پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,710 |
| تعداد مقالات | 14,016 |
| تعداد مشاهده مقاله | 33,911,361 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 13,564,198 |
مقایسه ترکیب عنصرهای کمیاب زیرکن در گرانیتوییدهای نوع S و I در پهنة تکنار، جنوب سبزوار | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پترولوژی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 5، دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 54، تیر 1402، صفحه 89-116 اصل مقاله (3.53 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ijp.2023.136687.1293 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سید علی مظهری* 1؛ اورس کلوتزلی2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشیار، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه پیام نور، تهران 4697- 19395، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استاد، گروه پژوهشات لیتوسفری، دانشگاه وین، اتریش | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سنگ‌های آذرین درونی فلسیک پهنۀ تکنار شامل گرانیتوییدهای I و S گوناگونی است که در بازة زمانی 549-528 میلیون سال پیش پدید آمده‌اند. ترکیب عنصرهای کمیاب در بلورهای زیرکن نشان‌دهنده پیدایش آنها در پوسته قارهای است که دچار فرایندهای دگرگونی یا دگرسانی نشدهاند. دماسنجی برپایة میزان تیتانیم در زیرکن نشان می‌دهد دمای پیدایش گرانیتوییدهای نوع I (ºC 808-860) از نوع S (ºC 877-910) کمتر است. ترکیب عنصرهای خاکی کمیاب در بلورهای زیرکن فشار بخشی اکسیژن بالاتری را برای پیدایش گرانیتوییدهای نوع I نسبت نوع S نشان می‌دهد. بلورهای زیرکن در گرانیتوییدهای نوع S به نسبت نوع I از عنصرهای Ti، P و Hf غنی‌تر هستند؛ اما نمونه‌های نوع I به‌نسبت از عنصرهای Y، Th، U و REE غنی هستند. تفاوت ترکیب عنصرهای کمیاب در بلورهای زیرکن گرانیتوییدهای گوناگون پیامد خاستگاه و سرشت پترولوژیک متفاوت ماگمای اولیه سازندة آنهاست. با افزایش دمای تبلور در گرانیتوییدهای گوناگون منطقه، میزان عنصرهای کمیاب مانند Nb، Hf، Th و U در بلورهای زیرکن کاهش مییابد که این ویژگی نشان‌دهندة تحولات ماگمایی منظم مانند جدایش بلورین در هنگام سردشدن مذاب گرانیتی است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پهنة تکنار؛ سبزوار؛ زیرکن؛ عنصرهای کمیاب؛ گرانیتویید نوع I و S | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ترکیب کانیها در سنگ‌های آذرین به نوع و سرشت ماگمای مادر آنها وابسته است و ازاین‌رو، کانیها داده‌های ارزشمندی از ماگمای اولیه ارائه می‌دهند (Hou et al., 2015). توسعة تجهیزات نوین به‌ویژه دستگاه‌های پیشرفته تجزیة نقطهای گسترش روزافزون کاربرد ترکیب عنصرهای کمیاب کانیها در بررسی‌های پترولوژیک را به‌دنبال داشته است. افزونبر کانیهای اصلی سنگساز مانند کانیهای فرومنیزین (Leterrier et al., 1982; Liang et al., 2018) و فلسیک (Jacamon and Larsen, 2009; Mazhari, 2021)، ترکیب کانیهای کمیاب مانند آپاتیت و زیرکن نیز در سالهای اخیر بسیار مورد توجه سنگشناسان بوده است (Sinai et al., 2022؛ Morrison et al., 2022). زیرکن (با فرمول عمومی ZrSiO4) به واسطه توزیع وسیع در گستره‌ای از سنگ‌ها ابزار با ارزشی در بسیاری از بررسی‌های زمین‌شناسی به‌شمار می‌رود و دارابودن ایزوتوپ‌های رادیوژنیک