بررسی فلور منطقۀ حفاظت شدۀ هزار جریب (واقع در استان‌های مازندران و سمنان)1

مقدمه

تنوع فلور و پوشش گیاهی کشور ایران مدیون پیشینه پوشش گیاهی و پتانسیل تکاملی آن می‌باشد. همچنین تضاد شدید بین ارتفاع، رطوبت و دما همراه با تغییرات بارندگی و شرایط خاکی در حیات گیاهی کشور، تنوع و غنای زیادی را به وجود آورده است. غنای پوشش گیاهی نیازمند حفاظت و برنامه‌ریزی جهت تامین بقا و بهره‌وری مناسب است (Jafari et al., 2023). بر اساس آخرین اطلاعات حدود 8200 آرایه در محدوده فلور ایران شناسایی شده است (Rechinger, 2015; Ghahremaninejad et al., 2017). جنگل هیرکانی یک اکوسیستم جنگلی خزان‌پذیر معتدل در بخش جنوب شرقی کانون تنوع زیستی قفقاز در شمال ایران واقع است (Akhani et al., 2010; Jafari et al., 2015). این اکوسیستم منحصربه‌فرد متعلق به منطقه فلورستیکی اروپا - سیبری است و میزبان فلور باقیمانده‌ای است که از یخبندان‌های کواترنر جان سالم به در برده است (Takhtajan, 1986; Leroy & Arpe, 2007).

فلور هر منطقه، نتیجه واکنش‌های جامعه زیستی در برابر شرایط محیطی کنونی، تکامل گیاهان در دوران گذشته و وضع جغرافیایی آن دوران‌ها است. با توجه به نقش شناسایی گیاهان و اهمیت غیر قابل انکار آن در علوم زیستی و شناخت توان طبیعی محیط و بهره‌گیری هرچه بیشتر و معقول‌تر از محیط‌زیست و بهسازی آن، شناسایی علمی گیاهان در هر یک از این زمینه‌ها چه از نظر پژوهشی و چه از نظر کاربردی اهمیت بنیادی و کلیدی پیدا کرده است. برای رسیدن به این منظور؛ یعنی شناخت دقیق و علمی گیاهان از دانش رده‌بندی گیاهی بهره می‌گیریم. در همین راستا با توجه به اثرات ظهور گونه‌های جدید، گونه‌های مهاجم و مهاجر در فلور هر منطقه و احساس وظیفه و مسئولیتی که در حفظ و نگهداری از گونه‌های گیاهی داریم، در می‌یابیم که بررسی فلوریستیک هر منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است (Mohammadi et al., 2021).

با توجه به دلایل مذکور، فلور منطقه حفاظت شده هزار جریب مورد بررسی قرار گرفت. از آنجایی که در این منطقه حفاظت شده هیچ گونه برنامه منسجمی در زمینه حفظ محیط‌زیست در زمان مطالعه مشاهده نگردید؛ نتایج حاصل از این مطالعه به تعیین هر چه دقیق‌تر تنوع گونه‌ای گیاهان استان مازندران، استان سمنان و کشور کمک خواهد کرد و امکان حفاظت هر چه بهتر از منطقه را فراهم خواهد نمود.

مواد و روش‌ها

منطقۀ مورد مطالعه

منطقۀ مورد مطالعه از ارتفاعات البرز در بالاترین نقطۀ زیر حوزۀ تجن در حد فاصل دو ناحیۀ رویشی اروپا سیبری و ایران تورانی قرار گرفته است (Takhtajan, 1986). این قسمت از ارتفاعات البرز با توجه به شرایط اکولوژی خاص خود از تنوع زیستی بالایی برخوردار است (Hejazi & Sabeti, 1961). در این ارتفاعات به علت صعب العبور بودن ناحیه، مطالعات فلوریستیکی دقیقی صورت نگرفته است. مساحت منطقۀ حفاظت شدۀ هزار جریب 6195 هکتار می‌باشد و این منطقۀ حفاظت شده قسمتی از پارک ملی پابند است. این محدوده در دو استان سمنان و مازندران و در موقعیت ΄55 ˚53 تا ΄01 ˚54 طول شرقی و ΄24 ˚36 تا ΄28 ˚36 عرض شمالی می‌باشد و گستره‌ی ارتفاعی آن از 1490 تا 3202 است (شکل 2).

بارندگی سالیانه این منطقه 5/488 میلیمتر است و بیشترین میزان متوسط بارندگی در آبان ماه ( 74 میلیمتر) و کمترین میزان متوسط بارندگی در خرداد ماه (1/15 میلیمتر) صورت می‌گیرد. با توجه به کوهستانی و مرتفع بودن منطقه، دمای سالانه و ترکیب دمای ماه‌های سال در پویایی پوشش گیاهی و دوره رویشی گیاهان تاثیر بسزایی دارد. متوسط درجه حرارت سالانه ایستگاه کیاسر که نزدیکترین ایستگاه به منطقه مورد مطالعه است برابر با 13 درجه سانتی‌گراد می‌باشد که مرداد ماه با متوسط 22 درجه سانتیگراد گرمترین و دی ماه با متوسط 3 درجه سانتی‌گراد سردترین ماه سال می‌باشد. طول دوره یخبندان در این منطقه بین 45 تا 88 روز متغیر است و متوسط تعداد روزهای یخبندان در این منطقه 70 روز در سال است که حدود 50 روز از این میزان در فصل زمستان به وقوع می‌پیوندد (Shahsavari, 2016). منطقه مورد مطالعه کاملاً کوهستانی بوده و ارتفاعات موجود، جزء رشته کوه البرز شمالی و البرز مرکزی محسوب می‌شوند. این منطقه بر حسب ضریب خشکی سیستم طبقه‌بندی آب و هوایی دومارتون در اقلیم مدیترانه‌ای و بر اساس ضریب آمبرژه در اقلیم نیمه مرطوب معتدل قرار می‌گیرد (Tatian, 2001). با توجه به نمودار آمبروترمیک، در 6 ماه از سال، منطقه با خشکی مواجه است (شکل 1).

