a.               1- مقدمه

فرتاش و همکاران[i] (2023) معتقد‌ند که از‌جمله موارد مهم و اساسی در پروژه‌ها و محصولات پیچیده نظیر محصولات هوایی، طراحی و تولید محصول مطابق استانداردهای ملی و بین‌المللی است. همچنین شناخت، کنترل، ارزیابی آمادگی و به‌کارگیری فناوری و درنهایت مدیریت فناوری در تولید این محصولات کلان و پیچیده، بر شناسایی و کمینه‌کردن ریسک حاصل از یک فناوری جدید، بهره‌برداری از فرصت‌های فناورانه‌ و طرح‌ریزی برای بالغ‌کردن فناوری متمرکز است که درنتیجه توجه به آن در طی چرخۀ عمر پروژه، ریسک تأخیر ایجادشده از نابالغ‌بودن فناوری را کاهش می‌دهد. در‌واقع دلایل زیادی برای انحراف از زمان‌بندی، افزایش هزینه، فقدان کارایی و نبود کیفیت مورد انتظار و حتی شکست و تعطیلی پروژه‌های طراحی و توسعۀ محصولات جدید و پیچیده وجود دارد که در بین آنها برابر تحقیقات انجام‌شدۀ کشور، نبود تعریف کامل و درست الزامات و به‌کارگیری غیرهوشمند فناوری‌ها، به‌ویژه فناوری‌های نابالغ و غیر آماده، یکی از مهم‌ترین دلایل است.‌ البته بیشتر این اتفاقات به عدم قطعیت‌ها و فقدان تصمیم‌گیری‌های مناسب در مراحل آغازین طراحی برمی‌گردد و عامل غالب در عدم قطعیت‌ها و کمبود اطلاعات دربارۀ آمادگی و سطوح بلوغ فناوری‌های موردنیاز در اجابت الزامات و بررسی و فهم درست زمان و هزینه در رسیدن به اطمینان در بهره‌برداری از این فناوری‌ها، در نقطۀ مطمئن و زمان استفادۀ درست در پروژه‌ها و سیستم است.

‎‍سو[ii] (1990)‌ معتقد است که از ویژگی‌های پروژه‌های طراحی محصولات هواپایۀ زمان‌بری اجرا، هزینۀ بسیار زیاد و تغییر مستمر فناوری و نیازمندی کاربر به‌واسطۀ تغییر شرایط محیطی نظیر صحنۀ بهره‎‍برداری است‌ که باعث شده است تا تحقق کیفیت طراحی محصولات هوایی پس از یک‌ زمان طولانی و صرف منابع ‌‌ملاحظه‌شدنی، با نتایج غیر منطبق (یا حداقل کمتر منطبق) با نیاز روز کاربر و دارای فناوری‌های غیر روز‌آمد یا ناقص، تحقق یابد؛ درنتیجه خروجی محصول جدید، قدرت مناسب برای اجرای مأموریت‌های تعریف‌شده و دفاع در مواجهه با مأموریت‎‍های مدنظر را نداشته نباشد. از طرفی تسریع در انجام پروژه‌ها، یک نیاز اصلی است، اما تسریع در طراحی به از دست دادن کیفیت‌ و کاهش ایمنی و تولید محصولی نامنطبق و یا با کارایی پایین و غیر روزآمد یا فاقد مشتری منجر می‌شود. از‌جمله راهکارهای مؤثر که تأثیر زیادی در کاهش زمان طراحی و تولید محصول فناوری‌محور داشته است و ضمن حفظ کیفیت، مدیریت هزینه را نیز مدنظر قرار می‌دهد، فرایند ارتباط مؤثر با بهره‎‍بردار و تحویل تدریجی محصولاتی است که در صحنۀ بهره‎‍بردار مؤثر و مأموریت‌محور است.  بنابراین اهمیت به‌کارگیری الگو، روش و ابزارهای مدیریتی بومی که‌ نتایج مناسب و پذیرفتنی را در هر زمان از فرآیند طراحی در این محیط و شرایط بین طراحان، بهره‌برداران و سیاست‌گذاران (حامیان و ذی‌نفعان پروژه‌ها) ایجاد می‌کند، نقش ویژه‌ای در توسعه و دستیابی به این محصولات دارد. روش موازنۀ[iii] آمادگی فناورانه، سند بیانیۀ نیاز[iv] و ویژگی‌های محصول[v] در مدیریت طراحی سیستمی کلان[vi] محصولات هواپایۀ بومی‌ در فرایند چرخۀ عمر محصول، بر آن است تا ضمن کاهش زمان و هزینه‌های طراحی، کیفیت فنی موردنیاز محصول و ویژگی‌های کلیدی آن را حفظ و‌ ‌علاوه بر برآوردن نیازهای فعلی بهره‎‍بردار، نیازهای آتی آن را با تحویل تدریجی محصول در بازنگری‎‍های برنامه‎‍ریزی‌شده محقق کند.

b.               2- مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش در دو بخش ارائه شده است.

c.                2-1 مبانی نظری پژوهش

در این بخش، تعاریف و مفاهیم مرتبط با این تحقیق ارائه شده است

• فناوری: آمیزه‌ای از دانش، ابزار و فن است‌ که از تلاش‎‍های علمی و عملی به دست آمده است، همچنین در حوزۀ طراحی، تحلیل‎‍های مهندسی، ساخت و مونتاژ نمونه‎‍های محصول، تعریف و تحلیل آزمون‎‍های تصدیق و صحه‎‍گذاری محصولات و خدمات، از آن استفاده شده است.
• بلوغ و آمادگی فناوری: امکان استفادۀ موفقیت‎‍آمیز از یک فناوری در یک سامانه، محصول یا فرایند است.
• سطح بلوغ و آمادگی فناوری: یک ابزار تحلیلی برای سنجش و ارزیابی سطح بلوغ و آمادگی فناوری و مقدار خطرپذیری ناشی از استفادۀ یک فناوری در توسعۀ یک محصول است.
• ارزیابی و انتخاب فناوری: مجموعه فعالیت‌هایی است که در آن فناوری‌های شناسایی‌شده در داخل یا بیرون سازمان برای حال و آینده، با توجه به شاخص‌های مختلف بررسی و تحلیل و برای شناسایی فناوری‌های مناسب و انتخاب آنها اقدام شده است.
• مدیریت الزامات: مدیریت الزامات، یکی از حوزه‎‍های مهم در مهندسی سیستم‎‍ها، شناسایی دقیق نیاز‎‍ها، بیان آ‎‍نها در قالب الزامات شفاف و اولویت‌بندی‌شده و درنهایت، تلاش در جهت تحقق آنها در یک بازۀ زمانی مشخص است.

مهندسی سیستم‌ها : ناسا[vii] یک رویکرد چند رشته‌ای است که شامل کلیۀ تلاش‌های تکنیکی بوده و در آن ارزیابی یکپارچگی و تعادل چرخۀ عمر مجموعۀ سیستم انسان‌ها، محصولات و فرآیند را برای تأمین نیازهای مشتری انجام داده است. چرخه عمر محصول یا سیستم،‌ 5 مرحله، 14 مؤلفه، 15 نقطۀ بازنگری فنی و 2 نقطۀ تصمیم‎‍گیری کلیدی دارد. دو نقطه تصمیم‎‍گیری کلیدی، جایی است که موازنۀ محصول‌ انجام می‌شود.