در زیرکن آن را برای تعیین سن مناسب کرده است. ارزیابی ریخت‌شناسی زیرکن ابزار کارامدی برای تعیین نوع و سرشت ماگمای زیرکن فراهم میآورد؛ به‌گونه‌ای‌که بررسی ریخت‌شناسی بلورهای زیرکن در تعیین انواع گرانیتوییدهای I، S و A به‌کار برده شده است (Pupin, 1980; Broska and Petrik, 2014). افزونبراین بسیاری از عنصرهای کمیاب و ترکیب‌های ایزوتوپی پایدار در بلورهای زیرکن غلظت چشمگیری دارند که از آنها برای تعیین جایگاه زمین‌شناسی (Belousova et al. 2002; Grimes et al. 2007)، دمای تبلور (Harrison et al. 2005; Nemchin et al. 2006)، و ضریب توزیع عنصرهای کمیاب در هنگام تبلور زیرکن (Hanchar and van Westrenen 2007) بهره گرفته می‌شود. در این یررسی، ترکیب عنصرهای کمیاب بلورهای زیرکن در گرانیتوییدهای نئوپروتروزوییک بالایی- کامبرین زیرین منطقة کبودان در پهنة تکنار، جنوب سبزوار، بررسی می‌شود. بررسی‌های پیشین نشان می‌دهند گرانیتوییدهای این منطقه در دو گروه جداگانة I و S با روندهای پتروژنتیک مختلف جای می گیرند (Mazhari et al., 2020a). برپایة نتایج این پژوهش به مقایسه ترکیب عنصرهای کمیاب زیرکن در سنگ‌های گرانیتی گوناگون منطقه و بررسی تفاوت احتمالی آنها پرداخته می‌شود. جایگاه زمین‌شناسی و ویژگی‌های سنگ‌شناسی منطقه تکنار منطقة تکنار در شمال‌خاوری ایران و پهنة ایران مرکزی و در شمال بلوک لوت است (شکل 1-A). در این پژوهش گرانیتوییدهای بخشی از جنوب ناحیة سبزوار بررسی شده است که در نقشة زمین‌شناسی 1:25000 کبودان جای دارند (Safari et al., 2015). گسل اصلی تکنار رخنمونهای پهنههای سبزوار در شمال و تکنار در جنوب را در این منطقه از هم جدا می‌کند (شکل B1). واحدهای سنگ‌شناسی پهنة سبزوار شامل سنگشناسیهای مختلف مزوزوییک و سنوزوییک میشوند. برونزدهای مزوزوییک بیشتر دربردارندة سنگ‌های اولترامافیک، گدازههای بالشی، نهشتههای پلاژیک و واحدهای رسوبی-آتشفشانی کرتاسه هستند که در ارتباط با مجموعة افیولیتی سبزوار هستند. در بخش پهنة سبزوار، سنگ‌های گرانیتی به سن کرتاسه (نزدیک به 80 میلیون سال پیش) نیز به شکل نوارهای موازی دیده میشوند که مرز مشترکی با مجموعه افیولیتی ندارند (Mazhari et al., 2019). واحدهای سنگی سنوزوییک بیشتر از سنگ‌های آتشفشانی و آذرآواری ائوسن ساخته شده‌اند (شکل 1-B). پهنة تکنار از شناختهشدهترین مناطق کادومین در ایران است و شاخصترین واحدهای سنگی نئوپروتروزوییک پسین- کامبرین زیرین در این محدوده پدیدار شده‌اند. این سنگ‌ها شامل سنگ‌های آذرین درونی (مافیک و فلسیک)، آتشفشانی و آذرآواری هستند که در بازة زمانی 528-572 میلیون سال پیش ساخته شده‌اند (Monazzami et al. 2015; Moghadam et al. 2016, 2017). بر پایة بررسی‌های سنگ‌شناسی و داده‌های ایزوتوپی، پهنة تکنار بخشی از ماگماتیسم گسترده‌ای است که در نئوپروتروزوییک در طول حاشیة شمالی گندوانا روی داده است (Nejadsoogh et al., 2016; Bahajroy et al., 2022; Mazhari et al., 2020a و منابع آن). بخش کوچکی از مجموعه آذرین درونی رخنمون‌یافته در پهنة تکنار در منطقة کبودان دربردارندة سنگ‌های فلسیک و مافیک کرتاسه است (شکل 1-B). ویژگی‌های زمین‌شیمیایی و ایزوتوپی این سنگ‌ها نشان از پیدایش آنها در جایگاه کمانی فعال در کرتاسة پسین دارد (Mazhari et al., 2019). البته حجم اصلی رخنمونهای سنگی پهنة تکنار در منطقة کبودان سنگ‌های ماگمایی مرتبط با کادومین هستند (شکل 1-B).