شکل 1- منحنی آمبروترمیک منطقه حفاظت شده هزار جریب بین سال‌های 1381 تا 1400.

Figure 1- Ombrothermic curve of Hezar-Jarib protected area between 2002 and 2021.

شکل 2- موقعیت منطقه حفاظت شده هزار جریب واقع در استان‌های مازندران و سمنان.

Figure 2- Location of Hezar-Jarib protected area in Mazandaran and Semnan provinces.

شیوه جمع‌آوری اطلاعات

برای شروع بررسی فلوریستیک منطقۀ مورد نظر، ابتدا با مراجعه به سازمان منابع طبیعی استان مازندران و اداره جهاد کشاورزی شهرستان نکا، انواع نقشه های این منطقه از سازمان مربوطه و همچنین نرم افزارهای موجود تهیه شد. نقشه‌های توپوگرافی و جغرافیایی منطقه مورد بررسی قرار گرفت و محدوده آن مشخص گردید و در نهایت این منطقه مورد بازدید کامل قرار گرفت. پس از اخذ مجوز از سازمان محیط زیست "جهت ورود به منطقه و نمونه‌بردای"، طی سال‌های (1389-1388) و (1400-1399) در فصول رویشی مختلف در مجموع 57 روز نمونه‌برداری از منطقه صورت گرفت و از تمامی نمونه‌ها، در طبیعت چندین عکس تهیه شد. نمونه‌های جمع‌آوری شده به هرباریوم دانشگاه خوارزمی (T) منتقل و خشک گردیدند. هریک از نمونه‌ها بعد از آماده‌سازی و تمیز شدن بر روی مقواهای مخصوص الصاق شدند. در گوشه پایین سمت راست هر نمونه اطلاعات لازم ار قبیل (نام تیره، سرده، گونه، ارتفاع، تاریخ جمع آوری، شماره هرباریومی برای هر نمونه، نام جمع‌آوری‌کننده و نام شناسایی‌کننده نمونه) ذکر گردید (Moghanloo et al., 2023). بر روی هر نمونه نایلون مخصوص کشیده شد (Akhavan Roufigar & Bagheri, 2021). نمونه‌های جمع‌آوری شده در این بررسی در هرباریوم دانشگاه خوارزمی (T) نگهداری می‌شوند. شناسایی نمونه‌ها بر اساس منابع کتب مرجع شامل: فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2015)، فلور شوروی (Komarov, 1963-2001)،
فلور ترکیه (Davis, 1965-1988)، فلور فلسطین (Zohary, 1963)، فلور عراق(Townsend et al., 1966-1980) ،
فلور ایران (Asadi et al., 1977-2021) و سایر فلور‌ها (Akhani, 2013) که در فهرست منابع اسامی آنها ذکر گردیده است انجام شد (Ghahremaninejad, & Agheli, 2009; Ghahremaninejad et al., 2012; Bidarlord & Ghahremaninejad, 2022; Ghahreman, 1975-2002; Mozafarian, 2004; Mozafarian, 2006).

شکل زیستی گونه‌ها بر اساس سیستم Raunkiaer (Raunkiaer, 1907) تعیین و طیف زیستی گونه‌ها ترسیم شد (Arjmandi et al., 2023). مناطق انتشار گونه‌های گیاهی از فلور ایرانیکا (Rechinger, 1963-2015)، فلور شوروی (Komarov, 1963-2001)، فلور ترکیه (Davis, 1965-1988)استخراج شد سپس کوروتیپ گونه‌ها از روی مناطق انتشار گونه‌ها و بر اساس تلفیقی از تقسیم بندی جغرافیای گیاهی فلات ایران توسط زهری (Zohary, 1973) و لئونارد (Leonard, 1988) تعیین شد.

شکل 3- فراوانی تعداد گونه‌های مربوط به سرده‌های مختلف.

Figure 3- Frequency of the number of species related to different genera.

سرده‌های مونوتیپیک و گونه‌های نادر موجود در منطقه با استفاده از کتاب تنوع زیستی گیاهان ایران (Ghahreman & Attar, 1998) و آرایه های انحصاری ایران و آرایه‌های موجود در لیست قرمز IUCN از کتاب های Red data book of Iran (Jalili & Jamzad, 1999) تعیین شدند که بر این اساس 24 گونه با خطر نابودی کم^[1] (LR)، 2 گونه فاقد اطلاعات^[2] (DD) و 3 گونه آسیب‌پذیر^[3] (VU) شناخته شد (جدول 1). همچنین اسامی مؤلفان و آرایه‌ها با پایگاه IPNI (The International Plant Name Index) به نشانی اینترنتی www.ipni.org تطبیق داده شده است.

جدول 1- فهرست گونه‌های گیاهی موجود در منطقه و طبقه‌بندی آنها بر اساس IUCN .

Table 1- The list of plant species in this area and their classification according to IUCN.

