تریپس‌های مرتبط با درختان ارغوان (Cercis siliquastrum L.) و تغییرات جمعیت تریپس ارغوان، Thrips vulgatissimus Haliday در تنگه ارغوان شهرستان ایلام

مقدمه

جنگل‌ها از مهم‌ترین منابع تجدیدشونده هستند که بسیاری از نیازهای انسان را بر طرف می‌کنند. سطح و کیفیت این منابع ارزشمند در سال‌های اخیر به‌دلیل افزایش جمعیت جوامع انسانی و اجرانشدن روش‌های مدیریتی علمی و فراگیر رو به کاهش است (Marvi-Mohadjer, 2005). جنگل‌های زاگرس با گستره وسیع جغرافیایی، یکی از اکوسیستم‌های طبیعی ایران است که حدود 40 درصد کل جنگل‌های ایران را شامل می‌شود (Mirzaei and Mirab-balou, 2015). استان ایلام با مساحتی بالغ بر 20027 کیلومتر مربع در جنوب غربی کشور، دارای 641667 هزار هکتار جنگل است که این جنگل‌ها جزء جنگل‌های خشک و نیمه‌خشک رشته کوه زاگرس محسوب می‌شوند. در دهه‌های اخیر، جنگل‌های منطقه زاگرس همچون دیگر مناطق جنگلی کشور با خطرهای متعددی مانند خشکسالی، آتش‌سوزی، تغییر کاربری، قطع درختان، چرای بیش‌ازحد دام و به‌ویژه آفات و بیماری‌های گیاهی روبه‌رو بوده‌‌اند. مجموع این عوامل درنهایت موجب کاهش جنگل‌ها، کم‌شدن تراکم پوشش گیاهی در عرصه‌های طبیعی و کاهش یا نابودی زادآوری گونه‌های گیاهی مهم شده است (Hamzehpour et al., 2011).

حشرات مختلفی روی درختان و درختچه‌های ارغوان فعالیت دارند که از برگ‌ها یا گل‌های آن تغذیه می‌کنند. درختان ارغوان در برخی استان‌های کشور مانند ایلام، کرمانشاه، کرمان، مازندران، گیلان، همدان، لرستان، فارس و خراسان رضوی انتشار دارند؛ اما اطلاعات کافی در رابطه با حشرات مرتبط با آن در دسترس نیست و تاکنون حشراتی از قبیل Lepidosaphes conchiformis Gmelin، Chrysomphalus dictyospermi (Morgan)، Saissetia oleae (Olivier) به‌صورت موردی از روی آن گزارش شده‌اند (Mirzaei and Mirab-balou, 2015).

 تاکنون 12 گونه تریپس از روی درختان ارغوان جمع‌آوری و گزارش شده‌اند؛ هرچند تمامی این گونه‌ها روی گیاهان دیگر نیز فعال بوده‌اند و به‌صورت تخصصی روی ارغوان فعالیت ندارند و در زمان گل‌دهی روی آن مشاهده شده‌اند. از جنوب فرانسه 9 گونه تریپس از روی ارغوان گزارش شده‌اند که شامل گونه‌های Aeolothrips ericae Bagnall، A. gloriosus Bagnall، A. melaleucus Haliday، Melanthrips rivnayi Peiesner، Thrips flavus Schrank، T. major Uzel، T. meridionalis Peiesner، T. minutissimus L.، T. tabaci Lind. هستند (Pizzol et al., 2017). گونة Haplothrips flavicinctus Karny از خراسان شمالی (Alavi and Kamali, 2003) و گونه‌های H. reueri Karny و Neoheegeria persica Peiesner از استان فارس از روی ارغوان گزارش شده‌اند (Minaei and Alichi, 2001)؛ اما تاکنون گونه‌ای از روی ارغوان‌های ایلام گزارش نشده است.

