ارائۀ چارچوب تأمین مالی جمعی در صنعت فیلم‌سازی جمهوری اسلامی ایران

مقدمه

در عصر دیجیتال کنونی بسترهای ارتباطی گسترده به‌خصوص اینترنت و شبکه‌های اجتماعی باعث رشد چشمگیر و روزافزونی در حوزۀ «تأمین مالی جمعی» شده است. چنان‌که در سال 2015 بیش از 1250 سامانه در سراسر دنیا به اشکال مختلف در این زمینه فعال بوده و در این سال نزدیک به 4/34 میلیارد دلار از سرمایه‌های مردمی را جذب کرده است. این رقم در سال 2020 با وجود شرایط همه‌گیری کرونا به حجم 68/113 میلیارد دلار رسید (Deng et al., 2022).

تأمین مالی در مفهوم عام آن عبارت از فرآیند تأمین منابع مالی لازم برای فعالیت‌های تجاری یک شرکت است (Cicchiello et al., 2022). مفهوم تأمین مالی جمعی به‌طور خاص به جمع‌آوری پول به‌منظور سرمایه‌گذاری برای توسعۀ فعالیت کسب‌وکار از طریق پلتفرم‌های اینترنتی توجه می‌کند (Mollick, 2014). تأمین مالی جمعی به‌عنوان یک محرک تولید فیلم در کنار وب‌سایت‌های اشتراک‌گذاری، رسانه‌های اجتماعی و ویدئویی موفق شده است، توازن جنسیتی و تنوع بین فرهنگی و قومی را در این زمینه بهبود ببخشد و توزیع خلاقیت‌ها را در خارج از مرزهای کشورها تسهیل کند (Fanea-Ivanovici, 2019). 

چشم‌انداز بیست‌سالۀ کشور نشان‌دهندۀ آن است که سمت‌و‌سوی حرکت کشور به‌سوی توسعه و پیشرفت صنایع غیرنفتی است. دنیای آینده، دنیای متأثر از فرهنگ و خانواده خواهد بود و در این میان هنر نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. چنانچه سینما به‌عنوان هنری جذاب و پرمخاطب موردحمایت جدی مدیران کشور قرار گیرد، بسیار درآمدزاست. صنعت سینمای ایران با تولید سالانه 100 فیلم جزء 10 کشور برتر ازنظر تعداد تولید فیلم در جهان است. از این تعداد سالانه 30 تا 40 درصد یعنی رقمی بین 60 تا 70 فیلم اکران می‌شود و در فرایند غیرشفاف بقیه حتی به مرحلۀ اکران هم نمی‌رسد. مطابق آمارهای میدانی و تأییدنشده، میانگین هزینۀ تولید یک فیلم در ایران رقمی بین یک تا 10 میلیارد تومان است. این اعداد نشان‌دهندۀ آن است که میانگین گردش مالی صنعت سینما در ایران رقمی معادل 500 میلیارد تومان است که بیشتر این مبلغ از سوی بودجۀ دولتی تأمین می‌شود. تأمین مالی تولیدات سینمایی، نمایشی و غیره توسط دولت مشکلات زیادی به‌همراه دارد. کنترل اقتصادی سینما توسط دولت، وابستگی فیلم‌سازان به بودجۀ دولتی، ضعف و مشکلات اقتصادی دولت، هدررفت منابع دولتی، فقدان شفافیت مالی، رانت و فساد در سینما، ورود پول‌های غیرشفاف به سینما، سوء‌استفاده از سرمایۀ بخش خصوصی، فقدان هدفمندی سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، ورشکستگی بخش خصوصی، توجه‌نکردن به مقوله‌های فرهنگی توسط بخش خصوصی و نابسامانی در سینما ازجملۀ این مشکلات است. بودجۀ فعلی سینما اغلب دولتی است و وجود مشکلات مزبور، نیازمند به‌کارگیری روش‌های تأمین مالی نوین در صنعت فیلم‌سازی است. در این راستا، از مأموریت‌های برنامۀ توسعۀ پنج‌سالۀ بنیاد سینمایی فارابی، موضوع توسعۀ اقتصادی با استفاده از ابزارهای نوین مالی است و تأمین مالی جمعی از این ابزارهاست (Salavatian et al., 2019).