• ویژگی‎‍های محصول: اسنادی هستند که به‎‍طور مشخص، برای تحقق و پشتیبانی محصول تهیه‌ می‌شوند، الزامات و ویژگی‎‍های ضروری محصول و اجزای آن را به‎‍طور روشن و دقیق، شرح می‌‌دهند و معیارهایی را برای برآورده‌سازی الزامات تعیین‌شده، مشخص می‌کنند.
• موازنۀ محصول: یکی از فرایندهای تحقق محصول در موتور مهندسی سیستم است که ساختار سیستم را می‌سازد. در این فرایند، محصولات سطح پایین‌تر سرهم‌بندی‌ و به محصولات سطح بالاتر تبدیل می‌شود و برای حصول اطمینان از این بررسی می‌شوند که محصول یکپارچه‎‍سازی شده و به‌درستی عمل کرده است‌.
• تابع گسترش کیفیت: فرآیند و مجموعه‎‍ای از ابزارهاست که برای تعریف مؤثر نیازهای مشتری و تبدیل آنها به ویژگی‎‍ها و مشخصات مهندسی دقیق و برنامه‎‍ریزی برای تولید محصولات مورد نیاز، استفاده می‌شود.

d.               2-2 پیشینۀ پژوهش

 موازنۀ آمادگی فناورانه، سند بیانیۀ نیاز و ویژگی‌های محصول در مدیریت طراحی سیستم‎‍های کلان محصولات هواپایه، با استفاده از تابع عملکرد کیفیت[viii] ،‌ پنج مؤلفۀ اصلی دارد.

e.                2-2-1 نیازمندی‎‍های ذی‌نفعان (سند بیانیۀ نیاز)

یکی از مسائل مهم و اساسی برای محصولات کلان و پیچیده، درک درسـت از نیازهای پنهان و آشکار کاربران عملیاتی (از‌جمله تحویل به‌موقع محصول) است.

مونس و کیا [ix] (2019)، بیان کردند که یکی از راه‌های درک درست نیازهای کاربران، انجام فرآیند بازگشتی و تکرارپذیر مدیریت الزامات است. در تحقیقی که بر‌ پروژه‌های نیروی هوایی ایالات‌متحده انجام شد، مشخص شد که بیش از 40% خطاهای رخ‌ داده شده در پروژه‌ها، ناشی از خطا در الزامات‌ و تنها 30% این خطاها ناشی از طراحی بوده است. علاوه بر این، با توجه به اینکه فواید و اهمیت فرایندها و روش‌های مدیریت الزامات در تعامل با دیگر تخصص‌های درگیر در پروژه، مانند مدیریت پروژه، مدیریت پیکربندی، طراحی و معماری سیستم، خرید، مدیریت تأمین‌کنندگان، خدمات مشتری، توزیع، بازاریابی و مدیریت تست بررسی می‌شوند، اهمیت فرایند مدیریت الزامات، بیش از پیش آشکار می‌شود.

میر‌فخرالدینی و شعبانی[x] (2017)، نقش مشارکت مشتری را در توسعۀ محصولات جدید بررسی کرده‎‍اند. آ‎‍نها هدف از انجام پژوهش خود را بررسی نقش مشارکت مشتری بر توسعۀ محصول جدید دانسته‎‍اند. نتایج حاصل از این تحقیق، رابطۀ بین مشارکت مشتری بر توسعۀ محصول جدید را مثبت و معنادار نشان داده ‎‍است. همچنین نتیجۀ تأثیر مشارکت مشتری بر توسعۀ محصول جدید را مثبت و معنادار بیان کرده است.

لی و همکاران[xi] (2021)‌، تأثیرات نوآوری را بر مصرف‌کننده، با هدف خرید محصولات پایدار‌ بیان کرده‎‍اند. آنها معتقد بودند که مفهوم نوآوری مصرف‌کننده (مشتری)، تمایل خرید و استفاده از محصولات جدید را در کوتاه‌ترین زمان و زودتر از دیگر رقبا را در بر داشته و این را یک ویژگی شاخص و مهم، ارزیابی کرده است.

2-2-2    ویژگی‌‎‍های محصول و سامانه‌‎‍های پیچیده

شوال‌پور و طباطبایی جاوید‌[xii] (2020)، معتقدند که محصولات و سامانه‌های پیچیده‌^[xiii] (CoPS)، نقش حیاتی و روزافزونی در پیشرفت اقتصاد نوین دارند و مزیت رقابتی کشورها را شکل داده‌اند.

 گوا و همکاران[xiv] در سال (2021)، طراحی مفهوم‌ انعطاف‌پذیری را با استفاده از تجزیۀ عملکردی و برطرف‌کردن تناقض‎‍ها در فاز طراحی محصول ارائه کردند. آنها معتقد بودند که تولید مفهومی، نقش مهمی را در طراحی محصول ایفا کرده است، به‌ویژه در مرحلۀ طراحی اولیه و در مواقعی که الزامات عملکردی نامشخص یا تا حدی شناخته شده داشت و برای جلوگیری از عدم قطعیت تحمیل‌شده در محیط کار متفاوت، طراحی انعطاف‌پذیر بیشتر برای افزایش ظرفیت سیستم ازنظر الزامات عملکردی‌ استفاده شد.

جیائو و همکاران[xv] در سال (2021)، مهندسی طراحی را در عصر صنعت نسل 4.0 ارائه کردند. در این مقاله، «دیدگاهی انسانی- سایبری- فیزیکی از اکوسیستم تحقق سیستم‌ها» معرفی شد که «مهندسی طراحی نسل 4.0 (0/4DE [xvi])» نامیده‌شده را‌ معرفی‌ و چگونگی موازنۀ فناوری‎‍های سایبری و فیزیکی را برای شناسایی و برآورده‌کردن نیازهای مشتری تعیین کرده‎‍اند.

وولف و همکاران[xvii] در سال (2021)، مهندسی سیستم‎‍های[xviii]چابک با سناریوهای پیچیده را ارائه کردند. این مقاله با تمرکز بر رابطۀ بین فرآیند مهندسی سیستم‎‍ها (برای توسعۀ محصول) و فرآیند مدیریت نوآوری (برای ایده‌پردازی و ایجاد نوآوری)، دربارۀ آخرین یافته‌ها‌ تحقیق و آنها را ادامه داده ‎‍است.

2-2-3    سطح آمادگی فناوری

میرباقری[xix] (2020) بیان کرده است که پروژه‌ها و طرح‌های تحقیقاتی و توسعه‌ای در محصولات کلان و پیچیده، به‌ویژه حوزۀ دفاعی، عمدتاً با فناوری‌های پیشرفته و نو سروکار دارند. یکی از اساسی‌ترین مراحل این‌گونه پروژه‌ها، در امکان‌سنجی، ارزیابی فناوری‌های مرتبط با پروژه یا طرح و نحوۀ به‌کارگیری آن بوده است.

