‌‎‌معمول، بیشتر‎‌از حد معمول و خیلی ‎‌بیشتر از حد ‎‌معمول سنجش شد؛ درنهایت، متغیر حمایت اقتصادی سازمانی و غیرسازمانی بر‎‌اساس 8 معرف شامل 5 معرف برای حمایت اقتصادی از‎‌طرف سازمان‎‌های دولتی و غیردولتی و 3 معرف از‎‌طرف مراجع غیرسازمانی شامل خانواده، دوستان و آشنایان عملیاتی شد. سه متغیر سلامت روانی عمومی، کیفیت روابط اجتماعی و کیفیت روابط خانوادگی بر مبنای مدل انعکاسی و حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی بر مبنای مدل ساختی اندازه گیری شدند. شرح کامل مقیاس‌های استفاده‌شده در پیوست مقاله آورده شده است.

به‎‌منظور ارزیابی اعتبار یا روایی ابزارهای اندازه‎‌گیری انعکاسی از تکنیک اعتبار عاملی و برای ابزارهای اندازه‎‌گیری ساختی از اعتبار صوری استفاده شده است. نتایج نشان داد که ابزارهایی که مناسب برای این تکنیک بوده‎‌اند، همگی از اعتبار عاملی برخوردار هستند. بررسی پایایی متغیرهای پژوهش نشان داد که کلیۀ مقیاس‎‌ها و زیرمقیاس‎‌های انعکاسی از سازگاری درونی و بنابراین ضریب آلفای کرونباخ بالایی برخوردارند؛ به‎‌نحوی‌که بیشتر آنها دارای ضرایب بیشتر از 90/0 یا نزدیک به ‎‌آن را به ‎‌دست آورده‎‌اند. نتایج تحلیل روایی و پایایی مقیاس‎‌ها در مطالعۀ مقدماتی با 30 نمونه در جدول (2) ارائه شد. این تحقیق بر مبنای فرضیه‎‌های تدوین‎‌شده، از تکنیک مدل‎‌سازی معادلۀ ساختاری به‎‌منظور تبیین کیفیت روابط خانوادگی، روابط اجتماعی، سلامت روانی و حمایت‎‌های اقتصادی بهره برد.

جدول 2- شاخص‎‌های ارزیابی مدل‎‌های عاملی و ضرایب آلفای کرونباخ برای مقیاس‎‌های انعکاسی بر‎‌اساس داده‎‌های مطالعۀ مقدماتی

Table 2- Factor model evaluation indices and Cronbach's alpha coefficients for reflective scales based on pilot study data

یافته‎‌های پژوهش

قسمت اول: تحلیل توصیفی بر‎‌اساس ویژگی‎‌های فردی، خانوادگی و موضوع ناباروری

در پژوهش حاضر، زنان در مقایسه با مردان نسبت بیشتری از نمونۀ ‎‌مطالعه‌شده را تشکیل دادند. 9/63درصد از نمونه را زنان و 1/36درصد از آنان را مردان شامل شدند. همچنین در بین گروه‎‌های سنی، بیشترین نسبت مربوط به گروه سنی 39-30ساله بود. بیشتر از نیمی از افراد ‎‌مطالعه‌شده (51%) در این گروه سنی قرار گرفتند. به‎‌لحاظ سطح تحصیلات بیشترین نسبت از نمونۀ ‎‌مطالعه‌شده در گروه کارشناسی قرار داشتند. این گروه نزدیک به یک‎‌سوم (32%) از نمونه را تشکیل داد. به‎‌لحاظ سطح درآمد، در گروه زنان، افراد بدون درآمد بیشترین نسبت را به خود اختصاص دادند. نزدیک به 60درصد از زنان (5/58 %) در این گروه قرار داشتند. بیشتر پاسخ‎‌گویان، شامل نزدیک به یک‎‌چهارم از آنها (5/24%) شناخت خود را از همسرشان در هنگام ازدواج در‎‌حد متوسط ذکر کرده‎‌اند. بیشتر از نیمی (3/50%) از پاسخ‎‌گویان میزان عشق و علاقه به همسرشان را در هنگام ازدواج زیاد یا خیلی زیاد اظهار کردند. نتایج به‎‌دست‌آمده نشان می‎‌دهد که در نمونۀ ‎‌مطالعه‌شده، میانگین مدت‌زمان اطلاع‌داشتن از ناباروری حدود 6 سال است و همچنین به‎‌طور متوسط بین 4 تا 5 سال (68/4 سال) است که اقدام به درمان کرده‎‌اند؛ به‎‌عبارت‌دیگر، می‎‌توان گفت تقریباً و به‎‌طور متوسط زوجین نابارور پس از یک‎‌سال‌ونیم از اطلاع‌یافتن از موضوع ناباروری، برای درمان اقدام می‎‌کنند.