شکل 1. A) جایگاه منطقه بررسی‌شده در نقشة ساختاری ایران (تصحیح‌شده از Nabavi (1976))؛ B) نقشة سادة زمین‌شناسی منطقه (برگرفته از Safari et al. (2015)). Figure 1. A) The location of the study area in the structural map of Iran (modified after Nabavi, 1976); B) A simple geological map of the study area (modified after Safari et al., 2015)
سنگ‌های آذرین درونی مافیک با سن 552-545 میلیون سال پیش ترکیب گابرو- دیوریتی دارند و با توجه به داده‌های ایزوتوپی و زمین‌شیمیایی از ذوب‌بخشی خاستگاه گوشته‌ای اسپینل پریدوتیتی در ژرفای کم پدید آمده‌اند (Mazhari et al., 2020a). سنگ‌های گرانیتوییدی شامل دو نوع مختلف I و S هستند. گرانیتوییدهای تیپ I (549-547 میلیون سال پیش) از گرانیتوییدهای نوع S (531-528 میلیون سال پیش) قدیمی‌تر هستند و ویژگی‌های سنگ‌نگاری و زمین‌شیمیایی این دو گروه گرانیتوییدی با یکدیگر متفاوت است (Mazhari et al., 2020a). در این باره در بخشهای پسین بحث خواهد شد. روابط صحرایی، داده‌های ایزوتوپی و ویژگی‌های زمین‌شیمیایی گویای واکنش متقابل و آمیختگی ماگمایی گرانیتوییدهای نوع I و سنگ‌های مافیک است. گرانیتوییدهای I از ذوب‌بخشی سنگ‌های با خاستگاه گوشته‌ای در پهنة فرورانش پدید آمده‌اند. ترکیب عنصرهای کمیاب گرانیتوییدهای نوع S همانند گرانیتوییدهای درونصفحهای است و نشان می‌دهد این سنگ‌ها از طریق ذوب منابع پوستهای (سنگ‌های رسوبی دگرگون‌شده) و همزمان یا پس از رخداد برخورد پدید آمده‌اند؛ ازاین‌رو، زمان پایان فرورانش کادومین در این منطقه را میتوان نزدیک به 530 میلیون سال پیش دانست (Mazhari et al., 2020a). روش انجام پژوهش همان‌گونه‌که در بخش پیشین گفته شد، بررسی‌های پیشین دو گروه متمایز از سنگ‌های گرانیتوییدی مرتبط با کادومین را در منطقة کبودان پهنة تکنار به اثبات میرسانند (Monazzami et al. 2015؛ Mazhari et al., 2020a). نمونه‌های برگزیده در این پژوهش شامل دو نمونه از گرانیتوییدهای نوع S (نمونه‌های Ka18 و Ka39) و دو نمونه از گرانیتوییدهای نوع I (نمونه‌های Ka6 و Ka33) هستند. در بررسی‌های مظاهری و همکاران (Mazhari et al., 2020a) به روش انجام تجزیه سنگکل، تعیین نسبت‌های ایزوتوپی، سن‌سنجی، جداسازی زیرکن و بررسی ریخت‌شناسی بلورها پرداخته شده است. میزان اکسیدهای اصلی و زیرکنیم با کمک XRF و غلظت عنصرهای کمیاب با کمک ICP-MS اندازه‌گیری شده است. داده‌های به‌دست‌آمده از تجزیة اکسیدهای اصلی و عنصرهای کمیاب سنگکل برای نمونه‌های بررسی‌شده در این پژوهش در جدول1 آورده شده‌اند. نسبت‌های ایزوتوپی Nd و Sr به روش TIMS (thermal-ionization mass spectrometer) اندازه‌گیری شده‌اند و سن‌سنجی U-Pb به روش LA-ICP-MS انجام شده است. چکیده‌ای از این داده‌ها برای نمونه‌های بررسی‌شده در این پژوهش در جدول 2 آورده شده است. ترکیب اکسیدهای اصلی بیوتیت به روش EPMA با استفاده از دستگاه ریزکاوالکترونی CAMECA SX100 انجام شد. ولتاژ شتابنده kV 20 و جریان پرتوی nA 20 برای این تجزیه‌ها بوده است. همچنین، در این پژوهش، میزان عنصرهای کمیاب زیرکن با استفاده از یک سیستم کاهندة لیزری µm 193 Analyte Excite به‌همراه ICP-MS چهار قطبی نوع Agilent 7500c (توان پلاسما W 1100) در مؤسسه علوم زمین[1] کشور تایوان، اندازه‌گیری شد. برای اندازه‌گیری عنصرهای کمیاب زیرکن در نمونه‌های بررسی‌شده از بلورهای زیرکن ماگمایی استفاده شد که پیشتر سن‌سنجی شده‌اند. گرانیتوییدهای S زیرکن‌های بازمانده‌ای دارند که از آنها در بررسی عنصرهای کمیاب بهره گرفته نشد. در این تجزیه‌ها، پرتوهای لیزر با اندازة نقطهای µm 25-35، فرکانس Hz 20 و نفوذ پرتوی J/cm2 3 به‌کار برده شدند. زمان اجرای هر تجزیه 43 ثانیه شامل 20 ثانیه برای اسکن زمینه بود. زمان کامل‌شدن تجزیه برای ایزوتوپ‌های گوناگون از 10 تا 30 میلی‌ثانیه به درازا کشید. از جرم 49Ti برای محاسبة غلظت Ti و پرهیز از تداخل همپوشانیهای Zr بهره گرفته شد (Szymanowski et al., 2018). کالیبراسیون با کمک استاندارد NIST شیشه 612 با 29Si به‌عنوان استاندارد داخلی انجام شد (Pearce et al., 1997). شیشة بازالتی BCR-2G (استاندارد USGS) به‌عنوان ماده منبع کنترل کیفیت به‌کار گرفته شد (Jacob, 2006).