بیتس و کلاوزن[xx] (2020)، مروری بر سطح آمادگی فناوری[xxi] را در توسعۀ سیستم فرماندهی و کنترل برای عملیات دریایی ارائه کرده‌اند. در این مقاله سعی شده است تا تجربیات گذشته از نیروی دریایی ایالات‌متحده، در توسعۀ طراحی پایگاه مشترک و امکان استفاده از سطح آمادگی فناوری در توسعۀ سیستم فرماندهی و کنترل برای برنامه‌های کاربردی مبتنی بر فعالیت‌های دریایی، بیان شود.

ما[xxii] (2021)، چارچوب پیش‌بینی‌های انتقال سطح آمادگی فناوری را برای توسعۀ فناوری اولیه پیشنهاد داده است. اگرچه پیش‌بینی TRLها در آینده به‎‍عنوان یک ابزار برنامه‌ریزی، مهم است، ولی نسبت‌به دیگر موضوعات مهم در TRL کمتر ‌مطالعه و مطالعات قبلی عمدتاً در حوزۀ تخصصی انجام شده است. چارچوب پیشنهادی، مبتنی بر داده‌ و از تکنیک‌های مدل‌سازی ترکیبی و پیش‌بینی استفاده کرده است. نتیجۀ مدل‌سازی ترکیبی نشان داد که دو متغیر پیش‌بینی‌کننده،TRL قبل از تحقیق و توسعه و هزینۀ پروژه، ازنظر آماری برایTRL‌های آینده معنادار بودند. همچنین‌، مدل‌های پیش‌بینی سازگار برازش داده‌ و با شاخص‌های عملکرد مختلف، با استفاده از اعتبارسنجی متقاطع 10 برابری مقایسه شده‎‍اند. دو مدل پیش‌بینی انتخاب‌شده، رگرسیون خطی و مدل‌های ماشین‌برداری با کمترین خطای پیش‌بینی بوده‎‍اند.

زوتین و همکاران[xxiii] (2022)‌، سطوح آمادگی فناوری‌های انقلاب صنعتی چهارم را در ساخت هواپیما‌ بررسی ‌و چالش‌ها و روندهای آنها را بیان کرده‌اند. در این پژوهش، تحقیقات جدید در حیطۀ کاربردهای فن‌آوری‌های صنعت نسل 4.0 (0/4I) را در بخش ساخت هواپیما و وضعیت بلوغ آنها را بر‌اساس مقیاس سطح آمادگی فناوری مرور کرده‌ایم.

 میتال و گیلسپی[xxiv] در سال (2022)، استفاده از مهندسی سیستم‌های مبتنی بر مدل را برای جلوگیری از فناوری غیرضروری ناشی از الزامات دینامیکی ارائه کردند. در این تحقیق، دربارۀ مهندسی سیستم‌های مبتنی بر مدل یا (MBSE^[xxv])، بیان شده است که مدیران مهندسی می‌توانند فناوری‌های غیرضروری را شناسایی کنند، طراحی را به‌طور دقیق و سریع به‌روزرسانی‌ و خطرات مرتبط با حذف فناوری غیرضروری را نیز ارزیابی کنند. در روش پیشنهادی، از نتیجۀ MBSE برای شناسایی و کاهش «تکنولوژی به‌سبب فناوری» استفاده شده است.

2-2-4    موازنۀ آمادگی فناورانه، ویژگی محصول و نیازهای مشتری

ناسا[xxvi] (2017) بیان می‌کند که موازنۀ محصول، یکی از فرایندهای تحقق محصول در مهندسی سیستم است که ساختار سیستم را ساخته است. هدف فرایند موازنه، تلفیق سیستماتیک محصولات از سطوح پایین یا زیر‌سیستم‎‍ها به سطوح بالاتر (مانند محصول، واحدها متعلقات، زیرسیستم‎‍ها یا وظایف کاربران)، اطمینان از عملکرد صحیح محصول موازنه‌شده‌ و انتقال محصول بوده است. موازنۀ محصول در هر سطحی از سلسله‌مراتب محصولی، مورد نیاز است. امکان موازنۀ محصول در تمامی چرخۀ عمر محصول، ممکن است. این فعالیت‎‍ها شامل تمامی گام‎‍های تدریجی و ‌تست‎‍های مرتبط با هر سطح است که برای تکمیل مونتاژ هر محصول و ایجاد امکان تست محصول بالاتر ضروری است‌. فرایند موازنۀ محصول شامل تحلیل و شبیه‎‍سازی است که در بیشتر مواقع نیز با آنها آغاز شده است. در هر ساخت متوالی، نمونه‎‍های اولیۀ‎‍ ساخته‌‎‍شده، ارزیابی می‌شوند، بهبود می‌یابند‌ و بر مبنای دانش به ‌دست ‌آمده از فرایند ارزیابی، مجدداً ساخته شده‎‍اند. میزان نیاز به ساخت نمونه‎‍های اولیه‎‍ به‎‍صورت مجازی و یا واقعی، به عاملیت^[xxvii] ابزارهای طراحی و پیچیدگی محصول و ریسک‎‍های مرتبط با آن بستگی دارد. احتمال اینکه با این مدل موازنه‌شده و با موفقیت از فرایند تصدیق و صحه‎‍گذاری عبور کند، بالاست. آخرین مرحلۀ موازنه برای برخی محصولات، هنگامی اتفاق افتاده است که محصول به سایت عملیاتی منتقل‌ شده است. فرایند موازنۀ محصول نه‌تنها بر‌ سیستم‎‍های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری اعمال شده است، به راهکارهای خدمات‌محور، الزامات، مشخصات فنی، طرح‎‍ها و طرح‎‍های مفهومی نیز اعمال شده است. هدف نهایی فرایند موازنۀ محصول، حصول اطمینان از این نکته است که تمامی الزامات و عناصر سیستم، یک کل باشند و این‌گونه عمل ‌کنند.

دیمیتریف و میتروشکینا ^[xxviii] (2019)، بهبود کارایی طراحی محصولات هواپیمایی را بر‌اساس استانداردهای بین‌المللی و رویکردهای قوی ارائه کرد. این مقاله امکان استفاده از تابع گسترش کیفیت، طراحی قوی و دیگر رویکردهای پیشرفته را برای طراحی محصولات هوایی نوآورانه در نظر گرفته است.

یوسفی و همکاران[xxix] (2018)، ارزیابی و نقش مهم سطح آمادگی فناوری و برآورد هزینه‎‍های مرتبط با آن را در زیردریایی کلاس سبک‌ انجام دادند.

شوال‎‍پور و طباطبایی جاوید‌ در سال 2020، گونه‌شناسی عوامل تأثیرگذار بر موفقیت موازنۀ دانش را در پروژه‎‍های تولید و توسعۀ محصولات و سیستم‎‍های پیچیده ارائه کردند. این محققان معتقد بودند که محصولات و سیستم‎‍های پیچیده، نقش حیاتی در فرایند توسعۀ کشورها، به‌خصوص‌ در اقتصادهای نوظهور دارند. یکی از مؤلفه‎‍های مهم و تأثیرگذار بر موفقیت پروژه‎‍های تولید و توسعۀ محصولات و سیستم‎‍های پیچیده‌، توانمندی موازنۀ دانش است.