یکی از پرسش‎‌های دیگری که در موضوع ناباروری از پاسخ‎‌گویان پرسیده شد، در‎‌بارۀ این بود که پزشکان مشکل ناباروری را به کدام‎‌یک از زوجین مرتبط می‎‌دانستند. در گروه پاسخ‎‌گویان مرد، بیشترین پاسخ مربوط به گزینۀ همسرم بوده است. بیشتر از یک‎‌سوم پاسخ‎‌گویان مرد، مشکل ناباروری را بر‎‌حسب تشخیص پزشکان به همسرانشان مرتبط دانسته‎‌اند؛ به‎‌همین ترتیب، بیشتر زنان پاسخ‎‌گو (9/47%) اظهار کرده‎‌اند که تشخیص پزشکان مشکلات جسمانی آنان را دلیل اصلی ناباروری عنوان کرده‎‌اند. بیشتر پاسخ‎‌گویان به نتیجه‎‌بخش بودن درمان خود امید زیاد یا خیلی زیادی داشتند. بیشتر از نیمی از پاسخ‎‌گویان (4/54 %) در این گروه قرار می‎‌گیرند. آنچه از پاسخ‎‌های ارائه‎‌شده مشخص است، اینکه زوجین نابارور تا‎‌ حد زیاد یا خیلی زیادی در فشار مالی ناشی از هزینه‎‌های درمان هستند. بیشتر از 70درصد از پاسخ‎‌گویان (7/70%) با انتخاب این دو گزینه، میزان زیر ‎‌فشار‎‌بودن به ‎دلیل هزینه‎‌های درمان را نشان داده‎‌اند.

قسمت دوم: تحلیل توصیفی-استنباطی براساس متغیرهای کلیدی پژوهش

الف. کیفیت روابط خانوادگی

میانگین‎‌های به‎‌دست‌آمده برای کیفیت روابط خانوادگی بین زوجین نابارور ‎‌مطالعه‌شده نشان داد که آنان روابط میان خود را در سطح کیفی خوب و بالایی ارزیابی کرده‎‌اند. درکل نمونۀ ‎‌مطالعه‌شده، میانگین به‎‌دست‌آمده برابر با 04/43 به‎‌طور چشمگیری از حد ‎‌وسط مقیاس اندازه‎‌گیری (35) بیشتر بود که بیانگر آن است که این افراد کیفیت روابط خانوادگی خود را در سطح بالایی دانسته‎‌اند. همچنین گروه‎‌بندی چهارگانه از نمونۀ ‎‌مطالعه‌شده بر‎‌اساس سطح کیفیت روابط خانوادگی نشان داد که بیشتر از 90درصد از پاسخ‎‌گویان (5/92%) کیفیت این روابط را در سطح متوسط بالا یا بسیار بالا دانسته‎‌اند. در‎‌‎‌حالی‎‌که تنها 4/1درصد، کیفیت این روابط را پایین ارزیابی کرده‎‌اند. همچنین نسبت افرادی که کیفیت روابط خانوادگی را پایین یا متوسط پایین دانسته‎‌اند، تنها 5/7درصد از کل نمونۀ مطالعه‌شده را شامل شد.