درختان ارغوان کاربردهای مختلفی دارند که ازجمله این کاربردها به نقش دارویی، زیست‌محیطی، جنگل‌شناسی و اثرات مثبت آن در جلوگیری از فرسایش خاک و همچنین به کارایی این گونة درختی به‌عنوان عنصری در طراحی فضای سبز و گونه‌ای تزئینی می‌توان اشاره کرد. همچنین، با توجه به اهمیت تریپس‌ها به‌عنوان آفات کشاورزی، جنگل‌ها، مراتع، گیاهان زینتی، ناقل‌بودن ویروس‌های گیاهی و نقش در کنترل آفات در اکوسیستم‌های کشاورزی، مطالعات اندکی دربارة زیست‌شناسی صحرایی و ویژگی‌های جمعیتی بسیاری از گونه‌های تریپس‌های ایران انجام شده‌اند. دربارة تریپس‌های مرتبط با درختان ارغوان نیز مطالعه جامعی تاکنون در ایران انجام نگرفته است. نتایج این پژوهش می‌توانند اطلاعات مفیدی را دربارة تغییرات جمعیت و پراکنش فضایی تریپس‌ها روی درختان ارغوان فراهم کنند؛ به همین دلیل، این تحقیق به‌منظور مطالعه تغییرات جمعیت و پراکنش فضایی تریپس ارغوان در شهرستان ایلام انجام شد.

مواد و روش‌ها

منطقه جمع‌آوری

تنگه ارغوان یکی از مناطق جنگلی و تفریحی استان ایلام به مساحت 170 هکتار با طول جغرافیایی ʹ33 °46 شرقی و عرض ʹ09 °33 شمالی در فاصله سه کیلومتری شمال‌شرقی شهر ایلام قرار دارد. ارتفاع منطقه از سطح دریا 1500 تا 2000 متر متغیر است. بیشترین سطح جنگل‌های تنگه ارغوان از گونه بلوط (Quercus brantii) تشکیل شده است و از دیگر گونه‌های چوبی این منطقه می‌توان ارغوان (Cercis siliquastrum)، افرا کیکم (Acer monspesulanum)، بنه (Pistacia mutica)، زالزالک (Crataegus orientalis) و آلبالوی وحشی (Cerasus microcarpa) را نام برد.

روش جمع‌آوری و شناسایی

به‌منظور جمع‌آوری تریپس‌ها از روی درختان ارغوان، نمونه‌برداری از ارغوان‌های تنگه ارغوان واقع در شهرستان ایلام (استان ایلام) (شکل 1) از اسفند ماه 1401 تا اواخر اردیبهشت ماه 1402، انجام و از داده‌های به‌دست‌آمده برای بررسی تغییرات جمعیت و تعیین نوع پراکنش فضایی جمعیت تریپس ارغوان استفاده شد. به‌منظور مطالعة فونستیک، با توجه به حجم بالای نمونه‌ها، ابتدا نسبت به جداسازی نمونه‌ها در الکل اقدام شد و سپس از تعدادی از آنها با استفاده از روش (Mirab-balou and Chen, 2010) اسلایدهای میکروسکوپی تهیه شد؛ درنهایت، با استفاده از منابع موجود، نسبت به شناسایی آنها در سطح گونه (توسط نویسنده سوم) اقدام شد.

در این مطالعه، 20 درخت انتخاب شدند و روی هر درخت ارغوان، چهار شاخه در جهت‌های جغرافیایی اصلی، انتخاب و 20 سانتی‌متر انتهای این شاخه‌ها روی یک سینی سفید پلاستیکی تکان داده شدند تا تریپس‌ها جدا شوند؛ بنابراین، چهار شاخه 20 سانتی‌متری روی هر درخت، به‌عنوان یک واحد نمونه‌برداری در نظر گرفته شد. به‌منظور تعیین تعداد نمونه مناسب، ابتدا یک نمونه‌برداری اولیه انجام شد و سپس با اطلاعات به‌دست‌آمده، فاکتور خطای نسبی (RV) که بیان‌کنندة دقت نمونه‌برداری است، با استفاده از معادله (1) تعیین شد:

(1)                                                                          

در این معادله، M: میانگین داده‌ها و SE: خطای استاندارد داده‌های نمونه‌برداری اولیه است (Southwood and Henderson, 2000). سپس تعداد نمونه مناسب از معادله (2) به دست آمد که در این معادله، N: تعداد نمونه مناسب، D: حداکثر میزان خطای پذیرفتنی، t: مقدار جدول، M: میانگین داده‌های نمونه‌برداری اولیه و SD: انحراف معیار داده‌های نمونه‌برداری اولیه است.

