پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,724 |
| تعداد مقالات | 14,114 |
| تعداد مشاهده مقاله | 34,453,895 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 13,795,602 |
اثربخشی مداخلۀ فرزندپروری آگاه از آسیب بر روابط میان دلبستگی و آشفتگی هیجانی در خانواده‌های فرزندپذیر | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش های علوم شناختی و رفتاری | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 7، دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 26، شهریور 1403، صفحه 103-124 اصل مقاله (1.35 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/cbs.2024.140669.1879 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مهرانا پرچمی1؛ منصوره بهرامی پور اصفهانی* 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1کارشناس ارشد، گروه روان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان، خوراسگان، اصفهان، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استادیار، گروه روان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان، خوراسگان، اصفهان، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی فرزندپروری آگاه از آسیب بر روابط میان دلبستگی و آشفتگی هیجانی در خانواده‌های فرزندپذیر انجام شد. روش پژوهش از نوع نیمهآزمایشی و با طرح دو گروه آزمایش و کنترل با پیش‌آزمون، پس‌آزمون و دورۀ پیگیری 45روزه بود. جامعۀ آماری شامل کلیۀ والدین فرزندپذیر از مراکز نگهداری کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست در شهر اصفهان در بازۀ زمانی تابستان 1402 بود که از میان آن‌ها، به شیوۀ نمونه‌گیری در دسترس، تعداد 40 نفر انتخاب شدند و به طور تصادفی در دو گروه 20نفری (20 نفر آزمایش و 20 نفر کنترل) جای داده شدند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامۀ روابط میان دلبستگی کاپنیرک و هالپرن (2006)، آشفتگی هیجانی سیمونز و گاهر (2005) بود. همچنین، گروه آزمایش آموزش فرزندپروری آگاه از آسیب بوگلز و راستیفو (2013) را طی 10 جلسۀ 120دقیقه‌ای به صورت گروهی دریافت کردند. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از روش‌های آماری و به‌کارگیری نرم‌افزار SPSS 23 و تحلیل واریانس با اندازه‌های مکرر انجام شد. یافته‌ها نشان داد مداخلۀ فرزندپروری آگاه از آسیب بر روابط میانی دلبستگی و آشفتگی هیجانی در خانواده‌های فرزندپذیر مؤثر است (01/0p<)؛ بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت مداخلۀ فرزندپروری آگاه بر آسیب مداخله‌ای مناسب برای کاهش مشکلات ناشی از فرزندپذیری است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| آشفتگی هیجانی؛ خانواده‌های فرزندپذیر؛ روابط میان دلبستگی؛ فرزندپروری آگاه از آسیب | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
حضانت و سرپرستی کودک از جملۀ امور حسساس و پراهمیت در حوزۀ نهاد خانواده به شمار می‌آید و واضح است، سرپرستی و تربیت کودک سعی و زحمتی فراوان را مطالبه میکند (Lapidus, 2023)؛ از این رو، در همۀ قوانین کشورها، قوانینی برای حضانت تدوین شدهاند که این امر اهمیت توجه به موضوع حضانت را دوچندان کرده است (Heshmati Molaie et al., 2024). علاوه بر این، قبل از پذیرش حضانت کودک، آماده‌سازی والدین برای دریافت فرزند در خانوادۀ خود کاری مهم برای متخصصان کودک و خانواده است؛ زیرا مشکلات عاطفی و رفتاری کودک باعث نارضایتی والدین فرزندپذیر میشوند و دریافت اطلاعات دربارۀ فرزندپروری، آموزش صحیح بهداشت روان و خدمات مشاوره‌ای و پشتیبانی، از ابزارها و راهکارهای قابل پیشبینی برای کاهش تنش‌های ناشی از حضانت فرزند به شمار می‌روند (Gorla et al., 2023)؛ از این رو، رفتار کودکان تحت حضانت نیز به عنوان چالشی دیگر مورد توجه قرار گرفته است و مهم‌ترین پیشبینیکنندۀ رفتار کودکان به فرزندی گرفتهشده سابقۀ منفی رفتار والدین جدید آن‌ها قبل از فرزندآوری است (Hogan et al., 2023)؛ بر همین اساس، در کشور ما، هر ساله بیش از 2000 کودک به دلیل غفلت، خشونت یا سوء رفتار والدین و همچنین، به علت مرگ یا طلاق والدین و در نتیجه، از دست دادن سرپرست، در سیستم‌های نگهداری و مراقبتی (مؤسسههای شبانه‌روزی و شیرخوارگاه‌ها) پذیرش میشوند (Annual report of welfare organization activity, 2017). از سوی دیگر، خانواده‌هایی وجود دارند که به دلایل مختلف، از جمله ناباروری، مایل به پذیرش این کودکان و تجربه کردن نقش والدینی هستند؛ بنابراین، فرزندپذیری راهکاری برای تجربۀ این نقش برای زوجین نابارور و کودکانی است که از مراقبت و عاطفۀ والدینی محروم‌اند (Howe & Weber, 2023). بنا بر آن چه بیان شد، فرزندپذیری فرآیند اجتماعی پیچیده‌ای است که معمولاً چالش‌انگیز است و همیشه رضایت‌بخش نیست و والدین فرزندپذیر ممکن است شناخت، دانش و مهارت‌های ضروری برای تطابق با نیازهای کودکی که به فرزندی پذیرفته‌اند را نداشته باشند (Fisher, 2015). در نهایت، مشکلات سازگاری کودکان و فقدان مهارت‌های فرزندپروری در خانواده‌های فرزندپذیر عوامل تنشزا پس از فرزندپذیری هستند که ممکن است به شکست یا انحلال فرزندپذیری منجر شوند (Steinberg et al., 2023). از این دیدگاه، شیوه‌های فرزندپروری و تأثیر آن‌ها بر روی شخصیت کودکان نقشی بسیار مهم در پرورش روحی و روانی آن‌ها دارند (Hutauruk & Yusnadi, 2023). شیوه‌های فرزندپروری، به روش‌هایی گفته میشوند که والدین برای تربیت فرزندان خود به کار می‌گیرند و این شیوه‌ها بیانگر نگرش‌هایی که آنان نسبت به فرزندان خود دارند و قوانینی که برای فرزندان خویش وضع میکنند، هستند (Chu et al., 2021). متغیرهایی مختلف در روابط بین خانواده‌های فرزندپذیر و کودکان تحت سرپرستی آنان اهمیتی بهسزا دارند که یکی از این عوامل ابعاد دلبستگی[1] است. دلبستگی فرایندی دوسویه از ارتباطات هیجانی - عاطفی است که رشد روان‌شناختی، فیزیکی و شناختی کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد، مبنایی برای اعتماد و بی‌اعتمادی کودک به شمار می‌آید، چگونگی ارتباط کودک با دنیا را شکل می‌دهد و نحوۀ یادگیری و ارتباطات را در سراسر زندگی مشخص میکند (Fraley & Roisman, 2019). همچنین، پرز[2] (2023) معتقد است دلبستگی هیجانی پایدار باعث پیوند خانوادگی، حمایت از کودک و ایجاد استقلال، روابط مناسب با گروه همسالان و نقش والدینی می‌شود. بنا بر نظر بالبی[3] (1969)، تجربه‌های اولیۀ کسب‌شده توسط کودک در نظامی به نام الگوی درونکاوی درونیسازی می‌شود. این الگو نه فقط حکم یک مدل را برای ارتباطات اجتماعی آیندۀ فرد دارد، بلکه قوانینی نانوشته برای