پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,651 |
| تعداد مقالات | 13,405 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,229,896 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,081,395 |
مکانیابی و طراحی معماری کاربری‌های اداری شهری با رویکرد پدافند غیرعامل (نمونۀ موردی: منطقۀ 4 شهر تبریز) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| برنامه ریزی فضایی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 52، فروردین 1403، صفحه 63-86 اصل مقاله (3.33 M) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/sppl.2024.137711.1726 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| آرام خضرلو1؛ پریا شفیع پوریوردشاهی* 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1عضو هیئت علمی، گروه معماری، دانشکده معماری، شهرسازی و هنر، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2عضو هیئت علمی، گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه فنی و حرفه ای، تهران، ایران. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مکانیابی و طراحی معماری به‌عنوان بستری مناسب برای فراهم‌سازی زمینۀ دستیابی به هدف‌ها و مقاصد پدافند غیرعامل اهمیت بسزایی دارد و سبب موفقیتِ تصمیم‌گیری در سطح‌های مختلف استراتژیک می‌شود. فضاهای اداری یکی از کاربری‌هایی است که برنامه‌ریزان و طراحان برای خدمات‌رسانی شهری به آن توجه می‌کنند. پژوهش حاضر در زمرۀ پژوهش‌های کاربردی و روش آن توصیفی-تحلیلی است که محققان آن درصدد مکانیابی و طراحی سایت‌های اداری در منطقۀ 4 شهر تبریز هستند. همچنین، در این مطالعه از روش‌های اسنادی و پرسشنامه برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. جامعۀ آماری پژوهش 30 نفر است که با استفاده فرمول کوکران 28 نفر به‌عنوان نمونۀ آماری انتخاب شدند. برای تجزیهوتحلیل مکانیابی از مدل IHWP در نرم‌افزار GIS و نیز برای ارزش‌گذاری میزان تأثیر شاخص‌های طراحی معماری فضاهای اداری در نمونۀ مطالعه‌شده از روش AHP در نرم‌افزارExpert Choice استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که از کل منطقۀ 4 شهرداری تبریز 3 درصد مطلوبیت خیلی‌کم، 9/15 درصد مطلوبیت کم، 40/43 درصد مطلوبیت متوسط، 74/28 درصد مطلوبیت زیاد و 96/8 درصد مطلوبیت خیلی زیادی را دارد و همان‌طور که نتایج در بخش مکانیابی نشان می‌دهد با حرکت از شمال به جنوب منطقه از میزان مطلوبیت کاسته می‌شود. همچنین، در این پژوهش 47 شاخص معماری برای طراحی ساختمان‌های اداری بررسی شد و نتایج نشان داد که مدنظر قرار‌دادن فضای امن زیرزمینی برای پناه‌بردن افراد در شرایط ضروری یا قرار‌دادن قسمت‌های حساس ساختمان اداری امری الزامی برای ایجاد پایداری در‌برابر تهدیدات است. در پایان نیز الزام‌هایی برای جانمایی و طراحی ساختمان‌های اداری ارائه شده است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مکانیابی؛ طراحی معماری؛ پدافند غیرعامل؛ منطقۀ 4 شهر تبریز؛ مدل IHWP و AHP | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه فضاها و بناهای اداری یکی از مواردی است که برنامه‌ریزان و طراحان برای خدمات‌رسانی به شهروندان در سطح شهر قرار داده‌‌اند. تصمیم‌سازان و طراحان باتوجه به موضوع خدمتی که آن فضای اداری قرار است، ارائه دهد استانداردها و ضوابط مربوطی را برای مکانیابی باید رعایت کنند (حیرانی‌پور و خداکرمی، 1394، ص. 201). در نظر گرفتن شرایط ترافیکی و دسترسی‌های سواره و پیاده، شرایط پاسخ به حجم عبور و مرور و پارک وسایل نقلیه، هماهنگی با کاربری مجاور و حوزه‌های نفوذ و حوزۀ مداخلۀ مستقیم، هماهنگی فرمی و شکلی با فضای شهری اطراف، مسائل امنیتی، رعایت پدافند غیرعامل، ایمنی و رعایت حرایم، فاصلۀ مناسب از سایر اداره‌های مرتبط، دید منظر شهری، توزیع مناسب خدمات در منطقه‌های مختلف شهری، ملاحظه‌های اقلیمی و جغرافیایی و غیره ازجمله مواردی است که فضاهای اداری شهری باید با در نظر گرفتن آنها در سطح شهر ازلحاظ مکانیابی و الزام‌های معماری رعایت شوند. با نگرش به جنگ‌های چند دهۀ اخیر به این نتیجه می‌رسیم که تهاجم دشمن همواره بر شهرها و زیرساختهای خدمت‌رسان متمرکز بوده است تا با کمترین هزینه و توان قابلیت دفاع را از شهر آسیب‌دیده سلب کند (Brøgger, 2019, p. 2989). در این میان، زیرساخت‌ها و کاربری‌های خدمات‌رسان عمدۀ هر شهر با تهدیداتی مواجه خواهد بود که به‌طور طبیعی، چالش‌های جدیدی را برای آنان در‌پی خواهد داشت (Rahmani et al., 2022, p. 674). بنابراین باید توانایی تطبیق با شرایط نوین ایجاد شود؛ از این رو هدف اصلی می‌تواند جانمایی سایت‌های خدمات‌رسان ازجمله کاربری‌های اداری با رویکرد پدافند غیرعامل باشد. پدافند غیرعامل به‌عنوان بستر توسعۀ پایدار و یکی از مؤثرترین و پایدارترین روش‌های دفاع در‌مقابل تهدیدات است که شامل تدبیرها و اقدام‌های دفاع غیرعامل، حوزه‌ها و عرصه‌های مختلف (سازه‌ها و زیرساختهای شهری) است (غضنفری، 1396، ص. 11). شهرها و کلانشهرها باتوجه به حجم زیاد سرمایه‌گذاری، استقرار بسیاری از تأسیسات و مراکز ثقل و شریان‌های حیاتی درصورت بروز تهدیدات انسانساخت دچار صدمات مالی و جانی چشمگیری می‌شوند (خضرلو، 1401، ص. 25). در حال حاضر، مکانیابی کانون‌های ارائۀ خدمات شهری در تعامل با نیازها و خواسته‌های روز‌افزون شهروندان یکی از اساسی‌ترین اقتضائات نظام برنامه‌ریزی و مدیریت شهری پایدار است؛ از این رو انتخاب مکان‌های مناسب برای استقرار مراکز ارائۀ خدمات در سطح‌های مختلف شهر (نواحی و محله‌ها) می‌تواند کمک بزرگی به شهروندان ازجهت دسترسی، تسهیل و سودمندی خدمات فراهم کند (Monstadt & Schmidt, 2020, p. 2256) منطقۀ 4 شهر تبریز به‌عنوان نمونۀ موردی پژوهش حاضر بعد از منطقۀ با داشتن مساحتی بالغ بر 1857 هکتار دربین منطقه‌های شهرداری تبریز بیشترین وسعت و با داشتن جمعیتی بالغ بر ۳۱۵۱۸۳ نفر بیشترین جمعیت را دارد. همچنین، بعد از منطقۀ 10 با تراکم جمعیتی 170 نفر در هکتار در رتبۀ دوم قرار دارد. فرسوده‌ترین منطقۀ 6 تبریز با 1100 هکتار بافت، فرسوده است. در این منطقه ساختمان‌های اداری بیشتر در مرکز و