(2)                                                                                   

در پایان، 20 درخت به‌عنوان تعداد نمونه مناسب برای انجام نمونه‌برداری انتخاب شدند. نمونه‌برداری‌ها هر سه روز یک بار، انجام و برای این کار، شاخه‌های انتخاب‌شده در هر درخت ارغوان روی یک سینی سفید پلاستیکی تکان داده شدند تا تریپس‌ها از گل‌ها جدا شوند. سپس تریپس‌های داخل سینی با یک قلم‌موی نرم به داخل لوله‌های حاوی الکل اتیلیک 75 درصد منتقل شدند. اطلاعات مربوط به نمونه‌برداری شامل مکان، زمان و مختصات جغرافیایی روی برچسب هریک از لوله‌ها درج شد و سپس به آزمایشگاه انتقال یافتند. همچنین، برای بررسی دقیق‌تر، گل‌ها درون پاکت کاغذی قرار داده و پس از انتقال به آزمایشگاه، زیر استریومیکروسکوپ بررسی شدند و تعداد مراحل نابالغ تریپس به دقت شمارش شد.

تعیین پراکنش فضایی

برای تعیین نوع پراکنش فضایی از روش‌های رگرسیونی تیلور و آیوائو استفاده شد. بدین منظور، لگاریتم میانگین و واریانس جمعیت مربوط به هر تاریخ نمونه‌برداری محاسبه شدند و بین آنها یک رابطه رگرسیون خطی به شرح معادلات 3-5 برقرار شد.

 در این معادله: S² واریانس نمونه‌ها،  میانگین نمونه‌ها در هر تاریخ نمونه‌برداری، b شیب خط رگرسیون و a محل تلاقی خط رگرسیون با محور y است. در روش رگرسیونی آیوائو، از معادلات 4 و 5 استفاده شد:

در این روش برای هر تاریخ نمونه‌برداری به تفکیک، میانگین ازدحام لوید (m*) محاسبه شد و بین میانگین داده‌های هر تاریخ با m* یک رابطة رگرسیونی، برقرار و شیب خط رگرسیون محاسبه شد. در این معادله، S² واریانس داده‌های حاصل از نمونه‌برداری، β شیب خط رگرسیون و α محل تلاقی خط رگرسیون با محور y است. برای آگاهی از معنی‌داربودن اختلاف شیب خط رگرسیون محاسبه‌شده (شاخص b تیلور و β آیوائو) با عدد یک، از معادله 6 استفاده شد:

اگر مقدار t محاسبه‌شده از مقدار t جدول با درجه آزادی n-2 و سطح معنی‌داری پنج درصد کوچک‌تر باشد، فرض صفر مبنی بر b=1 پذیرفته می‌شود و الگوی پراکنش فضایی از نوع تصادفی خواهد بود. در مقابل، چنانچه b˃1 یا b<1 باشد، الگوی پراکنش فضایی به‌ترتیب تجمعی و یکنواخت خواهد بود (Taylor, 1984; Southwood and Henderson, 2000). در پایان، با مقایسة ضریب تبیین (R²) بین روابط رگرسیونی تیلور و آیوائو، مدل مناسب‌تر برای تعیین نوع پراکنش فضایی انتخاب شد.

برای مرتب‌کردن داده‌ها، رسم نمودارها و محاسبه توزیع فضایی تریپس ارغوان از نرم‌افزارهای Excel 2010 و SPSS نسخه 23 استفاده شد.

