شیوع کمپیلوباکترهای جدا شده ازحیوانات بومی بر اساس وجود برخی ژن‌های تهاجمی

قاسمیان, سیده ام البنین; محمودی پور, حمید

doi:10.22108/bjm.2024.140567.1583

تعداد نشریات	43
تعداد شماره‌ها	1,686
تعداد مقالات	13,791
تعداد مشاهده مقاله	32,406,013
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	12,797,937

شیوع کمپیلوباکترهای جدا شده ازحیوانات بومی بر اساس وجود برخی ژن‌های تهاجمی

زیست شناسی میکروبی

مقاله 5، دوره 13، شماره 49، فروردین 1403، صفحه 77-94 اصل مقاله (779.27 K)

نوع مقاله: پژوهشی- فارسی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/bjm.2024.140567.1583

نویسندگان

سیده ام البنین قاسمیان^* ¹؛ حمید محمودی پور²

¹گروه دامپزشکی، واحد بهبهان، دانشگاه آزاد اسلامی، بهبهان، ایران

²گروه پرستاری و مامایی، واحد بهبهان، دانشگاه آزاد اسلامی، بهبهان، ایران

چکیده

این مطالعه با هدف ارزیابی میزان شیوع جدایه‎های کمپیلوباکتر بر اساس وجود برخی ژن‌های تهاجمی انجام گرفت. در این مطالعه تجربی در شهرستان بهبهان 392 نمونه بعد از کشت، با استفاده از رنگ آمیزی گرم از نظر آلودگی بررسی شد. سپس شناسایی ملکولی جدایه‎های کمپیلوباکتر با انجام PCR و با استفاده از پرایمرهای مناسب برای ژن‌های تهاجمی cdtA,B,C، cadF، pldA، ciaB و 16S rRNA انجام شد. بر اساس نتایج رنگ آمیزی گرم 50 نمونه آلوده به جنس کمپیلوباکتر بودند. که از این میان تعداد نمونه‎های مرغ 37 (74%) مورد، گاو 8 (16%) مورد، گوسفند و بز 2 (4%) مورد و آب 3 (6%) مورد آلوده به کمپیلوباکتر بوده‎اند. آنالیز توالی ژن 16S rRNA نشان داد، که 72% آلودگی مربوط به کمپیلوباکتر ژژونی و 28% مربوط به کمپیلوباکتر کلی می‎باشد. در کل شیوع کمپیلوباکتر ژژونی در نمونه‎های جدا شده به طور معنی‎داری بیشتر از کمپیلوباکتر کلی بود (012/0= p). در جدایه کمپیلوباکتر ژژونی بیشترین شیوع مربوط به ژن تولید سمCdtC (2/76 %) و در جدایه کمپیلوباکتر کلی مربوط به ژن تولید سم CdtB (2/30 %) بوده است. به طور کلی اگر چه مرغ‎ها به عنوان منابع اصلی گونه‎های کمپیلوباکتر مطرح هستند، اما لازم است که اهمیت دیگر منابع آلودگی به ویژه گاو و گوسفند برای ارزیابی نقش آن‎ها در عفونت‎های انسانی، نیز بررسی شود. بنابراین برای مصرف انسان حتما باید احتیاط‎های لازم به عمل آید و رعایت نکات بهداشتی در محل نگهداری، در طول خط کشتار و در فروشگاه‎ها صورت گیرد.

کلیدواژه‌ها

حیوانات اهلی؛ ژن‌های تهاجم؛ ژن‌های سیستم‎های ترشحی؛ کمپیلوباکتر

اصل مقاله

مقدمه

کمپیلوباکتر (Campylobacter)، باکتری‎های گرم منفی مارپیچی، میله‎ای شکل یا منحنی هستند که بسته به گونه، یک تاژک قطبی واحد، تاژک دوقطبی یا بدون تاژک دارند. گونه‎های کمپیلوباکتر هاگ ساز نیستند، تقریباً 2/0 تا 8/0 در 5/0 تا 5 میکرومتر و شیمیوارگانوتروف‎هایی هستند، که منابع انرژی خود را از اسیدهای آمینه یا واسطه‎های چرخه اسید تری کربوکسیلیک به دست می‎آورند (1). این باکتری‎های ترموفیل با دمای 30 تا 46 درجه سانتیگراد و میکروآئروفیل با O₂ 5% هستند و از خانواده Campylobacteraceae می‎باشند. بیشتر گونه‌های کمپیلوباکتر در شرایط میکروآروبی رشد می‌کنند و یک نوع متابولیسم تنفسی دارند. کمپیلوباکتر سرده‎ای از باکتری است که می‎تواند باعث بیماری به نام کمپیلوباکتریوز شود (2). این بیماری معمولاً طی دو تا پنج روز پس از قرار گرفتن در معرض ارگانیسم منجر به علائمی مانند اسهال، گرفتگی عضلات، درد شکم و تب می‎شود. همچنین اسهال ممکن است خونی باشد و با حالت تهوع و استفراغ همراه باشد. این بیماری معمولا یک هفته طول می‎کشد (3).

کمپیلوباکتر یک پاتوژن مشترک بین انسان و دام است که در مجرای روده حیوانات اهلی و وحشی و پرندگان ساکن می‏باشد و می‎تواند انسان را از طریق مصرف آب آلوده، غذاهای مختلف مانند گوشت خام یا نپخته، شیر غیرپاستوریزه و تماس با حیوانات آلوده یا انسان (به ندرت) آلوده کند (4). این پاتوژن باکتریایی منتقله از غذا، عامل اصلی گاستروانتریت باکتریایی و سپتی سمی در انسان در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته است. در کشورهای توسعه یافته، باکتری کمپیلوباکتر مهم‎ترین عامل ایجاد کننده عفونت دستگاه گوارش است (5). تخمین زده می‎شود که سالانه بین 400 تا 500 میلیون نفر در جهان به گونه‎های کمپیلوباکتر آلوده می‎شوند (6). مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری تخمین می‎زند که عفونت کمپیلوباکتر سالانه 5/1 میلیون ساکن ایالات متحده را تحت تأثیر قرار می‎دهد (7).