گسترش روزافزون تأمین مالی جمعی سبب شده است تا پژوهشگران زیادی به این پدیده از ابعاد مختلف توجه و سعی کنند تا با بررسی این پدیده زوایای مختلف و عوامل مؤثر بر آن را بشناسند و معرفی کنند. با وجود این، مطالعاتی فراگیر انجام نشده است و خلأهای زیادی در این زمینه وجود دارد (Chen et al., 2022). از طرفی، بزرگ‌ترین مشکل صنعت فیلم‌سازی ما، تأمین مالی است. بنیاد سینمایی فارابی طرح صندوق سرمایه‌گذاری را به بورس ارائه کرده است که این خود به دلیل وجود مشکلات و تنگناهای قانونی، بوروکراسی پیچیده و سخت‌بودن ورود به فضای بورس برای سینماگران به‌خصوص برای سینماگران مستقل راه‌حل منطقی فراهم نمی‌کند و باز هم با ورود دولت و قوانین دست‌وپاگیر آن در این پروژه‌ها مشکلات قبلی این صنعت به خودی خود باقی خواهد ماند (Salavatian et al., 2019). با توجه به بررسی مطالعات پیشین و موضوعات مطرح‌شده، هیچ پژوهش جامع و کاملی در این ‌باره صورت نگرفته است تا بتواند مشکل تأمین مالی را در صنعت فیلم‌سازی ایران حل کند. حال با توجه به مسئلۀ پژوهش و مشکل تأمین مالی صنعت فیلم‌سازی، این پژوهش چارچوب تأمین مالی جمعی را در صنعت فیلم‌سازی در جمهوری اسلامی ایران بررسی کرده است.

مبانی نظری

تأمین مالی جمعی مبتنی بر اینترنت بوده و برای موجودیت‌بخشی به یک ایده از طریق مشارکت آنلاین افراد پراکنده و جذب حمایت خرد آنها در یک چارچوب زمانی خاص است. این سرمایه‌گذاری اغلب از طریق یک فراخوان عمومی با استفادۀ فناوری وب 2 صورت می‌گیرد تا سرمایه‌گذاران براساس عقاید شخصی، جذابیت، قول متقاضی یا انتظار سود به اهدا، پیش‌خرید محصول، اعطای وام یا سرمایه‌گذاری در یک پروژه اقدام کنند (Hossain & Oparaocha, 2017). در تعریفی دیگر، تأمین مالی جمعی روشی برای به دست آوردن پول از مخاطبان بزرگ است که در آن هر فرد مقدار کمی فراهم می‌کند، به جای این‌که مبالغ زیادی را از گروه کوچکی از سرمایه‌گذاران آگاه جمع‌آوری کند. چنین ترکیب مشارکت از حامیان متعدد از طریق اینترنت و اغلب بدون واسطه‌های مالی استاندارد انجام می‌شود (Shneor et al., 2020).

سرمایه‌گذاری جمعی به دلیل دسترسی آسان گروه‌های مردمی با استفاده از شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های تأمین مالی، سرمایه‌گذاران و کارآفرینان را به یکدیگر نزدیک می‌کند (Aznab et al., 2021). در تأمین مالی جمعی تأمین سرمایۀ موردنیاز را به‌عنوان مزیت اصلی روش تأمین مالی جمعی می‌شناسند (Allison et al., 2017). دیگر مزیت‌های تأمین مالی جمعی شامل: 1. جمع‌سپاری و بهبود ایده؛ 2. بازاریابی و تبلیغات؛ 3. تعریف روابط غیررسمی؛ 4. توسعۀ کارآفرینی؛ 5. شبکه‌سازی؛ 6. اعتبارسنجی؛ 7. کاهش ریسک است (Cumming et al., 2020).

به‌طور تقریبی اغلب ایده‌های کسب‌وکار به‌صورت بالقوه قابلیت دارند تا از طریق تأمین مالی جمعی به اهداف خود برسند که انتخاب روش مناسب تأمین مالی جمعی در این زمینه اثرگذار است. انواع تأمین مالی جمعی‌ عبارت‌اند از: 1. تأمین مالی جمعی مبتنی بر سهام: کاربرد این روش در تأمین بودجه برای تحقق یک ایده، راه‌اندازی یک پروژه یا کسب‌وکار است. در مقابل، مشارکت‌کننده پیش‌بینی می‌کند، درصدی از سهام پروژه به وی تعلق گیرد؛ 2. تأمین مالی جمعی مبتنی بر پاداش: یکی از مشخصه‌های اصلی این مدل، اعطای پاداش به مشارکت‌کنندگان به دلیل حمایت آنهاست. اغلب این پاداش‌ها به‌صورت خدمات است؛ 3. تأمین مالی جمعی مبتنی بر قرض (وام): ساختار این روش همان قرض‌دادن است. با این توضیح که طرف قرض‌دهنده نه یک نفر که جمع کثیری از مردم هستند؛ 4. تأمین مالی جمعی مبتنی بر اهدا: این نوع از اهدای جمعی بیشتر شبیه به حمایت‌های خیریه‌ای است. اگرچه در اصل یک عمل نوع‌دوستانه است، دریافت‌کنندگان هیچ‌گونه وظیفه‌ای برای اعطای پاداشی به خیّر در مقابل حمایت او ندارند (Shafaei et al., 2021).