نتایج

فون تریپس‌های مرتبط با ارغوان

در این تحقیق، با توجه به نمونه‌برداری‌های متعدد از مرحلة گل‌دهی ارغوان، بیش از 1000 نمونه تریپس بالغ و نابالغ جمع‌آوری شدند که در مجموع 10 گونه متعلق به شش جنس از چهار خانوادة مختلف شناسایی شدند. لیست گونه‌ها به همراه مشخصات جمع‌آوری گونه و توصیف گونه غالب به شرح زیر است:

راستة Thysanoptera Haliday, 1836

زیرراستة Terebrantia Haliday, 1836

خانوادة Aeolothripidae Uzel, 1895

گونة Aeolothrips intermedius Bagnall, 1934 (شکل A-2)

مواد بررسی‌شده: در این مطالعه تعداد 9 تریپس ماده و 4 تریپس نر در فروردین و اردیبهشت 1402 از روی گل‌های ارغوان واقع در تنگة ارغوان شهرستان ایلام (غرب ایران) جمع‌آوری شدند.

مناطق انتشار: این گونه در بیشتر مناطق ایران گسترش داشته و علاوه بر ایران، از اروپا، چین و ترکیه نیز گزارش شده است (Mirab-balou, 2018).

خانوادة Melanthripidae Bagnall, 1913

گونة Melanthrips fuscus (Sulzer, 1776) (شکل B-2)

 مواد بررسی‌شده: در این مطالعه تعداد 7 تریپس ماده و 2 تریپس نر در اردیبهشت 1402 از روی گل‌های ارغوان واقع در تنگة ارغوان شهرستان ایلام (غرب ایران) جمع‌آوری شدند.

مناطق انتشار: این گونه در بیشتر مناطق ایران گسترش داشته و علاوه بر ایران، از اروپا، چین، ترکیه، شمال آفریقا، قبرس، فلسطین و مصر نیز گزارش شده است (Mirab-balou, 2018).

خانوادة Thripidae Stephens, 1829

از این خانواده شش گونه متعلق به سه جنس به شرح زیر جمع‌آوری و شناسایی شدند.

گونة Frankliniella intonsa (Trybom, 1895) (شکل C-2)

مواد بررسی‌شده: در این مطالعه تعداد 17 تریپس ماده و 6 تریپس نر در فروردین و اردیبهشت 1402 از روی گل‌های ارغوان واقع در تنگة ارغوان شهرستان ایلام (غرب ایران) جمع‌آوری شدند.

مناطق انتشار: این گونه در بیشتر مناطق ایران و دنیا گسترش دارد (Mirab-balou, 2018).

گونة Frankliniella occidentalis (Pergande, 1895) (شکل D-2)

مواد بررسی‌شده: در این مطالعه تعداد 7 تریپس ماده و 2 تریپس نر در فروردین و اردیبهشت 1402 از روی گل‌های ارغوان واقع در تنگة ارغوان شهرستان ایلام (غرب ایران) جمع‌آوری شدند.

مناطق انتشار: این گونه در بیشتر مناطق ایران و دنیا گسترش دارد (Mirab-balou, 2018).

گونة Tenothrips frici (Uzel, 1895) (شکل E-2)

مواد بررسی‌شده: در این مطالعه تعداد 10 تریپس ماده و 7 تریپس نر در فروردین و اردیبهشت 1402 از روی گل‌های ارغوان واقع در تنگة ارغوان شهرستان ایلام (غرب ایران) جمع‌آوری شدند.

مناطق انتشار: این گونه در بیشتر مناطق ایران گسترش داشته و از برخی کشورهای اروپایی، قزاقستان، ترکیه، چین، استرالیا، آمریکا و فلسطین نیز گزارش شده است (Mirab-balou, 2018).

گونة Thrips meridionalis (Priesner, 1926) (شکل F-2)

مواد بررسی‌شده: در این مطالعه تعداد 11 تریپس ماده و 3 تریپس نر در فروردین و اردیبهشت 1402 از روی گل‌های ارغوان واقع در تنگة ارغوان شهرستان ایلام (غرب ایران) جمع‌آوری شدند.

مناطق انتشار: این گونه در بیشتر مناطق ایران گسترش داشته و از برخی کشورهای اروپایی، ارمنستان، ترکیه، قبرس، لبنان، فلسطین، هندوستان و عراق نیز گزارش شده است (Mirab-balou, 2018).

گونة T. tabaci Lindeman, 1889 (شکل G-2)

مواد بررسی‌شده: در این مطالعه تعداد 34 تریپس ماده در فروردین و اردیبهشت 1402 از روی گل‌های ارغوان واقع در تنگة ارغوان شهرستان ایلام (غرب ایران) جمع‌آوری شدند.