شایع‎ترین گونه‎های مرتبط با گاستروانتریت باکتریایی در انسان کمپیلوباکتر ژژونی (C. jejuni)، کمپیلوباکتر کلی (C. coli) و همچنین کمپیلوباکتر فتوس (C. fetus) مرتبط با عفونت‎های سیستمیک هستند. اکثر ژنوتیپ‎های جدا شده از بیماری‎های انسانی نیز به عنوان ساکنان گوارشی مشترک حیوانات اهلی و مخصوصا حیوانات خوراکی جدا شده‎اند. علاوه بر این، ایزوله‌های بالینی زیرمجموعه‌ای غیر تصادفی از این سویه‌ها هستند. تصور می‌شود که حامل بدون علامت کمپیلوباکتر ژژونی و کمپیلوباکتر کلی در انسان، به‌ویژه در میان مردم کشورهای صنعتی، نادر است، که نشان می‌دهد انسان میزبان اصلی این ارگانیسم‌ها در این مکان‌ها نیست (2). علاوه بر این، در برخی موارد، این پاتوژن‎های روده‎ای با دو عارضه دیررس مرتبط با سیستم ایمنی، یعنی سندرم گیلن باره و آرتریت واکنشی همراه هستند. شدت عفونت‎های کمپیلوباکتر از یک بیماری خفیف و خود محدود شونده تا عفونت‎های شدید متفاوت است (8).

چندین ژن مرتبط با بیماریزایی در کمپیلوباکتر توصیف شده است، از جمله ژن cadF که برای اتصال و کلونیزاسیون (تجمع) ضروری است، ژن pldA برای تهاجم ضروری است و ژن‌های cdtB و cdtC که تولید توکسین می‏کنند. تاکنون مطالعه گسترده و جامعی بر روی بیماریزایی کمپیلوباکتر از لحاظ ژنتیک مولکولی صورت نگرفته است. از سوی دیگر استفاده از عوامل ضدمیکروبی در حیواناتی که گوشت آن‌ها به مصرف می‌رسد موجب بروز و شیوع باکتری‌های مقاوم در برابر عوامل ضد میکروبی شده است، به‌خصوص کمپیلوباکتر مقاوم در برابر ضدمیکروب‌ها، که به ‌طور بالقوه، بر روی ایمنی مواد غذایی، هم در خصوص سلامت حیوان و هم در خصوص سلامت انسان، اثرات جدی از خود بر جای می‌گذارد. به نظر می‌رسد که وضعیت در کشورهای در حال توسعه با سرعت بیشتری رو به وخامت است زیرا در این کشورها، استفاده گسترده و کنترل نشده‌ای از آنتی‌بیوتیک‌ها به عمل می‌آید. اطلاعات دریافتی از کشورهای کم ‌درآمد و با درآمد متوسط حاکی از آن است که مشکلات بیماری ناشی از ابتلا به کمپیلوباکتر، قابل‌توجه است (9). با توجه به اینکه کمپیلوباکتر می‎تواند از حیوانات و مواد غذایی به انسان منتقل شود، لازم است که یک استراتژی برای کنترل و پیشگیری از عفونت با کمپیلوباکتر تدوین گردد. بعلاوه ضروری است که منابع آلودگی و تشخیص مناسب کمپیلوباکترهای بدست آمده از منابع حیوانی که خطرناکتر هستند، توصیف شوند (10).

با توجه به اینکه استراتژی‎های موثر برای کنترل آلودگی با کمپیلوباکتر هنوز محدود بوده، و دانش فعلی ما در مورد مکانیسم‎های بیماری‎زایی، تهاجم و مکانیسم تعامل کمپیلوباکتر با میزبان خود یعنی طیور و گاو نسبتا ضعیف می‌باشد و همچنین با توجه به اینکه مرغ و گاو آلوده منبع اصلی کمپیلوباکتریوزیس در کشورهای صنعتی است، شناسایی عوامل تهاجم و کلونیزاسیون بدون شک منجر به کسب استراتژی جدید برای به حداقل رساندن کلونیزاسیون کمپیلوباکتر خواهد شد (11). از آنجایی که تاکنون هیچ تحقیقی در مورد ژن‌های تهاجمی در کمپیلوباکتر صورت نگرفته است. بنابراین این مطالعه با هدف ارزیابی میزان شیوع جدایه‎های کمپیلوباکتر بر اساس وجود برخی ژن‌های تهاجمی انجام گرفت.

مواد و روش‎ها

این مطالعه تجربی در شهرستان بهبهان بر روی 4875 راس گاو و گوسفند و 505000 قطعه مرغ‌ در سال 1401 انجام شد. نمونه آماری با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای چند مرحله‏ای و به حجم 400 نمونه بر حسب جدول تعیین حجم نمونه گرجسی-مورگان (12) انتخاب شدند. پس از کسب مجوزهای لازم و هماهنگی با مسئولین دامپزشکی شهرستان بهبهان، ابتدا از چهار بخش مرکزی، آقاجری، زیدون و تشان بهبهان، دو بخش مرکزی و آقاجری به‌طور تصادفی انتخاب شدند. سپس دو دامداری و دو مرغداری از هر کدام از بخش‌های مرکزی و آقاجری به صورت تصادفی انتخاب گردید و از هر دامداری و مرغداری به‌طور تصادفی، 50 نمونه (از مدفوع گاو، گوسفند و بز، مرغ و آب مرغداری و دامداری) جمع‎آوری شد. در بررسی اولیه از این 400 نمونه گرفته‌شده 8 نمونه به دلیل آلوده شدن و نداشتن شرایط انتقال استریل، کنار گذاشته شد، که پس از حذف آن‌ها، در نهایت 392 نمونه مورد آزمایش قرار گرفت.

کشت و شناسایی میکروبی

از نمونه‎های جمع‎آوری شده میکروب‎ها با استفاده از دستگاه کاپادنیس-باصری (KB) جداسازی شده، سپس بر روی محیط کشت‎های بلاد آگار و مولر هینتون ‌آگار بصورت منطقه‎ای کشت داده شدند و به مدت 72 ساعت در دمای 37 درجه سانتی گراد انکوبه شدند. سپس جدایه‎ها با استفاده از خصوصیات ماکروسکوپی و میکروسکوپی شناسایی شدند. برای ارزیابی ویژگی‌های فیزیکی و ویژگی‌های مرفولوژیک از رنگ آمیزی گرم استفاده شد. کلنی‎های کمپیلوباکتر بر روی محیط بلاد آگار، خاکستری، مرطوب، با سطحی برجسته و براق و بر روی محیط پایه انتخابی کمپیلوباکتر کلنی‎های خاکستری و شفاف بودند.