ازنب و همکاران (1400) عوامل اثرگذار بر موفقیت رفتار تأمین مالی جمعی را با رویکرد کیفی و از طریق مصاحبه با خبرگان شناسایی کردند. یافته‌های پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که عوامل: جمعیتی، محیطی و اثرگذار بر پروژه در موفقیت رفتار تأمین مالی جمعی اثرگذارند. شفاعی و همکاران (1400) عوامل مشارکت در تأمین مالی جمعی سهامی را با رویکرد آمیخته شناسایی کردند. یافته‌های پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که سه منبع ارسال سیگنال‌ها برای مشارکت در تأمین مالی جمعی سهامی به‌ترتیب اثرگذاری عبارت‌اند از: پلتفرم، اشخاص ثالث و مجریان طرح. صلواتیان و همکاران (1398الف) موانع، ظرفیت‌ها و الزامات تأمین مالی جمعی تولیدات بلند سینمایی را در ایران بررسی کردند. رویکرد پژوهش، کیفی و بر مبنای مصاحبه بوده است. یافته‌ها نشان از آن دارد که ظرفیت‌هایی نظیر مهربانی مردم، نقدینگی زیاد، علاقۀ مردم به سینما، اعتماد مردم به سلبریتی‌ها و موانعی از قبیل: دخالت زیاد دولت در سینما، وجود فساد در کشور، ضعیف‌بودن زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری سینما، بی‌اعتمادی، نبودِ ثبات اقتصادی، مقاومت صنفی در برابر تغییر، ناآگاهی عمومی و نخبگانی، عدم امکان ورود به بورس توسط شرکت‌های فعلی سینمایی و غیره برای تحقق تأمین مالی جمعی به‌عنوان شیوه‌ای نوین وجود دارد. مهم‌ترین الزامات تحقق تأمین مالی جمعی در سینما نیز شامل کاهش دخالت دولتی در سینما، اعتماد‌سازی، راه‌اندازی بورس سینما و صندوق‌های سرمایه‌گذاری، آگاهی‌بخشی، صنعتی شناخته‌شدن سینما، به رسمیت شناختن سینما توسط بیمه و بانک، اجرای قانون کپی‌رایت در کشور و غیره بود. صلواتیان و همکاران (1398ب) امکان‌سنجی را با روش دلفی بین کارشناسان و خبرگان سازمان صداوسیما بررسی کردند. یافته‌های پژوهش نشان‌دهندۀ آن بود که آنتن گستردۀ صداوسیما، آشنایی مردم با مدل‌های اقتصادی مشابه، شبکۀ توزیع وسیع، ازجمله مهم‌ترین ظرفیت‌های اشاره‌شده، عدم شفاف‌سازی، ترس مدیران از اثرگذاری مردم در فرهنگ و نیاز مالی زیاد در تولیدات نمایشی، ازجمله مهم‌ترین موانع اشاره‌شده برای تحقق مدل تأمین مالی جمعی به‌منظور تولیدات نمایشی سازمان صداوسیما بود.

دنگ و همکاران (2022) یک چارچوب تأمین مالی جمعی در اسپانیا با روش کیفی مرور سیستماتیک ارائه کردند. یافته‌های پژوهش نشان‌دهندۀ آن بود که فاکتورهای مرتبط با پروژه (هدف، سرمایۀ اولیه، اندازۀ تیم، نوآوری و غیره)، امنیت اطلاعات (شبکه‌های اجتماعی، کامنت، اشتراک‌گذاری، دنبال‌کننده‌ها و غیره)، فاکتورهای مرتبط با ایده‌پردازان (میزان تجربه، فرهنگ، سن شرکت و غیره)، فاکتورهای مرتبط با پلتفرم (نوع پلتفرم، آپدیت) و فاکتورهای مرتبط با پشتیبانان (انگیزه و جذابیت) از عوامل موفقیت تأمین مالی جمعی است (Deng et al., 2022). ریبریوناواراته و همکاران (2021) فاکتورهای کلیدی مدیریت اطلاعات را برای رضایت سرمایه‌گذران پروژه‌های تأمین مالی جمعی شناسایی کردند. یافته‌های پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که حصول اطمینان از این‌که به‌کارگیری پلتفرم آسان است و مرتب به‌روز می‌شود، جزئیات پروژه، ارائۀ برنامه‌های کاربردی موبایل، انتشار وبلاگ با جزئیات پیشرفت‌های جدید، ارسال ایمیل به سرمایه‌گذاران، ارائۀ اطلاعات درخصوص پیشرفت پروژه و آگاهی از نتایج رضایت سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد (Ribeiro-Navarrete et al., 2021). یه و همکاران (2019) فاکتورهای اثرگذار بر پروژه‌های تأمین مالی جمعی را بر مبنای پاداش شناسایی کردند. یافته‌های پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که فاکتورهای غنی‌سازی رسانه، فاکتورهای توجه، فاکتورهای ارتباطی و سایر فاکتورها از قبیل: تعداد پاداش، نوع پاداش و غیره از عوامل مؤثر بر موفقیت پروژه‌های تأمین مالی جمعی بر مبنای پاداش هستند (Yeh et al., 2019).