 جدول 3- توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخ‎‌گویان برحسب سطح کیفیت روابط خانوادگی

Table 3- Absolute and relative frequency distribution of respondents according to the level of quality of family relationships

ب. کیفیت روابط اجتماعی

در وهلۀ اول آنچه از مجموع مقادیر گزارش‎‌شده در جدول (4) برای کیفیت روابط اجتماعی می‎‌توان نتیجه گرفت، این است که کیفیت این متغیر، حدود حد متوسط مقیاس (اندکی بالاتر یا اندکی پایین‎‌تر) قرار گرفته ‎‌است. این وضعیت نشان می‎‌دهد که هر‎‌چند زوجین نابارور از کیفیت روابط خانوادگی بالایی برخوردارند، کیفیت روابط اجتماعی در‎‌مجموع به ‎‌سمت متوسط متمایل است.

جدول 4- توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخ‎‌گویان برحسب سطح کیفیت روابط اجتماعی

Table 4- Absolute and relative frequency distribution of respondents according to the level of quality of social relationships

میانگین به‎‌دست‌آمده برای کیفیت روابط اجتماعی در‎‌مجموع برابر با 37/34 از حد ‎‌متوسط مقیاس اندازه‎‌گیری (5/32) کمی بالاتر است. سطح معنی‎‌داری به‎‌دست‌آمده برای تفاوت این دو میانگین (Sig = 0.071) نشان داد که این تفاوت به‌لحاظ آماری معنی‎‌دار نبوده و تصادفی است؛ به‎‌این‎‌ترتیب، کیفیت روابط اجتماعی در جامعۀ آماری زوجین نابارور تحت ‎‌درمان با روش IVF اهدایی در‎‌سطح متوسط برآورد می‎‌شود.

 ج- حمایت‎‌های اقتصادی

میانگین حمایت‎‌های اقتصادی به‎‌دست‌آمده برای حمایت‎‌های سازمانی و غیرسازمانی نشان می‎‌دهد که تا چه‎‌اندازه این حمایت‎‌ها اندک هستند. مقیاس اندازه‎‌گیری مجموع حمایت‎‌های سازمانی و غیرسازمانی در فاصلۀ صفر تا 40 با حد ‎‌وسط 20 تعریف شده است. میانگین به‎‌دست‌آمده برابر با 48/4 و فاصلۀ بسیار زیاد با مقدار حد ‎‌وسط مقیاس (20) و همچنین تفاوت معنادار این دو مقدار با یکدیگر نشان می‎‌دهد که تا چه ‎‌اندازه این کمک‎‌ها در سطح اندک و پایینی قرار دارند. این موضوع نه‎‌تنها در نمونۀ ‎‌مطالعه‌شده، بلکه با‎‌توجه‌به مقدار تی به‎‌دست‌آمده (18/39-) و سطح معنی‎‌داری مربوط به آن (Sig < 0.001) با ‎‌اطمینان حداقل 99درصد ‎‌تعمیم‌پذیر به جامعۀ آماری ‎‌مطالعه‌شده است. بر‎‌اساس یک طبقه‎‌بندی چهارگروهی نتایج نشان می‎‌دهد که این حمایت‎‌ها برای نزدیک به 90درصد از پاسخ‎‌گویان (8/87%) در‎‌سطح کم ارزیابی شده است؛ در‎‌حالی‌که هیچ‎‌یک از پاسخ‎‌گویان در گروه با حمایت‎‌های سازمانی و غیرسازمانی بالا قرار نگرفته‎‌اند.

جدول 5-توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخ‎‌گویان برحسب سطح حمایت‎‌های اقتصادی سازمانی و غیرسازمانی از آنها

Table 5- Absolute and relative frequency distribution of respondents according to the level of organizational and non-organizational economic support they receive