جنوب منطقه متمرکز شده است که در آن برخی کاربری‌های کلیدی در منطقه مانند ایستگاه‌های 13، 14 و 15 مترو، ستاد فرماندهی قرارگاه منطقۀ انتظامی تبریز، بیش از 31 بانک و هم‌جواری با فرودگاه بین‌المللی تبریز وجود دارد. مجموعه‌دلایل فوق لزوم توجه به مسائل پدافند غیرعامل را در راستای جانمایی درست کاربری‌های اداری در نمونۀ مطالعه‌شده نشان می‌دهد. در منطقۀ 4 شهر تبریز فضاهای اداری مختلفی وجود دارد که به‌دلیل قدمتشان در منطقه‌های مرکزی و جنوبی قرار گرفته و فضاهای اداری جدیدتر در شمال منطقه جانمایی شده است. به‌تازگی، باتوجه به فرسودگی ساختمان برخی از اداره‌های قدیمی و یا گسترده‌شدن شرح خدمات برخی اداره‌ها و نیز باتوجه به رشد سطحی و جمعیتی شهر تبریز، برنامۀ بازسازی یا ساختن اداره‌های جدید در‌میان سازمان‌ها و اداره‌های مختلف ایجاد شده است؛ اما به نظر می‌رسد که در اجرای این برنامه‌ها انسجام و هماهنگی لازم وجود ندارد و به‌طور عمده هر نهاد و ارگان برای خود تصمیم جداگانه‌ای می‌گیرد؛ بنابراین وحدت رویه و هماهنگی در برنامه‌های بالاسری برای سازماندهی کلی ازجهت جانمایی فضاهای اداری شهر دیده نمی‌شود. با‌وجود اینکه حوزۀ خدمات این اداره‌ها شامل همۀ شهروندان می‌شود، بسیاری از اداره‌ها درحال کوچ به منطقه‌های خوش آب‌و‌هوا و به اصطلاح مکان‌های بالا‌شهر هستند و توزیع خدمات اداری خود را به شکل ناعادلانه‌ای محدود به مکان‌های خاصی از شهر کرده‌اند یا با قرارگیری در معابر با عرض نامناسب عبور و مرور را در آن نقطه از شهر دچار گره‌های ترافیکی کرده‌اند و یا با قرار‌گرفتن در فضای مشرف به فلکه‌های شهری و نبود فضای پارک وسایل نقلیه، نبود دسترسی مناسب پیاده و نیز پراکندگی اداره‌های مرتبط موجب به زحمت افتادن ارباب رجوع شده‌اند. این در‌حالی است که زمین‌های بسیاری در شمال منطقۀ 4 شهر تبریز بدون استفاده باقی مانده است. قرارگیری بناها و فضاهای اداری در این زمین‌ها می‌تواند باعث توزیع حجم سفر و برقراری تعادل در سطح منطقه شود. باتوجه به توضیحات فوق هدف‌های پژوهش حاضر عبارت است از:
همچنین، سؤال‌های این پژوهش عبارت است از:
پیشینۀ پژوهش در این بخش چند نمونه از پژوهش‌های داخلی و خارجی بررسی می‌شود. حجاریان (1402) پژوهشی با عنوان «مکانیابی کاربری‌های اداری شهری با رویکرد پدافند غیرعامل: مطالعة موردی: شهر اصفهان» انجام داد. محقق در این پژوهش 18 شاخص مکانیابی کاربری‌های اداری شهری را در قالب چهار معیار کلی (جمعیتی، عملکردی، کالبدی، سازه‌ای) انتخاب و با استفاده از نرم‌افزار GIS و روش ANP تحلیل کرد. نتایج پژوهش نشان داد که از کل شهر اصفهان 3 درصد مطلوبیت خیلی‌کم، 9/15 درصد مطلوبیت کم، 4/43 درصد مطلوبیت متوسط، 74/28 درصد مطلوبیت زیاد و 96/8 درصد مطلوبیت خیلی فراوانی دارد. همان‌طور که نتایج نشان می‌دهد با حرکت از جنوب به شمال شهر میزان مطلوبیت کاسته می‌شود (حجاریان، 1402، ص. 242). در این مقاله شاخص‌های مکانیابی مناسب بوده است؛ ولی در وزن‌دهی شاخص‌ها از نظر‌های خبرگان بهره نگرفته نشده است؛ چون شاخص‌های سازه‌ای بیشترین وزن را داشته است. صبری و همکاران (1399) پژوهشی با عنوان «کاربست مدل مکانی سایت‌های اداری با استفاده از GIS با مدل تلفیقی تصمیم‌گیری چند‌شاخصۀ AHP- PROMETHEE: مطالعۀ موردی: سایت اداری شهرستان باخرز استان خراسان رضوی» انجام دادند. محققان در این پژوهش متغیر‌ها و تلفیق آنها را در قالب یک مدل کاربردی جامع‌نگر شناسایی و یک شیوه‌نامۀ کاربردی را تدوین کردند (صبری و همکاران، 1399، ص. 25). در این مقاله شاخص‌های مکانیابی در‌حد دسترسی‌ها و حرایم بوده و از سایر شاخص‌های مکانیابی سایت‌های اداری بحث نشده است. عراقی‌زاده (1391) پژوهشی با عنوان «الزامات و ملاحظات طراحی معماری ساختمان‌های اداری از‌منظر پدافند غیرعامل» انجام داد. محقق در این پژوهش سیر پیشرفت مقولۀ معماری و دفاع غیرعامل را درگذر زمان در نوع خاصی از ساختمان (اداری) ارزیابی و تدوین و سپس الزام‌ها و ملاحظاتی را برای طراحی معماری ساختمان‌های اداری از‌منظر پدافند غیرعامل بررسی کرد (عراقی‌زاده، 1391، ص. 11). در این پژوهش پیاده‌سازی نتایج بر‌روی نمونۀ موردی انجام نگرفته و در ملاحظات استخراجی اشاره‌ای به مسائل مکانیابی سایت‌های اداری نشده است. حسینی (1389) پژوهشی با عنوان معیارهای عمومی در طراحی ساختمان‌های عمومی شهری انجام داد. محقق در این مطالعه طبقه‌بندی مناسبی نسبت به انواع ساختمان‌ها انجام داد. او در هر کاربری ابتدا اهمیت زیرمجموعه‌ها را براساس درجۀ تهدید پایه، امکان تهاجم به آن و لزوم تداوم فعالیت در زمان جنگ تعیین و سپس ملاحظاتی را برای طراحی معماری هریک از آنها مطرح کرد. به‌علاوه، سوابقی از تهاجم به کشورهای مختلف و پیامدهای آن را عنوان کرد که این خود باعث شد خواننده دید جامع‌تری به شناخت تهدیدات پیدا کند (حسینی، 1389، ص. 15). در این کتاب بیشتر کاربری‌ها بررسی شده است؛ اما رویکرد کتاب به‌طور خاص به سمت یک کاربری مانند کاربری اداری نیست و دراصل، فاقد ملاحظات مکانیابی با رویکرد پدافند غیرعامل است. امامی و محمدمختاری (1385) پژوهشی با عنوان «نقش معماری و تمرکز فضاهای اداری» انجام دادند. محققان در این پژوهش معتقد هستند که ساختمان اداره‌های مختلف باتوجه به فرم‌های جدید و مدرن امروزیِ معماری، تلفیق با معماری سنتی اسلامی و ایرانی و با تمرکز و کمّی‌سازی فاصلۀ فضاها و ساختمان‌های اداری طراحی می‌شود که این امر باعث صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌های مختلف انرژی اقتصادی و اجتماعیِ روانی جامعه می‌شود (امامی و محمدمختاری، 1385، ص. 182). در این پژوهش شاخص‌های طراحی ساختمان اداری بحث نشده و بیشتر بر‌روی دسترسی و صرفه‌جویی زمانی تأکید شده است. براون و همکاران پژوهشی با عنوان «تحلیل آسیبپذیری زیرساختهای حیاتی در‌برابر حملات و برنامه‌ریزی دفاعی» انجام دادند. محققان در این پژوهش تهدیدات انسانساخت متوجه زیرساخت‌ها را معرفی و باتوجه به تهدیدات راهکارهای کاهش آسیب پذیری را ارائه کردند. بیشترین تهدیدات متوجه زیرساخت‌ها، تهدید تروریستی و بمب‌گذاری معرفی و راهکارهایی مانند مکانیابی هوشمند پیشنهاد شده است (Brown et al., 2014).