نتایج و بحث

به‌طور کلی نتایج به‌دست آمده از منطقه حفاظت شده هزار جریب، نشانگر تغییرات پوشش گیاهی از نظر ساختار رویشی و ترکیب فلوریستیکی در راستای شیب رطوبتی از شکل جنگلی در نوار شمالی، درختچه‌زار و بوته‌زار در بخش‌های مرکزی تا حالت کویری در شیب جنوبی این منطقه می‌باشد. نتایج حاصل از جغرافیای گیاهی موید تغییر منطقه رویشی از ناحیه اروپا - سیبری در شیب شمالی به ناحیه ایران و تورانی در شیب جنوبی می‌باشد و بخش‌های میانی شاهد یک اکوتون غنی از گونه‌های هر دو ناحیه رویشی می‌باشد.

در این مطالعه 369 آرایه، 323 گونه به همراه 11 واریته و 35 زیر گونه شناسایی گردید که به 61 تیره و 226 سرده تعلق دارند. از این تعداد 9 گونه نهانزاد شامل 3 گونه از دم‌اسبیان و 6 گونه از سرخس‌ها می‌باشد که به 6 سرده تعلق دارند. پیدازادان آوندی شامل بازدانگان با 2 تیره، 2 سرده و 6 گونه، نهاندانگان شامل تک‌لپه‌ای‌ها با 7 تیره، 33 سرده و 50 گونه و دو لپه ای ها با 48 تیره، 185 سرده و 303 گونه می‌باشند. تیره کاسنیان (Asteraceae) با 51 گونه و 31 سرده، تیره نعنائیان (Lamiaceae) با 33 گونه و 18 سرده، تیره گندمیان (Poaceae) با 27 گونه و 22 سرده، تیره گلسرخیان (Rosaceae) با 25 گونه و 13 سرده، تیره کلمیان (Brassicaceae) با 24 گونه و 19 سرده و تیره باقلائیان (Fabaceae) با 22 گونه و 10 سرده سهم عمده‌ای از فلور منطقه (حدود %81) را به خود اختصاص می‌دهند (شکل 4). همچنین سرده‌های عمده در منطقه که شامل بیشتر از 4 گونه بودند در شکل 4 نمایش داده‌شده‌است. مهمترین سرده‌های منطقه از لحاظ غنای گونه‌ای زالزالک Crataegus با 7 گونه، گون Astragalus و جگن Carex با 5 گونه ارزیابی شد. در بررسی این منطقه مشاهده شد دولپه‌ای‌ها با 309 آرایه (%6/82) بزرگترین گروه و تک‌لپه ای‌ها با 50 آرایه (%3/13) در رده دوم قرار گرفتند. همچنین 3 آرایه (%4/2) از نهانزادان آوندی به دست آمد و در نهایت بازدانگان با 2 آرایه (%6/1) کوچکترین گروه‌های گیاهان آوندی در منطقه بودند (شکل 5).

شکل 4- تعداد سرده و گونه در منطقه حفاظت شدۀ هزار جریب.

Figure 4- Number of genera and species in Hezar-Jarib protected area.

نتایج حاصل از بررسی اشکال زیستی، نشان‌دهنده‌ی غالب بودن همی‌کریپتوفیت‌ها (%1/37) به جهت کوهستانی بودن منطقه می‌باشد و در درجه بعدی تروفیت‌ها (%2/31) مشاهده شدند. شیب‌های شمالی با کاهش کامفیت‌ها و ظهور فانروفیت‌ها مواجه شده که نشان‌دهنده‌ی اقلیم مرطوب‌تر دامنه‌های شمالی می‌باشد. وجود درصد قابل توجهی از گیاهان کریپتوفیت (از نوع ژئوفیت) در منطقه نشانگر زیاد بودن عمق خاک و فرسایش نسبتاً کم خاک است (شکل 6). از لحاظ کورولوژی در مجموع %2/6 در صد از گونه‌های موجود در منطقه دارای پراکنش جهانی (COS) و %11 گونه‌ها دارای پراکنش گسترده (PL) هستند. گیاهان ویژه منطقه ایران – تورانی(IT)  و اروپا – سیبری (ES) بیشترین پراکنش را در منطقه مورد مطالعه دارند. به عبارت دیگر 230 گونه و یا %5/62 از گونه‌ها به ناحیه ایران - تورانی یا اروپا - سیبری و یا به هردو ناحیه تعلق دارند. سایر ترکیب‌ها را می‌توان در شکل 7 مشاهده کرد.

شکل 5- گروه‌های گیاهان آوندی منطقه حفاظت شدۀ هزار جریب برحسب تعداد آرایه ها.

Figure 5- The groups of vascular plants of Hezar-Jarib protected area according to the number of taxa.

نتیجه‌گیری کلی

از کل نمونه‌های جمع آوری شده 39 گونه، اندمیک ایران هستند که نسبت به نمونه‌های شناسایی شده %44/9 از کل گونه‌ها را شامل می‌شوند. با توجه به اینکه درصد اندمیسم در ایران در حدود %20 است (Zohary, 1973) و مقدار اندمیسم در مناطق کوهستانی بیشتر از مقدار فوق است، دلیل کاهش درصد گونه‌های اندمیک در منطقه را می‌توان این گونه حدس زد که چرای بیش از حد دام‌ها، استمرار گونه‌زایی را متوقف و امکان گسترش گونه‌های مقاوم و دارای پراکنش وسیع را افزایش می‌دهد.

از 61 تیره شناسایی شده در منطقه 17 تیره دارای گونه‌های اندمیک می‌باشند و بیشترین میزان اندمیسم منطقه به تیره کاسنیان با 9 گونه اندمیک (%23 از کل گونه‌های اندمیک) تعلق دارد. از تیره گندمیان با وجود پراکنش وسیعی که در منطقه دارد هیچ گونه اندمیکی مشاهده نگردید.