 یو و همکاران[xxx] (2021) سطح آمادگی فناوری کل را برای تسریع در آمادگی فناوری برای طراحی هواپیما بیان کردند. این تحقیق تلاش کرد تا با استفاده از سه فناوری تحقیقاتی مشترک برای وضعیت ریبلت‌ها‌، پوشش‌های فوبی حشرات[xxxi] و کنترل فعال جریان^[xxxii] ، حالتی را برای سطح آمادگی فناوری کل‌ پیشنهاد کند تا باعث موازنۀ سطوح آمادگی معمول شود و با دیگر‌ عوامل کلیدی انعطاف‌پذیر، همانند مقرون‌به‌صرفه و ‌تولیدشدنی‌بودن‌ باشد، به‌طوری ‌که در مراحل اولیۀ توسعه، ‌به عاملی برای انتقال فناوری تبدیل شود.

ویک و همکاران[xxxiii] (2021)، ارزیابی سطح آمادگی متوازن ‌را ابزاری برای کشف فناوری‌های جدید و نوظهور ارائه کردند. در این مقاله روشی برای ارزیابی آمادگی متوازن فناوری‌های جدید کشاورزی را توسعه و ارائه داده است. چتین و اوکلر[xxxiv] (2023)، تحلیل و تجسم گرافیکی وابستگی پارامترهای کیفی بدنۀ پهپاد را در شرایط ساخت افزودنی بر‌اساس تحلیل تابع عملکرد کیفیت ارائه کردند.

گوگردچیان و همکاران^[xxxv] (2024)، مدل یکپارچه‎‍سازی آمادگی فناورانه، سند بیانیۀ نیاز و ویژگی‌های محصول را در مدیریت طراحی سیستمی کلان محصولات هواپایۀ بومی‌ طراحی کردند. آنها دنبال آن بودند تا ضمن شناسایی نیازهای بهره‎‍بردار، از‌طریق تحویل تدریجی، زمان تحویل محصول را کاهش دهند. مدل یکپارچه‎‍سازی آنها شامل 3 مرحلۀ اصلی آمادگی فناورانه، سند بیانیۀ نیاز و ویژگی‌های محصول در مدیریت طراحی سیستم‌های کلان محصولات هواپایۀ دفاعی بومی بود. از‌جمله ویژگی‌های پژوهش آنها این است که ضمن رعایت الزامات فرایند مهندسی سیستم‌ها و مدل وی (Vee)، نسبت‌به تحویل محصول تدریجی در حداقل 2 نقطۀ بازنگری فنی، تصمیم‌گیری انجام شده است. مهم‌ترین ویژگی این تحقیق کاهش زمان تحویل محصول از‌طریق زمان تحویل تدریجی محصول در تعامل با بهره‌بردار است.

2-2-5    تابع عملکرد کیفیت

اقبال و همکاران[xxxvi] (2017) معتقدند که یکی از روش‎‍های مرسوم و علمی‌ برای شناسایی و استخراج نیازهای مشتری که ‌ارتباط بین نیازهای مشتریان و ویژگی‌های محصول را به‌خوبی نشان می‌دهد، استفاده از تابع عملکرد کیفیت است که ‌ از بهترین و جامع‌ترین روش‌های موجود بوده است.

آشتیانی و علیپور[xxxvii] (2016)، استفاده از روش طراحی اصل‌محور به‌منظور کاهش تکرارپذیری را در فرایند طراحی مفهومی یک سامانۀ پیچیده ارائه کردند. فرایند طراحی یک سامانۀ پیچیده، در بر دارندۀ سه بخش طراحی مفهومی، طراحی اولیه و طراحی جزئیات در نظر گرفته شده است که نخستین و مهم‌ترین آن، فرایند طراحی مفهومی است. این تحقیق با بهره‎‍گیری از روش طراحی اصل‌محور در فرایند طراحی مفهومی، دم یک هواپیما بر آن است تا میزان کارایی این روش را در انتخاب پیکربندی مناسب، کاهش میزان تکرار و اجابت متوازن نیازمندی‌های هواپیما ارزیابی کند. در همین راستا برای تبدیل نیازمندی مشتری به شاخص‎‍های طراحی، از روش ارتقای تابع کیفیت نیز بهره گرفته شده است. نتایج این تحقیق نشان‎‍ داده است که ترکیب روش ارتقای تابع کیفیت و طراحی اصل‌محور، تأثیر بسزایی بر افزایش خلاقیت، کاهش تکرارپذیری، شناسایی مناسب نیازهای مشتری و در‌نهایت انتخاب طرح دارد.

براساس تحقیقات انجام‌شدۀ خارجی و داخلی، این نتیجه حاصل شد که گرچه نتایج این پژوهش‌ها، تحقیقات و الگوهای موجود بین‌المللی و حتی داخلی منتشرشده به‌صورت موردی و یا موضوعی مدل کلی بهبود، توصیه‌ها یا روش‌هایی گزینشی برای تحقق اهداف در موضوع پژوهش انجام شده است (مثل توصیۀ الزام به موازنه بین مؤلفه‌های طراحی، محیط و فناوری‌ها و یا دیگر پارامترهای موردنیاز در فرآیند طراحی محصول جدید) و آنها را ارائه کرده‌اند، اما این موضوعات منطق، چرایی و چگونگی انتخاب، انطباق با منابع و شرایط محیط اجرا، تشریح اقدام در سطوح پایین‌تر و ارتباط هم‌زمان فرآیندهای مدیریتی و فنی، به‌ویژه در مدل طراحی بومی موردنیاز کشور در طراحی کلان محصولات پیچیده و به‌ویژه محصولات دفاعی برای کلیۀ ذی‌نفعان را بررسی نکرده‌اند؛ برای‌ مثال در پاره‌ای از این مطالعات با استفاده از تعاریف و کلی‌گویی در ارکان و ابزار و روش‌های مدل‌سازی، مانند ابزار وی در ساختار فرآیند طراحی، الزام مدیریت فناوری و تحلیل ریسک‌ها و یا هوشمندی در انتخاب فناوری در مسیر تحقق محصول، توصیف و تذکر داده و لزوم توجه به انطباق خروجی فرآیند با نیاز کاربر و مشخصات اصلی محصول‌ توصیف و گوشزد شده است. آنچه در این تحقیق مدنظر است، بیان الگوی کاربردی و اجرایی به‌منظور مدیریت توأم عناصر طراحی المان‌های آمادگی فناورانۀ سیستم‌ها، مدیریت و رسیدگی به اجابت نیاز کاربر و تحقق تمام‌عیار کلیۀ ویژگی‌های مدنظر در طراحی سیستمی کلان محصولات هواپایه با استفاده از QFD است تا در طراحی و تولید محصولات کلان در صحنۀ بهره‎‍بردار نقش محوری‌ و پیشرفت توأمان فناوری را هم از‌طریق‌ موازنه این عناصر داشته باشد.