شناسایی ملکولی جدایه‎های کمپیلوباکتر

بعد از اتمام تشخیص فنوتیپی، از 392 نمونه آزمایش شده، 50 نمونه مشکوک به کمپیلوباکتر بودند که پس از خالص‎سازی و کشت مجدد، DNA آن‌ها استخراج و برای تایید نهایی بر روی نمونه‎ها، PCR انجام گرفت. در مجموع 1 میلی لیتر از کشت مایع از هر ایزوله سانتریفیوژ شد و DNA نمونه‌های باکتری مورد نظر با استفاده ازکیت استخراج DNA (یکتا‌ تجهیز آزما، ایران) به روش ستونی مطابق با پروتوکل کیت استخراج گردید. به منظور تعیین غلظت و درجه خلوص DNA استخراج شده از دستگاه اسپکتروفتومتر نانودراپ در طول موج ۲۶۰ نانومتر به ۲۸۰ نانومتر) که شاخص میزان خلوص DNA می‎باشد، استفاده شد. همچنین با استفاده از الکتروفورز و ژل آگارز 1% کیفیت باند DNA هر نمونه مورد بررسی قرار گرفت.

به منظور انجام PCR پرایمرهای مناسب برای ژن‌های تهاجمی cdtA,B,C، cadF، pldA و ciaB و همچنین ژن عمومی (16S rRNA) باکتری‎های گرم منفی (پرایمرهای 27Fو 1492R) به عنوان ژن رفرنس از شرکت ماکروژن کره جنوبی خریداری گردید (جدول 1). تکثیر در حجم واکنش 25 میکرولیتری حاوی الگوی DNA (1 میکرولیتر)، پرایمر (1 میکرولیتر)، و مخلوط اصلی PCR (یکتا‌ تجهیز آزما، ایران) با استفاده از ترموسایکلر Bio-Rad تحت برنامه زیر انجام شد: مرحله دناتوراسیون (1 دقیقه در 94 درجه سانتیگراد)، 34 چرخه amplification (مرحله دناتوراسیون، 20 ثانیه در 94 درجه سانتیگراد، مرحله annealing، 30 ثانیه در 55 درجه سانتیگراد، مرحله گسترش، 40 ثانیه در دمای 72 درجه سانتیگراد)، و گسترش نهایی، 2 دقیقه در دمای 72 درجه سانتیگراد. محصولات نهایی PCR از طریق یک ژل آگارز 2 درصد با بافر (X10) TBE الکتروفورز شده و توسط اتیدیوم بروماید و ترانس روشن کننده UV قابل مشاهده است. اندازه محصول مورد انتظار PCR تقریباً 1490 جفت باز که در نمونه عکس گرفته شد، مورد بررسی قرار گرفت.

جدول 1: پرایمرهای مورد استفاده برای شناسایی کمپیلوباکتر

Table 1: Primers used to identify Campylobacter

ژن	پرایمرها	توالی('5 به '3)	طول پرایمر	طول محصول PCR
16S rRNA	27F	AGAGTTTGATCMTGGCTCAG	20	1490bp
16S rRNA	1492R	CGGTTACCTTGTTACGACTT	20	1490bp
cdtA	Forward	CCTTGTGATGCAAGCAATC	19	686bp
cdtA	Reverse	ACACTCCATTTGCTTTCTG	19	686bp
cdtB	Forward	CAGAAAGCAAATGGAGTGTT	20	510bp
cdtB	Reverse	AGCTAAAAGCGGTGGAGTAT	20	510bp
cdtC	Forward	CGATGAGTTAAAACAAAAAGATA	23	453bp
cdtC	Reverse	TTGGCATTATAGAAAATACAGTT	23	453bp
cadF	Forward	TTGAAGGTAATTTAGATATG	20	777bp
cadF	Reverse	CTAATACCTAAAGTTGAAAC	20	777bp
pldA	Forward	AAGCTTATGCGTTTTT	16	706bp
pldA	Reverse	TATAAGGCTTTCTCCA	16	706bp
ciaB	Forward	TTTTTATCAGTCCTTA	16	1008bp
ciaB	Reverse	TTTCGGTATCATTAGC	16	1008bp

آنالیز آماری

ابتدا مشخصات توصیفی متغیرها به صورت درصد و جدول توزیع فراوانی بیان شد و با استفاده از تست فیشر مورد بررسی قرار گرفتند. سپس داده‎های کمی در صورت برخورداری از توزیع نرمال از روش‌های آماری پارامتریک (آزمون کای دو) و در صورت عدم برخورداری از توزیع نرمال از روش‌های غیر پارامتریک (آزمون یو من ویتنی) استفاده شد. در آزمون‌های انجام شده ضریب اطمینان 95% در نظر گرفته شد. تحلیل‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS ورژن 22 انجام شد.

نتایج

در کل از 392 ‏نمونه بررسی شده، 182 (4/46%) نمونه مربوط به مرغ، 141 (36%) نمونه مربوط به گاو، 41 (5/10%) نمونه مربوط به گوسفند و بز و 28 (1/7%) نمونه مربوط به آب بوده است، که بیشترین نمونه گرفته شده مربوط به مرغ 182 و کمترین نمونه گرفته شده مربوط به آب بوده است.

نتایج رنگ آمیزی گرم نمونه‎های بدست آمده، نشان داد که احتمالا 50 نمونه آلوده به جنس کمپیلوباکتر می‎باشند. شکل 1 نشان دهنده رنگ آمیزی گرم است که در آن کمپیلوباکتر به صورت باسیل‎های گرم منفی، میله‎ای شکل کوتاه، به شکل بال مرغی، مارپیچ و گاه تکی دیده می‎شود. براساس رنگ آمیزی گرم در کل 50 (7/12%) نمونه آلوده به کمپیلوباکتر بودند. که از این میان تعداد نمونه‎های مرغ 37 (74%) مورد، گاو 8 (16%) مورد، گوسفند و بز 2 (4%) مورد و آب 3 (6%) مورد آلوده به کمپیلوباکتر بوده‎اند. بنابراین بیشترین میزان شیوع کمپیلوباکتر در مرغ (3/20%) و کمترین میزان در گوسفند و بز (9/4%) بوده است.