با توجه به نتایج بررسی‌ها، 25 آرایه از گیاهان تیره گلسرخیان در منطقه حفاظت شده هزار جریب وجود دارد که علاوه بر این کثرت در تعداد آرایه، پراکنش بسیار وسیعی در منطقه دارند و به ویژه بخش وسیعی از مناطق شمالی (جنگلی) و مرکزی (درختچه زار و بوته زار) از این منطقه را می‌پوشانند.

گونه‌هایی از سرده‌های Cotoneaster، Prunus، Mespilus،Malus ، Crataegus، Rubus و Pyrus به طور بسیار وسیع در نواحی شمالی و جنگلی این ناحیه یافت می‌شوند و گونه‌هایی از سرده‌های Potentilla،Rosa ، Crataegus و Cotoneaster بخش اعظم نواحی مرکزی و درختچه‌زار‌های این منطقه را به خود اختصاص داده‌اند. با توجه اهمیت سرده‌های تک گونه‌ای، از منابع مورد استفاده و کتاب تنوع زیستی گیاهان ایران (Ghahreman & Attar, 1998) سرده‌های تک گونه‌ای موجود در منطقه مشخص گردیدند. نام علمی این گیاهان در زیر لیست شده اند:

جدول 2- فهرست سرده‌های تک گونه‌ای در منطقه حفاظت شده هزار جریب.

Table 2- The list of genera with a single species in Hezar-Jarib protected area.

شکل 6- شکل زیستی گونه‌های منطقه حفاظت شدۀ هزار جریب.

Figure 6- Life-form of the species of Hezar-Jarib protected area.

شکل 7- فراوانی انواع کروتیپ‌های مختلف در منطقه حفاظت شدۀ هزار جریب.

Figure 7- Frequency of different chorotypes in Hezar-Jarib protected area.

شکل 8- رویشگاه های اصلی منطقه حفاظت شدۀ هزار جریب (A- بخش شمالی، B-بخش مرکزی، C- بخش جنوبی)
(تصاویر از نگارنده).

Figure 8- The main habitats of Hezar-Jarib protected area (A- Northern part, B- Central part, C- Southern part) (photos by the author).

شکل 9- تصویر برخی از گونه های گیاهی منطقه حفاظت شدۀ هزار جریب (تصاویر از نگارنده).

Figure 9- Image of some plant species of Hezar-Jarib protected area (photos by the author).

• Paeonia daurica wittmanniana B- Colchicum speciosum C- Ajuga chamaepitys subsp. chia D- Fritillaria kotschyana E- Juniperus excelsa F- Scutellaria pinnatifida G- Phlomis herba-venti H- Pyrus boissieriana I- Muscari neglectum
  J- Epilobium hirsutum

به طوریکه ذکر شد، منطقه حفاظت شده هزار جریب بخشی از پارک ملی پابند می‌باشد که یکی از دو پارک ملی موجود در استان مازندران است. دومین پارک ملی استان که در مجاورت آن قرار دارد پارک ملی کیاسر است که در شمال غربی پارک ملی پابند واقع شده است. در جدول 3 برخی از شاخص های این دو منطقه جهت بررسی میزان تشابه آنها باهم مقایسه شده‌اند.

جدول 3- مقایسه غنای فلور، تنوع زیستی و خصوصیات جغرافیایی منطقه حفاظت شده هزار جریب و پارک ملی کیاسر.

Table 3- Comparison of flora richness, biodiversity and geographical characteristics of Hezar-Jarib protected area and Kiasar National Park.

به کمک ضریب تشابه سورنسون می‌توانیم میزان تشابه پوشش گیاهی دو منطقه فوق را محاسبه نماییم. ضریب سورنسون بین صفر برای عدم مشابهت و 1 برای مشابهت کامل متغییر است و از رابطه QS=2C/A+B محاسبه می‌گردد که C بیانگر تعداد گونه‌های مشترک بین دو منطقه (173 گونه)، A تعداد گونه‌ها در منطقه اول (368 گونه) و B تعداد گونه‌ها در منطقه دوم (370 گونه) است. در نتیجه ضریب تشابه بین منطقه حفاظت شده هزار جریب و پارک ملی کیاسر معادل 47/0 محاسبه گردید.

جدول 4- مقایسه اشکال زیستی گیاهان منطقه حفاظت شده هزار جریب و پارک ملی کیاسر.

Table 4- Comparison of the plants life-forms of Hezar-Jarib protected area and Kiasar National Park.

Ph.= فانروفیت، Ch.= کامفیت، He.= همی کریپتوفیت، Cr.= کریپتوفیت، Th.= تروفیت.

جدول 5- مقایسه کوروتیپ‌های منطقه حفاظت شده هزار جریب و پارک ملی کیاسر.

Table 5- Comparison of chorotypes of Hezar-Jarib protected area and Kiasar National Park.

IT= ایران - تورانی، ES= اروپا - سیبری، M= مدیترانه ای، SS= صحارا - سندی، PL= چند منطقه‌ای، COS= جهان وطن.

سپاسگزاری

از سازمان حفاظت محیط زیست استان مازندران جهت ارائه اطلاعات منطقه حفاظت شده و همچنین از جناب آقای دکتر ولی الله مظفریان، جناب آقای دکتر علی اصغر معصومی و مرحوم جناب آقای دکتر شهریار سعیدی مهرورز جهت شناسایی برخی نمونه‌های گیاهی صمیمانه تشکر می‌شود. این پژوهش نتیجه بخشی از طرح تحقیقاتی مطالعه مناطق حفاظت شده در سازمان حفاظت محیط زیست کشور است که بدین وسیله از سازمان مذکور سپاسگزاری می‌کنیم.