همان‌طور که در ادبیات مشاهده می‌شود، به‌کرات به اهمیت تأمین مالی جمعی به‌عنوان یکی از روش‌های نوین سرمایه‎‌گذاری در عصر دیجیتال اشاره شده است. اغلب پژوهش‌های پیشین به شناسایی ابعاد و متغیرهای برانگیزاننده در سرمایه‌گذاران، بررسی زیرساخت‌ها و پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی، تمرکز بر جویندگان سرمایه، عوامل تعیین‌کنندۀ موفقیت در تأمین مالی جمعی توجه کرده‌اند. درخصوص صنعت فیلم‌سازی می‌توان گفت، تعدادی از پژوهش‌ها به‌ویژه مطالعات خارجی، تأمین مالی جمعی را در صنعت فیلم‌سازی شناسایی و آن را از ابعاد مختلف بررسی کرده‌اند. در مطالعات داخلی در دو پژوهش به تأمین مالی جمعی در صنعت فیلم‌سازی ایران توجه شده که از جنبۀ الزامات، موانع و محدودیت‌های پیاده‌سازی تأمین مالی جمعی بررسی شده است. طبق بررسی پژوهشگران، تاکنون هیچ مطالعه‌ای به ارائۀ چارچوب جامع تأمین مالی در صنعت فیلم‌سازی ایران توجه نکرده است که با توجه به کمبود منابع مالی غیردولتی برای تولیدات نمایشی و سایر مشکلات موجود، انجام این پژوهش لازم و ضروری است.

روش‌ پژوهش

این پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر رویکرد، کیفی و به‌طور مشخص رویکرد فراترکیب است. فراترکیب، نوعی مطالعۀ کیفی است که اطلاعات و یافته‌های استخراج‌شده از دیگر مطالعات کمی و کیفی مرتبط با موضوع را بررسی و با فراهم‌کردن نگرش سیستماتیک و از طریق ترکیب پژوهش‌های مختلف، موضوعات و استعاره‌های جدید را کشف می‌کند (Nye et al., 2016). فراترکیب در برگیرندۀ مراحل جستجو، ارزیابی، ترکیب، تبیین و تفسیر دقیق هر دو دسته پژوهش‌های کیفی و کمی است. در روش فراترکیب، پژوهشگران با بررسی دقیق متون گذشته، مقوله‌های مشترک را شناسایی و یک چارچوب مفهومی از دل پیشینه استخراج می‌کنند و این، نقطۀ قوت این روش است (Zimmer, 2006). برای روش فراترکیب از روش هفت مرحله‌ای سندلوسکی و بارسو بهره گرفته شده است (Sandelowski & Barroso, 2006). این مراحل در شکل (1) نشان داده شده است.

شکل (1) گام‌های فراترکیب (Sandelowski & Barroso, 2006)

Figure (1) Meta‐synthesis steps (Sandelowski & Barroso, 2006)

یافته‌ها

گام اول تنظیم سؤال‌های پژوهش است. مؤلفه‌های پژوهش در برگیرندۀ چه چیز، چه جامعه‌ای، محدودیت زمانی و چگونگی روش است که براساس آنها، سؤال اصلی پژوهش تشکیل شد: "چارچوب تأمین مالی جمعی در صنعت فیلم‌سازی کشور چگونه است؟" گام دوم جستجوی سیستماتیک متون است. جامعۀ آماری پژوهش شامل کلیۀ اسناد علمی، گزارش‌های پژوهشی، پایگاه‌های داده و مجلات داخلی و خارجی درخصوص تأمین مالی جمعی است. در پژوهش 7 کلیدواژه^[1] در پایگاه‌های Science Direct، Emerald، Springer، Scopus، Google Scholar و JSTOR به‌صورت کامل جستجو شد. در پایگاه‌های معتبر داخلی و خارجی و تا سال 2022 تمام مقالات بررسی شد. دربارۀ موضوع تأمین مالی جمعی در صنعت فیلم‌سازی کلیدواژۀ اصلی، تأمین مالی جمعی برای جستجو بوده است. نتیجۀ جستجو شامل 1300 مقاله، کتاب، پایان‌نامه و گزارش‌های نهادهای مرتبط با این حوزه بود؛ در گام سوم جستجو و انتخاب مقاله‌های مناسب صورت می‌گیرد. برای گزینش مقاله‌های مناسب براساس نمودار نمایش داده‌شده در شکل (2) آیتم‌های متفاوتی از قبیل عنوان چکیده، محتوا، دسترسی و کیفیت روش پژوهش ارزیابی شده است. درنهایت، 79 مقاله با بازبینی دقیق متن‌ها انتخاب شد و بعد از به‌کارگیری معیار ارزیابی منتقدانه^[2] تعداد 45 مقاله به‌عنوان مقالۀ نهایی انتخاب شد.