شکل 1. نمایی از باسیل‌های خمیده گرم منفی کمپیلوباکتر حاصل از رنگ آمیزی گرم (X 1000)

Figure 1. A view of curved gram-negative bacilli of Campylobacter obtained by gram staining (X 1000)

همچنین نتایج PCR مربوط به ژن 16S rRNA تایید کرد که تمامی 50 نمونه دارای باند 1490 نوکلئوتیدی بوده و در نتیجه آلوده به جدایه‌های کمپیلوباکتر می‎باشند (شکل 2).

شکل 2. ژل الکتروفورز محصول PCR ژن 16S rRNA. ستون c: مارکر وزن مولکولی (لدر) 100 bp، ستون -: کنترل منفی، چاهک‌های 1 تا 50: نمونه‌های مثبت آلوده به کمپیلوباکتر.

Figure 2. Gel electrophoresis of PCR of 16S rRNA gene. Column c: molecular weight marker (ladder) 100 bp, column -: negative control, lanes 1 to 50: positive samples infected with Campylobacter.

آنالیز توالی ژن 16S rRNA در بانک ژنی با بیشترین شباهت با باکتری‎های جدا شده با استفاده از نرم افزارNCBI (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/BLAST/) انجام شد. جدول 2 منابع و کد دسترسی کمپیلوباکترهای جدا شده از مدفوع مرغ، گاو، گوسفند و بز و آب، بر اساس وجود توالی آن‌ها در بانک ژنی NCBI نشان داده شده است. همچنین براساس نتایج به دست آمده از کل 50 جدایه کمپیلوباکتر 72% مربوط به کمپیلوباکتر ژژونی و 28% مربوط به کمپیلوباکتر کلی بوده است.

جدول 2: تأیید شناسایی کمپیلوباکترهای جداشده از نمونه‌ها بر اساس توالی یابی ژن 16S rRNA (تعداد=50)

Table 2: Confirming the identification of Campylobacter isolated from samples based on 16S rRNA gene sequencing (n=50)

نمونه	جنس و گونه	کد دسترسی	فراوانی (درصد)	فراوانی (درصد)
مرغ	کمپیلوباکتر ژژونی	CP020776.1	(36) 18	(58) 29
		CP007193.1	(8) 4
		CP017862.1	(4) 2
		CP017456.1	(2) 1
		CP007191.1	(4) 2
		CP020045.1	(2) 1
		CP007188.1	(2) 1
	کمپیلوباکتر کلی	CP007181.1	(8) 4	(16) 8
		CP019977.1	(4) 2
		CP007183.1	(4) 2
گاو	کمپیلوباکتر ژژونی	CP017862.1	(2) 1	(8) 4
		CP020776.1	(2) 1
		CP007193.1	(2) 1
		CP007192.1	(2) 1
	کمپیلوباکتر کلی	CP007183.1	(4) 2	(8) 4
		CP006702.1	(2) 1
		CP019977.1	(2) 1
گوسفند و بز	کمپیلوباکتر ژژونی	CP007193.1	(2) 1	(2) 1
گوسفند و بز	کمپیلوباکتر کلی	CP019977.1	(2) 1	(2) 1
آب	کمپیلوباکتر ژژونی	CP007188.1	(2) 1	(4) 2
	کمپیلوباکتر ژژونی	CP017862.1	(2) 1	(4) 2
	کمپیلوباکتر کلی	CP007183.1	(2) 1	(2) 1

از مجموع 36 نمونه دارای کمپیلوباکتر ژژونی، 29 نمونه (55/80%) مربوط به طیور و 5 مورد (88/13%) مربوط به بوده است. همچنین در میان 14 نمونه دارای کمپیلوباکتر کلی 8 مورد (14/57%) مربوط به طیور و 5 مورد (71/35%) مربوط به در دام بوده‎اند. براساس آنالیز آماری انجام شده در کل شیوع کمپیلوباکتر ژژونی در نمونه‎های جدا شده به طور معنی‎داری بیشتر از کمپیلوباکتر کلی بوده است (012/0= p). در حالی که ارتباط معنی داری بین جدایه‌های کمپیلوباکتر با نوع میزبان مشاهده نشد (252/0= p).

نمونه‎ای از ژل‎های بررسی شده مربوط به ژن‎های تهاجمی در شکل 3 نشان داده شده است. بر اساس نتایج به دست آمده ژن cadF در 25 (5/73%) مورد، ژن ciaB در 27 (73%) مورد، ژن cdtA در 24 (6/70%) مورد، ژن cdtB در 30 (8/69%) مورد، ژن cdtC در 32 (2/76%) مورد و ژن pldA در 28 (70%) مورد از نمونه‎ها مشاهده شد.

شکل 3. ژل الکتروفورز و تشخیص ژن‎هایcadF ، ciaB، cdtA، cdtB، cdtC و pldA جدایه‌های کمپیلوباکترها. ستونc: مارکر وزن مولکولی (لدر)bp100، ستون - کنترل منفی.

Figure 3. Gel electrophoresis and detection of cadF, ciaB, cdtA, cdtB, cdtC and pldA genes of Campylobacter isolates. Column c: molecular weight marker (ladder) bp100, column - negative control

شیوع ژن‌های مرتبط با تهاجم با توجه به نوع کمپیلوباکتر شناسایی شده در جدول 3 نشان داده شده است. که در جدایه کمپیلوباکتر ژژونی بیشترین شیوع مربوط به ژن تولید سمCdtC (2/76 %)، در جدایه کمپیلوباکتر کلی مربوط به ژن تولید سم CdtB (2/30 %) بوده است. براساس آنالیز آماری بین شیوع ژن‌های مرتبط با تهاجم با نوع کمپیلوباکتر ارتباط معنی داری وجود نداشت (05/0< p).

جدول 3. شیوع ژن‌های مرتبط با تهاجم با توجه به نوع جدایه‌های کمپیلوباکتر

Table 3: Table 3. Prevalence of genes related to invasion according to the type of Campylobacter isolates

نقش ژن	ژن‌های تهاجمی	*کمپیلوباکتر ژژونی* فراوانی (درصد)	*کمپیلوباکتر کلی* فراوانی (درصد)	χ²	P. value
اتصالی	CadF	(5/73) 25	(5/26) 9	12/0	72/0
اتصالی	CiaB	(73) 27	(27) 10	07/0	79/0
تولید سم	CdtA	(6/70) 24	(4/29) 10	1/0	74/0
	CdtB	(8/69) 30	(2/30) 13	76/0	38/0
	CdtC	(2/76) 32	(8/23) 10	29/2	13/0
	pldA	(70) 28	(30) 12	4/0	53/0

شیوع ژن‌های مرتبط با تهاجم با توجه به نوع نمونه جمع‎آوری شده در جدول 4 نشان داده شده است. شود بیشترین شیوع ژن تهاجم مربوط به ژن cdtB به میزان 4/74% در جدایه‌‌های کمپیلوباکتر جدا شده از مرغ بوده است. در حالی که ژن‌های cadF و cdtA در جدایه‌‌های کمپیلوباکتر جدا شده از گوسفند و بز مشاهده نشد. براساس آنالیز آماری بین شیوع ژن‌های مرتبط با تهاجم با نوع نمونه ارتباط معنی داری وجود نداشت (05/0< p).