مناطق انتشار: این گونه دارای پراکنش جهانی بوده و از تمامی نقاط ایران نیز گزارش شده است (Mirab-balou, 2018).

گونة T. vulgatissimus Haliday, 1836 (شکل H-2)

مواد بررسی‌شده: در این مطالعه بیش از 1000 نمونه از مراحل بالغ و نابالغ این گونه از کل دورة گل‌دهی ارغوان جمع‌آوری شدند و از این بین، تعدادی از نمونه‌ها به‌صورت اسلایدشده و مابقی در الکل 70 درصد در کلکسیون نگه‌داری می‌شوند.

مناطق انتشار: این گونه تاکنون از استان‌های تهران، مرکزی، خراسان شمالی، همدان، زنجان، کرمانشاه، لرستان و ایلام گزارش شده است و علاوه بر ایران، از اروپا، چین، ترکیه، نیوزیلند و آمریکای شمالی نیز گزارش شده است (Mirab-balou, 2018).

ریخت‌شناسی تریپس ارغوان، Thrips vulgatissimus: هر دو جنس این گونه (شکل H-2) بال‌دار هستند؛ اما نرها کوچک‌تر از ماده‌ها هستند. بدن و پاها قهوه‌ای، پنجه پاها و بند سوم شاخک زرد و بال جلو رنگ‌پریده است. سر دارای دو جفت موی ساده است که جفت سوم روی مثلث چشم ساده قرار گرفته است. شاخک‌ها هشت‌بندی هستند و بندهای سوم و چهارم دارای سنسوریای (مخروط حسی) دوشاخه‌اند. پرونوتوم، دو جفت موی بلند صفحه‌ای - گوشه‌ای و 3 تا 4 جفت موی جانبی عقبی دارد؛ متانوتوم دارای خطوط موازی در سطح پشتی است؛ جفت موی میانی در قسمت جلویی متانوتوم قرار دارد؛ متانوتوم دارای یک جفت سنسیلوم است. رگبال اول بال‌های جلویی دارای سه موی انتهایی و رگبال دوم دارای ردیفی کامل در حدود 14 مو است. ترژیت دوم شکمی دارای سه مو در حاشیه جانبی است؛ هریک از ترژیت‌های سوم تا هشتم شکمی دارای یک جفت کتینیدیا هستند؛ ترژیت هشتم دارای ردیفی از شانه کامل در حاشیة عقبی است؛ نیم‌حلقه‌های ترژیت‌های شکمی دارای 3 تا 4 موی اضافی - صفحه‌ای هستند. استرنیت دوم دارای دو جفت موی حاشیه‌ای است؛ اما استرنیت‌های سوم تا هفتم هریک دارای 3 جفت موی حاشیه‌ای هستند. استرنیت‌های سوم تا هفتم شکمی دارای 15 تا 20 موی صفحه‌ای در دو ردیف نامنظم هستند. جنس نر کوچک‌تر از ماده است؛ ترژیت هشتم فاقد شانه در قسمت عقبی است و استرنیت‌های سوم تا هفتم دارای صفحة غده‌ای در جلوی موهای صفحه‌ای هستند.

این گونه کاملاً شبیه T. meridionalis بوده است. رنگ بند سوم شاخک و بال در ماده‌ها تا حدودی با هم متفاوت است؛ اما وجه تمایز این دو گونه ازطریق افراد نر است. در این گونه افراد نر دارای نواحی غده‌ای روی استرنیت‌های سوم تا هفتم شکم هستند؛ اما در T. meridionalis دارای نواحی غده‌ای روی استرنیت‌های شکمی سوم تا ششم هستند (Mirab-balou, 2016).

زیرراستة Tubulifera Haliday, 1836

خانوادة Phlaeothripidae Uzel, 1895

از این خانواده دو گونه متعلق به جنس Haplothrips Amyot et Serville, 1843 به شرح زیر جمع‌آوری و شناسایی شدند.