در پیشینۀ تحقیق ارائه‌شده، بیان شد که از طرفی مشتری در طراحی و توسعۀ محصول نقش محوری داشته است و‌ نیاز شفاف مشتری نیز، تأثیر بیش از حدی در طراحی دارد. از سوی دیگر در طراحی محصولات و سامانه‎‍های پیچیده، طراحی مفهومی و مهندسی سیستم‎‍های چابک و در‌نهایت طراحی انعطاف‎‍پذیر، تأثیر بسازی داشته است. همچنین یکی از عوامل تأثیرگذار در توسعۀ محصولات کلان، ارزیابی فناوری‎‍های مرتبط با پروژه، از‌طریق سنجش سطح آمادگی فناوری است. از طرفی در پژوهش گوگردچیان و همکاران (2024)، مؤلفه‎‍های موازنه برای تحویل تدریجی محصولات و سامانه‎‍های پیچیده و کلان را آمادگی فناورانه، نیاز مشتری و ویژگی‎‍های محصول دانسته و نقاط موازنه را هم حداقل 2 نقطه از 17 نقطه از تصمیم‎‍گیری‎‍های فنی در مهندسی سیستم‎‍ها در نظر گرفته‌اند.

یافته‎‍های تحقیق، موارد جزئی‌ بین حداکثر دو مؤلفه از سه مؤلفۀ تحقیق را برای موازنۀ محصول در طول چرخۀ عمر محصول‌ نشان داده است. رویکرد و اهداف موازنه در این پژوهش‎‍ها، بیشتر به‌منظور انسجام در طراحی تکمیلی و ساخت محصول براساس مهندسی سیستم‎‍ها، برآورده‌کردن هزینه‎‍های مرتبط با فناوری با استفاده از تابع گسترش کیفیت، موازنۀ دانش، محاسبۀ سطح آمادگی کل و کشف فناوری‎‍های جدید بوده است. پژوهشی با هدف تحویل تدریجی محصولات کلان بین سه مؤلفۀ تحقیق انجام شده است، ولی با استفاده از ابزارهای علمی و کاربردی مانند QFD انجام نگرفته است. بر این اساس نیاز به پژوهش برای موازنه بین سه مؤلفۀ آمادگی فناورانه، سند بیانیۀ نیاز و ویژگی‌های محصول در مدیریت طراحی سیستمی کلان، با استفاده از QFD لازم است و ضرورت دارد.

3 - روش انجام

در این تحقیق تلاش شده است تا موازنۀ آمادگی فناورانه، سند بیانیۀ نیاز و ویژگی‌های محصول در مدیریت طراحی بر‌ یک محصول هوایی پرنده در یک سازمان هوایی، با استفاده از تابع گسترش کیفیت و مطابق با مراحل بیان‌شده در شکل 1 اجرا شد.

شکل 1- مراحل اجرایی تابع گسترش کیفیت

Fig. 1-. Implementation steps of the Quality Function Deployment

برای موازنه و استخراج فناوری‎‍های مورد نیاز و درنهایت تحویل تدریجی محصول در حداقل دو نقطۀ بازنگری فنی متناسب با چرخۀ عمر محصول در طراحی محصولات و گاهی تحویل به‌صورت گام به گام محصول (تدریجی) مطابق تصمیمات بهره‎‍بردار، حداقل سه بار از خانۀ کیفیت استفاده شده است.

در اولین و دومین ماتریس خانۀ کیفیت، اولویت‌بندی و اهمیت ویژگی‎‍های فنی محصول در دو سطح استخراج و در خانۀ کیفیت سوم، فناوری‎‍های مورد نیاز براساس اهمیت آنها اولویت‌بندی شده است.

1. گردآوری اطلاعات

اولین مرحله برای اجرای تابع گسترش کیفیت، گردآوری اطلاعات در چهار بخش زیر است:

• دریافت نیازهای بهره‌بردار؛
• تعیین ویژگی‎‍های سطح اول (پیشنهادی) برای محصول؛
• تعیین ویژگی‎‍های سطح دوم (پیشنهادی) برای محصول؛
• تعیین فناوری‌های پیشنهادی برای تولید محصول.

در ادامه، روش پیشنهادی برای محصول هوایی پرنده در یک شرکت هوایی‌، تشریح می‌شود. بر این اساس، ابتدا نیازهای بهره‎‍بردار مطابق اسناد و دستورالعمل‎‍های مربوطه دریافت شده است.

نیازهای بهره‎‍بردار در سه بخش تصریحی یا قراردادی، مذاکره با مشتری و استانداردها به‌ شرح جدول 1 فهرست شد. این نیازها پس از چندین جلسۀ مشترک بین نمایندگان بهره‎‍بردار و طراحان خبرۀ شرکت و گروه QFD که متخصص این حوزه بودند، استخراج و هم‌زمان نیز اولویت‌بندی شد.

                                                          i.            جدول 1-  نیازهای مشتریان همراه با اولویت آنها برای یک محصول

1. Table 1- Customer needs along with their preference for a product

همچنین ویژگی‎‍های فنی محصول، شامل چهار دستۀ کارایی، سیستمی و ساختاری، مواد و عملیات است که نیازهای مشتری را پوشش می‌دهد. ویژگی‎‍های قطعات در سطح دوم و فناوری‎‍های مورد نیاز پیشنهادی که برای تحقق این محصول مورد نیاز بود نیز، با استفاده از نظرهای خبرگان و گروه QFD، شناسایی شد‌. لیست ویژگی‎‍های سطح اول و دوم و فناوری‎‍های مورد نیاز در جدول‌های 2، 3 و 4 نشان داده شده است. در این مرحله برای جمع‎‍آوری داده‎‍های مربوط به ویژگی‎‍های فنی در سطح اول، سطح دوم و لیست فناوری‎‍های مورد نیاز از‌طریق مصاحبه جمع‎‍آوری شده است. این مصاحبه‎‍ها به‎‍صورت نیمه‌ساختاریافته و با 7 نفر از 10 نفر دفتر طراحی محصول مدنظر انجام شده است. 7 نفر مذکور با عنوان گروه گسترش کیفی عملکرد معرفی شدند و عبارت بودند از رئیس دفتر طراحی با 25 سال سابقۀ کار و دارای مدرک کارشناسی ارشد مکانیک، جانشین رئیس‌دفتر طراحی با 20 سال سابقۀ کار و دارای مدرک کارشناس‌ ارشد فناوری، دو نفر کارشناس دفتر طراحی دارای مدرک کارشناس ارشد هوافضا با 10 سال سابقۀ کار، دو نفر کارشناس ارشد اویونیک با 15 سال سابقۀ کار و یک نفر دکتری صنایع دارای 20 سال سابقۀ خدمت و مطلع از نحوۀ کار با تابع گسترش کیفیت. نتایج این مدل علاوه بر تأیید 3 نفر دیگر از واحد مربوطه، در کمیتۀ عالی شرکت نیز ارائه و ‌‌تأیید شد. علت انتخاب گروه 7 نفره این است که همۀ آنها در زمینۀ محصول‌ بررسی‌شده و فرآیندهای مرتبط با آن، مطالعات لازم و کافی داشته‌‎‍اند. در ابتدا هم آموزش‎‍های لازم برای هماهنگی و آشنایی با تابع گسترش کیفیت داده شد. هدف از جمع‌آوری داده‎‍ها، استخراج نمودار طراحی و تحویل تدریجی محصول شکل 6 بود.