جدول1. داده‌های به‌دست‌آمده از تجزیة اکسیدهای اصلی (برپایة درصدوزنی) و عنصرهای کمیاب (برپایة ppm) (GPI: گرانیتوییدهای نوع I؛ GPS: گرانیتوییدهای نوع S). Table 1. The major oxide (wt%) and trace elements (ppm) analytical data (GPI: I-type granitoids; GPS: S-type granitoids).
دقت اندازهگیریها نیز با استاندارد زیرکن 91500 بررسی شد (Coble et al., 2018). دقت برآورد‌شده برای عنصرهای کمیاب در این پژوهش معمولاً از 10% کمتر است (مگر Ti که نزدیک به 14% احتمال خطا برآورد شد). داده‌های خام ICP-MS با نسخة 4.4.4 نرم‌افزار GLITTER پردازش شد (Van Achterbergh et al., 2001). جزییات روش آزمایش و پردازش داده‌ها در مقالة مظاهری و همکاران (Mazhari et al., 2020b) آورده شده است. گفتنی است ازآنجایی‌که بررسی‌های سن‌سنجی پیشتر روی این بلورهای زیرکن انجام شده بود، تجزیة عنصرهای کمیاب روی بخشهای دارای زیرکن بازمانده (موروثی) انجام نشد. سنگ‌نگاری، روابط صحرایی و زمینشیمی گرانیتوییدهای تکنار حجم بزرگی از سنگ‌های آذرین درونی فلسیک در منطقة کبودان را گرانیتوییدهای نوع I با ظاهری خاکستری رنگ دربرمی‌گیرند (شکل 2-A)؛ اما گرانیتوییدهای نوع S با گسترش کمتر و رنگ روشن به‌صورت رخنمونهای کوچک جداگانه رخنمون یافته‌اند (شکل 2-C) و یا به‌صورت دایک سنگ‌های مافیک را قطع میکنند (شکل 2-B). این سنگ‌ها بیشتر ساختار متراکم و بی جهت‌یافتگی ترجیحی دارند؛ اما گاهی همراه با درز و شکاف فراوان و خردشدگی هستند. انکلاوهای مافیک در گرانیتوییدهای نوع I به نسبت فراوان هستند (شکل D2)؛ اما در گرانیتوییدهای نوع S دیده نمیشوند. با توجه به حجم مُدال کانیها، گرانیتوییدهای نوع I گرانودیوریت و گرانیتوییدهای نوع S مونزوگرانیت نامگذاری میشوند. پلاژیوکلاز فراوانترین کانی در گرانیتوییدهای گوناگون است که 32 تا 40 درصدحجمی سنگ‌ها را دربرمی‌گیرد. این کانی در گرانیتوییدهای نوع I منطقه‌بندی پیچیده و دگرسانی ناچیزی نشان می‌دهد؛ اما پلاژیوکلاز در نمونه‌های نوع S، بدون منطقه‌بندی است و در همراهی با کمی دگرسانی به سریسیت و کانیهای رسی رخنمون دارد. کوارتز 37-22 درصدحجمی گرانیتوییدهای کبودان را دربرمی‌گیرد. این کانی به‌صورت بیشکل و در فضای میاندانهای دیده می‌شود و بیشتر خاموشی موجی نشان می‌دهد. آلکالی فلدسپار یکی دیگر از کانیهای اصلی گرانیتوییدهای تکنار است که 31-19 درصدحجمی سنگ‌ها را فراگرفته است. این کانی نیز به شکل میاندانهای در گرانیتوییدها یافت می‌شود و دگرسانی به کانیهای رسی در آن به‌خوبی دیده می‌شود. بیوتیت در گرانیتوییدهای تکنار فراوانترین کانی مافیک است که تمرکز آن در گرانیتوییدهای نوع S (20-10 درصد حجمی) بیشتر از گرانیتوییدهای نوع I (کمتر از 10 درصد حجمی) است. مهم‌ترین کانیهای فرعی در انواع گرانیتوییدها آپاتیت، زیرکن و تیتانیت هستند. افزونبر سریسیت و کانیهای رسی، کلسیت و تیتانیت ثانویه نیز