ضمیمه

فهرست گیاهان منطقه حفاظت شده هزار جریب (شماره‌های درون پرانتز نشان دهنده شماره‌های هرباریومی است):

Equisetophytes

Equisetaceae: Equisetum arvense L. (7224, 7507, 7064); Equisetum palustre L. (7484); Equisetum telmateia Ehrh. (7538).

Pteridophytes

Aspleniaceae: Asplenium adianthum-nigrum L. (7536); Asplenium trichomanes L. (7531); Asplenium scolopendrium L. (7558).

Dryopteridaceae: Dryopteris caucasica (Braun) Fras.-Jenk. & M.F.V. Corley. (7584).

Polypodiaceae: Polypodium vulgare L. (7546).

Woodsiaceae: Cystopteris fragilis (L.) Bernh. (7555).

Gymnosperms

Cupressaceae: Juniperus communis var.communis (7012, 7311); Juniperus excelsa M.Bieb. (7320, 7312); Juniperus sabina L. (7035).

Ephedraceae: Ephedra major Host. (7512); Ephedra sarcocarpa Aitch. & Hemsl. (7611).

Dicots

Aceraceae: Acer campestre L. (7362, 7005, 7106, 7014, 7537, 7385); Acer cf. campestre L. (7188); Acer monspessulanum subsp. ibericum (M. Bieb. ex Willd.) Yalt. (7000, 7390, 7243).

Amaranthaceae: Amaranthus retroflexus L. (7011).

Apiaceae: Anethum graveolens L. (7123); Anthriscus cerefolium (L.) Hoffm. (7133); Astrodaucus orientalis (L.) Drude (7116); Bunium paucifolium DC. (7346); Bupleurum exaltatum M.Bieb. (7607); Caucalis platycarpos L. (7162); Eryngium bungei Boiss. (7377); Eryngium caeruleum M.Bieb. (7020); Johrenia ramosissima Mozaff. (7494); Johreniopsis seseloides (C.A.Mey.) Pimenov (7023); Malabila secacul subsp. secacul (7053); Pimpinella affinis Ledeb. (7552, 7579, 7049, 7559).

Asteraceae: Achillea bibersteinii L. (7352, 7158, 7333); Achillea millefolium subsp. millefolium (7379); Anthemis microcephala (Schrenk) B.Fedtsch. (7620); Anthemis altissima L. var. altissima (7371, 7071, 7574, 7389, 7539); Anthemis altissima var. discoidea Iranshahr (7359); Arctium lappa L. (7382); Artemisia absinthium L. (6619); Artemisia scoparia Waldst & Kit. (7580); Bellis perennis L. (7193); Carduus onopordioides Fisch. ex M.Bieb. (7503); Carduus pycnocephalus L. (7616); Carduus seminudus M.Bieb. (7220); Carpesium abrotanoides L. (7544); Carthamus lanatus L. (7013); Centaurea hyrcanica Bornm. (7370, 7132); Centaurea iberica Trevis. ex Spreng. (7463, 7126, 7360), Centaurea leuzeoides (Jaub. & Spach) Walp (7618); Centaurea zuvandica (Sosn.) Sosn. (7177, 7295, 7266); Cichorium intybus L. (7376, 7034, 7032); Cirsium ciliatum subsp. Ciliatum (K.Koch) Petr. (7038); Cirsium libonaticum DC. (7203); Cirsium turkestanicum subsp. pseudolappaceum (Charadze) Petr. (7324); Cirsium vulgare (Savi) Ten. (7129); Erigeron canadensis L. (7572); Cousinia crispa Jaub. & Spach (7322); Cousinia sfandiari Rech. f. & Aell. (7337); Crepis sancta (L.) Babcock (7264, 7131); Crepis willemetioides Boiss. (7134, 7175); Echinops cephalotes DC. (7033); Echinops koelzii Rech. f. (7387); Lactuca serriola L. (7543, 7040); Lapsana communis L. (7102, 7526, 7037, 7508); Leontodon hispidus L. (7489, 7490, 7501); Dolichorrhiza persica (Boiss.) B.Nord. (7245, 7084); Myriactis wallichii Less. (7541); Onopordum heteracanthum C.A.Mey. (7617); Petasites hybridus (L.) G.Gaertn., B.Mey. & Scherb. (7545); Picnomon acarna (L.) cass. (7081, 7516); Senecio vernalis Waldest. & Kit. (7195, 7464, 7073, 7141); Silybum marinum (L.) Gaertn. (7334); Tanacetum partenium (L.) Sch.Bip. (7361, 7045); Taraxacum brevirostre Hand.-Mazz. (7143); Taraxacum montanum Nutt. (7262); Taraxacum vagum Soest (7099), Tragopogon caricifolius Boiss. (7171); Tragopogon graminifolius DC. (7476); Tragopogon reticulatus Boiss. & A.Huet (7039); Tussilago farfara L. (7481, 7018); Willemetia tuberosa Fisch. & C. A. Mey. ex DC. (7051); Xanthium spinosum L. (7511); Xanthium strumarium L. (7004).

Berberidaceae: Berberis integrima Bunge. (7621); Berberis orthobotrys Bein. ex C. K. Aitch. (7013, 7385, 7021, 7226, 7485).

Betulaceae: Carpinus betulus var. betulus (7031, 7492); Carpinus orientalis subsp. Orientalis (7300, 7200).