مبانی نظری پژوهش مکانیابی (Site Selection) مکانیابی فرآیندی است که با آن می‌توان براساس شرایط تعیین‌شده و باتوجه به منابع و امکانات موجود بهترین محل مدنظر را برای یک فعالیت تعیین کرد. به‌عبارتی، تجزیهوتحلیل توأمان اطلاعات فضایی و داده‌های توصیفی برای یافتن یک یا چند موقعیت فضایی با ویژگی‌های توصیفی مدنظر کاربر است (کلانتری و همکاران، 1401، ص. 31). این فرآیند با انتخاب نقاط نمونه و پردازش‌های آماری و ریاضی و یا با پردازش توأمان داده‌های منطقه ازطریق تجزیهوتحلیل استعدادهای مکانی و توصیفی برای انتخاب مکان مناسب ازجهت کاربری خاصی صورت می‌گیرد (Ni'mah & Lenonb, 2017, p. 12). با تعمیم تعریف مکانیابی و اعمال هدف‌های پدافند غیرعامل می‌توان چنین بیان کرد که مکانیابی فعالیت و فرآیندی نظام‌مند است که منجر به انتخاب محل مناسب و ایمن برای یک کاربری مدنظر با حداکثر بهرمندی از محیط، حداقل آسیبپذیری در‌برابر تهدیدات و حداکثر تداوم خدمات در شرایط بحران می‌شود (زارعی و اباذرلو، 1397، ص. 3). همان‌طور که در شکل (1) مشاهده می‌شود مراحل مکانیابی در هفت گام ذکر شده است.
شکل 1: مراحل انجام‌دادن مکانیابی (منبع: نگارنده، 1402) Figure 1: Positioning steps پدافند غیرعامل (Passive Defense) امروزه کشیده‌شدن جنگ‌ها به داخل شهرها و نیل به امنیت پایدار در شهرها با ارزیابی تهدیدات و آسیب‌پذیری‌ها ضرورت دارد. پدافند غیرعامل به‌عنوان یکی از مؤثرترین روش‌های دفاع در‌مقابل تهدیدات شناخته شده است (خضرلو و کریمی، 1402). پدافند غیرعامل عبارت است از مجموعه اقدام‌های غیرمسلحانه‌ای که باعث افزایش قدرت بازدارندگی، کاهش آسیبپذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، ارتقا پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در‌مقابل تهدیدات و اقدام‌های نظامی می‌شود (سیاست‌های کلی نظام در امور پدافند غیرعامل، 1389). پدافند غیرعامل شامل مکانیابی، استتار، اختفا، پوشش، تفرقه و پراکندگی، استحکامات، سازه‌های امن و مقاوم‌سازی، فریب و اعلام خبر است (نباتی، 1399، ص. 20).
هدف‌های پدافند غیرعامل در‌حوزۀ ساختمان‌های اداری این هدف‌ها عبارت است از:
معماری در پدافند غیرعامل در قرن حاضر پژوهشگران این حوزه از دانش به موضوع ارتباط انسان و محیط و قابلیت ترجمه آن به زبان طراحی محیط و معماری توجه کرده‌اند. در این راستا، شناخت انسان و ویژگی‌های محیط زندگی و فضاهای کار و چگونگی برقراری ارتباط میان این دو عامل اهمیت دارد. هر انسان باتوجه به سطح آگاهی دانش و توان فنی خود به دخل و تصرف در محیط می‌پردازد. این شرایط محیطی و مکانی است که حدود و نحوۀ عمل و شیوه رفتارهای او را مشخص می‌کند (فرزامشاد و عراقی‌زاده، 1398، ص. 56).
روش‌شناسی پژوهش مکانیابی کاربری‌های اداری نمونۀ مطالعه‌شده با استفاده از روش فازی IHWP (Inversion Hierarchical Weight Process) قابلیت ارزیابی مکانیابی، آسیبپذیری و ریسک با ابهامات و عدم قطعیت‌ها احاطه شده است؛ زیرا ارزیابی موارد مذکور درگذشته با استفاده از مدل بولین به معیارهای ارزیابی مکانیابی، آسیبپذیری و ریسک اجازۀ عضویت به‌صورت یک طیف پیوسته را نمی‌داد. به همین علت در پژوهش حاضر از مدل فازی تحلیل سلسله‌مراتبی معکوس در نرم‌افزارGIS (Geographic Information System) (سیستم اطلاعات جغرافیایی) استفاده شده است. محاسبۀ امتیاز لایه‌های انتخاب‌شده با استفاده از روش فوق به شکل روابط ریاضی (1) و (2) است (اباذرلو، 1392، ص.66).
تجزیهوتحلیل شاخص‌های تأثیرگذار در طراحی معماری ساختمان‌های اداری از‌منظر پدافند غیرعامل با استفاده از روش AHP (Analytic Hierarchy Process) شاخص‌های طراحی معماری ساختمان‌های اداری با رویکرد پدافند غیرعامل (مصالح به کار رفته در ساختمان اداری، شاخص‌های مربوط به عملکرد، ورودی‌ها و خروجی‌های ساختمان اداری، فضای امن درون ساختمان اداری، مدیریت بحران، فرم ساختمان اداری، همسایگی و همجواریهای ساختمان اداری) انتخاب و با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی در نرم‌افزار Expert Choice تجزیهوتحلیل شد. روش AHP یکی از کارآمد‌ترین تکنیک‌های تصمیم‌گیری بوده که اولین بار توماس ال ساعتی در سال 1980 مطرح کرد. این روش براساس مقایسه‌های زوجی بنا شده است و امکان بررسی سناریوهای مختلف را ارائه می‌دهد (Zhou & Ang, 2006, p. 2614).