در اثر دگرسانی در برخی نمونهها دیده میشوند. بررسی‌های پترولوژیک در منطقه تکنار وجود تفاوت‌های چشمگیر در گرانیتوییدهای گوناگون را به اثبات رسانده است (Mazhari et al., 2020a). برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های زمین‌شیمیایی متمایز در نمونه‌های گرانیتوییدی گوناگون در جدول2 آورده شده‌اند. نمونه‌های نوع I ترکیب متاآلومین (ASI<1) با نسبت‌های ایزوتوپی همانند سنگ‌های جداشده از گوشته (ɛNdt بالا و 87Sr/86Sri کم) دارند؛ اما گرانیتوییدهای نوع S ترکیب پرآلومین (ASI>1) با نسبت‌های ɛNdt منفی و 87Sr/86Sri بالا نشان می‌دهند که گویای نقش سنگ‌های پوسته در پیدایش آنهاست (Mazhari et al., 2020a). افزونبر شواهد کانیشناسی و زمین‌شیمیایی یادشده دربارة پیدایش دو گروه گرانیتویید I و S در منطقة تکنار، تفاوت ترکیب بیوتیتهای این سنگ‌ها نیز گویای این امر است. داده‌های تجزیة نقطهای کانی بیوتیت در نمونه‌های تکنار در جدول3 و شکل 3 آورده شده‌اند. بیوتیت در گرانیتوییدهای نوع S Al2O3 و FeOt بیشتر و MgO کمتری نسبت به بیوتیت نمونه‌های نوع I دارد (جدول3). این تفاوت در نمودارهای متمایزکنندة گرانیتوییدهای گوناگون بر پایه ترکیب بیوتیت به‌خوبی نمایان است (شکل3).
جدول 2. سن، ضریب اشباع‌شدگی از آلومینیم (ASI) و نسبت‌های ایزوتوپی Sr و Nd در نمونه‌های نک‌نار (Mazhari et al., 2020a). Table 2. Age, Aluminum Saturation Index (ASI), and Nd-Sr isotopic ratios of Taknar samples (from Mazhari et al., 2020a).
جدول 3. داده‌های به‌دست‌آمده از تجزیة نقطهای کانی بیوتیت در نمونه‌های گرانیتویید نوع S (Ka18 و Ka39) و نمونه‌های نوع I (Ka6 و Ka33). Table 3. Microprobe analytical data of biotites in S-type (Ka18 and Ka39) and I-type (Ka6 and Ka33) granitoids.
جدول 3. ادامه. Table 3. Continued.
شکل 2. برخی روابط صحرایی در سنگ‌های آذرین درونی پهنة تکنار در منطقة کبودان. A) نمایی از رخنمون گرانیتوییدهای نوع I؛ B) گرانیتوییدهای نوع S به‌صورت دایک؛ C) گرانیتوییدهای نوع S به شکل رخنمونهای جداگانه در سنگ‌های مافیک منطقه؛ D) وجود انکلاو مافیک در گرانیتوییدهای نوع I. Figure 2. Some field relations in the plutonic rocks of the Taknar Zone in the Kaboodan area. A) A view of the I-type granitoids; B) S-type granitoids appear as dyke; C) distinct outcrops of S-type granitoids in the mafic rocks of this area; D) Mafic enclaves in the I-type granitoids.
شکل 3. نمودارهای شناسایی بیوتیت در جایگاههای گرانیتوییدی گوناگون (برگرفته از Abdel-Rahman, 1994). A) نمودار MgO در برابر Al2O3؛ B) نمودار FeOt در برابر Al2O3. Figure 3. Discrimination diagrams for biotite in various granitoid settings (from Abdel-Rahman, 1994). A) MgO versus Al2O3 diagram; B) FeOt versus Al2O3 diagram.