Boraginaceae: Anchusa strigosa Banks & Sol. (7210); Asperugo procumbens L. (7209); Echium amoenum Fisch. & C.A.Mey. (7244, 7168, 7384); Lappula barbata (M.Bieb.) Gürke (7577); Lappula microcarpa (Ledeb.) Gürke (7410, 7138, 7155, 7228); Myosotis propinqua (Turcz.) Fisch. & C.A.Mey. ex DC. (7194); Nonea lutea (Desr.) DC. (7275, 7163, 7149); Nonea rosea (M.Bieb.) Link (7267); Onosma dichroantha Boiss. (7239); Onosma microcarpa Stev. ex DC. (7635); Solenanthus circinnatus Ledeb. (7289); Solenanthus stamineus (Desf.) Wettst. (7316); Solenanthus turkestanicus (Regel & Smirn.) Kusn. (7212).

Brassicaceae: Alliaria petiolata (M.Bieb.) Cavara & Grande (7376); Alyssopsis mollis (Jacq.) O.E.Schulz (7483, 7513, 7094); Alyssum desertorum var. desertorum Stapf (7273); Alyssum fulvescens Sm. (7273); Meniocus linifolius (Stephan ex Willd.) DC. (7644); Alyssum minus (L.) Rothum. (7645); Arabis caucasica Willd. (7653); Barbarea plantaginea DC. (7211); Camelina rumelica Velen. (7153); Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. (7216, 7142); Lepidium draba L. (7232); Chorispora iberica (M.Bieb.) DC. (7319); Conringia planisiliqua Fisch. & C. A. Mey. (7394, 7201); Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl (7222); Draba aucheri Boiss. (7261); Drabopsis verna K.Koch (7265); Erysimum cuspidatum (M.Bieb.) DC. (7167, 7373, 7368, 7367, 7349); Isatis buschiana Schischk (7190); Nasturtium officinale R. Br. (7119, 7460); Rapistrum rugosum (L.) All. (7402, 7125, 7477, 7472); Sisymbrium irio L. (7122); Thlaspi hastulatum (Stev. ex) DC. (7534, 7566, 7556, 7553); Thlaspi perfoliatum L. (7287, 7622); Iberis umbellata L. (7270).

Campanulaceae: Campanula glomerata L. (7637).

Caprifoliaceae: Lonicera bracteolaris Boiss. & Buhse (7372, 7058); Lonicera floribunda Boiss. & Buhse (7612); Sumbucus ebulus L. (7525, 7015). Dipsacus strigosus L. (7393); Scabiosa columbaria subsp. columbaria (7535); Scabiosa koelzii Rech.fil. (7510, 7364, 7576).

Caryophyllaceae: Acanthophyllum glandulosum Bunge ex Boiss. (7321, 7348); Acanthophyllum microcephalum Boiss. (7625); Eremogone polycnemifolia (Boiss.) Holub. (7626); Cerastium glumeratum Thuill. (7310); Cerastium inflatum Link ex Desf. (7345, 7301); Dianthus crinitus Sm. (7649); Dianthus orientalis Adams (7627); Minuartia hirsuta subsp. oreina Mattf. (7211); Petrorhagia saxifraga (L.) Link (7533, 7564); Scleranthus orientalis Rŏssler (7251); Silene conoidea L. (7256); Silene italica (L.) Pers. (7569, 7582 Silene persica Boiss. (7160, 7557); Silene vulgaris subsp. vulgaris (7628); Stellaria holostea L. (7166); Stellaria media (L.) Vill. (7282).

Celastraceae: Evonymus latifolia (L.) Mill. (7088).

Chenopodiaceae: Chenopodium album subsp. album L. (7110); Chenopodium butrys L. (7026);.

Cistaceae: Helianthemum nummularium (L. ) Mill. (7542).

Convolvulaceae: Convolvulus arvensis L. (7068, 7331).

Cornaceae: Cornus australis C. A. Mey. (7004, 7386, 7494, 7505).

Euphorbiaceae: Euphorbia amygdaloides L. (7139, 7079, 7573); Euphorbia cheiradenia Boiss. & Hohen. (7630); Euphorbia falcata L. (7303).

Fabaceae: Astragalus grammocalyx Boiss. & Hohen. (7309, 7317); Astragalus microcephalus subsp. microcephalus (7127, 7344, 7325, 7326); Astragalus nurensis Boiss. & Buhse. (7230, 7202); Astragalus subalpinus Boiss. & Buhse (7260, 7308); Astragalus verskensis Maassoumi & Podlech (7180, 7237); Coronilla orientalis Mill (7632); Coronilla varia L. (7128, 7069, 7353, 7369); Lathyrus laxiflorus (Desf.) Kuntze (7151, 7258); Lathyrus sativus L. (7116); Lotus corniculatus L. (7381, 7065); Medicago minima (L.) Bartal (7164, 7169); Medicago sativa L. (7357, 7082); Onobrychis cornuta (L.) Desv. (7313); Lathyrus oleraceus Lam. (7148); Trifolium arvense L. (7494); Trifolium pretense var. pretense (7380); Trifolium repens var. macrorrhizum (Boiss.) Ponert (7145, 7465); Trigonella spruneriana Boiss (7284, 7146, 7247);. Vicia narbonensis L. (7634); Vicia sativa L. (7242, 7150); Vicia variabilis Freyn & Sint. (7156); Vicia villosa subsp. villosa Roth (7633).

Fagaceae: Fagus orientalis Lipsky (7219, 7117, 7131, 7001); Quercus castaneifolia C.A.Mey. (7523); Quercus macranthera Fisch. & C.A.Mey. ex Hohen. (7514, 7199, 7133); Quercus petraea subsp. polycarpa (Schur) Soó (7524, 7134).