                                                                                            ii.            جدول 2- ویژگی‎‍های محصول

1. Table 2- Product characteristics

                                                                               iii.            جدول3- ویژگی‎‍های قطعات در سطح دوم

1. Table 3- Specifications of parts in the second level

                                                                                        iv.            جدول 4-  ‎‍فناوری‎‍های مورد نیاز

1. Table 4- Required technologies

2. 2. اجرایی QFD

در این پژوهش از سه ماتریس تابع گسترش کیفیت مطابق شکل 2 استفاده شد.

• ماتریس اول، اولویت‎‍بندی نیازهای مشتری و ویژگی سطح اول محصول؛
• ماتریس دوم، اولویت‎‍بندی ویژگی سطح اول محصول و ویژگی سطح دوم محصول؛
• ماتریس سوم، اولویت‎‍بندی ویژگی سطح دوم محصول و فناوری‎‍های مورد نیاز برای طراحی و تولید محصول.

شکل 2- سه ماتریس از تابع گسترش کیفیت

Fig. 2- Three matrices of quality expansion function

به‎‍طور کلی، تابع گسترش عملکرد کیفیت، روش تثبیت‌شده‎‍ای است که برای طراحی و اصلاح محصولات، خدمات و یا فرآیندها (که مطابق با آنها محصولی تولید یا خدمتی ارائه می‎‍شود) به کار رفته است. در بیشتر موارد برای اولویت‎‍‎‍بندی و یا میزان اهمیت هریک از ویژگی‎‍های محصول در تابع گسترش کیفیت، از طیف 1، 3 و 9 یا 1، 3 و 5 استفاده شده است؛ برای مثال، عدد 5 ‌بیشترین اهمیت و عدد 1 کم‎‍ترین اهمیت را نشان داده است. در این ماتریس از ساختار شکست پروژه (PBS[xxxviii]) نیز استفاده می‎‍شد. ساختار شکست پروژه شامل درختی حاصل از تجزیۀ سلسه‌مراتبی و سطح اقلام یا موضوع‎‍های اصلی یک پروژه به اقلام تحویل یا موضوع‎‍های تشکیل‌دهندۀ آن است. در این ساختار، اقلام در سطر اول و زیراقلام در سطوح بعدی نمایش داده می‌شوند. در برخی از موارد هم برای گردآوری داده‎‍ها از طیف لیکرت[xxxix] (‌1)، بسیار کم، (3)، کم، (5)، متوسط، (7)، زیاد و (9)، بسیار زیاد برای تکمیل ماتریس گسترش کیفیت استفاده می‌شود (یوسفی و همکاران، 2018).

در این پژوهش، با توجه به تفکیک‌پذیری بیشتر نظر‌های خبرگان، از طیف لیکرد استفاده شده است. به‌منظور تعیین میزان اهمیت و تأثیرگذاری هریک از ویژگی‎‍های محصول (جدول 2)، برای برآورده‌کردن نیازهای مشتری (جدول 1)، از اولین ماتریس تابع گسترش کیفیت مطابق شکل 3 استفاده شد که نتایج آن در جدول 5 نشان داده شده است. در دومین استفاده از تابع گسترش کیفیت (شکل4)، میزان تأثیر و اهمیت ویژگی‎‍های سطح دوم محصول (جدول 3) برای برآورده‌شدن ویژگی‎‍های سطح اول، استخراج شد که در جدول 6 نشان داده شده است.

در سومین استفاده از ماتریس تابع گسترش کیفیت (شکل5)، میزان تأثیر و اهمیت فناوری‎‍های پیشنهادی (جدول4)، برای برآورده‌شدن ویژگی‎‍های سطح دوم محصول (جدول 3)، استخراج شد.

شکل3- تابع گسترش کیفیت، نیازهای مشتریان و ویژگی‎‍های محصول

Fig. 3- The Quality Function Deployment, customer needs - product characteristics

                                                                 v.            جدول 5- نتایج اولویت‎‍بندی ویژگی‎‍های محصول سطح اول

1. Table 5- Prioritization of product features

شکل 4- تابع گسترش کیفیت، ویژگی‎‍های محصول و ویژگی‎‍های قطعات در سطح دوم

Fig. 4- Function to expand quality, product features and parts specifications at the second level

                                                             vi.            جدول 6- نتایج اولویت‎‍بندی ویژگی‎‍های قطعات در سطح دوم

1. Table 6- Specifications of parts in the second level along with their priority

شکل 5- تابع گسترش کیفیت ویژگی‎‍های قطعات در سطح دوم و اولویت‎‍بندی فناوری‎‍ها

Fig.5- The Quality Function Deployment of parts specifications at the second level and prioritization of technologies.

نتایج اولویت‎‍بندی ماتریس سوم در جدول 7 نشان داده شده است.نتایج به دست آمده از اولین ماتریس گسترش کیفیت، نشان داده است که‌ از میان ویژگی‌های محصول، پارمترهایی همچون «مقدار ضریب پسا» و «نسبت نیروی برآ به نیروی پسای پرنده»، از اهمیت بسیار بالا‌یی برخوردار بودند و ویژگی همچون «‌وزن برخاست پرنده»‌ اولویت کمتری نسبت‌به دیگر ویژگی‌ها داشتند.

                                             vii.            جدول 7 - نتایج اولویت‎‍بندی فناوری‎‍های مورد  برای طراحی و تولید محصول

1. Table 7- Required technologies along with their prioritization

همچنین نتایج دومین ماتریس گسترش کیفیت نشان داده است که «قسمت عقب پرنده (دم‌های عمودی و افقی)» و «دهانۀ ورودی هوا» از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بودند و «تعداد موتورها»‌ اولویت بسیار کمی داشتند. سومین ماتریس گسترش کیفیت نیز، اولویت هر‌یک از فناوری‎‍های مورد نیاز با ویژگی‎‍های قطعات سطح دوم را تعیین کرد. علاوه بر اولویت‎‍بندی فناوری‎‍ها، تعیین سطح آمادگی فناوری هریک از فناوری‎‍ها برای توسعۀ محصول ضروری است. در این تحقیق، سطح آمادگی فناوری با استفاده از استانداردهای ناسا و ازطریق گروه QFD تخمین و ارزیابی شد.

لیست فناوری‎‍های اولویت‎‍بندی‌شده همراه با سطح آمادگی فناوری، در جدول 7 نشان داده شده است. نتایج این جدول نشان داده است که‌ فناوری‎‍های «بوستر» و«لانچر زیرو»، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و فناوری «عایق‎‍بندی موتور»،‌ اولویت بسیار کمتری نسبت‌به دیگر فناوری‌های مورد نیاز برای محصول پرنده داشته است.