اینکه چگونه فرد تجربه کند، ابراز وجود کند و با عواطف پریشان خود کنار بیاید را فراهم میکند. در همین زمینه، موهان[4] (2023) معتقد است الگوهای عملی از «چهرۀ دلبستگی» و «خود» زیربنای دلبستگی والد - کودک را تشکیل میدهند و تحت تأثیر تجربه‌های مکرر روزانه با چهرۀ دلبستگی ساخته میشوند. مورلی و مورگان[5] (2011) نیز نشان دادهاند دلبستگی والد - کودک با سازگاری کودک و همچنین، با شایستگی عملکرد وی در موقعیت‌های دیگر رابطه دارد و تعامل والد - کودک تأثیری عمیق بر رفتار و کاهش اضطراب کودک و والد دارد. بنا بر آنچه بیان شد، بررسی و پژوهش‌های آینزورث[6] (1989) در راستای تکمیل پژوهش‌های بالبی به وسیلۀ معین کردن تفاوت‌های فردی در دوران رشد که بر روی دلبستگی تأثیرگذار هستند، به تشخیص یک نوع دلبستگی ایمن[7] و دو نوع دلبستگی ناایمن[8] منجر شد. در دلبستگی ایمن، کودکان از مراقب خود به عنوان تکیهگاهی امن استفاده میکنند. زمانی که مراقب آن‌ها را ترک میکند، ممکن است گریه کنند یا نکنند که علت گریۀ آن‌ها غیبت مراقب و ترجیح دادن آن‌ها به افراد غریبه است. زمانی که مراقب برمیگردد، آن‌ها گریه را قطع میکنند و به طور فعال به دنبال ارتباط با مراقب هستند. در دلبستگی اجتنابی، کودکان، زمانی که مراقب حضور دارد، به وی بی‌اعتنا هستند. حتی زمانی که مراقب آن‌ها را ترک میکند، معمولاً ناراحت نمیشوند و به فرد غریبه همانند مراقب خود واکنش نشان میدهند. در دلبستگی اجتنابی ناایمن، کودکان، قبل از جدایی، به دنبال نزدیکی به مراقب خود هستند و معمولاً کاوش نمیکنند چه چیزی به صلاحشان است. زمانی که مراقب آن‌ها را ترک میکند، معمولاً ناراحت و پس از برگشت او عصبانی میشوند و رفتارهای خصمانه مانند کتک زدن و هول دادن نشان میدهند. برخی از آن‌ها هنگام بغل شدن به گریه ادامه میدهند و نمیتوان آن‌ها را به‌راحتی آرام کرد. در دلبستگی دوسوگرا، کودکان هنگام برگشت مراقب رفتارهای سردرگم و متضاد نشان میدهند. ممکن است در حالی که مراقب آن‌ها را بغل کرده است، با هیجان سطحی و افسرده مانند روی برگرداندن واکنش نشان دهند. معمولاً، آن‌ها هیجان خود را به شکل صورت بهت‌زده یا حالت‌های بدن عجیب‌وغریب و خشک ابراز میکنند (Lass-Hennemann et al., 2022). آشفتگی هیجانی از جملۀ متغیرهای مطرح دیگر در میان والدین فرزندپذیر است (Paine et al., 2021). در واقع، آشفتگی هیجانی فرایندی پیچیده و ترکیب‌شده از چند هیجان اصلی مانند اضطراب، استرس، افسردگی و استیصال است و معمولاً، زمانی بروز می‌یابد که فرد در شرایط پراسترس قرار دارد؛ اما قادر نیست آن را مدیریت کند و دچار ناتوانی می‌شود (Ringeisen et al., 2017). آشفتگی هیجانی دارای چهار مؤلفۀ جسمی، هیجانی، شناختی و رفتاری است (Inzlicht et al., 2015). در مؤلفۀ جسمی، دستگاه سمپاتیک فعال می‌شود و در نتیجه، پیامدهای منفی مانند افزایش فشارخون، مشکلات قلبی، اختلالات گوارشی و تضعیف سیستم ایمنی بدن بروز می‌یابند. در مؤلفۀ هیجانی، فرد چند هیجان منفی را تجربه میکند و در شبکه‌ای از تجربه‌های ناخوشایند گیر می‌افتد. در مؤلفۀ شناختی، ارزیابی فرد از موقعیت این است که او قادر به سامان دادن موقعیت نیست و در نتیجه، هر گونه هدف‌گزینی و برنامه‌ریزی با شرایط دشوار پیشرو امکان‌پذیر نخواهد بود. در مؤلفۀ رفتاری، نیز فرد با رفتارهای پرخاشگرانه یا بی‌هدف به موقعیت‌های پرتنش پاسخ می‌دهد (Denton, 2022). از سوی دیگر، کودکانی که زمان طولانی را در مراکز شبانه‌روزی زندگی میکنند دارای مشکلات هیجانی، رفتاری و اختلالات ارتباطی هستند و به همین دلیل، در ارتباط با همسالان بیشتر با شکست مواجه میشوند (Pathak-Shelat & Bhatia, 2021). هنگامی که این کودکان در محیط جدید به عنوان فرزندخوانده پذیرفته میشوند، این مشکلات گاه باعث بروز مشکلات در فرآیند سازگاری کودک با محیط خانوادۀ جدید و عدم توانایی والدین در کنترل آن‌ها و در نهایت، مشکلات در روابط والدینی میشوند و با توجه به خطر بروز تعارض در روابط والد – کودک، ضرورت آماده‌سازی والدین بالقوه برای درک حضور فرزند جدید در محیط خانواده و وجود مهارت‌های فرزندپذیری ویژه برای این والدین آشکار است (Yull & Wilson, 2018). بنا بر آنچه بیان شد، هر خانواده شیوه‌هایی ویژه را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش به کار می‌گیرد و این شیوه‌ها که شیوه‌های فرزندپروری نامیده میشوند، متأثر از عوامل مختلف از جمله عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره هستند (Hardianto et al., 2022) و یکی از این روش‌ها فرزندپروری آگاه از آسیب (CP)[9] است. فرزندپروری آگاه از آسیب به معنای داشتن آگاهی در تمام تعاملات والدین با کودک است (شیرانینیا و همکاران، 1399). هدف فرزندپروری آگاه از آسیب ارتباط عمیق‌تر با فرزندان و پرورش ماهیت آن‌ها است. این مدل شامل پنج بعد گوش دادن با توجه کامل، پذیرش بدون قضاوت خود و کودک، آگاهی هیجانی نسبت به خود و کودک و خودتنظیمی در رابطه با فرزندپروری است (Matin et al., 2021). به بیانی دیگر، فرزندپروری آگاه از آسیب مستلزم تغییر در نحوۀ نظارت بر رفتار کودک و پاسخ آگاهانه به نیازهای او است (Voloshenko, 2023). در همین راستا، مطالعات حاکی از آن هستند که شیوۀ فرزندپروری آگاه از آسیب اثربخشی خود را در حوزه‌های مختلف مانند افزایش رضایتمندی مراقبان، بهبود عملکرد خانواده، مهارت‌های فرزندپروری والدین و کاهش مشکلات رفتاری فرزندان نشان داده است (زرگر و باقریان سرارودی، 1396). نظریۀ مطرحشده در فرزندپروری آگاه از آسیب این ایدۀ اصلی را مطرح میکند که فرزندان به عنوان افرادی با هویت و نیازهای مختلف به دنیا می‌آیند و والدین مسئولیت دارند تا با توجه به تفاوت‌های فرزندان و نیازهای آن‌ها، راه‌هایی مناسب را برای پرورش و تربیت آن‌ها انتخاب کنند (نرسی و آرزومندی، 1401). معمولاً، والدین با رعایت اصول فرزندپروری آگاهانه از آسیب از افکار، احساسات و رفتارهای خود آگاه‌تر میشوند و نگرش غیرقضاوتی، بدون قید و شرط و زیستن در زمان حال را نسبت به فرزندان خود پیدا میکنند (Cowling & Gordon, 2022)؛ بنابراین، برنامه‌های مداخله‌ای فرزندپروری آگاه از آسیب به مزایای مثبت زیادی از جمله دلبستگی سالم‌تر در کودکان (Medeiros et al., 2016؛Moreira et al., 2018) و تابآوری بیشتر در والدین (Neff & Faso, 2014؛Cowling & Gordon, 2022 ) منجر میشوند. بنابراین، به طور خلاصه، می‌توان گفت اهمیت فرزندپروری، سبک‌های دلبستگی (Quintigliano et al., 2021) و اثرات ناشی از آشفتگی هیجانی (Hou et al., 2020) عواملی هستند که تأثیر آن‌ها بر روی خانواده‌های فرزندپذیر به ویژه فرزندخوانده‌ها بسیار زیاد است و با توجه