شناخت نمونۀ موردی در پژوهش حاضر برای تدقیق تحلیل‌ها منطقۀ 4 شهر تبریز به‌عنوان نمونۀ موردی انتخاب و در بخش ضرورت پژوهش به دلایل انتخاب نمونۀ مطالعه‌شده اشاره شده است. در شکل (2) موقعیت نمونۀ مطالعه‌شده نمایش داده شده است.
شکل 2: موقعیت منطقۀ 4 شهرداری تبریز (منبع: نگارنده، 1402) Figure 2: The location of region 4 of Tabriz municipality
یافته‌های پژوهش و تجزیهوتحلیل بخش اول: مکانیابی کاربری‌های اداری در نمونۀ مطالعه‌شده مرحلۀ اول: ارائۀ شاخص‌های مکانیابی برای مکانیابی کاربری‌های اداری محدودۀ مطالعه‌شده با رویکرد پدافند غیرعامل 16 شاخص انتخاب شده است. نحوۀ انتخاب شاخص‌ها ازطریق مصاحبه با خبرگان و باتوجه به داده‌های در‌دسترس منطقۀ 4 شهرداری تبریز بوده است که عبارت است از: 1- درجۀ اهمیت ساختمان: پتانسیل مکانیابی بسته به درجۀ اهمیت بناها بیشتر و یا کمتر می‌شود. به همین خاطر، کاربری‌های محدودۀ مطالعه‌شده بر طبق مبحث 21 مقررات ملی ساختمان به پنج دستۀ ویژه، بسیار زیاد، زیاد، متوسط و کاربری‌های کم‌خطر تقسیم شد (دفتر مقررات ملی ساختمان، 1395، ص. 6). 2- تراکم جمعیت: شاخصی است که مشخص‌کنندۀ بار جمعیتی بر معابر است. با بیشتر‌شدن تراکم جمعیتی، سرعت پناه‌گیری، خدمات‌رسانی و امداد پایین می‌آید و برعکس. همچنین، باتوجه به اینکه مراکز اداری حساس جذابیت تهاجم زیادی دارند، باید از تمرکز زیاد جمعیت در حول آنها اجتناب شود (احمدی و منوچهری، 1399، ص. 30). 3- دسترسی به مراکز مدیریت بحران و اسکان موقت: در مواقع بروز بحران‌های طبیعی و تهدیدات انسانساخت هر‌چقدر مراکز اداری به مراکز امدادرسانی نزدیک باشد، از بروز تلفات و خسارت‌های بیشتر جلوگیری می‌شود (کرمی و همکاران، 1399، ص. 266). 4- تعداد طبقات: اگر افزایش ارتفاع ساختمان‌ها با اصول ایمنی همراه نباشد، آسیبپذیری بیشتر می‌شود؛ حتی اگر افزایش ارتفاع با رعایت ضوابط و محاسبه‌های مناسب صورت گیرد، امداد به هنگام تخلیه، جست‌و‌جو و نجات با سختی همراه است؛ بنابراین افزایش تعداد طبقات یک عامل منفی است که مکانیابی مراکز اداری در نزدیکی مراکز با طبقات بالا را با مشکل مواجه می‌کند (Chunliang et al., 2015, p. 207). 5- سازگاری کاربری‌ها: سازگاری به‌معنای وجود هم‌خوانی، هماهنگی و عدم مزاحمت بین دو نوع کاربری شهری است که در زمرة مراحل ارزیابی و تحلیل مکانی کاربری‌های شهری قرار دارد. عمدۀ تلاش در برنامه‌ریزی کاربری زمین، مکانیابی و توزیع بهینۀ کاربری‌های گوناگون در سطح شهر و جداسازی کاربری‌های ناسازگار از یکدیگر است. براساس ماتریس سازگاری، کاربری‌ها ازنظر چگونگی سازگاری ممکن است حالت‌های زیر را داشته باشند: الف (به‌طور کامل سازگار)، ب (به‌نسبت سازگار)، ج (بی‌تفاوت)، د (به‌نسبت ناسازگار)، ه (به‌طور کامل ناسازگار) (سهامی، 1388، ص. 75). 6- دسترسی به فضاهای باز و سبز: کمیت و کیفیت فضاهای باز و سبز شهری و نحوۀ توزیع آنها نقش مهمی در مکانیابی سایت‌های اداری دارد. این فضاها می‌تواند به‌عنوان مکان‌هایی امن برای گریز، پناه‌گیری، امدادرسانی، اسکان موقت و جمع‌آوری کمک‌ها در زمان بحران باشد. با طراحی هوشمندانۀ این فضاها نه‌تنها می‌توان تا حدود زیادی از آسیبپذیری محیط بحرانی و در زمان اولیۀ حمله دشمن با اصابت ترکش و یا قطعات پرتاب‌شده، برخورد موج انفجار و یا فروریختن آوار بر‌روی افرادی که در این محیط‌ها حضور دارند، جلوگیری کرد، می‌توان با ایجاد فضاهایی زیبا و متباین به غنای فضاها نیز افزود؛ به‌نحوی که این فضاها در مواقع عادی نیز به بهترین شکل ممکن کارایی لازم را داشته باشند (Millazzo & Maschio, 2013, p. 43). 7- دسترسی به شبکۀ ارتباطی: راه‌های ارتباطی یکی از مهم‌ترین عناصر در افزایش یا کاهش آسیبپذیری یک نقطه است. تعدّد مسیرهای دسترسی شهر، سلسله‌مراتب‌بودن راه، تعداد ورودی و خروجی‌ها و غیره در هنگام بروز بحران بر میزان مطلوبیت مکانیابی تأثیر بسزایی خواهد داشت (Bin, 2003, p. 533). 8- دسترسی به مراکز درمانی: دسترسی به مراکز درمانی که با شبکه‌های ارتباطی انجام می‌شود، موجب سرعت‌بخشیدن به عملیات امداد و نجات و خدمات‌رسانی می‌شود. به این‌ترتیب با دور‌شدن از مراکز درمانی مطلوبیت مکانیابی کاهش می‌یابد (شیعه، 1387، ص. 54). 9- دسترسی به ایستگاه‌های آتش‌نشانی: نزدیکی به ایستگاه‌های آتش‌نشانی به‌دلیل امکانات خدمات‌رسانی سریع‌تر این کاربری در مواقع بحرانی و حساس مانند آتش‌سوزی، جنگ، زمین‌لرزه و نظایر این‌ها امتیازی مهم برای مکانیابی است (زارعی و اباذرلو، 1397، ص. 3). 10- دسترسی به مترو: متروی درون‌شهری از مهم‌ترین اجزای شهری است؛ زیرا ازطرفی، باعث ارتباط فضاها و کاربری‌های شهری و از طرف دیگر، باعث کاهش آسیبپذیری منطقه در زمان بروز مخاطرۀ جنگ می‌شود؛ درنتیجه امدادرسانی و کمک‌های مردمی به‌سرعت در اختیار نیازمندان به کمک قرار می‌گیرد. همچنین، از متروها در مواقع جنگ می‌توان به‌عنوان پناهگاه نیز بهره جست (Kennett et al., 2005, p. 66). 11- دسترسی به مراکز چندمنظوره: در این پژوهش مراکز تجاری، مذهبی و ورزشی به‌عنوان فضاهای چندمنظوره در‌نظر گرفته شده است. هرچه دسترسی سایت‌های اداری به این مراکز نزدیک‌تر و تعداد این مراکز بیشتر باشد، به‌دلیل استفادۀ چندمنظوره بر مطلوبیت مکانیابی افزوده می‌شود (Johnson, 2008, p. 310). 12- فاصله از پمپ‌بنزین: پمپ‌بنزین‌ها و مراکز سوخت‌رسانی ازجمله کاربری‌های خطرزا هستند که درصورت بروز حمله احتمال انفجار آنها وجود دارد. درصورت انفجار پمپ‌بنزین مساحتی به شعاع 150 تا 200 متر در خطر ناشی از این انفجار خواهد بود (صالحی و همکاران، 1390، ص. 105). 