Geraniaceae: Erodium cicotarium (L.) L'Hér. (7285); Erodium stellatum Delile (7223); Erodium malacoides (L.) L'Hér. (7217); Erodium oxyrrhyncum M. Bieb. (7213); Geranium linearilobum DC. (7315); Geranium rotundifolium L. (7562, 7527, 7057, 7236, 7302, 7137, 7302, 7554).

Hypericaceae: Hypericum perforatum L. (7563); Hypericum tetrapterum Fr. (7030).

Lamiaceae: Ajuga chamaepitys subsp.chia (Schreb.) Arcang. (7377); Ballota nigra subsp .anatolica P.H.Davis (7407); Clinopodium nepeta subsp. spruneri (Boiss.) Bartolucci & F.Conti (5767); Clinopodium vulgare subsp. orientale Bothmer (7350); Clinopodium vulgare subsp. vulgare (7561, 7591, 7499, 7034, 7528); Phlomoides molucelloides (Bunge) Salmaki (7637); Lallementia iberica (M.Bieb.) Fisch. & C.A.Mey. (7644); Lamium album L. (7055, 7407, 7550, 7186); Lamium amplexicaule var. amplexicaule (7241, 7293, 7214); Marrubium anisodon K.Koch. (7504, 7517); Marrubium cordatum Nábelek. (7328); Marrubium parviflorum Fisch. &C. A.Mey. (7356); Marrubium vulgare L. (7120, 7052); Mentha aquatica L. (7136); Mentha longifolia L. (7519, 7473, 7047, 7461); Nepeta cataria L. (7568); Nepeta crassifolia Boiss. & Buhse (7345, 7532); Phlomis herba-ventii subsp. kopetdaghensis (Knorring) Rech.f.  (7340); Prunella vulgaris L. (7636, 7497, 7366); Salvia aethiopis L. (7638); Salvia sp. (7250); Salvia virgata Jacq. (7656); Salvia viridis L. (7639); Scutellareia sp. (7342); Scutellaria pinnatifida subsp. alpina (Bornm.) Rech.f. (7254); Stachys byzanthina K.Koch. (7329, 7506, 7003); Stachys inflata Benth. (7640); Stachys lavadulifolia Vahl. (7641); Stachys laxa Boiss. & Buhse (7248, 7339); Teucrium hyrcanicum L. (7547); Teucrium gnaphalodes L'Hér. (7346); Teucrium capitatum subsp. capitatum (7290); Thymus praecox subsp. grossheimii (Ronniger) Jalas (7642); Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen. (7643); Ziziphora clinopodioides Lam. (7657).

Loranthaceae: Viscum album L. (7296).

Lythraceae: Lythrum salicaria L. (7500, 7496, 7026).

Malvaceae: Malva neglecta Wallr. (7644).

Oleaceae: Fraxinus excelsior subsp. Coriariifolia (Scheele) A.E.Murray (7530); Jasminum fruticans L. (7253, 7486).

Onagraceae: Epilobium hirsutum L. (7008, 7474, 7401); Epilobium montanum L. (7017, 7478); Epilobium parviflorum Schreb. (7050, 7365, 7404, 7520).

Orobanchaceae: Orobanche purpurea Jacq. (7252).

Paeoniaceae: Paeonia daurica subsp. Wittmanniana (Hartwiss ex Lindl.) D.Y.Hong. (7182, 7286).

Papaveraceae: Chelidonium majus L. (7197); Corydalis angustifulia (M.Bieb.) DC. (7283, 7277); Corydalis hyrcana Wendelbo (7272); Fumaria vaillantii Loisel. (7221); Glucium fimbrilligerum Boiss. (7636); Papaver dubium L. (7161); Roemeria refracta DC. (7173).

Plantaginaceae: Plantago atrata Hoppe (7613); Plantago lanceolata L. (7238); Plantago major L. (7395, 7025, 7399); Veronica michauxii Lam. (7281, 7941); Veronica anagalis-aquatica subsp. oxycarpa (Boiss.) Elenevsky (7414); Veronica orientalis Mill. (7191, 7255); Veronica persica Poir. (7468); Veronica polita Fr. (7279).

Plumbaginaceae: Acantholimon glabratum Assadi (7327).

Podophyllaceae: Bongardia chrysogonum (L.) Sp. (7227).

Polygalaceae: Polygala anatolica Boiss. & Heldr. (7294).

Polygonaceae: Polygonum aviculare L. (7412); Polygonum lapathifolium L. (7405, 7083); Polygonum polycnemoides Jaub. & Spach (7650); Rumex caucasicus Rech. Fil. (7363); Rumex sanguineus L. (7471).

Primulaceae: Primula heterochroma Stapf (7183).

Ranunculaceae: Adonis flammea Jaeq. (7174); Anemone caucasica Willd. ex Rupr. (7278, 7288); Delphinium hispanicum Costa (7170); Consolida regalis subsp. divaricata (Ledeb.) Munz (7375); Delphinium elbursense var. elbursense (7135); Ranunculus amblyolobus Boiss & Hohen. (7144); Ranunculus arvensis L. (7184); Ranunculus buhsei Boiss. (7208); Ranunculus cicutarius Schltdl. (7178, 7140).

Resedaceae: Reseda lutea L. (7009).