د- سلامت عمومی روانی

سلامت عمومی روانی یکی از متغیرهای کلیدی دیگری است که در مدل مفهومی پژوهش وارد شده است. مقادیر محاسبه‎‌شده برای میانگین سلامت عمومی روانی در‎‌مجموع و خرده‎‌مقیاس‎‌های تشکیل‎‌دهندۀ آن شامل سلامت روان مثبت و نداشتن اختلال روانی نشان داد که در‎‌مجموع، نمونۀ ‎‌مطالعه‌شده سلامت عمومی روانی خود را در سطح بالاتر از متوسط ارزیابی کرده‎‌اند. میانگین 18/37 و مقایسۀ آن با حد ‎‌وسط مقیاس (مقدار 30) چنین نتیجه‎‌ای را به‎‌بار آورد. بر‎‌مبنای خرده‎‌مقیاس نداشتن اختلال روانی، پاسخ‎‌گویان در وضعیت بسیار مطلوبی قرار داشتند؛ به‎‌نحوی‌که میانگین به‎‌دست‌آمده (مقدار 29/23) به‎‌شدت با حد‎‌وسط مقیاس تعریف‎‌شده (مقدار 14) بالاتر بود. همچنین بیشتر از سه‎‌چهارم از پاسخ‎‌گویان (9/76%) سلامت روانی خود را به‎‌لحاظ نداشتن اختلال روانی در‎‌سطح بالا دانستند؛ با‎‌این‎‌حال، بر مبنای خرده‎‌مقیاس سلامت روان مثبت، میانگین به‎‌دست‎‌آمده (مقدار 89/13) مقداری نزدیک به حد ‎‌وسط مقیاس (مقدار 14) را نشان داد.

جدول 6- توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخ‌گویان برحسب سطح سلامت عمومی روانی و ابعاد آن

Table 6- Absolute and relative frequency distribution of respondents according to the level of general mental health and its dimensions

 قسمت دوم: آزمون فرضیه‎‌های پژوهش

فرضیۀ اول تحقیق به این شرح صورت‎‌بندی شده است: سلامت عمومی روانی بین متغیر برون‎‌زای حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی و متغیر درون‎‌زای کیفیت روابط خانوادگی در بین زوج‎‌های نابارور تحت ‎‌درمان IVF اهدایی، نقش میانجی کامل دارد. نتایج به‎‌دست‌آمده نشان می‎‌دهد که اثر میانجی کامل برای تأثیر حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی بر کیفیت روابط خانوادگی ازطریق متغیر میانجی سلامت روانی عمومی تأیید می‎‌شود. نتایج گزارش‌شده در شکل (2) و جدول (7) نشان می دهد که اثر غیرمستقیم حمایت نهادی و غیرنهادی بر کیفیت روابط خانوادگی به‌لحاظ آماری در سطح اطمینان 95درصد معنی‎‌دار است ( P < 0.050 )؛ در‎‌حالی‌که اثر مستقیم بین دو متغیر ذکر‎‌شده به‎‌لحاظ آماری در همین سطح اطمینان غیرمعنی‎‌دار یا تصادفی است ( P > 0.050 )؛ به‌این‌ترتیب، فرضیۀ اول تحقیق مبنی بر وجود یک اثر میانجی کامل بین حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی بر کیفیت روابط خانوادگی تأیید می‌شود و کلیۀ این اثر ازطریق سلامت روانی عمومی انتقال می‌یابد. شدت تأثیر به‎‌دست‌آمده برابر با 390/0 است.

شکل 2 -مدل برای آزمون فرضیۀ اول: اثر میانجی سلامت روانی عمومی برای متغیر برون‌زای حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی و متغیر درون‌زای کیفیت روابط خانوادگی (ضریب تأثیر برای مدل ساختاری و سطوح معناداری برای مدل‎‌های اندازه‎‌گیری)

Fig 2- Model for testing the first hypothesis: the mediating effect of general mental health for the exogenous variable of institutional and non-institutional economic support and the endogenous variable of family relationship quality (effect coefficient for the structural model and significance levels for the measurement models)