13- جنس مصالح ابنیه: این شاخص تأثیر مهمی در چگونگی پایداری ساختمان‌ها دارد. اسکلت‌های فلزی و بتن مسلح نبست به بناهای خشتی و گلی مقاومت بیشتری دارد و حتی درصورت تخریب، ایجاد آتش‌سوزی در آنها کمتر است (ترابی، 1388، ص. 45). 14- کیفیت ابنیه: هم‌جواری با ساختمان‌های با کیفیت بالا (نوساز) نسبت به ساختمان‌های مخروبه و تخریبی در‌مقابل مخاطره‌ها و تهدید‌ها مطلوب‌تر است (صالح‌نسب و همکاران، 1397، ص. 108). 15- قدمت ابنیه: این شاخص نقش مهمی در میزان آسیبپذیری بناها دارد. اگر در یک ساختمان تمامی موازین مقاوم‌سازی رعایت شده باشد، بناهایی که قدمت بیشتری دارند، خطر تخریب بیشتری نیز دارند (خمر و راهدار پودینه، 1399، ص. 263). 16- فاصله از گسل: اهمیت این پارامتر ازآن‌جهت است که حرکت زمین در اطراف گسل‌ها در بسیاری موارد با زمین‌لرزه همراه است؛ بنابراین گسل ازجمله عوامل تأثیرگذار در تناسب مکان‌های مدنظر برای احداث مراکز حیاتی است (سلمانی‌مقدم و همکاران، 1393، ص. 20). مرحلۀ دوم: تعیین اهمیت و رتبۀ شاخص‌ها و فرض‌های وزن‌دهی پس از شناسایی شاخص‌های بررسی‌شده، میزان اهمیت هریک از شاخص‌ها براساس نظر‌های کارشناسی رتبه‌بندی می‌شود (پرسشنامۀ دلفی). سپس معکوس رتبۀ هر شاخص در فرمول ریاضی مدل IHWP جای‌‌گذاری و وزن شاخص‌ها و زیرمجموعه‌های آن استخراج می‌شود. در مدل دلفی باتوجه به نظر‌های کارشناسی افراد متخصص، 16 شاخص ذکر‌شده در کلاس‌های مختلف رتبه‌بندی می‌شود. بر این اساس، با‌اهمیت‌ترین شاخص ازنظر اهمیت مکانیابی عدد 10 و کم‌اهمیت‌ترین شاخص عدد 1 است. در این مرحله برای 16 شاخص پژوهش فرضیه‌های مکانیابی بررسی شد که در جدول (1) مشاهده می‌شود.
جدول 1: متغیر‌ها و شاخص‌های طبقه‌بندی‌شده برای مکانیابی سایت‌های اداری در منطقۀ 4 شهرداری تبریز Table 1: Classified variables and indicators for locating administrative sites in region 4 of Tabriz municipality
منبع: نگارنده، 1402
مرحلۀ سوم: محاسبۀ امتیاز شاخص‌های انتخاب‌شده با استفاده از IHWP در جدول (2) شاخص‌های انتخاب‌شده همراه با طبقه‌بندی هر شاخص و امتیاز آنها محاسبه شده است. همان‌گونه که مشاهده می‌شود هرچه عدد (i) کمتر می‌شود، امتیاز مکانیابی نیز مطلوب می‌شود که ناشی از فروض مسلم وزن‌دهی در جدول (1) است.
جدول 2: امتیاز شاخص‌های مکانیابی با استفاده از روش IHWP Table 2: Score of location indicators using IHWP method
منبع: نگارنده، 1401
مرحلۀ چهارم: تلفیق نقشه‌ها در این مرحله متناسب با معکوس رتبۀ کسب‌شده وزن‌دهی به کلاس‌های هر شاخص صورت گرفته است. سپس نقشه‌ها با استفاده از ابزار Raster Calculator در نرم‌افزار GIS ایجاد می‌شود که در شکل (3) ارائه شده است. به این ترتیب، مجموع 16 ستون مربوط به 16 لایۀ اطلاعاتی در هریک از قطعات نمونۀ مطالعه‌شده ازنظر مطلوبیت مکانیابی سایت‌های اداری ارزیابی شد.
شکل 3: ارزیابی شاخص‌های مکانیابی سایت‌های اداری در منطقۀ 4 شهرداری تبریز (منبع: نگارنده، 1402) Figure 3: Evaluation of location indicators of administrative sites in redion 4 of Tabriz municipality
همان‌گونه که در شکل (3) مشاهده می‌شود کاربری‌های شمال منطقه (حدفاصل قره باغی، عزتی، شهید پاداش و خیابان توکلی) وضعیت مناسبی برای مکانیابی و سایر بخش‌ها اغلب در پهنۀ متوسط قرار دارد. در شاخص دسترسی به آتش‌نشانی فقط یک عدد ایستگاه در غرب منطقۀ محدودۀ اکبرنژاد قرار دارد. این شاخص در کل منطقه وضعیت نامطلوبی دارد. فاصله از پمپ‌بنزین به‌عنوان تأسیسات خطرزای درون‌شهری نیز دو مورد در شمال‌شرق منطقه وجود دارد و سایر بخش‌ها وضعیت مطلوبی دارد. در نقشۀ تراکم جمعیتی نیز به جهت اینکه مراکز متراکم جمعیتی از‌منظر پدافند غیرعامل آسیب‌پذیر هستند، به‌ترتیب شمال، مرکز و جنوب منطقه در وضعیت مطلوبیت برای مکانیابی است. در نقشۀ دسترسی به مراکز درمانی به جهت نقش کمک‌رسانی این مراکز به مجروحان در شرایط وقوع تهدید‌ها به غیر شمال غرب منطقه سایر بخش‌ها برای مکانیابی مطلوب است. در نقشۀ دسترسی به مراکز چندمنظوره به جهت اهمیت این مراکز به‌عنوان پناهگاه یا انبار اقلام ضروری بخش‌هایی از مرکز و جنوب منطقه برای مکانیابی مناسب است. در نقشۀ دسترسی به شبکۀ ارتباطی نیز اغلب شبکۀ ارتباطی منطقۀ 4 شهرداری تبریز در سطح شریانی درجه دو فرعی، جمع و پخش‌کننده و محلی بوده است؛ از این رو برای مکانیابی نامناسب است. در نقشۀ سازگاری و ناسازگاری کاربری‌ها نیز بخش‌های کوچکی از منطقه در شمال غرب در وضعیت مطلوب برای مکانیابی است. در نقشۀ دسترسی به فضاهای سبز بخش‌هایی از شمال و جنوب منطقه به‌عنوان فضاهای اسکان مناسب است. در نقشۀ تعداد طبقات نیز اغلب ساختمان‌های منطقۀ 1 تا 3 طبقه و بخش‌های زیاد شمال منطقه نیز فاقد طبقات و زمین‌های خالی است؛ از این رو برای مکانیابی مطلوب است. در نقشۀ کیفیت و قدمت نیز شمال منطقه در وضعیت مطلوب برای مکانیابی است. در نقشۀ مصالح ابنیه بخش‌های کمی از مرکز و جنوب منطقه وضعیت مناسبی دارند. در نقشۀ دسترسی به مترو نیز جنوب منطقه مناسب بوده است و در‌نهایت، در نقشۀ دسترسی به مراکز اسکان موقت، بخش وسیعی از منطقه وضعیت نامطلوبی برای مکانیابی دارد. مرحلۀ پنجم: تهیۀ نقشۀ مکانیابی سایت‌های اداری در نمونۀ موردی در این مرحله نقشۀ نهایی با کلاس‌بندی داده‌ها در 5 طبقۀ متمایز (مطلوبیت خیلی‌کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی‌زیاد) تولید می‌شود. از کل منطقۀ 4 شهرداری تبریز 3 درصد مطلوبیت خیلی‌کم، 9/15درصد مطلوبیت کم، 40/43 درصد مطلوبیت متوسط، 74/28 درصد مطلوبیت زیاد و 96/8 درصد مطلوبیت زیادی دارد و همان‌طور که در شکل (4) مشاهده می‌شود با حرکت از شمال به جنوب منطقه از میزان مطلوبیت کاسته می‌شود.