به اهمیت موضوع در ارتقای مهارت‌های فرزندپروری در خانواده‌های فرزندپذیر، مداخلههای آموزشی متفاوتی مطرح شدهاند که یکی از این رویکردها، الگوی فرزندپروری آگاه از آسیب است. در همین راستا، پژوهش‌های انجامشده توسط کامرانی فکور و همکاران (1398) نشان دادند با وجود اینکه کودکان فرزندخوانده با مشکلاتی مانند تجربه‌های ناگوار آزار و غفلت پیش از فرزندپذیری، تأثیرات سوء زندگی مؤسسه‌ای و همچنین، مشکلات جسمی و روان‌شناختی وارد زندگی خانوادۀ فرزندپذیر میشوند، به‌کارگیری برخی از راهبردهای مدبرانۀ رویارویی توسط والدین فرزندپذیر می‌تواند به موفقیت فرزندپذیری کمک کند. به‌کارگیری سبک‌های مواجهۀ مسألهمدار، وجود شناخت و آمادگی پیش از اقدام فرزندپذیری، حل‌وفصل مشکلات ناباروری، مذاکره و توافق والدین برای فرزندپذیری، داشتن نگرش مثبت به فرزندپذیری و وجود حمایت‌های اجتماعی، از جملۀ این راهبردها هستند. شیرانینیا و همکاران (1399) نشان دادند آموزش فرزندپروری ذهنآگاهانه بر سلامت روان و کفایت فرزندپروری مادران کودکان با نیازهای ویژه اثرگذار است. قنواتی و همکاران (1399) نشان دادند آموزش فرزندپروری ذهنآگاهانه بر تنیدگی والدین در مادران دارای کودک مبتلا به اختلالات طیف اتیسم تأثیرگذار است و موجب کاهش تنیدگی می‌شود. گودینی و همکاران (1396) نیز نشان دادند آموزش مدیریت هیجان به مادران موجب کاهش مشکلات رفتاری فرزندان از دیدگاه والدین می‌شود. هو[10] و همکاران (2020) بیان کردند وجود سبک فرزندپروری آگاهانه موجب کاهش پریشانی عاطفی و تقویت سبک تفکر می‌شود. هی[11] و همکاران (2024) نشان دادند فرزندپروری آگاهانه موجب پرورش خلاقیت و صمیمیت بین والد - کودک می‌شود. ون در آسدونک[12] و همکاران (2022) نشان دادند مداخله‌ای مبتنی بر دلبستگی و فرزندپروری آگاه از آسیب برای والدین و کودکان خردسال می‌تواند موجب بهبود صمیمیت و کاهش پرخاشگری شود و همچنین، نتایج پژوهش‌های استناسون و رومانو[13] (2022) نشان داد برنامۀ تربیتی آگاه از تروما برای والدین موجب تقویت و اهمیت آموزش فرزندپروری می‌شود. با توجه به پژوهش‌های انجامشده، پژوهشی یافت نشد که تأثیر مداخلۀ فرزندپروری آگاه از آسیب بر والدین فرزندپذیر را بررسی کرده باشد و همچنین، با توجه به خلأ پژوهشی عدم بررسی هم‌زمان متغیرهای پژوهش با یکدیگر در این زمینه، این مطالعه به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که آیا فرزندپروری آگاه از آسیب بر سبک دلبستگی و آشفتگی هیجانی در خانواده‌های فرزندپذیر مؤثر است؟
روش پژوهش این پژوهش با توجه به هدف آن از نوع نیمهآزمایشی با طرح پیش‌آزمون - پس‌آزمون و دورۀ پیگیری 45روزه به همراه گروه آزمایش و کنترل بود. در طرح پژوهشی ارائهشده، با توجه به اینکه در پژوهش‌های آزمایشی و نیمهآزمایشی، دستکم تعداد 15-12 نفر برای هر گروه توصیه شده است (Wilson et al., 2007). 40 والد فرزندپذیر مراجعهکننده به مراکز بهزیستی دارای کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست در سطح شهر اصفهان در تابستانماه سال 1402، بر اساس معیارهای ورود و خروج به صورت در دسترس، با در نظر گرفتن ریزش آماری انتخاب شدند. پس از نمونه‌گیری اولیه و اجرای پرسشنامه‌ها به عنوان پیش‌آزمون، این 40 نفر (والد) به صورت تصادفی در دو گروه 20نفری به طور تصادفی جای داده شدند. معیارهای ورود به پژوهش عبارتاند از: تمایل به شرکت در پژوهش، داشتن حداقل تحصیلات سیکل، داشتن دستکم یک کودک به فرزندی پذیرفتهشده در دامنۀ سنی 5 تا 10 سال، حداقل سن والدین برای مادران 25-35 و برای پدران 30-40 سال و معیارهای خروج از پژوهش عبارتاند است از: عدم تمایل به شرکت در پژوهش یا ادامۀ مطالعه، قرار گرفتن تحت درمان‌های پزشکی و روانپزشکی که در فرایند آموزش مداخله کنند، ابتلا به آسیب‌های روان‌شناختی حاد مانند اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، اختلال شخصیتی و سوء مصرف مواد بر اساس مصاحبۀ تشخیصی بالینی و غیبت بیش از دو جلسه در مراحل آموزش. در پژوهش حاضر، متغیرهای وابسته در دوره‌های پیش‌آزمون - پس‌آزمون و پیگیری با استفاده از پرسشنامه‌های آشفتگی هیجانی و سبک‌های دلبستگی والد - کودک بررسی شدند. ابزار پژوهش پرسشنامۀ آشفتگی هیجانی پرسشنامۀ آشفتگی هیجانی (EDQ)[14] توسط سیمونز و گاهر[15] (2005) به منظور سنجش آشفتگی هیجانی طراحی و تدوین شده است. این پرسشنامه دارای 15 پرسش و 4 مؤلفۀ تحمل پریشانی هیجانی، جذب، ارزیابی و تنظیم است و بر اساس طیف لیکرت، با پرسشهایی (مانند زمانی که پریشان یا آشفته هستم، فقط به این می‌توانم فکر کنم که چه احساس بدی دارم.) آشفتگی هیجانی را با مقیاس پاسخگویی کاملاً موافقم = 5 تا کاملاً مخالفم = 1 میسنجد. تحمل پریشانی هیجانی شامل پرسشهای 1، 3 و5، جذب شامل پرسشهای (2-4-15) ارزیابی شامل پرسشهای 6، 7، 9، 10، 11 و 12 و تنظیم شامل پرسشهای 8، 13 و 14 است. دامنۀ امتیاز این پرسشنامه بین 15 تا 75 است که هرچه امتیاز حاصل‌شده از این پرسشنامه بیشتر باشد، نشان‌دهندۀ میزان آشفتگی هیجانی بیشتر است و برعکس. در پژوهش محمودپور و همکاران (1400)، روایی محتوایی و صوری و ملاکی این پرسشنامه مناسب ارزیابی شده است و ضریب آلفای کرونباخ محاسبه‌شده برای این پرسشنامه بیشتر از 7/0 برآورد شد و برای مؤلفه‌های تحمل پریشانی هیجانی 74/0، جذب 72/0، ارزیابی 76/0 و تنظیم 81/0 به دست آمد. همچنین، در پژوهش حاضر، پایایی پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ 90/0 به دست آمد. پرسشنامۀ روابط میان دلبستگی والد - کودک پرسشنامۀ روابط میان دلبستگی والد – کودک (QP-CAS)[16] مقیاسی است که توسط کاپنبرگ و هالپرن[17] (2006) ساخته شده است و از 20 گویه و 4 خردهمقیاس تکامل انطباقی مثبت (6 پرسش)، واکنش هیجانی (4 پرسش)، رفتارهای منفی (6 پرسش) و دوری گزیدن از حمایت چهرۀ دلبستگی[18]/فرد مراقب (4 پرسش) تشکیل شده است که به منظور ارزیابی دلبستگی به کار می‌روند. نمره‌گذاری پرسشنامه به صورت طیف لیکرت 4نقطه‌ای است که در آن، برای گزینه‌های «هرگز»، «به‌ندرت»، «اغلب اوقات» و «همیشه»، بهترتیب امتیازهای 1، 2، 3 و 4 در نظر گرفته میشوند. برای به دست آوردن امتیاز مربوط به هر بُعد، مجموع امتیازهای پرسشهای مربوط به آن بُعد با هم جمع میشوند. در پژوهش سلیمانی و همکاران (1393)، روایی و پایایی این آزمون بررسی شدهاند. نتایج آزمون تحلیل عاملی نشان داد آزمون تحلیل عامل اکتشافی برابر 73/0 و در سطح مطلوب بوده است. ضرایب همسانی درونی این پرسشنامه در حد بالا به دست آمد (سلیمانی و همکاران، 1393). همچنین، ضریب پایایی پرسشنامۀ یادشده در پژوهش حاضر به وسیلۀ آلفای کرونباخ 79/0 گزارش شده است.