گونة Haplothrips leucanthemi (Schrank, 1781) (شکل I-2)

مواد بررسی‌شده: در این مطالعه تعداد 2 تریپس ماده در اردیبهشت 1402 از روی گل‌های ارغوان واقع در تنگة ارغوان شهرستان ایلام (غرب ایران) جمع‌آوری شدند.

مناطق انتشار: این گونه تاکنون از استان‌های همدان، کرمانشاه، فارس، اردبیل، مازندران، خراسان رضوی و ایلام جمع‌آوری شده و علاوه بر ایران، از کشورهای چین، ترکیه، بلغارستان، آرژانتین، شیلی و آمریکا نیز گزارش شده است (Mirab-balou, 2018).

گونة H. reuteri (Karny, 1907) (شکل J-2)

مواد بررسی‌شده: در این مطالعه تعداد 13 تریپس ماده و 8 تریپس نر در فروردین و اردیبهشت 1402 از روی گل‌های ارغوان واقع در تنگة ارغوان شهرستان ایلام (غرب ایران) جمع‌آوری شدند.

مناطق انتشار: این گونه در بیشتر مناطق ایران گسترش داشته و از برخی کشورهای اروپایی، چین، روسیه، ترکیه، مغولستان، هند، پاکستان، سودان و مصر نیز گزارش شده است (Mirab-balou, 2018).

فراوانی گونه‌ها

فراوانی 10 گونه جمع‌آوری‌شده در این تحقیق به این صورت است که گونه Aeolothrips intermedius 10/1 درصد، Melanthrips fuscus 55/0 درصد، Frankliniella intonsa 40/1 درصد، Frankliniella occidentalis 56/0 درصد، Tenothrips frici 68/0 درصد، Thrips meridionalis 11/1 درصد، T. tabaci 10/1 درصد، T. vulgatissimus 10/92 درصد، Haplothrips leucanthemi 65/0 درصد و Haplothrips reuteri 75/0 درصد است. در بین گونه‌های جمع‌آوری‌شده، تریپس ارغوان، T. vulgatissimus جمعیت بسیار بالایی روی گل‌ها داشت و به‌عنوان گونه غالب معرفی شد.

تغییرات جمعیت تریپس ارغوان

براساس نتایج حاصل از نمونه‌برداری، اولین گروه از جمعیت تریپس ارغوان در تنگة ارغوان در 12 فروردین 1402 مشاهده شد (شکل 3). نمودار تغییرات جمعیت این تریپس نشان داد میانگین جمعیت حشرات ماده از میانگین جمعیت حشرات نر و مراحل نابالغ بیشتر بود. اولین اوج جمعیت حشرات ماده (23/6 ± 60/30 عدد تریپس در هر شاخه) در 18 فروردین ماه مشاهده شد (شکل 3). روند تغییرات جمعیت تریپس ارغوان روی درختان ارغوان نشان داد بعد از اولین اوج جمعیتی، نمودار سیر نزولی به خود گرفت و دوباره در 8 اردیبهشت ماه به دومین اوج جمعیتی خود با میانگین 64/7 ± 75/73 عدد حشره ماده در واحد نمونه‌برداری رسید. بعد از این تاریخ، نمودار تغییرات جمعیت دوباره سیر نزولی داشت؛ به‌طوری‌که در تاریخ 17 اردیبهشت ماه به کمترین مقدار خود رسید (شکل 3).

پراکنش فضایی تریپس ارغوان، Thrips vulgatissimus

نتایج بررسی پراکنش فضایی حشرات نر، ماده و نابالغ جمعیت تریپس ارغوان با استفاده از روش‌های رگرسیونی تیلور و آیوائو در جدول 1 نشان داده شده‌اند. پراکنش فضایی جمعیت تمام مراحل نشوونمایی ترپیس ارغوان به‌جز حشرات ماده از نوع تجمعی بود (جدول 1). مقایسة دقت آماری دو مدل رگرسیونی تیلور و آیوائو نشان داد مدل تیلور دقت بالاتری در برازش داده‌ها داشت و نتایج آن قابل اطمینان‌تر بود و با این وصف، توزیع فضایی حشرات ماده، نر و مراحل نابالغ تریپس ارغوان در منطقة نمونه‌برداری‌شده از نوع تجمعی تعیین شد.