نتایج و بحث ریخت‌شناسی، سرشت و جایگاه پیدایش بلورهای زیرکن بررسی‌های پیشین روی بلورهای زیرکن گرانیتوییدهای منطقه تکنار نشان می‌دهند ویژگی‌های بافتی این بلورها همانند زیرکن‌های با خاستگاه ماگمایی هستند (Mazhari et al., 2020a). نمونه‌های زیرکن جداشده از گرانیتوییدهای نوع I و S گوناگون از دیدگاه ظاهری همانند هم دارند. همة آنها شفاف هستند و رنگ آنها از بیرنگ تا زرد و قهوهای کمرنگ تغییر می‌کند. درازای بلورهای زیرکن نزدیک به 100 تا 300 میکرون و نسبت درازا/پهنای آنها نزدیک به 3/1 است (شکل 4). بررسی‌های سن‌سنجی نشان می‌دهند برخی بلورهای زیرکن در گرانیتوییدهای نوع S هستة بازمانده (زیرکن موروثی) دارند (شکل 4؛ Mazhari et al., 2020a). هرچند همان‌گونه‌که در بخش روش انجام پژوهش گفته شد، تجزیة عنصرهای کمیاب روی بخشهای با زیرکن بازمانده انجام نشده است. دانههای زیرکن در گرانیتوییدهای تکنار بیشتر شکلدار تا نیمهشکلدار هستند و بیشترشان منطقه‌بندی نشان می‌دهند (شکل 4). منطقه‌بندی دیده‌شده در نمونه‌های زیرکن بیشتر از نوع نوسانی[2] یا بخشی[3] است و بافت‌های باندی نیز در برخی بلورها دیده میشوند. این بافتها از ویژگی‌های بارز بلورهای زیرکن ماگمایی به‌شمار می‌روند (Corfu et al., 2003). داده‌های به‌دست‌آمده از تجزیة عنصرهای کمیاب بلورهای زیرکن نمونه‌های تکنار در جدول4 آورده شده‌اند. همة بلورهای تجزیه‌شده نسبت‌های بالای 1/0 Th/U> دارند (1.5-1= Th/U) که با زیرکن‌های با خاستگاه ماگمایی همخوانی دارد (Hoskin and Black, 2000). مقایسة فراوانی نسبی عنصرهای خاکی کمیاب سبک (LREE) با عنصرهای خاکی کمیاب سنگین (HREE) در زیرکن وابستگی بسیاری به چگونگی و محیط پیدایش آن دارد (Bea and Montero, 1999).
شکل 4. تصویرهای برگزیده از بلورهای زیرکن در نمونه‌های تکنار. A) شکلهای بالا بلورهای زیرکن گرانیتوییدهای نوع S؛ B) زیرکن گرانیتوییدهای نوع I؛ C) بلورهای زیرکن جدا شده از گرانیتوییدهای نوع S؛ D) بلورهای زیرکن جدا شده از گرانیتوییدهای نوع I (داده‌های سن‌سنجی از مظهری و همکاران (Mazhari et al., 2020a) هستند. تصویرهای A و B در زیر میکروسکوپ نور انعکاسی (RL[4]) و دیگر تصویرها در نور کاتادولومینسانس (CL[5]) گرفته شده‌اند. تجزیه عنصرهای کمیاب زیرکن روی هستههای زیرکن بازماندة گرانیتوییدهای نوع S انجام نشده است). Figure 4. Representative images of zircon crystals in Taknar samples. A) zircon crystals from S-type granitoid; B) zircon crystals from I-type granitoid; C) zircon crystals separated from S-type granitoid; D) zircon crystals separated from I-type granitoids (A and B are reflected light (RL) microscope images while the others are cathodoluminescence (CL) images. The age data is from Mazhari et al. (2020a). Trace element analysis of zircon cores in inherited zircon crystals from S-type granitoids has not been conducted).