جدول 4. شیوع ژن‌های مرتبط با تهاجم با توجه به نوع نمونه

Table 4: Prevalence of invasion-related genes according to sample type

نقش ژن	ژن‌های تهاجمی	مرغ فراوانی (درصد)	گاو فراوانی (درصد)	گوسفند و بز فراوانی (درصد)	آب فراوانی (درصد)	χ²	P. value
اتصالی	CadF	(4/79) 27	(8/11) 4	(0) 0	(8/8) 3	29/3	14/0
اتصالی	CiaB	(7/75) 28	(8/11) 4	(4/5) 2	(8/8) 3	79/0	44/0
تولید سم	CdtA	(5/73) 25	(6/20) 7	(0) 0	(9/5) 2	14/0	99/0
	CdtB	(4/74) 32	(3/16) 7	(7/4) 2	(7/4) 2	05/0	99/0
	CdtC	(8/73) 31	(3/16) 7	(4/2) 1	(1/7) 3	65/2	15/0
	pldA	(70) 28	(5/17) 7	(5) 2	(5/7) 3	68/2	14/0

بحث

به دلیل اهمیت و نقش کمپیلوباکتر در ایجاد بیماری‎های مشترک بین انسان و دام، و همچنین از آنجایی که تعداد موارد کمپیلوباکتریوز در آمریکای شمالی، اروپا و استرالیا افزایش یافته است و اطلاعات اپیدمیولوژیک از آفریقا، آسیا و خاورمیانه هنوز کامل نیست (13, 14). در این مطالعه میزان شیوع جدایه‎های کمپیلوباکتر را بر اساس ژن‌های تهاجمی در نمونه‎های مرغ‌، گاو، گوسفند و آب در شهرستان بهبهان مورد بررسی قرار دادیم. براساس نتایج به دست آمده در کل نمونه‎های بررسی شده میزان شیوع کمپیلوباکتر 7/12 درصد بود، که بیشترین میزان شیوع مربوط به نمونه‎های مرغ و کمترین میزان مربوط به نمونه‎های گوسفندان بوده است. شیوع کمپیلوباکتر ژژونی در نمونه‎های جدا شده به طور معنی‎داری بیشتر از کمپیلوباکتر کلی بود، در حالی که شیوع ژن تهاجمی با نوع کمپیلوباکتر و نوع نمونه‎های جمع‌آوری شده ارتباط مشخصی نداشت.

Zbrun و همکاران در یک مطالعه متا آنالیز عنوان کردند که تقریباً 30 درصد از محصولات غذایی حیوانی، بدون توجه به گونه‎های حیوانی، دارای کمپیلوباکتر هستند. این نتیجه مهم است زیرا انتقال در طول زنجیره غذایی به طور کلی به عنوان رایج‎ترین مسیر مورد استفاده توسط پاتوژن برای ایجاد کمپیلوباکتریوز انسانی پذیرفته شده است (15). حضور کمپیلوباکتر در محصولات غذایی حیوانی ممکن است حداقل تا حدی توسط سیستم‎های تولید دام توضیح داده شود. این امر در دهه‌های گذشته شدیدتر بوده است. چندین عامل این فرضیه را در مورد اثرات نامطلوب سیستم‎های مدرن تولید حیوانات بر ایمنی مواد غذایی پشتیبانی می‎کند. به این ترتیب، شیوع کمپیلوباکتر در کنسانتره به جای گاوهای علوفه‎ای بیشتر گزارش شده است که احتمالاً به دلیل افزایش تراکم ذخایر، فراوانی دسترسی مشترک گاوها به غذای جامعه و چاه‎های آب و تماس فیزیکی مداوم با مدفوع سایر حیوانات در حین حبس است (16). مرادی و همکاران در شیراز میزان آلودگی گوشت مرغ‎های کشتار شده به این باکتری را 73/68 درصد گزارش نمودند (17). گیلانی و همکاران میزان شیوع کمپیلو باکتر در مرغ‎ها در شهر آمل را 7/60% گزارش کردند (18). همچنین در بررسی آلودگی گوشت سطح تهران که توسط سلطانی و همکاران انجام گرفت، میزان آلودگی به کمپیلو باکتر را 7/49 درصد اعلام نمودند (19). در مطالعه دیگر ایرانژاد و همکاران میزان شیوع کمپیلوباکتر در لاشه طیور طی مراحل کشتار در کشتارگاه نجف آباد اصفهان را 75/63 درصد گزارش کردند (20). در همین راستا مطالعه حاضر به وضوح اهمیت حیوانات اهلی (گاو و گوسفند) و مرغ در شهرستان بهبهان را به عنوان منابع کمپیلوباکتر نشان داد. همچنین نتایج نشان داد که شیوع کمپیلوباکتر در منطقه مورد مطالعه بالا است. با این حال، شیوع کمپیلوباکتر در منابع حیوانی و محصولات غذایی بالاتر یا کمتر از مقادیر گزارش شده در ژاپن (21)، کره (22) و ایالات متحده (23) بوده است. این تنوع را می‎توان به این واقعیت نسبت داد که کمپیلوباکتریوز در این کشورها هیپرآندمیک است و به دلیل بهداشت نامناسب، مجاورت انسان و حیوانات اهلی، اندازه‎های مختلف نمونه برداری، استفاده از تکنیک‎های مختلف آزمایشگاهی و تأثیر ویژگی‎های جغرافیایی در مطالعات مختلف باشد.