4 - بحث

در فرآیند طراحی و تدوین مدل موازنۀ آمادگی فناورانه، سند بیانیۀ نیاز و ویژگی‌های محصول در مدیریت طراحی سیستمی کلان محصولات هواپایۀ دفاعی، علاوه بر اینکه بهره‎‍برداری لازم از مدل‎‍ها و الگوهای موازنه‌ در پیشینۀ تحقیق انجام شد، تجربیات خبرگان و نیز ساختار سازمانی، محدودیت‎‍ها، شرایط محیطی و الزامات حاکم بر طراحی و توسعۀ سامانه‌های هوایی پیچیده در ایران نیز، در نظر گرفته شده است. هدف از موازنۀ ارائه‌شده‌ برای محصولات کلان هواپایه، دستیابی به مدل یا الگویی بوده است ‌که ضمن برآورده‌شدن نیازهای حال و آیندۀ بهره‎‍بردار، زمان دستیابی به محصول را از‌طریق تحویل تدریجی، کوتاه‎‍تر کند.

در این مدل ابتدا خواستۀ بهره‎‍بردار دریافت و سپس ویژگی‎‍های فنی محصول از طرف گروه طراحان تعیین شد. نکتۀ درخور توجه در این تعامل، بین خواسته‎‍ها و ویژگی‎‍های فنی آن بود که گروه طراح مطمئن شود‌ تا چه اندازه ویژگی‎‍های محصول، خواسته‎‍های بهره‎‍بردار را پوشش داده است و از آن با‌اهمیت‎‍تر آنکه کدام ویژگی، تأثیر بیشتری برای خواسته‎‍ها و یا نیازها دارد. همچنین در صورت تشخیص صحیح و درست ویژگی‎‍ها، ویژگی‎‍های سطح دوم همراه با اولویت و اهمیت آنها کدام‌اند و درنهایت فناوری‎‍های مورد نیاز محصول و اولویت دستیابی به آنها چیست؟

در این تحقیق، از سه ماتریس تابع گسترش کیفیت استفاده شد. در ماتریس اول، ویژگی‎‍های فنی و در ماتریس دوم ویژگی‎‍های سطح دوم اولویت‎‍بندی شدند. در ماتریس سوم، لیست فناوری‎‍های مورد نیاز همراه با اولویت دستیابی به آنها تعیین شد.

5 - مرحلۀ سوم‌: توسعۀ محصول مبتنی بر توسعۀ فناوری (تحلیل)

شرکت هوایی‌ بحث‌شده‌ در این تحقیق، متعهد شده بود که محصول نهایی را پس از 15 سال تحویل دهد. در شرایط عادی و نبود هرگونه عوامل خارجی، بهره‎‍بردار باید 15 سال منتظر تحویل محصول نهایی باشد. با توجه به صحنۀ بهره‎‍بردار، زمان طولانی تحویل محصول، مسئله‎‍ای بود که تحویل نهایی و یک‌باره محصول را تهدید می‎‍کرد. نکتۀ مهم‎‍تر آن بود که با توجه به تغییر شرایط محیطی بهره‎‍بردار، ممکن بود محصول نهایی تحویل‌شده، بهره‎‍وری لازم را نداشته باشد. بر این اساس یکی از راه‎‍های جایگزین برای بهره‎‍بردار، امکان خرید و یا روش‎‍های جایگزین از‌جمله واردات بود که با توجه به موانع موجود، تقریباً غیر‌ممکن به نظر می‎‍‌رسید. با این فرض، زمان طولانی تحویل محصول، تهدیدهای جدی را برای بهره‎‍بردار در صحنۀ استفاده به‎‍همراه داشت. با استفاده از الگوی پیشنهادی (شکل6) در این تحقیق و اجرای فرآیند تحویل تدریجی محصول، اولین موازنه در جلسۀ بازنگری اولیۀ محصول با بهره‎‍بردار انجام شد. در این جلسه که پس از دستیابی به 25 فناوری از 37 فناوری تشکیل شد، مشتری ضمن درخواست ادامۀ طراحی و ساخت محصول، محصول اولیه را تأیید کرد و تحویل گرفت. از‌جمله برتری‎‍های دیگر این مدل، مشخص‌شدن ویژگی‎‍های مهم و با بیشترین تأثیر برای بهره‎‍بردار است.

شکل6- نمودار ساختار طراحی و تولید تدریجی محصولات کلان با تحویل تدریجی

Fig.6- Diagram of the design structure and gradual production of macro products with gradual delivery

مطابق الگوی پیشنهادی، سه خواستۀ بهره‎‍بردار شامل فناوری‎‍های «صفر راه‌اندازی»، «حداکثر سرعت 800 کیلومتر بر ساعت» و «کروز (کم) سرعت 700 کیلومتر در ساعت» از اهمیت بیشتری برای این محصول‌ برخوردار بود.

پس از اجرای اولین ماتریس از تابع گسترش کیفیت (شکل3)، مهم‎‍ترین ویژگی‎‍های فنی سطح اول که بیشترین تأثیر را در برآورده‌شدن‌ خواسته‎‍های بهره‎‍بردار در برداشت، دو ویژگی «مقدار ضریب پسا» و «نسبت نیروی برآ به نیروی پسای پرنده» بود که به ترتیب‌ اولویت 13 و 12 داشتند. در ماتریس دوم از تابع گسترش کیفیت، سه ویژگی «‌عقب پرنده»، «دهانۀ ورودی هوا» و «خنک‎‍کاری موتور»، مهم‌ترین ویژگی‎‍ فنی سطح دوم بودند که ویژگی‎‍های کلان قبلی را برآورده می‌کردند و به ترتیب دارای اولویت‎‍های 27، 25 و 25 شده ‎‍بودند. درنهایت با استفاده از تابع گسترش کیفیت در ماتریس سوم، فناوری‎‍های اصلی و ضروری شناسایی و استخراج شد که برای طراحی و ساخت محصول نیاز بود‌. در این ماتریس، فناوری‎‍های «بوستر»، «لانچرزیرو» و «طراحی اتوماتیک»، از‌جمله سه فناوری ضروری بودند که به ترتیب‌ اولویت‎‍های 37، 36 و35 را داشتند.

در ماتریس سوم گسترش کیفیت، پس از استخراج اولویت‎‍بندی فناوری‎‍ها، جلسۀ نهایی گروه QFD با حضور طراحان خبره و نمایندۀ بهره‎‍بردار تشکیل شد. در این جلسه ابتدا فرآیند به‌کارگیری QFD و نتایج به دست آمده‌ بحث و بررسی شد، سپس با استفاده از نمرۀ به دست آمده برای فناوری‎‍ها (عدد اولویت) و سطح آمادگی فناوری برای هریک از فناوری‎‍های محصول،  تحویل محصولات اولیه، میانی و نهایی تعیین شد. فناورهای مورد نیاز برای تولید محصولات تدریجی A، B،C و نهایی در جدول 8 و شکل 6 نشان داده شده است. نتایج اولویت‌بندی محصول مبتنی بر توسعۀ فناوری ازطریق کمیتۀ عالی نیز‌ تأیید شد.