روش اجرا و تحلیل داده‌ها ابتدا با مراجعه به مرکز بهزیستی شهر اصفهان، اهداف پژوهشی شرح داده شدند و با هماهنگی بهزیستی، پژوهشگر به مرکز شبهخانوادۀ بهزیستی معرفی شد. به منظور اجرای پژوهش، ابتدا، آزمودنی‌های هر دو گروه آزمایش و کنترل پرسشنامه‌های روابط میان دلبستگی و آشفتگی هیجانی را تکمیل کردند. سپس، آزمودنی‌های گروه آزمایش (والدین) به مدت 10 جلسۀ (جلسه‌های هفتگی در مرکز شبهخانوادۀ بهزیستی در شهر اصفهان) 120 دقیقه‌ای تحت مداخلۀ فرزندپروری آگاه از آسیب بوگلز و راستیفو[19] (2013) قرار گرفتند؛ در حالی که گروه کنترل هیچگونه مداخله‌ای را در این درمان دریافت نکرد. پس از اتمام جلسهها به عنوان پس‌آزمون و بعد از گذشت 45 روز، آزمودنی‌های هر دو گروه به عنوان دورۀ پیگیری مجدد آزمون شدند. جلسه‌های آموزشی - درمانی از تاریخ 20/4/1402 لغایت ۳0/6/1402 به صورت گروهی توسط پژوهشگر با کسب تجربۀ تدریس و انجام مطالعهها و تسلط بر اصول آموزش فرزندپروری برگزار شدند. ملاحظههای اخلاقی در تمام مراحل انجام پژوهش رعایت شدند، از جمله کسب رضایتنامۀ کتبی آگاهانه از شرکتکنندگان برای شرکت در مطالعه، اطمینان دادن به مشارکتکنندگان دربارۀ حفظ محرمانه ماندن اطلاعات، اطمینان دادن به مشارکت کنندگان برای خودداری از شرکت در مطالعه در هر زمان در صورت تمایل آنان و حتی آزاد بودن برای خروج از پژوهش در هر مرحله از پژوهش و ارائۀ نتایج پژوهش به شرکتکنندگان در صورت درخواست آن‌ها. پژوهش حاضر دارای کد اخلاق به شمارۀ IR. IAU. KHUISF. REC.1402. 338 از کمیتۀ اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان اصفهان است. تجزیه و تحلیل داده‌ها با کمک نرم‌افزار SPSS 23 به روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر انجام شد. گفتنی است، از آنجا که پروتکل حاضر نخستین بار در ایران توسط پژوهشگر اجرا شد، توسط پنج نفر از متخصصان حوزۀ کودک و نوجوان از نظر ساختار، محتوا، زمان و فرایند برنامه ارزیابی و تأیید شد و به طور مقدماتی نیز بر روی 10 خانوادۀ فرزندپذیر اجرا شد. نتیجۀ ارزیابی این پروتکل که توسط 5 ارزیاب متخصص حوزۀ روان‌شناسی انجام شد، بر اساس روایی محتوایی (CVI)[20] و از نظر آماری معادل عدد 99/0 شد؛ به این ترتیب، قابلیت اجرایی پروتکل اثبات شد. در جدول (1)، شرح محتوای مداخلۀ انجامشده آورده شده است.
جدول 1: محتوای جلسه‌های فرزندپروری آگاه از آسیب بوگلز و راستیفو (2013) Table 1: Content of trauma-informed parenting sessions by Bogles and Rastifou (2013)
در بخش آمار استنباطی، از آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر با کمک نرم‌افزار SPSS 23 استفاده شد.
یافته‌ها میانگین و انحراف استاندارد سن آزمودنی‌ها در گروه آزمایش 91/2 ± 1/32 سال و در گروه کنترل 4/4 ± 35/3 سال و مقایسۀ میانگین‌ها با استفاده از آزمون تی مستقل حاکی از عدم وجود تفاوت معنادار در میانگین سنی دو گروه بود (14/1- =t، 260/0 =p). فروانی و درصد فراوانی سایر متغیرهای جمعیتشناختی شامل تحصیلات و نوع فرزندپروری در جدول (2) ارائه شدهاند.
جدول 2: یافته‌های توصیفی متغیرهای جمعیتشناختی Table 2: Descriptive statistics of demographic variables
نتایج آزمون خی دو دومتغیره در بررسی تفاوت فراوانی متغیرهای جمعیتشناختی در دو گروه نشان داد این ویژگی‌های جمعیتشناختی در دو گروه تفاوتی معنادار ندارند (05/0<p). یافته‌های توصیفی متغیرهای پژوهش در جدول (1) ارائه شده است.
جدول 3: شاخص‌های توصیفی متغیرهای پژوهش به تفکیک سه گروه و سه مرحلۀ پژوهش Table 3: Descriptive indices of the scores of the research variables by two groups and three stages of the research
همانطور که در جدول (3) مشاهده می‌شود، میانگین نمرههای واکنش هیجانی و ابعاد روابط میان دلبستگی در گروه مداخله (فرزندپروری آگاه از آسیب) نسبت به گروه کنترل در مراحل پس‌آزمون و پیگیری نسبت به مراحل پیش‌آزمون، تغییراتی بیشتر را نشان می‌دهد. استفاده از آزمون‌های پارامتریک اندازه‌های مکرر مستلزم رعایت چند پیشفرض اولیه شامل نرمال بودن نمرهها، برابری واریانس‌ها و برابری ماتریس کوواریانس است. نتایج آزمون شاپیرو ویلکز[21] برای بررسی نرمال بودن توزیع نمرهها در گروه‌ها، آزمون لوین[22] برای بررسی برابری واریانس نمرهها و آزمون ماچلی[23] برای بررسی یکنواختی ماتریس واریانس - کوواریانس در دو گروه در جدول (4) ارائه شده است.
جدول 4: نتایج پیش‌فرض‌های نرمال بودن و برابری واریانس‌ها Table 4: The results of normality and equality of variance
هدف از بررسی پیشفرض نرمال بودن آن است که نرمال بودن توزیع نمرههای همسان با جامعه را بررسی کند. این پیشفرض حاکی از آن است که تفاوت مشاهدهشده بین توزیع نمرههای گروه نمونه و توزیع نرمال در جامعه برابر صفر است. برای این منظور، از آزمون شاپیرو ویلکز استفاده شد. نتایج حاصل از اجرای این پیشفرض در رابطه با نمرههای متغیرهای پژوهش در جدول (3) نشان داد فرض صفر مبنی بر نرمال بودن توزیع نمرهها در متغیرهای پژوهش در هر سه مرحلۀ پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری در هر دو گروه باقی است (در همۀ سطوح، معناداری بیشتر از 05/0 است). پیشفرض لوین مبنی بر برابری واریانس‌ها در گروه‌ها در متغیرهای پژوهش در هر سه مرحلۀ پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری تأیید شده است (سطح معناداری بیشتر از 05/0 است)؛ اما پیشفرض یکنواختی کوواریانس‌ها با استفاده از آزمون ماچلی در متغیرهای پژوهش رد شده است (05/0>p)؛ از این رو، در بررسی فرضیه‌های پژوهش، از آزمون محافظهکارانه گرینهاوس – گیزر[24] استفاده می‌شود. نتایج مقایسۀ بینآزمودنی و درونآزمودنی در متغیرهای پژوهش در جدول (5) ارائه شده است.