شکل 4: مکانیابی کاربری‌های اداری منطقۀ 4 شهرداری تبریز با روش IHWP (منبع: نگارنده، 1402) Figure 4: Location of administrative uses in region 4 of Tabriz municipality with the IHWP method
وجود کاربری‌های با درجه اهمیت بالا، تراکم جمعیتی زیاد و کم، عرض معبر و کیفیت سازه‌ای نامناسب و ناسازگاری کاربری‌ها باعث مطلوبیت پایین مکانیابی سایت‌های اداری در نمونۀ موردی می‌شود.
بخش دوم: ارزیابی شاخص‌های تأثیرگذار در طراحی ساختمان‌های اداری از‌منظر پدافند غیرعامل با روش AHP در قالب جدول (3) و شکل (5) درصد و امتیاز تأثیرگذاری هریک از زیرمعیارها به تفکیک در ساختمان‌های اداری با استفاده از روش AHP محاسبه شده است.
جدول 3: میزان تأثیرگذاری معیارها و شاخص‌های طراحی معماری ساختمان‌های اداری از‌منظر پدافند غیرعامل Table 3: The degree of influence of architectural design criteria and indicators of office buildings from the point of view of passive defense
منبع: نگارنده، 1402
شکل 5: اوزان شاخص‌های تأثیرگذار در طراحی ساختمان‌های اداری از‌منظر پدافند غیرعامل با روش AHP (منبع: نگارنده، 1402) Figure 5: Weights of influential indicators in the design of office buildings from the point of view of passive defense with the AHP method
در پژوهش حاضر 47 شاخص معماری برای طراحی ساختمان‌های اداری بررسی شده است که 7 شاخصِ ابعاد ورودی و خروجی (بزرگی یا کوچکی ورودی)، جنس درب ورودی و خروجی (فلزی، آلومینیومی و ...)، وجود فضای امن زیرزمینی در ساختمان و قرارگیری بخش‌های حساس ساختمان در فضای زیرزمینی، رویکرد چندمنظوره‌بودن و استفاده از سیستم اعلام خطر با درجه اهمیت خیلی‌زیاد و سایر شاخص‌ها نیز اهمیت زیاد و متوسط داشتند که در طراحی معماری ساختمان اداری از‌منظر پدافند غیرعامل به آنها توجه شد. از مجموع نتایج فوق می‌توان اینطور نتیجه گرفت که مدنظر قرار‌دادن فضای امن زیرزمینی برای پناه‌بردن افراد در شرایط ضروری یا قرار‌دادن قسمت‌های حساس ساختمان اداری امری الزامی برای ایجاد پایداری در‌برابر تهدید است.
نتیجه‌گیری داده‌های پژوهش حاضر در دو بخش تحلیل شد. در بخش اول برای تجزیهوتحلیل مکانیابی کاربری‌های اداری از مدل IHWP در نرم‌افزار GIS و برای ارزش‌گذاری میزان تأثیر شاخص‌های طراحی معماری فضاهای اداری در نمونۀ مطالعه‌شده نیز از روش AHP در نرم‌افزار Expert Choice استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که از کل منطقۀ 4 شهرداری تبریز 3 درصد مطلوبیت خیلی‌کم، 9/15 درصد مطلوبیت کم، 40/43 درصد مطلوبیت متوسط، 74/28 درصد مطلوبیت زیاد و 96/8 درصد مطلوبیت زیادی دارند. همان‌طور که مشاهده می‌شود هرچه از شمال به جنوب منطقه حرکت می‌کنیم از میزان مطلوبیت کاسته می‌شود. همچنین، در این پژوهش 47 شاخص معماری برای طراحی ساختمان‌های اداری بررسی شد و نتایج نشان داد که مدنظر قرار‌دادن فضای امن زیرزمینی برای پناه‌بردن افراد در شرایط ضروری یا قرار‌دادن قسمت‌های حساس ساختمان اداری امری الزامی برای ایجاد پایداری در‌برابر تهدید‌هاست. در‌ادامه نیز الزام‌های جانمایی و طراحی ساختمان‌های اداری ارائه می‌شود. در بخش پایانی الزام‌های کاهش آسیبپذیری جانمایی و طراحی معماری ساختمان‌های اداری در بخش‌های تسهیل مدیریت بحران، کاهش آسیبپذیری و تداوم فعالیت‌های ضروری در قالب جدول (4) ارائه می‌شود. جدول 4: الزام‌های جانمایی و طراحی معماری ساختمان‌های اداری از‌منظر پدافند غیرعامل Table 4: Requirements for placement and architectural design of office buildings from the point of view of passive defense
منبع: نگارنده، 1402
[1]- اعداد براساس راهنمای طراحی فضای شهری و Timesaver for urban design برای انسجام ساختار شهری استخراج شده است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع
اباذرلو، سجاد (1392). ارزیابی آسیبپذیری شهر با رویکرد پدافند غیرعامل با منطق فازی [پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد منتشر نشده]. دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز.
احمدی، عبدالمجید، و منوچهری، سوران (1399). سنجش وضعیت و تحلیل عوامل مؤثر بر مطلوبیت مدیریت بحران مخاطرات طبیعی در شهرستان قائنات. برنامه‌ریزی فضایی، 10(2)، 23-56.