 جدول 7- برآوردهای انجام‌شده برای آزمون فرضیۀ اول

Table 7- Estimates made to test the first hypothesis

 فرضیۀ دوم تحقیق به این شرح صورت‎‌بندی شده است: سلامت عمومی روانی بین متغیر برون‎‌زای حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی و متغیر درون‎‌زای کیفیت روابط اجتماعی در بین زوج‎‌های نابارور تحت ‎‌درمان IVF اهدایی، نقش میانجی کامل دارد. نتایج به‎‌دست‌آمده نشان می‎‌دهد که اثر میانجی کامل برای تأثیر حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی بر کیفیت روابط اجتماعی ازطریق متغیر میانجی سلامت روانی عمومی تأیید می‎‌شود. نتایج گزارش‌شده در شکل (3) و جدول (8) نشان می‎‌دهد که اثر غیرمستقیم حمایت نهادی و غیرنهادی بر کیفیت روابط اجتماعی به‎‌لحاظ آماری در سطح اطمینان 95درصد معنی‎‌دار است ( P < 0.050 )؛ در‎‌حالی‌که اثر مستقیم بین دو متغیر ذکر‎‌شده به‎‌لحاظ آماری در همین سطح اطمینان غیرمعنی‎‌دار یا تصادفی است ( P > 0.050 )؛ به‌این‌ترتیب، فرضیۀ دوم تحقیق نیز مبنی بر وجود یک اثر میانجی کامل بین حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی بر کیفیت روابط اجتماعی تأیید می‌شود و کلیه این اثر ازطریق سلامت روانی عمومی انتقال می‌یابد. شدت تأثیر به‎‌دست‌آمده برابر با 194/0 است.

مقایسۀ نتایج مرتبط با فرضیه‎‌های اول و دوم نشان می‎‌دهد که تأثیر حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی بر کیفیت روابط خانوادگی در مقایسه با کیفیت روابط اجتماعی ازطریق سلامت روانی عمومی به‎‌طور درخور توجهی بیشتر است. مقایسۀ دو ضریب تأثیر 390/0 و 194/0 تأیید‎‌کنندۀ چنین نتیجه‎‌ای است.

شکل 3- مدل برای آزمون فرضیۀ اول: اثر میانجی سلامت روانی عمومی برای متغیر برون‎‌زای حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی و متغیر درون‎‌زای کیفیت روابط اجتماعی (ضریب تأثیر برای مدل ساختاری و سطوح معناداری برای مدل‎‌های اندازه‎‌گیری)

Fig 3- Model for testing the first hypothesis: the mediating effect of general mental health for the exogenous variable of institutional and non-institutional economic support and the endogenous variable of social relationship quality (effect coefficient for the structural model and significance levels for the measurement models)

جدول 8- برآوردهای انجام‎‌شده برای آزمون فرضیۀ دوم

Table 8- Estimates made to test the second hypothesis

بحث و نتیجه‎‌

پژوهش حاضر با هدف تبیین جامعه‎‌شناختی کیفیت روابط زوج‎‌های نابارور تحت ‎‌درمان IVF اهدایی بر‎‌مبنای حمایت‎‌های اقتصادی با تأکید بر نقش میانجی سلامت روانی انجام شد. براساس تحلیل نتایج توصیفی مربوط به متغیرهای اصلی پژوهش، کیفیت روابط خانوادگی بین زوجین نابارور ‎‌مطالعه‌شده در سطح بالا و مطلوب و کیفیت روابط اجتماعی آنها درمجموع به سمت متوسط متمایل بود. همچنین، حمایت‎‌های اقتصادی برای نزدیک به 90درصد از پاسخ‎‌گویان در‎‌سطح کم ارزیابی شد.