شکل (2) الگوریتم انتخاب مقاله‌های نهایی

Figure (2) Flowchart of selection of final articles

گام چهارم شامل استخراج اطلاعات مقاله می‌شود. اطلاعات مقاله‌ها براساس منبع مرتبط با هر مقاله شامل نام و نام خانوادگی نویسنده، سال انتشار و اجزای هماهنگی بیان‌شده در هر مقاله دسته‌بندی شد. در گام پنجم به تجزیه‌و‌تحلیل یافته‌هاپرداخته می‌شود. برای تحلیل اطلاعات از روش کدگذاری باز، محوری و انتخابی بهره گرفته شد. بعد از پایان فرایند جستجو و انتخاب پژوهش‌های مناسب، کدهای اولیه استخراج و پس از کدگذاری باز کدگذاری محوری آغاز شد. ابتدا، مقالات منتخب مطالعه، مفاهیم و کدهای مرتبط شناسایی و ذیل برچسب مدنظر مشخص شد. براساس تحلیل‌های صورت‌گرفته و تحلیل محتوای مقالات، 45 مقالۀ نهایی انتخاب شد. یافته‌ها در این مرحله مشخص کرد که در پژوهش‌های گذشته تاکنون چنین مطالعۀ نظام‌مندی انجام نشده است و هریک از مطالعات گذشته به موارد محدودی از تأمین مالی جمعی توجه داشته‌اند. در فرایند تحلیل 109 کد، 29 مفهوم، 13 مقولۀ فرعی و 3 مقولۀ اصلی شناسایی شد. مراحل تأمین مالی جمعی به تفکیک سه مرحله در ادامه ارائه شده است.

مرحلۀ قبل سرمایه‌گذاری، مرحلۀ آمادگی و قبل از اجرای تأمین مالی جمعی است. در این مرحله باید پیش‌زمینه، زیرساخت‌ها و مقدمات از منظرهای گوناگون برای پیاده‌سازی تأمین مالی جمعی فراهم شود. در جدول (1) عوامل مرتبط با این مرحله ارائه شده است.

جدول (1) کدها، مفاهیم و مقوله‌های مرحلۀ قبل از سرمایه‌گذاری تأمین مالی جمعی

Table (1) Codes, concepts and categories of pre-investment crowdfunding

مرحله حین سرمایه‌گذاری، مرحلۀ‌ اجرا و پیاده‌سازی تأمین مالی جمعی است. در این مرحله تأمین مالی جمعی از طریق سایت یا پلتفرم‌های مرتبط با آن، به عموم جامعه در بستر اینترنت عرضه می‌شود. در جدول (2) عوامل مرتبط با این مرحله ارائه شده است.

جدول (2) کدها، مفاهیم و مقوله‌های مرحله حین سرمایه‌گذاری تأمین مالی جمعی

Table (2) Codes, concepts and categories during the investment phase of crowdfunding

مرحلۀ پسا سرمایه‌گذاری، مرحلۀ بعد از پیاده‌سازی تأمین مالی جمعی است. اجرای هر برنامه، طرح، ایده و غیره نیازمند ارزیابی و پایش است. ارزیابی عملکرد برنامۀ تأمین مالی افق‌های روشنی برای آیندۀ این برنامه‌ها در اختیار مجریان و سایر صاحبان ایده قرار خواهد داد. در جدول (3) عوامل مرتبط با این مرحله ارائه شده است.