امامی، علی، و محمدمختاری، سیدعلی (1385). نقش معماری و تمرکز فضاهای اداری. همایش ملی مناسب‌سازی محیط شهری، تهران. https://civilica.com/doc/10188
ترابی، کمال (1388). بررسی نقش شبکه‌های ارتباطی در کاهش اثرات ناشی از زلزله: مورد مطالعه: منطقۀ 6 شهرداری تهران با تأکید بر ناحیۀ 1 [پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد منتشرنشده]. دانشگاه علم و صنعت ایران.
حجاریان، احمد (1402). مکانیابی کاربری‌های اداری شهری با رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعة موردی: شهر اصفهان). آمایش سرزمین، 15(2)، 243-259. 10.22059/JTCP.2023.361660.670398
حسینی، سید بهشید (1389). معیارهای عمومی در طراحی ساختمان‌های عمومی شهری. نشر عابد.
حیرانی‌پور، میلاد، و خداکرمی، جمال (1394). بررسی اصول طراحی ساختمان‌های اداری با رویکرد معماری پایدار. کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و زیرساختهای شهری، تبریز. https://civilica.com/doc/447889
خضرلو، آرام (1401). تحلیل شاخص‌های مؤثر در ساختار تاریخی شهر‌های معاصر با رویکرد پدافند غیرعامل (نمونۀ موردی: بافت تاریخی شهر خوی). شهر ایمن، 5(1)، 25-36. 10.22034/ISPDRC.2022.254327
خضرلو، آرام، و کریمی، رضا (1402). ارزیابی تهدیدات و آسیبپذیری شهر جدید اندیشه با رویکرد پدافند غیرعامل. اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 32(128)، 175-188.
خمر، غلامعلی، و راهدار پودینه، سمیه (1399). مکانیابی بهینۀ کاربری‌های اداری-دولتی با استفاده از منطق فازی در محیط GIS (مطالعۀ موردی: شهر زابل). آمایش جغرافیایی فضا، 10(37)، 57-72.
دفتر مقررات ملّی ساختمان (1395). مبحث بیست‌و‌یکم مقررات ملّی ساختمان: پدافند غیرعامل. نشر توسعۀ ایران.
زارعی، غلامرضا، و اباذرلو، سجاد (1397). بررسی آسیبپذیری شهرها با رویکرد پدافند غیرعامل با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی معکوس (IHWP) و GIS (مطالعۀ موردی: تهران بزرگ). شهر ایمن، 1(2)، 1-18
سلمانی‌مقدم، محمد، امیراحمدی، ابوالقاسم، و کاویان، فرزانه (1393). بررسی نقش برنامه‌ریزی کاربری اراضی در بهبود تاب‌آوری لرزهای جواع شهری (مطالعۀ موردی: شهر سبزوار). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 5(17)، 17-34. https://jargs.hsu.ac.ir/article_161365.html
سهامی، حبیب‌الله (1388). آمایش و مکانیابی. انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
سیاست‌های کلی نظام در امور پدافند غیرعامل (1389). سازمان پدافند غیرعامل.
شیعه، اسماعیل (1387). مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری. انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
صالح‌نسب، ابوذر، کلانتری خلیل‌آباد، حسین، و پیوسته‌گر، یعقوب (1397). شناسایی و ارزیابی تهدیدات در زیرساختهای حیاتی شهرها با رویکرد دفاع غیرعامل (نمونۀ موردی: منطقۀ 6 شهر تهران). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 9(32)، 100-114. https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_2761.html
صالحی، اسماعیل، آقابابایی، محمدتقی، سرمدی، هاجر، و فرزاد بهتاش، محمدرضا (1390). بررسی میزان تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکۀ علیت. محیط‌شناسی، 37(59)، 99-112.
صبری، سینا، حبیب، فرح، و سعیده زر آبادی، زهرا سادات (1399). کاربست مدل مکانی سایت‌های اداری با استفاده از GISبا مدل تلفیقی تصمیم‌گیری چند‌شاخصۀ AHP- PROMETHEE مطالعۀ موردی: سایت اداری شهرستان باخرز (استان خراسان رضوی). کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه‌ریزی، 11(3)، 37-20. https://gisrs.semnan.iau.ir/article_678522.html
عراقی‌زاده، مجتبی (1391). الزامات و ملاحظات طراحی معماری ساختمان‌های اداری از‌منظر پدافند غیرعامل [پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد منتشرنشده]. دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
غضنفری، مصطفی (1396). آسیب شناسی ایستگاه‌های مترو در‌برابر تهدیدات انسانساخت و ارائۀ راهکارهای کاهش آسیبپذیری (مطالعۀ موردی: ایستگاه ولیعصر) [پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد منتشرنشده]. دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
فرزامشاد، مصطفی، و عراقی‌زاده، مجتبی (1398). مبانی برنامه‌ریزی و طراحی شهر امن از‌منظر پدافند غیرعامل. انتشارات علم‌آفرین.
کرمی، فریبا، قنبری، ابوالفضل، و حسن دوست فرحانی، داود (1399). مکانیابی سایت‌های حیاتی و حساس در شهرستان بجنورد با رویکرد پدافند غیرعامل. جغرافیا و برنامه‌ریزی، 24(73)، 257-275.
کلانتریخلیل‌آباد، حسین، اباذرلو، سجاد، و حیدری، علی‌اکبر (1401). شناسایی فرآیند آسیبپذیری شهرها با رویکرد پدافند غیرعامل. انتشارات دانشگاه هنر.
معاونت امور شهری و تهران (1399). سند راهبردی پدافند شهری. سازمان پدافند غیرعامل.
نباتی، عزت‌اله (1399). پدافند غیرعامل با رویکرد حوزۀ تهدیدات. انتشارات مرکز آموزشی و پژوهشی شهید سپهبد صیاد شیرازی.
References
Abazarlou, S. (2013). Urban vulnerability assessment with passive defense approach with fuzzy logic [Unpublished Master's thesis]. islamic azad university of Tehran center. [In Persian].
Ahmadi, A., & Manoochehri, S. (2020). Assessing the status and analysis of factors affecting the desirability of crisis management of environmental hazards in Ghaenat city. Spatial Planning, 10(2), 23-56. 10.22108/SPPL.2020.117853.1398 [In Persian].
Bin, L. (2003). The restoration planning of road network in earthquake disasters. Proceedings Of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, 4(7), 526-539. http://B2n.ir/m70540
Brøgger, D. (2019). Unequal urban rights: Critical reflections on property and urban citizenship. Urban Studies, 56(14), 2977-2992. https://doi.org/10.1177/0042098018802
Brown Gerald, G., Matthew Carlyle, W., Salmer´on, J., & Wood, K. (2014). Analyzing the vulnerability of critical infrastructure to attack and planning defenses. Institute For Operations Research And The Management Sciences (INFORMS), 102-123. https://doi.org/10.1287/educ.1053.0018
Chipley, M. (2003). Reference manual to mitigate potential terrorist attacks against buildings: Providing protection to people and building. Federal Emergency Management Agency.