جدول 5: نتایج تحلیل اثرات بینآزمودنی و درونآزمودنی در متغیرهای پژوهش Table 5: The result of Tests of between-subject and within-Subjects in research variables
بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده در جدول (5)، در تحلیل بینآزمودنی، میانگین نمرههای متغیرهای آشفتگی هیجانی (17/7=F، 05/0>p)، تکامل انطباقی مثبت (84/6=F، 05/0>p)، واکنش هیجانی (63/39=F، 001/0>p)، رفتارهای منفی (089/17=F، 001/0>p) و دوریگزینی از حمایت فرد مراقب (31/36=F، 001/0>p) در گروه آزمایش (فرزندپروری آگاه از آسیب) و کنترل تفاوتی معنادار دارد. بر اساس نتایج در تحلیل‌های درونآزمودنی، نیز اثر اصلی زمان معنادار است که نشان می‌دهد بین میانگین نمرههای متغیرهای آشفتگی هیجانی (49/11=F، 001/0>p)، تکامل انطباقی مثبت (35/15=F، 001/0>p)، واکنش هیجانی (05/13=F، 001/0>p)، رفتارهای منفی (53/70=F، 001/0>p) و دوریگزینی از حمایت فرد مراقب (74/72=F، 001/0>p) در مراحل پژوهش به طور کلی تفاوتی معنادار وجود دارد. نتایج نشان داده است تعامل اثر زمان و عضویت گروهی نیز در متغیرهای آشفتگی هیجانی (72/10=F، 01/0>p)، تکامل انطباقی مثبت (05/19=F، 001/0>p)، واکنش هیجانی (34/13=F، 001/0>p)، رفتارهای منفی (03/63=F، 001/0>p) و دوریگزینی از حمایت فرد مراقب (45/61=F، 001/0>p) معنادار است که نشان می‌دهد تغییرات مراحل پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری در هر یک از گروه‌ها معنادار بودهاند. نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی[25] برای مقایسۀ گروه‌های آزمایش و کنترل در مراحل پژوهش در جدول (6) ارائه شده است.
جدول 6: نتایج آزمون تعقیبی برای مقایسۀ دو گروه به تفکیک متغیرهای پژوهش در دو مرحلۀ پس‌آزمون و پیگیری Table 6: Result of Bonferroni test for Comparison of two groups according to research variables in two stages of post-test and follow-up
نتایج در جدول (6) نشان می‌دهد تفاوت گروه آزمایش، یعنی فرزندپروری آگاه از آسیب، با گروه کنترل در همۀ متغیرهای پژوهش در مرحلۀ پیش‌آزمون غیرمعنادار است (05/0<p)؛ اما نتایج نشان داده است تفاوت دو گروه در متغیرهای آشفتگی هیجانی و ابعاد روابط میان دلبستگی در مرحلۀ پس‌آزمون و پیگیری معنادار به دست آمده است (001/0>p). تأثیر فرزندپروری آگاه از آسیب بر آشفتگی هیجانی برابر 8/27 درصد و در مرحلۀ پیگیری برابر 6/27 درصد حاصل شده است. میزان تأثیر آموزش‌ها در ابعاد تکامل انطباقی مثبت، واکنش هیجانی، رفتارهای منفی و دوریگزینی از حمایت فرد مراقب در پس‌آزمون بهترتیب برابر 5/27، 45، 55 و 6/63 درصد و در مرحلۀ پیگیری برابر 4/32، 9/57، 38 و 62 درصد حاصل شده است.
بحث و نتیجه‌گیری در مجموع، یافته‌های این پژوهش نشان داد فرزندپروری آگاه از آسیب بر روابط میانفردی دلبستگی و آشفتگی هیجانی در خانواده‌های فرزندپذیر مؤثر است. در نهایت، آموزش فرزندپروری آگاه از آسیب به عنوان رویکردی نوین موجب تغییر در متغیرهای پیشایندی، همچون روابط میان دلبستگی و آشفتگی هیجانی در خانواده‌های فرزندپذیر می‌شود؛ از این رو، لازم است متغیرهای بالا به طور ویژه در زمینۀ بهبود شرایط خانواده‌های فرزندپذیر مورد توجه پژوهشگران قرار گیرند. نتایج نشان داد آموزش فرزندپروری آگاه از آسیب بر روابط میان دلبستگی اثرگذار است (001/0>p). نتایج پژوهش حاضر با یافته‌های مدیروس[26] و همکاران (2016)؛ موریرا[27] و همکاران (2018) و هی[28] و همکاران (2024) مبنی بر آنکه فرزندپروری آگاهانه موجب تقویت تمایلات خلاقانۀ کودکان و بهبود رابطه و صمیمیت بین والد - کودک می‌شود، همخوان است. در تبیین این نتیجه، می‌توان این‌طور استنباط کرد که شیوه‌های فرزندپروری و آموزش مبتنی بر آن روش‌هایی هستند که والدین در برخورد با فرزندان خود اعمال میکنند و در شکل‌گیری و رشد آنان در دوران کودکی و ویژگی‌های بعدی شخصیتی و رفتاری آن‌ها تأثیری عمیق دارند. همچنین، دلبستگی فرآیندی است که طی آن، پیوندی عاطفی در روابط مادر و نوزاد شکل می‌گیرد و نوزاد از لحاظ عاطفی به والدین خود دلبستگی پیدا میکند (Morely & Morgan, 2011). در تبیین یافتۀ حاضر، می‌توان اذعان کرد والدین آگاه هم برای رفتار خودمختارانه و هم برای انضباط ارزش قائل هستند و کنترل منطقی و نیز آزادی حساب‌شده موجب می‌شود کودکان قوانین و اصول رفتارهای صحیح را درونی کنند و در قبال اعمال و رفتار خود احساس مسئولیت کنند. این والدین افزون بر اینکه گرم و بامحبت هستند، کودکانشان را به طرف استقلال سوق میدهند و در نتیجه، زمینه‌ای را فراهم میکنند که در آن، کودک احساس ارزشمندی کند. این ویژگی‌های گفته‌شده از ویژگی‌های افراد دارای روابط میان دلبستگی ایمن نیز است که در الگوهای فعال‌سازی درونی خود و دیگران به این نتیجۀ شناختی می‌رسند که خودشان ارزشمند هستند و ارزش مراقبت شدن را دارند و دیگران هم (در اینجا، والدین فرزندپذیر) افرادی مراقبت‌کننده و پاسخگو خواهند بود که در مواقع لزوم، حاضر هستند و نیازهایشان را ارضاء خواهند کرد. افراد دارای دلبستگی ایمن آن دسته از افرادی هستند که حسی مثبت نسبت به خود و درکی مثبت از دیگران دارند و از لحاظ اجتماعی اعتمادبه‌نفسی بیشتر دارند و موفق‌تر هستند؛ بنابراین، مداخلۀ فرزندپروری آگاه با تقویت آگاهی و دانش والدین در گام‌های هفتم، با تمرین شفقت و مهربانی و ارتباط دوباره با بدن خود در جایگاه والدین فرزندپذیر و تماشای بدن در طول استرس فرزندپروری، توانست آنان را از مزایای سبک دلبستگی ایمن هوشیار کند؛ از این رو، دور از انتظار نیست که فرزندپروری آگاه با تقویت چنین گام‌ها و تمرینهایی موجبات فضایی ایمن همراه با سبک دلبستگی ایمن را فراهم کند. در نگاهی دیگر، مداخلۀ فرزندپروری آگاه از آسیب با تقویت پنج بُعد بینفردی که شامل 1-به حرف‌های کودک گوش دادن، 2-داشتن نگرش غیرقضاوتی؛ 3-پذیرش خود و کودکان با تمام ویژگیهایی که دارند؛ 4-گسترش دادن آگاهی هیجانی دربارۀ خود و کودک و 5- نظم