جدول (3) کدها، مفاهیم و مقوله‌های مرحلۀ پسا سرمایه‌گذاری تأمین مالی جمعی

Table (3) Codes, concepts and categories of the post-investment stage of crowdfunding

گام ششم حفظ کنترل کیفیت است. پژوهشگران از مقایسۀ نظرات خود با خبره‌ای دیگر برای بررسی مفاهیم استخراجی خود استفاده و نتایج را با استفاده از ضریب کاپا اندازه‌گیری کردند. ضریب کاپا به‌دنبال ارزیابی اندازۀ توافق بین دو فرد، پدیده یا منبع تصمیم‌گیری است که هریک به‌صورت جداگانه دو کمیت اصلی را اندازه‌گیری کرده‌اند. ضریب کاپا بین صفر تا یک نوسان دارد و هرچه این مقدار به یک نزدیک‌تر باشد، نشان‌دهندۀ آن است که توافق بین رتبه‌دهندگان وجود دارد. ضریب کاپای محاسبه‌شده توسط نرم‌افزار اس‌پی‌اس‌اس مقدار 872/0 بود که از مقدار قابل‌قبول آن (6/0) (Jensen & Allen, 1996) بیشتر بود؛ بنابراین فرض استقلال کدهای استخراجی رد می‌شود و استخراج کدها از پایایی مناسبی برخوردار بوده است گام هفتم ارائۀ یافته‌ها را شامل می‌شود. بعد از تأیید کیفیت یافته‌های استخراجی، چارچوب تأمین مالی جمعی در صنعت فیلم‌سازی جمهوری اسلامی ایران استخراج و در شکل (3) ارائه شده است.

شکل (3) چارچوب تأمین مالی جمعی در صنعت فیلم‌سازی

Figure (3) Crowdfunding framework in the film industry

برای سنجش اعتبار درونی نتایج حاصل از فراترکیب از روش کنکوال^[3] استفاده شده است. روش کنکوال برای بررسی نتایج یافته‌های کیفی به‌ویژه روش فراترکیب است که در آن ابعاد و گویه‌های استخراج‌شده طیفی بین (0 تا 4-) دارد که حالت صفر بدون تغییر (پذیرفته‌شده) تا 4- حمایت‌نشده را در برمی‌گیرد (Munn et al., 2014). پژوهشگران پرسشنامه‌ای تنظیم کرده و بین ده نفر از خبرگان (اعضای هیئت‌علمی دانشگاه با دست‌کم سه مقالۀ علمی- پژوهشی در حوزه‌های مرتبط با موضوع پژوهش، مدیران و دست‌اندرکاران شرکت‌های فعال تأمین مالی جمعی به آدرس سایت https://www.ifb.ir/Finstars/AllCrowdFundingAgents.aspx) توزیع کردند. نتایج نشان‌دهندۀ حالت صفر یعنی حمایت‌شده ازنظر خبرگان است. برای سنجش اعتبار بیرونی نتایج حاصل از فراترکیب، از روش نمونه‌گیری هدفمند استفاده شده است. نمونه‌گیری هدفمند در جستجو و انتخاب مقالات، کتاب و گزارش‌های تحلیلی به‌صورت دقیق و با تحلیل بیشتر عمل می‌کند و کارهای پژوهشی را برمی‌گزیند که در عین همگن‌بودن به جهت تأیید یافته‌ها، برای تأیید انتزاع پژوهشگر ناهمگن باشند. تناسب زمانی و موضوعی در نمونه‌گیری نیز موردتوجه قرار گرفته است (Finfgeld‐Connett, 2010).

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

با وجود اهمیت موضوع تأمین مالی جمعی در صنعت فیلم‌سازی، ارائۀ چارچوب جامع برای پیاده‌سازی آن در ایران، تاکنون مغفول مانده است. بیشتر مطالعات گذشته به الزامات، ظرفیت‌ها، موانع و محدودیت‌ها تمرکز کرده و به ارائۀ چارچوب جامع برای پیاده‌سازی در هیچ پژوهشی به‌صورت جامع و ویژه توجه نشده است. در این راستا، هدف از پژوهش حاضر، ارائۀ چارچوب تأمین مالی جمعی در صنعت فیلم‌سازی جمهوری اسلامی ایران است. پژوهشگران با استفاده از روش فراترکیب بر مبنای تحلیل اسناد و ادبیات موجود نشان دادند که چارچوب مزبور در سه مرحله: قبل، حین و پسا سرمایه‌گذاری قرار دارد. بازیگران اصلی صنعت تأمین مالی جمعی در صنعت فیلم‌سازی جمهوری اسلامی ایران شامل: سرمایه‌گذاران، سرمایه‌پذیران و دولت است که به هرکدام از آنها در هرکدام از مراحل نام‌برده توجه شده است. سرمایه‌پذیران یا صاحبان ایده افراد و کسب‌وکارهایی هستند که به‌دنبال تأمین سرمایه برای تولیدات نمایشی خود هستند. افراد سرمایه‌گذار افرادی از عموم جامعه هستند که با انگیزه‌های مختلف به سرمایه‌گذاری اقدام می‌کنند. دولت از بازیگران مهم تأمین مالی جمعی است که با وضع قوانین و مقررات و سایر اقدامات قانونی نقش اثرگذاری در امکان تحقق این مدل سرمایه‌گذاری نوین دارد. در ادامه، هرکدام از مراحل تشریح می‌شوند.