Chunliang, X., Lin, Ch., Wei, S., & Wei, W. (2015). Vulnerability of large city and its implication in urban planning: A perspective of intra-urban structure. Chinese Geographical Science, 21(2), 204-210. https://doi.org/10.1007/s11769-011-0451-7
Emami, A., & Mohammad Mokhtari, A. (2006). The role of architecture and the concentration of office spaces. National Conference on Adaptation of Urban Environment, Tehran. https://civilica.com/doc/10188 [In Persian].
Eraghizadeh, M. (2012). Architectural design requirements and considerations of office buildings from the point of view of passive defense [Unpublished Master's thesis]. Malik Ashtar university of technology. [In Persian].
Farzam Shad, M., & Eraghizadeh, M. (2019). Basics of safe city planning and design from the point of view of passive defense. Elm afarin publications. [In Persian].
General policies of the system in passive defense matters. (2010). Inactive defense organization. [In Persian].
Ghazanfari, M. (2017). Pathology of metro stations against man-made threats and providing solutions to reduce vulnerability (Case study: Valiasr station). Passive Defense and Training [Unpublished Master's thesis]. Malik Ashtar university of technology. [In Persian].
Hajarian, A. (2023). Location of urban administrative uses with passive defense approach (Case study: Isfahan city). Town And Country Planning, 15(2), 243-259. 10.22059/JTCP.2023.361660.670398 [In Persian].
Heyranipour, M., & Khodakarmi, J. (2015). Examining the design principles of office buildings with a sustainable architecture approach. International Conference on Civil Engineering, Architecture and Urban Infrastructure, Tabriz. https://civilica.com/doc/447889 [In Persian].
Hosseini, B. (2010). General criteria in the design of public urban buildings. Abed Publishing house. [In Persian].
Johnson, C. W. (2008). Using evacuation simulations to ensure the safety and security of the 2012 olympic venues. Safety Science, 46(2), 302-322. https://doi.org/10.1016/j.ssci.2007.05.008
Kalantari Khalilabad, H., Abazarlou, S., & Heydari, A.A. (2022). Identifying the vulnerability process of cities with passive defense approach. Art university press. [In Persian].
Karami, F., Ghanbari, A., & hasandost Farhani, D. (2020). Locating vital and sensitive sites bojnourd township with a passive defense approach. Geography And Planning, 24(73), 257-275. https://geoplanning.tabrizu.ac.ir/article_10862.html?lang=fa [In Persian].
Kennett, M. N., Letvin, E., Chipley, M., & Ryan, T. (2005). Risk assessment a how to guide to mitigation potential terrorist attacks against buildings. Federal Emergency Management Agency. http://B2n.ir/z63638
Khamar, G., & Rahdar Podineh, S. (2020). Optimum location of government-administrative uses using fuzzy logic in GIS environment (Case study: Zabul city). Geographical Planning Of Space, 10(37), 57-72. 10.30488/GPS.2020.158651.2948 [In Persian].
Khezerlou, A., & Karimi, R. (2023). Assessing the threats and vulnerability of the new city of andisheh with a passive defense approach. Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR), 32(128), 175-188. https://doi.org/10.22131/sepehr.2023.563627.2917 [In Persian].
Khezrelou, A. (2022). Analysis of effective indicators in the historical structure of contemporary cities with the approach of passive defense (Case example: The historical context of Khoy city). Journal Of Safe City, 5(17), 25-36. 10.22034/ISPDRC.2022.254327 [In Persian].
Millazzo, M., & Maschio, G. (2013). Resilience of cities to terrorist and other threats NATO science for peace and security series C: Environmental security. Risk Evaluation Of Terrorist Attacks Against Chemical Facilities And Transport Systems In Urban Areas, 8(3), 37-53. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-8489-8_2
Monstadt, J., & Schmidt, M. (2020). Urban resilience in the making? The governance of critical infrastructures in German cities. Urban Studies, 56(11), 2353-2371. https://doi.org/10.1177/0042098018808483
Nabati, E. (2020). Passive defense with an approach to threats. Publications of the educational and research center of martyr sergeant Sayad Shirazi. [In Persian].
Ni'mah, N M., & Lenonb, S. (2017). Urban green space for resilient city in the future: Case study of Yogyakarta city. IOP Conference Series: Earth And Environmental Science. 70, 3rd International Conference Of Planning In The Era Of Uncertainty 6-7 March 2017, Indonesia. https://doi.org/10.1088/1755-1315/70/1/012058
Office of national building regulations (2016). The twenty-first topic of national building regulations: Passive defense. Iran development publishing house. [In Persian].
Rahmani, M., Lotfata, A., Khoshnevis, S. J., & Akdogan, M. E. (2022). Resilience assessment of health-care facilities within urban context: Learning from a non-profit hospital in Tehran Iran. International Journal Of Disaster Resilience In The Built Environment, 15(2), 669-699. https://doi.org/10.1108/IJDRBE-11-2021-0151
Sabri, S., Habib, F., & Saeidi Zar Abadi, Z. S. (2020). Application of spatial model of office sites using GIS with integrated multi criteria decision model AHP-PROMETHEE (Case study: Administrative site of Bakhrez city Khorasan Razavi province). Application Of Geography Information System And Remote Sensing In Planning, 11(3), 20-37. https://gisrs.semnan.iau.ir/article_678522.html [In Persian].
Sahami, H. (2009). Preparation and positioning. Publications of malek ashtar university of technology. [In Persian].
Salehi, E., Aghababaei, M. T., Sarmadi, H., & Farzad Behtash, M. R. (2011). Considering the environment resiliency by use of cause model. Journal Of Environmental Studies, 59(3), 99-112. https://sid.ir/paper/3279/fa [In Persian].
Salehnasab, A., Kalantari Khalilabad, H., & Peyvastehgar, Y. (2018). Identifying and assessing threats in vital urban Infrastructure with passive defense approach (Case study: Region 6 of Tehran). Research And Urban Planning, 9(32), 99-114. https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_2761.html [In Persian].
Salmani Moghaddam, M., Amirahmadi, A.G., & Kaviyan, F. (2014). Investigating the role of land use planning in improving the seismic resilience of urban communities (Case study of Sabzevar city). Geographical Studies Of Dry Areas, 5(17), 17-34. https://jargs.hsu.ac.ir/article_161365.html [In Persian].
Shie, I. (2008). An introduction to the basics of urban planning. Iran University of science and technology publications. [In Persian].
Torabi, K. (2009). Investigation of the role of communication networks in reducing the effects of earthquakes (Case study: District 6 of Tehran municipality with emphasis on district 1 [Unpublished Master's thesis]. Iran university of science and technology. [In Persian].
Vice-President Of Urban and Tehran (2020). Urban defense strategic document. Passive defense organization. [In Persian].
Zarei, G., & Abazarlou, S. (2018). Investigating the vulnerability of cities with a passive defense approach using the inverse hierarchy analysis method (IHWP) and GIS (Case study of Tehran). Journal Of Safe City, 1(2), 1-18. https://www.ispdrc.ir/article_705603.html [In Persian].
Zhou, P., Ang, B.W., & Poh, K.L. (2006). Decision analysis in energy and environmental modeling: An update. Energy, 31(14), 2604-2622. https://doi.org/10.1016/j.energy.2005.10.023 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 341 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 184 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||