نتایج تحلیل فرضیۀ اول پژوهش مبنی بر نقش میانجی کامل سلامت عمومی روانی بین متغیر برون‎‌زای حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی و متغیر درون‎‌زای کیفیت روابط خانوادگی در بین زوج‎‌های نابارور تحت‎‌ درمان IVF اهدایی نشان داد که این فرضیه تأیید می‎شود؛ به‎‌عبارت‌دیگر، فرضیۀ اول تحقیق مبنی بر وجود یک اثر میانجی کامل بین حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی بر کیفیت روابط خانوادگی تأیید می‌شود و تمامی این اثر ازطریق سلامت روانی عمومی انتقال می‎‌یابد. این نتیجه بیانگر آن است که حمایت‎‌های اقتصادی نهادی مثل بیمه‎‌های درمانی و حمایت‎‌های دولتی و غیرنهادی مانند کمک‎‌های مالی خانواده، آشنایان و دوستان می‎‌تواند با بهبود سلامت روانی زوج‎‌های نابارور تحت ‎‌درمان IVF، کیفیت روابط خانوادگی این زوج‎‌ها را بهبود دهد. درواقع، در زوج‌های نابارور تحت درمان IVF، فشارهای مالی می‌تواند سلامت روانی آنها را تضعیف کند، اما باوجود حمایت اقتصادی (چه نهادی و چه غیرنهادی)، استرس‌های مالی کاهش می‌یابد که به بهبود سلامت روانی منجر می‌شود. نتیجۀ این پژوهش مبنی بر نقش میانجی کامل سلامت روانی در رابطه با حمایت اقتصادی و کیفیت روابط خانوادگی نشان می‎‌دهد که حمایت اقتصادی به‌خودی‌خود، مستقیماً بر روابط خانوادگی تأثیر نمی‌گذارد، بلکه ازطریق بهبود سلامت روانی تأثیر خود را اعمال می‌کند. هنگامی‎‌که زوج‌ها ازنظر مالی در وضعیت بهتری قرار دارند، سطح استرس و اضطراب کاهش می‌یابد و درنتیجه کیفیت روابط آنها بهبود می‌یابد. استرس‌های مالی و روانی ناشی از ناباروری و درمان‌های IVF می‌توانند به تعارضات خانوادگی و کاهش کیفیت روابط زناشویی منجر شوند. اما هنگامی که سلامت روانی بهبود یابد، زوج‌ها قادر خواهند بود تا تعاملات بهتری داشته باشند و ازنظر عاطفی به یکدیگر نزدیک‌تر شوند که در‎‌نهایت به بهبود کیفیت روابط خانوادگی منجر می‌شود. در‎‌‎‌واقع، در شرایطی که زوج‌ها با مشکلات مالی روبه‌رو هستند، این فشارهای مالی می‌تواند بر سلامت روانی آنها تأثیر بگذارد و درنتیجه بر کیفیت روابط خانوادگی آنها نیز اثر منفی بگذارد؛ اما حمایت‌های مالی می‌توانند این فشارها را کاهش دهند و ازطریق بهبود وضعیت روانی به ارتقای روابط خانوادگی کمک کنند. این نتیجه با دیدگاه‌هایی همخوانی دارد که بر اهمیت سلامت روانی در حفظ و بهبود روابط خانوادگی تأکید دارند. به عبارتی، وقتی سلامت روانی زوج‌ها بهبود می‌یابد، آنها قادر خواهند بود با همسر خود ارتباطات عاطفی و حمایتی بهتری برقرار کنند که این امر درنهایت به تقویت روابط خانوادگی می‌انجامد .