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که در طیور و گاو و گوسفند گونه‎های مختلف کمپیلوباکتر (کمپیلوباکتر ژژونی و کمپیلوباکتر کلی) وجود دارد، که این حیوانات می‎توانند جایگاه و مخزنی برای این کمپیلوباکترهای پاتوژن باشند. همچنین شیوع کمپیلوباکتر ژژونی در نمونه‎های جدا شده به طور معنی‎داری بیشتر از کمپیلوباکتر کلی بود. بنابراین، تماس مستقیم افراد با حیوانات آلوده و مصرف محصولات غذایی به دست آمده از این حیوانات آلوده، می‎تواند دلیل اسهال ناشی از کمپیلوباکتر باشد. در همین راستا Hoepers و همکاران کمپیلوباکتر ژژونی در محصولات طیور شیوع بیشتری نسبت سایر گونه‎های کمپیلوباکتر داشته است (24). در آمریکای جنوبی و شمالی کمپیلوباکتر ژژونی شیوع بیشتری در بین حیوانات آلوده داشته است (5, 25). در حالی که نتایج مطالعه حاضر مشابه با اکثر مطالعات کمپیلوباکتر ژژونی به عنوان گونه غالب مشاهده کردیم، اما مرادی و همکاران در شیراز عنوان کردند که شیوع جدایه کمپیلوباکتر کلی در گوشت مرغ‎های کشتار شده شایع‎تر می‎باشد (17). از سوی دیگر، براساس جغرافیایی جدایه‎ها، کمپیلوباکتر کلی در اسپانیا، ایتالیا و بلغارستان شیوع بیشتری دارد (26). بر اساس گزارش نویسندگان، تفاوت در فراوانی گونه‎های کمپیلوباکتر در مناطق مختلف مشاهده می‎شود، که این تفاوت می‎تواند به عواملی از جمله فصل نمونه‎گیری، منطقه جغرافیایی و اندازه نمونه بستگی داشته باشد (27). به طور کلی نتایج این مطالعه نشان داد که عفونت کمپیلوباکتر در نمونه‎های مرغ‌، گاو، گوسفند و آب در شهرستان بهبهان شیوع نسبتا بالایی دارد و این میزبان‎ها را می توان منبع اصلی گونه‎های هر دو کمپیلوباکتر ژژونی و کمپیلوباکتر کلی و خطر احتمالی کمپیلوباکتریوز انسانی دانست.

گیلانی و همکاران ژن cdtC را به عنوان شایع‌ترین ژن، در بین جدایه‌های کمپیلوباکتر به ‌دست‌ آمده از اردک‌ها 6/92 درصد عنوان کردند، که توانایی کمپیلوباکتر را برای اتصال به فیبرونکتین میزبان و کلونیزاسیون روده افزایش می‌دهد (18). این نتیجه مشابه تحقیقات انجام شده توسط Kim و همکاران در کره جنوبی (93.3%) (28) و Rossler و همکاران در آرژانتین (92%) (29) بوده است. در مطالعه حاضر آنالیز شیوع ژن cdtC، نشان داد که با وجود گونه‎ها و منشا آن‎ها، 68 درصد گونه‎های کمپیلوباکتر جدا شده از مدفوع مرغ، گاو و گوسفند دارای این مارکر هستند. نتایج مشابهی با تحقیق ما برای ژن cdtC در نمونه‎های حیوانات، گوشت و انسان ارائه شده است (30, 31). در حالی که میزان شیوع پایین ژن cdtC در جوجه های گوشتی در آفریقای جنوبی (23.1%) مشاهده شده است (32). به طور کلی، شیوع ژن‎های بیماریزای مسئول چسبندگی در کمپیلوباکترها بدون توجه به منبع و منطقه جغرافیایی بسیار زیاد است (33). همچنین ثابت شده است که گونه‎های فاقد cdtC نمی‎توانند در روده طیور کلونیزه شوند. بنابراین، ژن cdtC، که برای کلونیزه شدن در روده ضروری است احتمالاً می‎تواند نقش مهمی در پاتوژنز عفونت انسانی داشته باشد (34).

نتایج تحقیق حاضر نشان داد که ژن‎هایCiaB ، cdtA، cdtB و cdtC در نمونه‎های بررسی شده وجود دارد. Rossler و همکاران ژن‌های flaA، flhA، cadF که مسئول بیان چسبندگی و کلونیزاسیون کمپیلوباکتر هستند را در نسبت بالایی در سویه‌های ارزیابی ‌شده شناسایی کردند (29). شیوع بالای ژن‌های cdtA و flhA در بین جدایه‌های به‌دست‌آمده در نقاط مختلف زنجیره تامین گوشت جوجه‌های گوشتی نشان‌دهنده نقش مهم این محصولات ژنی در پاتوژنز کمپیلوباکتر است و در عین حال تنظیم مختصات تحرک و ویرولانس را آشکار می‌کند (35). شیوع بالای ژن cadf برای جدایه‎های به دست آمده از نمونه‎های جوجه‎های گوشتی، اهمیت محصول این ژن را برای کلونیزاسیون روده جوجه‎های گوشتی تایید می‎کند. از سوی دیگر، فراوانی مشابهی از ژن‌های cdt در جدایه‌های مزرعه و کشتارگاه مشاهده شده است. سموم تولید شده توسط کمپیلوباکتر ممکن است عامل دیگری باشد که به طور بالقوه در ایجاد بیماری نقش دارد (36). در مطالعه حاضر در بیش از نیمی از جدایه‎های کمپیلوباکتر یکی از سه ژن زیر واحد سم که برای بیان سیتوتوکسین صرف نظر از منشا و گونه جداسازی ضروری است، مشاهده شد. شیوع برخی از ژن‌های بیماری‌زا بین کمپیلوباکتر ژژونی و کمپیلوباکتر کلی متفاوت بوده است، که ممکن است به دلیل ناهمگونی در مخزن ژنتیکی سویه‎های کمپیلوباکتر باشد. نتایج ما ممکن است نشان دهد که پتانسیل بیماریزای جدایه‎های کمپیلوباکتر ژژونی بالاتر از سویه‎های کمپیلوباکتر کلی، به ویژه آن‎هایی که مسئول تولید سم (ژن‎های cdt)، و یا مسئول تهاجم سلول‎های اپیتلیال (مارکر ciaB) است. علاوه بر این، توجه به این نکته مهم است که نرخ ژن‎های بیماریزا می‎تواند در بین منابع متفاوت باشد، که می‌تواند تفاوت‌های ژنتیکی شامل مکانیسم‌های مختلف برای کلونیزاسیون، چسبندگی و بیماری‌زایی را در میان گونه‌های کمپیلوباکتر نشان دهد. بنابراین، حضور ژن‌های ویرولانس، توانایی جدایه‌های کمپیلوباکتر را برای چسبیدن و حمله به سلول‌ها تعیین می‌کند. لازم به ذکر است که وجود فاکتورهای ژنی خاص شواهد مستقیمی مبنی بر بیماریزا بودن این گونه سویه‎ها برای انسان نیست. با این حال، قویا نشان می‎دهد که آن‎ها ممکن است به طور بالقوه قادر به ایجاد بیماری باشند.