به‌علت شعاع یونی کمتر HREE و شعاع بیشتر LREE، زیرکن ماگمایی در الگوی نمودارهای بهنجار شده به ترکیب کندریت یک شیب مثبت از La به Lu، با آنومالی مثبت Ce و آنومالی منفی Eu نشان می‌دهد؛ اما در زیرکن‌های متأثر از سیال‌های گرمابی یا دگرگونی این الگو تغییر می‌کند به‌گونه‌ای‌که میزان LREE افزایش و شیب نمودار کاهش مییابد (مانند Whitehouse and Kamber, 2002; Long et al., 2012). الگوی عنصرهای خاکی کمیاب (REE) در همة بلورهای زیرکن در نمونه‌های تکنار همانند زیرکن‌های ماگمایی است (شکل 5-A). عنصرهای خاکی کمیاب (REE) در ساختار زیرکن به میزان چشمگیری وارد میشوند. میزان این عنصرها به فشار، دما و ترکیب محیطی بستگی دارد که زیرکن در آن رشد می‌کند. ازاین‌رو، از میزان تمرکز REE در بلورهای زیرکن ماگمایی میتوان برای بررسی شرایط رشد و ترکیب مذاب ماگمای مادر بهره گرفته (مانند Hanchar and vanWestrenen, 2007). مشکل اصلی در کاربرد شیمی زیرکن برای بررسی میزان عنصرهای کمیاب سنگ مادر اینست که بزرگی ضریب‌های توزیع عنصرهای کمیاب ( ) به‌ویژه REE در سنگ‌های گوناگون شاید تا صدها برابر اختلاف داشته باشد (Chapman et al., 2016 و منابع آن). این تفاوت‌های چشمگیر پیامد تأثیر متغیرهای گوناگونی مانند دما، فشار و حالت اکسایش (Hanchar and vanWestrenen, 2007) و همچنین، تبلور دیگر کانیهای دارای عنصرهای کمیاب (Zhong et al., 2021) روی ضریب‌های توزیع عنصرهای کمیاب زیرکن است. ازاین‌رو، با توجه به داده‌های موجود و در مقیاس جهانی نمیتوان ضریب‌های توزیع یکسانی برای بلور زیرکن، حتی در سنگ‌های مشابه، پیشنهاد کرد (Chapman et al., 2016). با وجود این، به‌دست‌آوردن ضریب‌های توزیع عنصرهای کمیاب زیرکن در بررسی‌های کوچک مقیاس، همانند هدف ما در این پژوهش (یعنی مقایسه گرانیتوییدهای گوناگون منطقة کبودان) می‌تواند کارآمد باشد. ضریب توزیع برای هر یک از عنصرهای کمیاب با فرمول زیر به‌دست‌آورده می‌شود (Chapman et al., 2016): غلظت عنصر کمیاب در سنگکل/ غلظت عنصر کمیاب در زیرکن= ضریب توزیع عنصر کمیاب. ضریب توزیع عنصرهای خاکی کمیاب در نمونه‌های تکنار با به‌دست‌آوردن نسبت غلظت عنصر کمیاب زیرکن (جدول 4) به غلظت همان عنصر در سنگکل (جدول 1) انداره‌گیری شد. این محاسبه‌ها نشان می‌دهند ضریب توزیع از نزدیک به 001/0 برای LREE در زیرکن گرانیتوییدهای نوع S (نمونه‌های Ka18 و Ka39) تا بیشتر از 250 برای HREE در زیرکن گرانیتوییدهای نوع I در نوسان است (شکل 5-B). ضریب توزیع عنصرهای خاکی کمیاب در بلورهای زیرکن گرانیتوییدهای نوع I از نمونه‌های نوع S بیشتر است (شکل 5-B). بر پایه نسبت عنصرهای REE نیز میتوان زیرکن‌های ماگمایی را از زیرکن‌های دگرگونی یا زیرکن‌های متأثر از دگرسانی شناسایی کرد (Hoskin, 2005). در نمودارهای شناسایی خاستگاه زیرکن برپایة نسبت عنصرهای خاکی کمیاب، همة بلورهای زیرکن گرانیتوییدهای منطقة کبودان در ردة زیرکن ماگمایی جای میگیرند (شکل A-B6). نسبت U/Yb در بلورهای زیرکن معیاری برای شناخت زیرکن در پوستة قارهای و اقیانوسی به‌شمار می‌رود (Grimes et al., 2007). گمان می‌رود نسبت کم U/Yb (نزدیک به 1/0) معیار خوبی برای شناخت زیرکن مذاب‌های جدایشیافته از گوشتة MORB تهیشده باشد. دیگر منابع زمین‌شناسی غنیشده نسبت‌های U/Yb بیشتری دارند و برای شناخت آنها معیارهای دیگر نیاز است (Grimes et al., 2015). بلورهای زیرکن پدیدآمده در پوستة اقیانوسی نسبت به زیرکنهایی که در جایگاههای قارهای پدید آمده‌اند، از Y، P و HREE غنی‌شدگی نشان می‌دهند و میزان U و Th آنها به نسبت تهیشده است (Grimes et al., 2007). همان‌گونه‌که در شکلهای 6-C و 6-D دیده می‌شود، بلورهای زیرکن در محدودة زیرکن‌های قارهای جای میگیرند.
شکل 5. A) نمودار الگوی عنصرهای خاکی کمیاب (REE) بهنجارشده به ترکیب کندریت (Sun and McDonough, 1989) برای بلورهای زیرکن در نمونه‌های تکنار؛ B) میانگین ضریب‌های توزیع برای عنصرهای خاکی کمیاب زیرکن در نمونه‌های تکنار (نمونه‌های Ka18 و Ka39 گرانیتوییدهای نوع S و نمونه‌های Ka33 و Ka6 گرانیتوییدهای نوع I هستند). Figure 5. A Chondrite (Sun and McDonough, 1989) -normalized pattern of rare earth element (REE) in zircon crystals of Taknar samples; B) Average distribution coefficients for REEs in zircon crystals of Taknar samples (Samples Ka18 and Ka39 are from S-type granitoids, while samples Ka33 and Ka6 are from I-type granitoids).