نتایج تحلیل فرضیۀ دوم پژوهش مبنی بر اینکه سلامت عمومی روانی بین متغیر برون‎‌زای حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی و متغیر درون‎‌زای کیفیت روابط اجتماعی در بین زوج‎‌های نابارور تحت‎‌ درمان IVF اهدایی نقش میانجی کامل دارد، نشان داد که این فرضیه تأیید می‎شود. نتایج به‎‌دست‌آمده نشان داد که اثر میانجی کامل برای تأثیر حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی بر کیفیت روابط اجتماعی ازطریق متغیر میانجی سلامت روانی عمومی تأیید می‎‌شود. این نتیجه بر اهمیت حمایت اقتصادی و تأثیر آن بر سلامت روانی و درنهایت بهبود کیفیت روابط اجتماعی تأکید می‌کند؛ به‎‌عبارت‌دیگر، این نتیجه بیانگر آن است که حمایت‎‌های اقتصادی نهادی و غیر‎‌نهادی به‎‌تنهایی نمی‌تواند به‎‌طور مستقیم بر کیفیت روابط اجتماعی زوج‌ها تأثیرگذار باشد، بلکه ازطریق تأثیر بر سلامت روانی، بر کیفیت روابط اجتماعی آنها اثر می‌گذارد؛ بنابراین، حمایت‌های اقتصادی تنها زمانی به بهبود کیفیت روابط اجتماعی منجر می‌شود که سلامت روانی افراد نیز تقویت شود. این نتیجه مطابق با نظریه‎‌های موجود در زمینۀ نقش سلامت روانی به‎‌عنوان عامل کلیدی در کیفیت روابط اجتماعی است. بهبود سلامت روانی می‎‌تواند تنش‎‌ها و تعارضات در روابط اجتماعی را کاهش دهد و ارتباطات افراد با دیگران را بهبود بخشد. درواقع، استرس و اضطراب‎‌های روانی که احتمالاً به‎‌دلیل مشکلات مالی و چالش‎‌های روانی زوج‎‌های نابارور ایجاد می‎‌شود، می‎‌تواند بر روابط اجتماعی آنها تأثیر سوء بگذارد؛ اما درصورتی‎‌که سلامت روانی این زوج‎‌ها بهبود یابد، آنها قادر خواهند بود روابط اجتماعی خود را بهتر مدیریت کنند.

این پژوهش نشان می‌دهد که حمایت‌های اقتصادی ازجمله تسهیلات درمانی و کمک‌های مالی می‌تواند به کاهش فشارهای اقتصادی و روانی زوجین نابارور کمک کند و به‌نوبۀ خود کیفیت روابط خانوادگی را بهبود بخشد. این یافته‌ها با نظریۀ مرداک همخوانی دارند که می‌گوید حمایت‌های اقتصادی می‌توانند به تعدیل اختلالات در کارکردهای خانواده کمک کنند. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهند که حمایت‌های اقتصادی (چه نهادی و چه غیرنهادی) می‌توانند اختلالات ایجادشده در کارکرد خانواده را تعدیل کنند؛ بنابراین، این نتایج با نظریۀ گیدنز همخوانی دارد که می‌گوید حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی می‌توانند از اختلال در کارکردهای خانواده جلوگیری کنند و به بهبود وضعیت روانی و اجتماعی خانواده کمک کنند. همچنین نتایج این پژوهش با دیدگاه دورکیم همخوانی دارد که تأکید می‎‌کند حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی نقش مهمی در حفظ سلامت روان و انسجام اجتماعی دارند. همچنین، این نتایج با نظریۀ کنش متقابل نمادین ‎‌‎‌توضیح‌پذیر است که نقش‌های خانوادگی و تعاملات اجتماعی را در معنابخشی به زندگی افراد مهم می‌داند. همچنین، یافته‌های این پژوهش با نظریۀ تضاد همخوانی دارد که به نقش منابع اقتصادی در کاهش نابرابری‌ها و بهبود شرایط اجتماعی و روانی خانواده‌ها اشاره دارد. مقایسۀ نتایج پژوهش حاضر با پژوهش‎‌های گذشته بیانگر همسویی آنها است. اهمیت بسیار حمایت‎‌های اقتصادی در پژوهش‎‌های خارجی ازجمله لای و همکاران (2021)؛ آریا و همکاران (2024)؛ جانگ و کیم (2017) و پژوهش‌های داخلی ازجمله جعفرزاده خوانساری (2015)؛ بیرانوند و همکاران (1403)؛ جعفری و همکاران (1399)؛ ابراهیمی‌پرگو و همکاران (1392) تأیید شده است.