دادن به روابط در فرزندپروری است، به این نکته اشاره دارد که والدین کمتر رفتار واکنشی نسبت به کودکانشان دارند و با شیوه‌های آرام‌تر با کودکانشان برخورد میکنند و یک دفعه واکنش نشان نمی‌دهند و ایجاد دلسوزی به خود به عنوان والد و همچنین، دلسوزی به کودک را بهتر درک میکنند (He et al., 2024). بنابراین، والدین آگاه از آسیب، به ویژه در رابطه با کودکانی که از بهزیستی به فرزندی پذیرفته میشوند، نیازمند داشتن نگرش دلسوزانه و پذیرشی با آگاهی هستند تا بتوانند نیازهای آنان را بهدرستی پاسخ دهند؛ از این رو، مداخلۀ حاضر به آگاه کردن والدین از دنیای درون خود و دنیای کودکان، زمانی که والد با کودک تعامل میکند و به همان اندازه، به انتخاب شیوه‌های فرزندپروری توسط والدین اشاره دارد که برای والدین ارزشمند و هدفمند هستند. در نهایت، در ورای این آموزش‌ها و تکالیف ارائهشده، روابط میان دلبستگی ایمن که ناشی از نگاه دلسوزانه و بدون قضاوت است افزایش مییاید؛ بنابراین، تکامل انطباقی مثبت، واکنش هیجانی و دوری گزیدن از حمایت چهرۀ دلبستگی/فرد مراقب افزایش و رفتارهای منفی کاهش (که ناشی از قضاوتگری هستند) می‌یابند. همچنین، نتایج نشان داد فرزندپروری آگاه از آسیب موجب بهبود آشفتگی هیجانی مادران می‌شود؛ از این رو، نتایج پژوهش حاضر با یافته‌های ون در آسدونک و همکاران (2022) مبنی بر اینکه مداخله‌ای مبتنی بر دلبستگی و فرزندپروری آگاه از آسیب موجب کاهش آشفتگی و پرخاشگری و در نهایت، بهبود صمیمیت والد - کودک می‌شود و یافته‌های استناسون و رومانو (2022) مبنی بر اثرگذاری فرزندپروری آگاه از آسیب برای والدین و کاهش آشفتگی همخوان است. در تبیین یافته‌های پژوهش، می‌توان بیان کرد آموزش فرزندپروری آگاه باعث می‌شود والدین فرزندپذیر شناختی هرچه بهتر از خود و فرزندانشان پیدا کنند. همچنین، طی این آموزش‌ها، والدین آموختند به خود، شرایط و کودکان خود، زمانی که آنان را به فرزندخواندگی پذیرفته‌اند، بدون پیش‌فرض‌های قبلی نگاه کنند؛ زیرا نگاه بدون قضاوت والدین به فرزندان به بهبود روابط آنان با کودکانشان کمک میکند و در نتیجه، کاهش مشکلات رفتاری کودکان آنان را به همراه دارد. والدین بیشترین ارتباط را با فرزند دارند و اگر این ارتباط مخدوش باشد، خود عاملی مهم در دامن زدن به مشکلات در کودکان می‌شود؛ بنابراین، فرزندپروری آگاه از آسیب به عنوان منبع روان‌شناختی بالقوه در مواقع استرس عمل میکند و به والدین کمک میکند تا مقابلهای سازگارتر داشته باشند و از تأثیرات مخرب ناشی از ارزیابی‌های روان‌شناختی مرتبط با فرزندپروری و خانواده اجتناب کنند (Turpyn & Chaplin, 2016). همچنین، در این روش، والدین با انجام مراقبۀ عشق و دوستی و تمرینهای خودشفقتی، یاد گرفتند نسبت به خود، فرزندان و دیگران مهربانی و شفقت داشته باشند و همین امر باعث کاهش خودسرزنشگری و استرس در آن‌ها می‌شود. همچنین، تجربه کردن فرزندان با حواس پنج‌گانه مانند لمس و در آغوش کشیدن باعث افزایش ترشح اکسیتوکسین و در نتیجه، کاهش استرس می‌شود (Hou et al., 2020) که در ورای آن، با کاهش استرس، آشفتگی هیجانی حاکم بر روابط در کودکان نیز کاهش می‌یابد و این آموزش مناسب والدینی است که خودشان از مشکلات روان‌شناختی رنج می‌برند (Monica et al., 2020) و می‌توانند با افزایش آگاهی خود مبنی بر آموزشهای دریافتی، مشکلات روان‌شناختی و آشفتگی هیجانی فرزندان خویش را کاهش دهند. این پژوهش، همچون سایر پژوهش‌ها، دارای محدودیت‌هایی از جمله ارزیابی اطلاعات بر اساس پرسشنامه‌های خودگزارشدهی است و ممکن است مادران و پدران به خاطر داشتن احساسات مادرانه و پدرانه، در جواب دادن صادقانه ملاحظه کرده باشند که همین امر ممکن است نتایج پژوهش را تحت تأثیر قرار داده باشد. بدون شک، متغیرهایی مداخله‌گر همچون تأثیر خرده فرهنگ‌ها و شرایط اجتماعی - اقتصادی می‌توانند در نتایج پژوهش حاضر اثرگذار باشند. به علاوه، در این پژوهش، با توجه به محدودیت پژوهش مبنی بر تعمیم یافته‌ها به خاطر محدود بودن جامعه، پیشنهاد می‌شود پژوهش بر روی دیگر خانواده‌های فرزندپذیر در دیگر شهر و فرهنگ‌ها اجرا شود و در نهایت، با توجه به اینکه این مطالعه، مطالعهای مقطعی است، لازم است پژوهش‌های طولی برای اطلاعات جامع‌تر در این زمینه انجام شوند. بر این اساس، پیشنهاد می‌شود این مداخله به عنوان بهبود سبک‌های دلبستگی ایمن و کاهش آشفتگی هیجانی والدین و کودکان فرزندپذیر در برنامه‌های بهداشت روانی مراکز نگهداری از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست گنجانده شود. همچنین، متولیان مراکز روان‌شناختی و مراکز بهزیستی می‌توانند از این مداخله برای دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های رواندرمانی برای اعضای خانواده‌های فرزندپذیر به صورت دوره‌ای استفاده کنند. همچنین، برنامۀ اختصاصی در راستای اثرات ناشی از آسیب‌های فرزندپروری در خانواده‌های فرزندپذیر توسط متخصصان آموزش داده شود. موازین اخلاقی در این پژوهش، موازین اخلاقی شامل اخذ رضایت آگاهانه، تضمین حریم خصوصی و رازداری رعایت شدند. با توجه به شرایط و زمان تکمیل پرسشنامه‌ها، ضمن تأکید بر تکمیل تمامی پرسشها، شرکتکنندگان دربارۀ خروج از پژوهش مختار بودند. پس از اتمام پژوهش، گروه کنترل نیز تحت مداخله قرار گرفت. همچنین، این پژوهش دارای کد اخلاق از کمیتۀ اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان اصفهان به شمارۀ IR. IAU. KHUISF. REC.1402.338 است. سپاسگزاری نویسندگان نویسندگان پژوهش حاضر بر خود لازم دانستند تا از کلیۀ والدینی که در پژوهش شرکت کردند و همچنین، استاد بزرگوار، دکتر منصوره بهرامیپور، کمال تشکر و سپاسگزاری خود را ابراز کنند. مشارکت نویسندگان پژوهش حاضر حاصل اقتباس از پایاننامۀ کارشناسی ارشد نویسندۀ اول بود که توسط معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان به تصویب رسیده است. تعارض منافع بنا بر اظهار نویسندگان، این مقاله حامی مالی و تعارض منافع ندارد.