مرحله قبل سرمایه‌گذاری در برگیرندۀ 7 مقولۀ فرعی عوامل مربوط به فرهنگ، سینما، اجتماعی، اقتصادی، محیط قانونی و حمایتی، زیرساخت فناورانه و امکان‌سنجی اجرای طرح است. قبل از طرح ایده و جمع‌آوری سرمایه از سرمایه‌گذاران باید مقدماتی ایجاد شود. کشور ایران ازنظر فرهنگی ظرفیت لازم را برای تحقق تأمین مالی جمعی دارد. مواردی همچون «گلریزان» نشان از سبقۀ فرهنگی مردم ایران در کمک و همیاری دارد. تأمین مالی جمعی مستلزم بازاریابی گسترده و متقاعدسازی عموم مردم برای سرمایه‌گذاری است. نقش سلبریتی‌ها، هنرمندان و به‌طور کلی متولیان صنعت فیلم‌سازی در ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاران بسیار پررنگ است. آنها با بیان مزایای روش تأمین مالی جمعی در آشنایی افراد جامعه و ایجاد علاقه در آنها اثرگذار هستند. در این راستا، پیشنهاد می‌شود، از بازیگران و شخصیت‌های محبوب در تیزرهای تبلیغاتی و فراخوان برای سرمایه‌گذاری استفاده شود. با توجه به محدودبودن تعداد پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی موردتأیید مراجع ذی‌صلاح، تعداد این پلتفرم‌ها افزایش یابد و در این خصوص دولت نیز حمایت‌های لازم را ارائه دهد. سیاست‌گذران دولتی باید زیرساخت‌های حقوقی لازم را تأمین کنند تا سرمایه‌گذاران با اطمینان خاطر در تأمین مالی جمعی مشارکت کنند. پیشنهاد می‌شود، شروع پروژه‌های تأمین مالی جمعی در صنعت فیلم‌سازی به دلیل نوبودن و عدم آشنایی بسیاری از سرمایه‌گذاران با این حوزه، از پروژه‌های پرسود و کم‌تعداد با هدایت سازمان سینمایی کشور باشد.

در مرحله حین سرمایه‌گذاری عوامل شناسایی‌شده بیشتر بر جنبۀ اجرایی طرح متمرکز هستند. عوامل مربوط به پلتفرم و سایت‌های ارائه‌دهندۀ خدمات، مدیریت ریسک، حفظ و بهبود ارتباطات و بانک اطلاعاتی سرمایه‌گذاران در این مرحله قرار دارند. حوزۀ فنی و اجرایی پلتفرم‌ها برای سرمایه‌گذاری راحت کاربران، برقراری ارتباط و بازخور نتایج به سرمایه‌گذاران از پیشرفت طرح و ایدۀ فیلم مدنظر در این مرحله حائز اهمیت بسیار است. پیشنهاد می‌شود، پلتفرم‌ها دست‌کم یک طرح توجیهی مشخص از مراحل و فرایند تولید فیلم و ایدۀ مدنظر را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهند. پیشنهاد می‌شود، به‌منظور افزایش سهولت درک‌شده حین کار با پلتفرم یا وب‌سایت با توجه به جدیدبودن تأمین مالی جمعی، ساختار و فرآیندهای پلتفرم یا وب‌سایت به‌گونه‌ای طراحی شود که تطبیق زیادی با انتظار کاربران داشته باشد. به‌علاوه، برای سنجش و ارزیابی و راستی‌آزمایی برخی از پروژ‌ه‌ها با ایجاد هوش مصنوعی در پلتفرم‌ها از این امکان استفاده شود. به‌علاوه، بنیاد سینمایی به اکران فیلم‌های سرمایه‎‌گذاری‌شده با روش تأمین مالی جمعی اولویت دهد و برنامه‌های اکران برای سال‌های آینده ارائه شود.