نتیجه‎گیری

با توجه به نتایج به دست آمده از این مطالعه چنین نتیجه‎گیری می‎شود که میزان آلودگی در طیور نسبتا بالا می‎باشد، که می‎تواند ابزار مهمی برای عفونت‎های کمپیلوباکتر در انسان باشند. اگر چه مرغ‎ها به عنوان منابع اصلی گونه‎های کمپیلوباکتر مطرح هستند، اما لازم است که اهمیت دیگر منابع آلودگی به ویژه گاو و گوسفند برای ارزیابی نقش آن‎ها در عفونت‎های انسانی، نیز بررسی شود. بنابراین نقش مرغ، گاو و گوسفند به عنوان منابع این پاتوژن‎ها ممکن است در درک اپیدمیولوژی عفونت کمپیلوباکتر مفید باشد. همچنین بر اساس شواهد به دست آمده، مرغ‌ها و گاوها مخازن کمپیلوباکتر ژژونی و کمپیلوباکتر کلی، و گوسفندان مخازن ثانویه این دو گونه کمپیلوباکتر محسوب می‎شوند. بنابراین برای مصرف انسان حتما باید احتیاط‎های لازم به عمل آید و رعایت نکات بهداشتی در محل نگهداری، طول خط کشتار و در فروشگاه‎ها صورت گیرد.

مراجع

(1) Wu Z, Sahin O, Zhang Q. Campylobacter. Pathogenesis of Bacterial Infections in Animals. 2022:393-412. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/9781119754862.ch18

(2) Endtz HP. Campylobacter infections. Hunter's tropical medicine and emerging infectious diseases: Elsevier; 2020. p. 507-11. https://doi.org/10.1016/B978-0-323-55512-8.00050-8

(3) Zhang Q, Sahin O. Campylobacteriosis. Diseases of poultry. 2020:754-69. https://doi.org/10.1002/9781119371199.ch17

(4) Abd El-Hack ME, El-Saadony MT, Shehata AM, Arif M, Paswan VK, Batiha GE-S, et al. Approaches to prevent and control Campylobacter spp. colonization in broiler chickens: a review. Environmental Science and Pollution Research. 2021;28:4989-5004. https://doi.org/10.1007/s11356-020-11747-3

(5) Hakeem MJ, Lu X. Survival and control of Campylobacter in poultry production environment. Frontiers in Cellular and Infection Microbiology. 2021;10:615049. doi: 10.3389/fcimb.2020.615049

(6) Hansson I, Sandberg M, Habib I, Lowman R, Engvall EO. Knowledge gaps in control of Campylobacter for prevention of campylobacteriosis. Transboundary and emerging diseases. 2018;65:30-48. https://doi.org/10.1111/tbed.12870

(7) Sher AA, Ashraf MA, Mustafa BE, Raza MM. Epidemiological trends of foodborne Campylobacter outbreaks in the United States of America, 1998–2016. Food Microbiology. 2021;97:103751. https://doi.org/10.1016/j.fm.2021.103751

(8) Barakat AM, Abd El-Razik KA, Elfadaly HA, Rabie NS, Sadek SA, Almuzaini AM. Prevalence, molecular detection, and virulence gene profiles of Campylobacter species in humans and foods of animal origin. Veterinary World. 2020;13(7):1430. doi: 10.14202/vetworld.2020.1430-1438

(9) Choi J-H, Moon DC, Mechesso AF, Kang HY, Kim S-J, Song H-J, et al. Antimicrobial resistance profiles and macrolide resistance mechanisms of Campylobacter coli isolated from pigs and chickens. Microorganisms. 2021;9(5):1077. https://doi.org/10.3390/microorganisms9051077

(10) Ammar AM, El-Naenaeey E-SY, Abd El-Hamid MI, El-Gedawy AA, Elmalt RM. Campylobacter as a major foodborne pathogen: A review of its characteristics, pathogenesis, antimicrobial resistance and control. Journal of microbiology, biotechnology and food sciences. 2021;10(4):609-19. https://doi.org/10.15414/jmbfs.2021.10.4.609-619

(11) Qin X, Wang X, Shen Z. The rise of antibiotic resistance in Campylobacter. Current Opinion in Gastroenterology. 2023;39(1):9-15.

DOI: 10.1097/MOG.0000000000000901

(12) Seif Naraghi M, Naderi E. Research methods. Tehran: Arsbaran Publishing; 2012.

(13) Gordat K, Kosyra M, Sadkowska-Todys M. Campylobacteriosis in Poland in 2018-2019. Epidemiological Review/Przegląd Epidemiologiczny. 2021;75:4. DOI:10.32394/pe.75.61

(14) Li Y-J, Yang Y-F, Zhou Y-J, Zhang R-H, Liu C-W, Liu H, et al. Estimating the burden of foodborne gastroenteritis due to nontyphoidal Salmonella enterica, Shigella and Vibrio parahaemolyticus in China. PLoS One. 2022;17(11):e0277203. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0277203

(15) Zbrun MV, Rossler E, Romero-Scharpen A, Soto LP, Berisvil A, Zimmermann JA, et al. Worldwide meta-analysis of the prevalence of Campylobacter in animal food products. Research in Veterinary Science. 2020;132:69-77. https://doi.org/10.1016/j.rvsc.2020.05.017

(16) Iannetti S, Calistri P, Di Serafino G, Marotta F, Alessiani A, Antoci S, et al. Campylobacter jejuni and Campylobacter coli: Prevalence, contamination levels, genetic diversity and antibiotic resistance in Italy. Veterinaria Italiana. 2020;56(1):23-34. DOI: 10.12834/VetIt.1819.9596

(17) Moradi F, Akbari M, Zandi H, Jahromi RR. Prevalence and antimicrobial resistance of Campylobacter coli and Campylobacter jejuni in the animals, food products, and human clinical specimens in Iran during 2004-2017: a review study. Jundishapur Journal of Health Sciences. 2020;12(4):e108609. https://doi.org/10.5812/jjhs.108609