Rosaceae: Cerasus pseudoprostrata Pojark. (7601); Cotoneaster hissaricus Pojark. (7487); Cotoneaster nummularia Fisch & Mey. (7605); Cotoneaster turcomanicus Pojark. (7007); Crataegus atrosanguinea Pojark. (7571); Crataegus microphylla Koch (7603); Crataegus pentagyna Waldst. & Kit. ex Willd. (7482); Crataegus persica Pojark. (7604); Crataegus pseudoheterophylla Pojark. (7493); Crataegus sanguine Pall. (7086); Crataegus songarica Koch (7085); Fragaria vesca L. (7134); Malus orientalis Ugl. (7006); Mespilus germanica L. (7016, 7023, 7515); Potentilla bungei Boiss. (7231); Potentilla reptans L. (7027, 7029, 7570); Prunus armeniaca L. (7600); Prunus divaricata Ledeb. (7046, 7048, 7060, 7102, 7110, 7130); Prunus spinosa L. (7602); Pyrus boissieriana Buhse (7234, 7502, 7028); Rosa canina L. (7351); Rosa iberica Stev. (7087); Rubus persicus Boiss. (7578); Rubus Sanctus Schreb. (7575); Sanguisorba minor subsp. Lasiocarpa (Boiss. & Hausskn.) Nordborg (7304).

Rubiaceae: Asperula glomerata subsp. bracteata (Boiss.) Ehrend. (7650); Asperula setosa Jaub. & Spach (7249, 7159); Cruciata taurica subsp. armeniaca (Mikheev) Ehrend. (7233); Galium elbursense Bornm. & Gauba (7469); Galium odoratum (L.) Scop. (7019); Galium tricornutum Dandy (7207); Galium verum subsp. verum (7343, 7378).

Salicaceae: Populus nigra L. (7067); Salix acmophylla Boiss. (7061); Salix aegyptiaca L. (7652, 7488); Salix excelsa J.F.Gmel. (7218, 7134); Salix pycnostachya Andersson (7076).

Scrophulariaceae: Digitalis nervosa Steud. & Hochst. ex Benth. (7024); Rhynchocorys maxima C.Richter (7358); Scrophularia gaubae Bornm(7408); Scrophularia umbrosa Dumort.(7540); Verbascum agrimonifolium subsp. agrimonifolium(7651); Verbascum cheiranthifolia var.transcaspicum Murb. (7355); Verbascum sp. (7105); Verbascum thapsus L. (7581, 7114).

Urticaceae: Parietaria officinalis L. (7560); Urtica dioica L. (7104, 7392).

Valerianaceae: Valeriana sisymbriifolia Vahl. (7446); Valerianella uncinata (M. B.) Dufr. (7299).

Verbenaceae: Verbena officinalis L. (7610).

Violaceae: Viola ignobilis Rupr. (7276); Viola occulta Lehmann (7238, 7152, 7187); Viola odorata L. (7257); Viola riviniana Rchb. (7172);

Zygophyllaceae: Peganum harmala var. harmala (7608);

Monocots

Amaryllidaceae: Allium atroviolaceum Boiss. (7391, 7348); Allium cristophii Trautv. (7615); Allium paradoxum (M. Bieb.) G. Don (7246).

Colchicaceae: Colchicum speciosum Steven (7521).

Cyperaceae: Carex divulsa subsp. divulsa Stokes (7035); Carex orbicularis subsp. Kotschyana (7225); Carex riparia Curtis (7565); Carex songarica Kar. & Kir. (71992); Carex sp. (7097).

Juncaceae: Juncus articulatus L. (7609); Juncus maritimus Lam. (7010).

Liliaceae: Fritillaria kotschyana subsp. kotschayana (7179, 7263); Gagea lutea (L.) Ker Gawl. (7280); Gagea reticulata (Pall.) Schult. & Schult.f. (7248); Muscari neglectum Guss. ex Ten. (7259); Ornithogalum bungei Boiss. (7135); Ornithogalum sintenisii Freyn (7268); Scilla gorganica Speta (7269); Tulipa biebersteiniana Schult. & Schult.f. (7314, 7235); Tulipa biflora Pall. (7318).

Orchidaceae: Orchis adenocheila Czerniak. (7189); Orchis simia Lam. (7181).

Poaceae: Aegilops tauschii Coss. (7403); Aegilops triuncialis L. (7409, 7398); Agropyron cristatum (L.) Gaertn. (7647); Agrostis gigantea Roth (7648); Arrhenatherum elatius (L.) P.Beauv. ex J.Presl & C.Presl (7306, 7305); Avena sativa L. (7649); Bromus briziformis Fisch. & C.A.Mey. (7397); Bromus gedrosianus Pénzes (7396, 7415, 7416, 7442); Bromus tectorum L. (7147, 7646); Bromus tomentellus Boiss. (7323); Calamagrostis pseudophragmites (Haller f.) Koeler. (7509); Catabrosa aquatic (L.) P.Beauv. (7400); Cynodon dactylon (L.) pers. (7650); Dactylis glomerata subsp. glomerata L.   (7347); Eragrostis cilianensis (All.) Vignolo ex Janch. (7651); Festuca ovina L. (7652); Hordeum murinum subsp. leporinum (Link) Arcang. (7204); Imperata cylindrical (L.) P.Beauv. (7495, 7374, 7645); Melica persica Kunth (7341); Phleum pretense L. (7479); Phragmites australis subsp. australis (Cav.) Trin. ex Steud. (7002, 7583, 7529); Poa annua L. (7653); Poa bulbosa L. (7292, 7157); Poa sp. (7176); Polypogon viridis (Gouan) Breistr. (7549, 7518, 7462); Setaria viridis (L.) P.Beauv. (7022); Stipa barbata Desf. (7411); Taeniatherum caput-medusae (L.) Nevski (7332).

[1] Lower Risk

[2] Data Deficient

[3] Vulnerable