[1] attachment style [2] Perez [3] Bowlby [4] Mohan [5] Morely & Morgan [6] Ainsworth [7] secure [8] insecure [9] Conscious parenting [10] Hou [11] He [12] van der Asdonk [13] Stenason & Romano [14] Emotional disturbance questionnaire [15] Simons & Gaher [16] Questionnaire of relationships between parent-child attachment [17] Kappenberg & Halpern [18] Caregiver Support [19] Bögels & Restifo [20] Content Validity Index [21] Shapiro-Wilk Test [22] Levene’s Test [23] Mauchly Test [24] Greenhouse-geisser [25] Bonferroni test [26] Medeiros [27] Moreira [28] He | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
زرگر، ف.، و باقریان سرارودی، ر. (1396). فرزندپروری ذهنآگاهانه: نقش مؤلفه‌های درمان‌های موج سوم رفتاری در حوزۀ فرزندپروری، مجلۀ تحقیقات علوم رفتاری، 13(4)، 3-14. https://rbs. mui.ac.ir/article-1-435-fa.html قنواتی، م.، حمید، ن.، و مهرابی هنرمند، م. (1399). تأثیر آموزش فرزندپروری ذهنآگاهانه بر تنیدگی والدین در مادران دارای کودک مبتلا به اختلالات طیف اتیسم. مجلۀ پرستاری کودکان، ۷(۲)، ۷۵-۸۶. https://jpen.ir/article-1-496-fa.html سلیمانی، ح.، بشاش، ل.، و لطیفیان، م. (1393). خصوصیات روان‌سنجی پرسشنامۀ روابط میانی دلبستگی برای دورۀ سنی میانی کودکی. روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 4(16)، 41-63. https://jpmm.marvdasht.iau.ir/article_590.html شیرانینیا، خ. رمضانی، ش.، و سودانی، م. (1399). تأثیر آموزش فرزندپروری ذهنآگاهانه بر سلامت روان و کفایت فرزندپروری مادران کودکان با نیازهای ویژه. پژوهش‌های مشاوره (تازه‌ها و پژوهش‌های مشاوره)، 19(76)، 70-91. https: //www. sid.ir/paper/394631/fa کامرانی فکور، ش.، رسول‌زاده طباطبایی، ک.، رزاقی، ر.، و احمدی، ف ا. (1398). تجارب خانواده‌های فرزندپذیر از مشکلات کودکان فرزندخوانده: رویکرد نظریۀ زمینه‌ای. رفاه اجتماعی، ۱۹(۷۴)، 167-206. https://refahj.uswr.ac.ir/article-1-3339-fa.html گودینی ر.، پور محمدرضای تجریشی، م.، طهماسبی، س.، و بیگلریان، ا. (1396). تأثیر آموزش مدیریت هیجان به مادران بر مشکلات رفتاری فرزندان از دیدگاه والدین. مجلۀ توان‌بخشی، ۱۸(۱)، 13-24. https://rehabilitationj.uswr.ac.ir/browse.php?a_id=1601&sid=1&slc_lang=fa محمودپور، ع.، شریعتمدار، آ.، برج علی، ا.، و شفیع‌آبادی، ع. (1400). ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس تحمل پریشانی (سیمونز و گاهر، 2005) در سالمندان. فصلنامۀ اندازه‌گیری تربیتی، 12(46)، 64-49. https://jem.atu.ac.ir/article_14618.html نرسی، م.، و آرزومندی، م. (مترجمان) (1401). کودک دلبسته. روش‌های نوین فرزندپروری برای پدران و مادران فرزندپذیر (کرن پرویس، دیوید کراس و ویندی لاینز سان‌شاین، نویسندگان؛ چاپ دوم). انتشارات ارجمند. https: //www.arjmandpub.com/book/1881/
Refrences Ainsworth, M. S. D. (1989). Some considerations regarding theory & assessmentrelevant to attachment beyond infancy. Greenberg Press. https://terapia.co.uk/wp-content/uploads/2021/01/Ainsworth-Attachments-Beyond-Infancy. pdf Annual report of welfare organization activity. (2017). Welfare organization. http://roshnimultan.org/wp-content/uploads/2020/11/ANNUAL-REPORT-2017. pdf Bowlby, J. (1969). Attachment and loss (Vol. 1). Attachment. New York: Basic Books. https://mindsplain. com/wpcontent/uploads/2020/08/ATTACHMENT_AND_LOSS_VOLUME_I_ATTACHMENT.pdf Bögels, S. M., & Restifo, K. (2013). Mindful parenting: A guide for mental health practitioners. New York: Springer. https://books.google.com/books/about/Mindful_Parenting.html?id=iZ3jAAAAQBAJ Chu, K. A., Schwartz, C., Towner, E., Kasparian, N. A., & Callaghan, B. (2021). Parenting under pressure: A mixed-methods investigation of the impact of COVID-19 on family life. Journal of Affective Disorders Reports, 5. http://doi.org/10.1016/j.jadr.2021.100161 Cowling, C., & Gordon, W. V. (2022). Mindful parenting: future directions and challenges. International Journal of Spa and Wellness, 5(1), 50–70. https://www. tandfonline.com/doi/full/10.1080/24721735.2021.1961114 Dalen, M., Nordahl, K., Vonheim, K., Harald, J., & Nærde, A.(2020). Mother–Child Interaction in Families With Internationally Adopted Children and Families With Biological Children at Age 2: Similarities and Differences. Adoption Quarterly, 23(4), 286-311. http://doi.org/10.1080/10926755.2020.1833394 Denton, N. (2022). Finding Motivation and Connectedness for Learning with Special Education Students Qualifying Under Emotional Disturbance. https://scholar.dominican.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1056&context=education-masters-theses Fisher, P. A. (2015). Adoption, fostering, and the needs of looked‐after and adopted children. Child and Adolescent Mental Health, 20(1), 5-12. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4321746/ Fraley, R. C., & Roisman, G. I. (2019). The development of adult attachment styles: Four lessons. Current Opinion in Psychology, 25, 26-30. https://psycnet.apa.org/record/2019-05951-008 Ghanavaty, M., Hamid, N., & Mehrabizadeh Honarmand, M. (2021).The Effect of Mindful Parenting Training on Parental Stress in Mothers of Children with Autism Spectrum Disorders. JPEN, 7(2), 75-86. http://jpen.ir/article-1-496-fa.html [In Persian] Gowdini, R., Pourmohamdreza-Tajrishi, M., Tahmasebi, S., & Biglarian, A. (2017).Effect of Emotion Management Training to Mothers on the Behavioral Problems of Offspring: Parents’ View. Jrehab, 18(1), 13-24. http://rehabilitationj.uswr.ac.ir/article-1-1601-fa.html [In Persian] Gorla, L., Fusco, C., & Santona, A. (2023). A Retrospective Study on Adoptive Parenthood in the First Year after the Adoption: The Role of Parents' Attachment and Empathy on Communicative Openness. Healthcare (Basel), 11(24). http://doi.org/10.3390/healthcare11243128 Kappenberg, E. S., & Halpern, D. F. (2006). Kinship Center Attachment Questionnaire: Development of a caregiver-completed attachment measure for children younger than 6 years. Educational and Psychological Measurement, 66(5), 852-873. http://doi.org/10.1177/0013164405285545 Hardianto, D., Budiningsih, C. A., Pratama, K. W., Ali, S. K. S., & Karakauki, M. (2022). Assessing the Experience-Sharing Parenting Method through Online Learning during Covid-19 Pandemic. International Journal of Instruction, 15(4). https://www. e-iji.net/dosyalar/iji_2022_4_20.pdf He, J., Wang, Z., Zhang, Y., Feng, S., Han, J., Quan, H., & Li, C. (2024). The Influence of Mindful Parenting on Children's Creative Tendencies: The Chain Mediating Effect of Parent-Child Intimacy and Connectedness to Nature. Behav Sci (Basel), 14(3), 223. http://doi.org/10.3390/bs14030223 Heshmati Molaie, N., Koochak Entezar, R., & Golshani, F. (2024). Providing Adaptation Solutions to the Problems Faced by Adoptive Families. Cureus, 16(1). http://doi.org/10.7759/cureus.53262 Hogan, C. M., Grotevant, H. D., & Wang, D. (2023). Adoptive family contexts of adolescent and adult adjustment: Dyadic and systemic approaches. Journal of Family Psychology. Advance online publication. Nov 30:10.1037/fam0001170. doi: 10.1037/fam0001170. Epub ahead of print. PMID: 38032654; PMCID: PMC11136878. Hou, Y,, Xiao, R., Yang, X., Chen, Y., Peng, F., Zhou, S., Zeng, X., & Zhang, X. (2020). Parenting Style and Emotional Distress Among Chinese College Students: A Potential Mediating Role of the Zhongyong Thinking. Style. Front. Psychol, 11, 1774. http://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.01774 Howe, C. J., & Weber, L. F. (2023). Adoption. In The Role of Child Life Specialists in Community Settings (pp. 341-354). IGI Global. Hutauruk, M. N., & Yusnadi, Y. (2023). Analysis of The Parenting Method used by Working Parents in Shaping Children's Personality. International Journal of Educational Practice and Policy, 1(2), 55-61. https://journal.lontaradigitech.com/IJEPP/article/view/270 Inzlicht, M., Bartholow, B. D., & Hirsh, J. B. (2015). Emotional foundations of cognitive control. Trends Cogn Sci, 19(3), 126-132. http://doi.org/10.1016/j. tics.2015.01.004 Kamrani Fakoor, S., Rasoolzadeh Tabtabaei, K., Razaghi, R., & Ahmadi, F. (2019). Explanation of Adoptive Families’ Experiences of Adopted Children Problems: a Grounded Theory Approach. Refahj, 19(74), 167-206. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-3339-fa.html [In Persian] Lapidus, E. (2023). Longitudinal Perspectives on Individual Outcomes, Family Functioning, and Social Support Among Diverse Adoptive Families. https://uknowledge.uky.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1238&context=psychology_etds Lass-Hennemann, J., Schäfer, S. K., Sopp, M. R., & Michael, T. (2022). The relationship between attachment to pets and mental health: the shared link via attachment to humans. BMC psychiatry, 22(1), 1-9. https://bmcpsychiatry.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12888-022-04199-1 Mahmoudpour, A., Shariatmadar, A., Borj Ali, A., & Shafiabadi, A. (2021). Psychometric properties of Distress Tolerance Scale (Simmons & Gaher, 2005) in the elderly. Educational Measurement Quarterly, 12(46), 64-49. https://jem.atu.ac.ir/article_14618.html [In Persian] Matin, H., Yoosefi, N., Solgi, M., & Hayati, M. (2021). Effectiveness of conscious parenting training based on imago therapy approach on the interaction of mother-child mothers of children with learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 10(2), 254-267. https://jld.uma.ac.ir/article_1089.html?lang=en Medeiros, C., Gouveia, M. J., Canavarro, M. C., & Moreira, H. (2016). The indirect effect of the mindful parenting of mothers and fathers on the child’s perceived well-being through the child’s attachment to parents. Mindfulness, 7(4), 916–927. https://core.ac.uk/download/pdf/151539404.pdf Mohan, T. (2023). Exploring the Relationship Between Participation in Hookup Culture and Attachment Style.https://digitalcommons.chapman.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1599&context=cusrd_abstracts Moreira, H., Gouveia, M. J., & Canavero, M. C. (2018). Is mindful parenting associated with adolescents’ well-being in early and middle/late adolescence? The mediating role of adolescents’ attachment representations, self-compassion and mindfulness. Journal of Youth and Adolescence, 47(8), 1771–1788. https: //pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29392524/ Morely, T. E., & Morgan, G. (2011). The origins of cognitive vulnerability in early childhood: mechanisms linking early attachment to later depression. National Library of Medicine, 31(7), 1-18. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21820386/ Narsi, M., & Arzumandi, M. (Trans.) (2022). Affectionate Child New Parenting Techniques for Adoptive Fathers and Mothers (K. Purvis, D. Cross, & W. L. Sunshine, Eds.; 2nd ed.). Respected publications. https://www.arjmandpub.com/book/1881/ [In Persian] Neff, K. D., & Faso, D. J. (2014). Self-compassion and well-being in parents of children with autism. Mindfulness, 6(4), 938–947. https://psycnet.apa.org/record/2014-51361-001 Paine, A. L., Perra, O., Anthony, R., & Shelton, K. H. (2021). Charting the trajectories of adopted children's emotional and behavioral problems: The impact of early adversity and postadoptive parental warmth. Dev Psychopathol, 33(3), 922-936. http://doi.org/10.1017/S0954579420000231 Pathak-Shelat, M., & Bhatia, K. (2021). Raising a Humanist: Conscious Parenting in an Increasingly Fragmented World. SAGE Publishing India. https: //sk.sagepub.com/books/raising-a-humanist Perez, V. M. (2023). Origins of Fear of Intimacy: The Effects of Parental Involvement and Attachment Style. https://stars.library.ucf.edu/honorstheses/1404/ Quintigliano, M., Trentini, C., Fortunato, A., Lauriola, M., & Speranza, A. M. (2021). Role of Parental Attachment Styles in Moderating Interaction Between Parenting Stress and Perceived Infant Characteristics. Front. Psychol., 12. http://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.730086 Ringeisen, H., Stambaugh, L., Bose, J., Casanueva, C., Hedden, S., Avenevoli, S., & West, J. (2017). Measurement of childhood serious emotional disturbance: State of the science and issues for consideration. Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 25(4), 195-210. https://pure.johnshopkins.edu/en/publications/measurement-of-childhood-serious-emotional-disturbance-state-of-t Shiralinia, K., Ramezani, S., & Sodani, M. (2021). Effectiveness of mindful parenting training on mental health and parenting competence on mothers of children with special needs. QJCR, 19(76), 70-91. http://irancounseling.ir/journal/article-1-716-fa.html [In Persian] Stenason, L., & Romano, E. (2022). Evaluation of a Trauma-Informed Parenting Program for Resource Parents. Int J Environ Res Public Health, 19(24). http://doi.org/10.3390/ijerph192416981 Simons, J. S., & Gaher, R. M. (2005). The Distress Tolerance Scale: Development and validation of a self-report measure. Motivation and Emotion, 29(2), 83-102. https://psycnet.apa.org/record/2006-04036-002 Steinberg, S. B., Burgess, M., & Herrera, K. (2023). Adopting Social Media in Family and Adoption Law. Utah Law Review, 2. https://doi.org/10.26054/0d-sbpb-mnxm Soleimani, H., Bashash, L., & Latifian, M. (2013). Psychometric properties of the intermediate attachment relationships questionnaire for the middle age period of childhood. Psychological Methods and Models, 4(16), 41-63. https://jpmm.marvdasht.iau.ir/article_590.html [In Persian] Turpyn, C., & Chaplin, T. M. (2016). Mindful parenting and parents’ emotion expression: effects on adolescent risk behaviors. Mindfulness, 7(1), 246-25. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27087861/ van der Asdonk, S., Kesarlal, A.R., Schuengel, C., Draaisma, N., de Roos, C., Zuidgeest, K., … , & Alink, L. R. A. (2022). Testing an attachment- and trauma-informed intervention approach for parents and young children after interparental violence: protocol for a randomized controlled trial. Trials, 23(1), 973. https://doi.org/10.1186/s13063-022-06902-9 Voloshenko, M. (2023). The results of comparative analysis of the levels of professional readiness of future specialists in socionomic specialities to form a conscious parenting in youth aktyajinhi. https://doi.org/10.24919/2308-4863/61-1-39 Wilson ,van V., Carmen, R., & Morgan, B. L. (2007). Power and Rules of Thumb for Determining Sample Sizes. Tutorials in Quantitative Methods for Psychology, 3(2), 43-50. https://doi.org/10.20982/tqmp.03.2.p043 Yull, D., & Wilson, M. (2018). Keeping Black children pushed into, not pushed out of, classrooms: Developing a race-conscious parent engagement project. Journal of Black Psychology, 44(2) , 162-188. https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0095798417753519 Zargar, F., & Bagherian Seravardu. R. (2015). Mindful Parenting: The Role of Third Wave Behavior Therapies in Parenting. RBS, 13(4), 587-594. http://rbs.mui.ac.ir/article-1-435-fa.html [In Persian]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 315 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 117 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||