مرحله پسا سرمایه‌گذاریدر برگیرندۀ 2 مقولۀ فرعی کنترل و نگهداشت سرمایه‌گذاران است. هر طرح و برنامه‌ای برای این‌که نتیجۀ موفقی داشته باشد، باید همواره ارزیابی شود. فقط طرح ایده و اجرای آن کافی نیست و باید مرحلۀ ارزیابی نیز وجود داشته باشد. برای سنجش نحوۀ اجرای برنامه، یافتن ایرادات موجود و برطرف‌کردن آنها باید برنامه‌های بازرسی و کنترل نیز اجرا شود. ارزیابی می‌تواند حین اجرای طرح نیز وجود داشته و همواره به‌دنبال یافتن ایرادات و برطرف‌کردن آنها باشد. برای ادامۀ طرح و ازدیاد جمعیت سرمایه‌گذاران نباید از قدرت تبلیغات و فعالیت‌های ترویجی غافل شد. پیشنهاد می‌شود، نتایج طرح‌ها و سرمایه‌گذاری افراد به آنها بازخور داده شود و اطلاعات نیز در پلتفرم و سایت مدنظر برای کاربران نشان داده شود. علاوه بر این، از پیج‌ها، اکانت‌ها و سایر شبکه‌های اجتماعی سلبریتی‌ها برای تبلیغ و بازاریابی پروژه تأمین مالی جمعی استفاده شود.

در مرحلۀ قبل سرمایه‌گذاری به کد‌های «اعتماد مردم به حکومت»، «تقویت سرمایۀ اجتماعی» در پژوهش یه و همکاران (2019)  اشاره شده است.  در پژوهش فانئاایوانویچ (2019) به کد‌های «گرایش مردم به مشارکت در سینما»، «امکان تشخص فرهنگی با سرمایه‌گذاری در صنعت فیلم‌سازی» اشاره شده است. به کد‌های «تمایل به کمک به دیگران» و «تمایل به شهرت» اشاره شده است. به‌علاوه،  به کدهای «اطلاع‌رسانی دربارۀ جایگاه صنعت فیلم‌سازی»، «وجود سابقه در مشارکت‌های مردمی ازقبیل: گلریزان، وقف و خیرین و غیره» اشاره شده است. در مرحلۀ حین سرمایه‌گذاری و پژوهش صلواتیان و همکاران (2019) به کدهای «امکان خرید سهام فیلم برای عموم در بورس»، «عرضۀ سهام شرکت‌های فیلم‌سازی در بورس»، «امکان سرمایه‌گذاری در شرکت‌های فیلم‌سازی در بورس» اشاره شده است. به کد «پاسخگویی/ پشتیبانی آنلاین اطلاعاتی» در پژوهش دنگ و همکاران (2022) اشاره شده است. در پژوهش ریبریوناواراته و همکاران (2021) به کدهای «تداوم ارتباط با شرکا و سرمایه‌گذاران»، «درگیرکردن حامیان با ارائۀ مشارکت آنها در تصمیم‌گیری» اشاره شده است که با نتایج پژوهش حاضر همراستاست. در مرحلۀ پسا سرمایه‌گذاری به کدهای «حفظ ارتباط با سرمایه‌گذاران»، «بازخور نتایج به سرمایه‌گذاران» در پژوهش ازنب و همکاران (2021) اشاره شده است. به کدهای «گزارش حاصل از سود یا زیان طرح بر روی پلتفرم»، «ارزیابی کاربران در بهره‌گیری از پلتفرم» در پژوهش کارتمو (2017) اشاره شده است.

پژوهشگران در انجام فرایند این پژوهش با محدودیت‌ها و مشکلاتی روبه‌رو بوده‌اند؛ ازجمله، محدودیت زمانی و ممکن‌نبودن تعمیم نتایج پژوهش به سازمان‌های دیگر به دلیل این‌که ماهیت روش پژوهش، کیفی است. از آنجا که امکان تفاسیر مختلف از پدیدۀ موردبررسی از محدودیت‌های پژوهش کیفی است، به‌طور حتم تفسیر صورت‌گرفته از پدیدۀ موردمطالعه یکی از تفاسیر پذیرفتنی دربارۀ آن است. با توجه به رویکرد کیفی پژوهش و عدم بررسی اعتبار مدل استخراج‌شده به سایر پژوهشگران پیشنهاد می‌شود، با روش‌شناسی کمی به آزمون مدل استخراج‌شده توجه کنند. پیشنهاد می‌شود، پژوهشگران آتی در حوزۀ ارزشیابی تأمین مالی جمعی و سازوکارهای تأمین امنیت سرمایه پژوهش کنند. در انتها پیشنهاد می‌شود، موضوع پژوهش حاضر به‌صورت مطالعۀ موردی در پلتفرم‌های فعال در ایران و جهان بررسی و نتایج حاصل از آنها با هم مقایسه شود.

[1]. Crowdfunding, Rewards-Based Crowdfunding, Equity-Based Crowdfunding, Debt-Based Crowdfunding, Donation -Based Crowdfunding, Framework + Crowdfunding, Crowdfunding Platforms

[2]. Critical Appraisal Skills Program

[3]. ConQual