به‎‌طورکلی نتایج این پژوهش نشان داد که سلامت روانی بین حمایت اقتصادی نهادی و غیرنهادی و کیفیت روابط خانوادگی و اجتماعی زوج‎‌های نابارور تحت ‎‌درمان  IVF اهدایی نقش میانجی کامل دارد. این نتیجه نشان می‎‌دهد که حمایت‎‌های اقتصادی ازطریق بهبود سلامت روانی زوج‎‌های نابارور تحت ‎‌درمان به بهبود کیفیت روابط خانوادگی و اجتماعی آنها کمک می‎‌کنند. این نتیجه بر توجه به برنامه‎‌های حمایتی جامع در زمینۀ ناباروری تأکید می‎‌کند که نه‌تنها جنبه‎‌های مالی بلکه سلامت روانی افراد را لحاظ کند؛ براین‌اساس، می‎‌توان گفت که توجه به حمایت‎‌های اقتصادی بایستی ازطریق سیاست‎‌گذاران و ارائه‎‌دهندگان خدمات درمانی در اولویت واقع شود. این حمایت‎‌ها با تأثیر مثبت بر سلامت روانی زوج‎‌های نابارور می‎‌تواند به بهبود کیفیت خانوادگی و روابط اجتماعی آنها منجر شود؛ به‎‌عبارت دیگر، این نتایج بر اهمیت حمایت دولت‎‌ و مؤسسات بیمه‎‌ای در تدوین و اجرای استراتژی‎‌ و برنامه‎‌هایی گسترده و پویا به‎‌منظور پوشش هزینه‎‌های درمان ناباروری تأکید می‎‌کند. حمایت‎‌های اقتصادی نهادی مانند بیمه‎‌های درمانی می‎‌بایست هزینه‎‌های درمان ناباروری به‎‌ویژه درمان‎‌های پرهزینه‎‌ای مانند IVF  اهدایی را تاحد قابل‎‌قبولی پوشش دهد. کاهش هزینه‎‌های درمان برای زوج‎‌های نابارور می‎‌تواند به کاهش استرس‎‌های ناشی از مشکلات مالی آنها و درنتیجه سلامت روانی زوج‎‌ها منجر شود و کیفیت روابط خانوادگی و اجتماعی آنها را بهبود دهد. از طرف دیگر بر نقش حمایت‎‌های مالی ازسوی خانواده و دوستان نیز به جهت بهبود سلامت روانی زوج‎‌های نابارور ‎‌تأکید می‌شود؛ بنابراین نتایج این پژوهش تأکید می‎‌کند که به‎‌منظور تقویت نقش خانواده‎‌ها و دوستان در حمایت از زوج‎‌های نابارور، برنامه‎‌های اجتماعی و اطلاع‎‌رسانی تدوین و اجرا شود. افزایش آگاهی عمومی دربارۀ اهمیت حمایت‎‌های مالی و عاطفی از زوج‎‌های نابارور می‎‌تواند در فرهنگ‎‌سازی در این زمینه کمک کند. بازنگری در قوانین مرتبط با حمایت از زوج‎‌های نابارور نیز از پیشنهادات دیگر این پژوهش است. این قوانین می‎‌بایست در زمینۀ پوشش مالی مناسب و همچنین برنامه‎‌های حمایتی در زمینۀ سلامت روانی و اجتماعی زوج‎‌ها بازنگری شود. دولت با تصویب قوانین حمایتی می‎‌تواند استرس‎‌های ناشی از هزینه‎‌های سنگین درمان برای زوج‎‌های نابارور را کاهش دهد و به بهبود سلامت روانی آنها کمک کند. در پایان لازم است اشاره شود که نمونه‌های آماری مطالعه‌شده به‌سختی در دسترس بودند. همچنین چنانچه متغیرهای کنترل در تحلیل وارد می‌شدند، اعتبار نتایج افزایش می‌یافت که به دلیل پیچیدگی زیاد مدل و حجم نمونه این امکان برای پژوهشگر فراهم نشد و لازم است به‌عنوان محدودیت‌های تحقیق به آنها توجه شود.

[1] In Vitro Fertilization

[2] Durkheim

[3] Sherbourne & Stewart

[4] Cohen & Hoberman

[5] Araya

[6] Lai

[7] Njagi

[8]  Catastrophic Health Expenditure

[9] Jung & Kim

[10] Dyer & Patel

[11] Anderson

[12] Wiersema

[13] Goldberg