(18) Gilani H, Jafari RA, Gharibi D, Khoshbakht R, Talazadeh F. Isolation, Antimicrobial Resistance, and Virulence Genes of Thermophilic Campylobacter Species from Backyard Ducks in Amol, Northern Iran. Iranian Journal of Veterinary Science and Technology. 2023;15(4):56-67. Doi: 10.22067/ijvst.2023.82732.1262

(19) Soltan Dallal M, Sanaei M, Taremi M, Moezardalani S, Edalatkhah H, Azimirad M, et al. Prevalence and antimicrobial resistance pattern of thermophilic Campylobacter spp.(jejuni and coli) isolated from beef and raw chicken in Tehran. Journal of Advances in Medical and Biomedical Research. 2009;17(68):85-92. http://journal.zums.ac.ir/article-1-994-en.html

(20) Irannejhad A, Rahimi E, Gholamiahangaran M. Isolation of campylobacter in different processing stage and presentation of poultry carcasses. Journal of Food Microbiology. 2015;2(1):59-67. https://sanad.iau.ir/journal/jmvr/Article/643528?jid=643528&lang=en

(21) Linn KZ, Furuta M, Nakayama M, Masuda Y, Honjoh K-i, Miyamoto T. Characterization and antimicrobial resistance of Campylobacter jejuni and Campylobacter coli isolated from chicken and pork. International Journal of Food Microbiology. 2021;360:109440. https://doi.org/10.1016/j.ijfoodmicro.2021.109440

(22) Wei B, Cha S-Y, Yoon R-H, Kang M, Roh J-H, Seo H-S, et al. Prevalence and antimicrobial resistance of Campylobacter spp. isolated from retail chicken and duck meat in South Korea. Food Control. 2016;62:63-8. https://doi.org/10.1016/j.foodcont.2015.10.013

(23) Collins JP, Shah HJ, Weller DL, Ray LC, Smith K, McGuire S, et al. Preliminary Incidence and Trends of Infections Caused by Pathogens Transmitted Commonly Through Food—Foodborne Diseases Active Surveillance Network, 10 US Sites, 2016–2021. Morbidity and Mortality Weekly Report. 2022;71(40):1260. http://dx.doi.org/10.15585/mmwr.mm7140a2

(24) Hoepers PG, Medina G, Rossi DA, Fernandez H. About Campylobacter spp. Campylobacter spp and Related Organisms in Poultry: Pathogen-Host Interactions, Diagnosis and Epidemiology. 2016:1-18. https://doi.org/10.1007/978-3-319-29907-5_1

(25) Zbrun MV, Romero-Scharpen A, Olivero C, Rossler E, Soto LP, Rosmini M, et al. Occurrence of thermotolerant Campylobacter spp. at different stages of the poultry meat supply chain in Argentina. New Zealand Veterinary Journal. 2013;61(6):337-43. https://doi.org/10.1080/00480169.2013.817294

(26) Authority EFS, Prevention ECfD, Control. The European Union one health 2018 zoonoses report. EFSa Journal. 2019;17(12):e05926. https://doi.org/10.2903/j.efsa.2019.5926

(27) Thomas KM, de Glanville WA, Barker GC, Benschop J, Buza JJ, Cleaveland S, et al. Prevalence of Campylobacter and Salmonella in African food animals and meat: A systematic review and meta-analysis. International journal of food microbiology. 2020;315:108382. https://doi.org/10.1016/j.ijfoodmicro.2019.108382

(28) Kim J, Park H, Kim J, Kim JH, Jung JI, Cho S, et al. Comparative analysis of aerotolerance, antibiotic resistance, and virulence gene prevalence in Campylobacter jejuni isolates from retail raw chicken and duck meat in South Korea. Microorganisms. 2019;7(10):433. https://doi.org/10.3390/microorganisms7100433

(29) Rossler E, Olivero C, Soto LP, Frizzo LS, Zimmermann J, Rosmini MR, et al. Prevalence, genotypic diversity and detection of virulence genes in thermotolerant Campylobacter at different stages of the poultry meat supply chain. International journal of food microbiology. 2020;326:108641. https://doi.org/10.1016/j.ijfoodmicro.2020.108641

(30) Wang J, Wang Z, Zhang J, Ding Y, Ma Z, Jiang F, et al. Prevalence, antibiotic susceptibility and genetic diversity of Campylobacter jejuni isolated from retail food in China. Lwt. 2021;143:111098. https://doi.org/10.1016/j.lwt.2021.111098

(31) Lapierre L, Gatica MA, Riquelme V, Vergara C, Yañez JM, San Martin B, et al. Characterization of antimicrobial susceptibility and its association with virulence genes related to adherence, invasion, and cytotoxicity in Campylobacter jejuni and Campylobacter coli isolates from animals, meat, and humans. Microbial Drug Resistance. 2016;22(5):432-44. https://doi.org/10.1089/mdr.2015.0055

(32) Ramatla T, Mileng K, Ndou R, Tawana M, Mofokeng L, Syakalima M, et al. Campylobacter jejuni from slaughter age broiler chickens: genetic characterization, virulence, and antimicrobial resistance genes. International Journal of Microbiology. 2022;2022. https://doi.org/10.1155/2022/1713213

(33) Wysok B, Sołtysiuk M, Stenzel T. Wildlife waterfowl as a source of pathogenic Campylobacter strains. Pathogens. 2022;11(2):113. https://doi.org/10.3390/pathogens11020113

(34) Wysok B, Wojtacka J, Kivistö R. Pathogenicity of Campylobacter strains of poultry and human origin from Poland. International journal of food microbiology. 2020;334:108830. https://doi.org/10.1016/j.ijfoodmicro.2020.108830

(35) Frazão MR, Medeiros MIC, Duque SdS, Falcão JP. Pathogenic potential and genotypic diversity of Campylobacter jejuni: a neglected food-borne pathogen in Brazil. Journal of medical microbiology. 2017;66(3):350-9. https://doi.org/10.1099/jmm.0.000424

(36) Koolman L, Whyte P, Burgess C, Bolton D. Distribution of virulence-associated genes in a selection of Campylobacter isolates. Foodborne pathogens and disease. 2015;12(5):424-32. https://doi.org/10.1089/fpd.2014.1883

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 399

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 176

سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

شیوع کمپیلوباکترهای جدا شده ازحیوانات بومی بر اساس وجود برخی ژن‌های تهاجمی