                                                                 viii.            جدول 8- توسعۀ سطح TRL‌ با تولید محصولات میانی

1. Table 8- Development of TRL level with the production of intermediate products

6  نتیجه‌گیری

 همواره به توسعۀ دانش‎‍های کاربردی توجه شده است که بتواند نحوۀ دستیابی به محصولات جدید را در حوزه‌های مختلف تسهیل کند. یکی از این مدل‎‍ها و روش‎‍ها، نحوۀ موازنۀ تحویل تدریجی محصولات مأموریت‌محورند که در این تحقیق، نحوۀ انجام موازنۀ آن با استفاده از تابع گسترش کیفیت ارائه شد. موازنه در حداقل دو بازنگری فنی از 17 بازنگری در مهندسی سیستم‎‍ها و در دو نقطۀ خاص از مدل وی، با عناوین بازنگری طراحی اولیه و بازنگری طراحی بحرانی/ خاص انجام شد. در این نقاط با استفاده از ترتیبات برنامه‎‍ریزی‌شدۀ قبلی و تعاملات اولیه بین بهره‎‍بردار و گروه طراحان خبرۀ شرکت، طراحی و تحویل تدریجی محصول انجام شد. گام‎‍های ذیل با استفاده از تابع گسترش کیفیت، به‌منظور موازنه انجام شد و یا باید انجام شود.

1. نیاز مشتری (سند بیانیۀ نیاز) بین ذی‎‍نفعان (بهره‎‍بردار و طراحان) تهیه شود. این سند شامل خواسته‎‍های کامل و جامع مشتری، همراه با درجۀ اهمیت آنهاست‌ (جدول 1)‌؛
2. ویژگی‎‍های محصول که نیازهای مشتری را پوشش می‌دهد و در یک یا دو سطح و فناوری‎‍های مورد نیاز، از سوی گروه طراحان پیشنهاد می‌شود (جداول 4،3،2)؛
3. اولین ماتریس گسترش کیفیت باید اجرا شود. خروجی این ماتریس، لیست ویژگی‎‍های محصول است که متناسب با اهمیت نیازهای بهره‎‍بردار اولویت‎‍بندی شده‎‍اند‌ (شکل 3)؛
4. دومین ماتریس گسترش کیفیت نیز باید اجرا شود. خروجی این ماتریس، لیست ویژگی‎‍های سطح دوم محصول است که متناسب با ویژگی‎‍های سطح اول اولویت‎‍بندی شده‎‍اند‌ (شکل 4‌)؛

• سومین ماتریس گسترش کیفیت تهیه شود. خروجی این ماتریس لیست فناور‎‍های مورد نیاز همراه با اولویت‎‍بندی میزان اهمیت آنهاست‌ (شکل 5).
• با توجه به اولویت‎‍بندی‎‍های انجام‌شده بین خواسته‎‍های بهره‎‍بردار، ویژگی‎‍های محصول و فناوری‎‍های مورد نیاز که در حداقل دو بازنگری فنی است، نمودار تحویل تدریجی محصول، مطابق شکل 6 تهیه شود.

براساس این مدل، برای تحویل تدریجی محصولات کلان، قبل از شروع طراحی، باید‌ بستۀ کامل و جامعی شامل 6 گام بیان‌شده، از سوی گروه طراحان تهیه شود. از‌جمله مزایای‌ این مدل عبارت‌اند از:

• در بیشتر مدل‎‍ها، در مقالات و منابع موجود، موازنه برای دو عامل‌ بررسی شده و گاهی برای محصولات کلان نیز به کار نرفته است؛
• با توجه به نیاز بهره‎‍بردار به محصولات کلان مأموریت‌محور در صحنۀ نبرد و‌ دسترسی‌نداشتن به این محصولات (از خارج)، طراحی و تولید بومی آنها، به‌ویژه به‌صورت تحویل تدریجی، عامل اساسی برای استقلال و خودکفایی محسوب می‎‍شود؛
• با توجه به وجود تحریم‎‍ها و نداشتن تجربۀ کافی در طراحی و تولید محصولات کلان و پیچیده، تا‌کنون الگوهای مناسبی برای موازنه انجام نشده است؛
• برخی از مؤلفه‎‍های به کار رفته در مدل موازنه، مانند آمادگی فناورانه، سند بیانیۀ نیاز و ویژگی‌های محصول، در منابع علمی تکرار شده است که اهمیت این مؤلفه‎‍ها را نشان می‌دهد؛
• نقاط تصمیم و بازنگری‎‍ها، اهمیت بسزایی در فرآیند طراحی و توسعه دارند و مانع انحراف پروژه از مسیر مطلوب و تحقق نیاز مشتری می‎‍شوند. همچنین در این تحقیق، از همین نقاط برای موازنه استفاده شده است؛
• اگر تناقض یا تضادی بین ویژگی‎‍های محصول باشد، در هر بار استفاده از ماتریس گسترش کیفیت، این تناقض شناسایی می‌شود.

این مدل برای توسعۀ محصولات کلان متعدد تجاری و یا غیرتجاری و حتی برای طراحی اولیۀ محصولات کوچک و جدید به کار می‌رود.

f.                پیشنهادهای پژوهش

در این پژوهش، موازنۀ آمادگی فناورانه، سند بیانیۀ نیاز و ویژگی‌های محصول در مدیریت طراحی سیستم‌های کلان محصولات هواپایۀ دفاعی با QFD بیان شد. نیاز است تا بررسی شود ابزارهای دیگری نیز برای موازنه وجود دارد. همچنین این تحقیق فقط در محدودۀ طراحی محصول انجام شد؛ پس نیاز است تا موازنه به کل چرخۀ عمر محصول تسری داده شود.

محدودیت‌های پژوهش

در این پژوهش با‌ ناآشنایی و اشراف و تحقیق و آموزش کامل و کافی نخبگان و مدیران رده‌های تحقیقاتی و صنایع دفاعی کشور با این مدل‎‍ها روبه‌رو بودیم. علاوه بر این، نبود رویکردهای مدیریتی طراحی سیستمی و استاندارد و یکپارچگی رویکردهای ابلاغی مراکز نظارتی و استانداردی ناظر کشور بر طراحی سیستمی محصولات کلان و پیچیده نیز،‌ از‌جمله محدودیت‎‍های دیگر این تحقیق بودند.

[i] Fartash et al.

[ii] Suh

[iii] Balancing

[iv] Mission Need Statement

[v] product specification

[vi] macro system design management

[vii] Nasa

[viii] Quality Function Deployment

[ix] Mones and Kia

[x] MirFakhredini & Shabani

[xi] Li et al.

[xii] Shawalpour & Tayyabi Javid

[xiii] Complex Product and Systems

[xiv] Guo et al.

[xv] Jiao et al.

[xvi] Design Engineering 4.0

[xvii] Wolff et al.

[xviii] Systems Engineering

[xix] Mirbaqeri

[xx] Bates & Clausen

[xxi] Technology readiness level (TRL)

[xxii] Ma

[xxiii] Zutin et al.

[xxiv] Mittal& Gillespie

[xxv] Model based systems engineering

[xxvi] NASA

[xxvii] Functionality

[xxviii] Dmitriev & Mitroshkina

[xxix] Yousefi et al.

[xxx] Yu et al.

[xxxi] bug phobic coatings

[xxxii] Active flow control

[xxxiii] Vik et al.

[xxxiv] Çetin & Ucler

[xxxv] Googerdchian et al.

[xxxvi] Iqbal et al.

[xxxvii] Ashtiany & Alipour

[xxxviii] Projct Breakdown Structure

[xxxix] Likert scals