تأثیر جهت جغرافیایی بر انبوهی جمعیت تریپس ارغوان

جهت‌ جغرافیایی بر میزان تراکم جمعیت تریپس ارغوان تأثیر معنی‌داری نداشت (3 =Df، 014/0 =F و  998/0 =p). بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، بیشترین و کمترین میانگین جمعیت تریپس به‌ترتیب در جهت‌های شرق (10/100 عدد تریپس در واحد نمونه‌برداری) و شمال (6/95 عدد تریپس در واحد نمونه‌برداری) به دست آمد (شکل 4).

بحث و نتیجه‌گیری

در این مطالعه باوجود نمونه‌برداری‌های زیاد، تعداد کمی گونة تریپس از روی درختان ارغوان جمع‌آوری و شناسایی شد؛ به‌طوری‌که روی بیشتر درختان (فقط در مرحله گل) تنها یک گونه به نام Thrips vulgatissimus Haliday از خانوادة Thripidae فعالیت داشت. همچنین، به‌دلیل شروع نمونه‌برداری‌ها از ابتدای فصل بهار و با توجه به مراحل مختلف رشدی برگ‌ها و گل‌ها و مدت زمان کوتاه حضور گل‌ها روی شاخه‌ها، به‌غیر از گل‌ها، هیچ گونه‌ای از تریپس روی بر‌گ‌های ارغوان فعالیت نداشتند؛ بنابراین، براساس نتایج حاصل از این تحقیق، تریپس‌ها فقط در مرحله گل درختان ارغوان فعالیت داشتند و پس از ریزش گل‌ها، جمعیت بسیار بالای آنها ناگهان ناپدید شد. به‌جز T. vulgatissimus که دارای فعالیت گل‌خواری است (Mound et al., 2024)، بیشتر گونه‌های جمع‌آوری‌شده مانند H. leucanthemi و H. reuteri فعالیت گل‌خواری دارند (Minaei and Mound, 2008).

مطالعة حاضر نشان داد فعالیت تریپس ارغوان در تنگة ارغوان در دهه اول فروردین آغاز می­شود. تنگة ارغوان بخشی از جنگل‌های زاگرس در استان ایلام است و ترکیبی از درختان مختلف در زاگرس دیده ‌می‌شود که بر اساس دیگر مطالعات انجام‌شده در جنگل‌های زاگرس، نشان‌دهندة شروع فعالیت گونه‌های مختلف تریپس از اوایل فروردین ماه است (Mirab-balou and Miri, 2020).

در این مطالعه، جمعیت تریپس ارغوان دارای دو اوج بود و میانگین انبوهی جمعیت در این دو اوج به‌ترتیب 23/6 ± 60/30 و 64/7 ± 75/73 به دست آمد که هر دو مربوط به مرحله گل‌دهی بودند. در مطالعة کاکایی و همکاران (1400) که در جنگل‌های زاگرس شهرستان جوانرود انجام شد، بیشترین تراکم جمعیت تریپس روی برگ‌های بلوط و به‌ترتیب با میانگین 56/0 ± 93/2، 47/0 ± 23/2، 34/0 ± 23/2 ، 28/0 ± 90/0 و 43/0 ± 06/2 تریپس در واحد نمونه‌برداری به دست آمد (Kakaei et al., 2021).

همچنین، براساس نتایج این پژوهش، پراکنش فضایی تریپس ارغوان روی درختان ارغوان برای حشرات ماده، نر و مراحل نابالغ از نوع تجمعی بود که با نوع پراکنش فضایی گزارش‌شده در سایر مطالعات (Kakaei et al., 2021; Mirab-balou and Miri, 2020; Miri et al., 2017) همخوانی داشت.

سپاسگزاری

این مقاله بخشی از پایان‌نامة کارشناسی ارشد نگارندة اول است و از حمایت مالی دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی سپاسگزاری می‌شود. از داوران گرامی به‌دلیل نظرات ارزشمندی که در متن اولیه داشتند تشکر می‌نماییم.