جدول 4. داده‌های به‌دست‌آمده از تجزیة عنصرهای کمیاب در بلورهای زیرکن نمونه‌های تکنار به روش LA-ICP-MS (GPS: گرانیتویید نوع S؛ IPS: گرانیتویید نوع I؛ TºC: دمای به‌دست‌آمده به روش TZT (Dardier et al., 2021) (دما برپاة درجة سانتیگراد؛ غلظتها برپایة ppm). Table 4. The trace element analytical data in zircon crystals of Taknar samples by the LA-ICP-MS method (GPS: S-type granitoids; IPS: I-type granitoids; T°C: calculated temperatures using the TZT method (Dardier et al., 2021) (The temperature is in Celsius and concentration is in parts per million (ppm)).
جدول 4. ادامه. Table 4. Continued.
جدول 4. ادامه. Table 4. Continued.
جدول 4. ادامه. Table 4. Continued.
جدول 4. ادامه. Table 4. Continued.
جدول 4. ادامه. Table 4. Continued.
جدول 4. ادامه. Table 4. Continued.
تفاوت ترکیب عنصرهای کمیاب در بلورهای زیرکن گرانیتوییدهای نوع I و S همان‌گونه‌که در بخشهای پیشین گفته شد، تأثیر عوامل گوناگون در توزیع عنصرهای کمیاب زیرکن تفاوت فراوانی آنها در سنگ‌های گوناگون را به‌دنبال دارد. ازاین‌رو، بازة تغییرات غلظت عنصرهای کمیاب زیرکن در سنگ‌های گوناگون بسیار گسترده است (Belousova et al., 2002; Grimes et al., 2015). تغییرات ترکیبی بلورهای زیرکن در سنگ‌های مشابه نیز تفاوت‌های چشمگیری نشان می‌دهد. سنگ‌های گرانیتوییدی نیز از این ویژگی مستثنی نیستند و میزان عنصرهای کمیاب زیرکن، حتی در گرانیتوییدهای همنوع در محیطهای مختلف، گسترۀ وسیعی را نشان می‌دهد (مانند Paterson et al., 1992; Chapman et al., 2016). ازاین‌رو، مقایسه ترکیب عنصرهای کمیاب کانی زیرکن در نمونه‌های تکنار با بازة تغییرات ترکیبی گرانیتوییدها در مقیاس جهانی کارساز نخواهد بود؛ زیرا همة داده‌ها در بخش کوچکی از طیف گسترش ترکیبی جای خواهد گرفت. از این‌رو، در این پژوهش به مقایسه تفاوت ترکیبی گرانیتوییدهای گوناگون در منطقة کبودان پرداخته می‌شود که در جایگاه زمین‌شناسی همانند پدید آمده‌اند.
شکل 6. نمودارهای متمایزکنندة نوع و خاستگاه بلورهای زیرکن برپایة ترکیب عنصرهای کمیاب. A) نمودار La در برابر (Sm/La)N (Hoskin, 2005)؛ B) نمودار (La/Sm)N در برابر (Yb/Sm)N (Xia et al., 2010)؛ C، D) نمودارهای متمایزکنندة زیرکن‌های با خاستگاهِ پوستة قارهای و اقیانوسی (Grimes et al., 2007). Figure 6. Discriminant diagrams for identifying the type and origin of zircon crystal based on trace element composition. A) La versus (Sm/La)N diagram (Hoskin, 2005); B) (La/Sm)N versus (Yb/Sm)N diagram (Xia et al., 2010); C, D) Discriminant diagrams for distinguishing zircons formed in continental and oceanic crusts (Grimes et al., 2007).
با بررسی داده‌های به‌دست‌آمده از تجزیة عنصرهای کمیاب در زیرکن‌های گرانیتوییدهای گوناگون منطقة تکنار، تفاوت‌های چشمگیری در آنها دیده می‌شود (جدول 4). با وجود اینکه دامنة تغییرات ترکیب برخی عنصرها مانند Sr (ppm 3/0 تا 7/0)، Nb (ppm 15/9 تا 3/4) و Ta (ppm 9/0 تا 2/2) در بلورهای زیرکن گرانیتوییدهای گوناگون یکسان است، ترکیب دیگر عنصرهای کمیاب بسیار متفاوت است. بلورهای زیرکن در گرانیتوییدهای نوع S نسبت به نوع I از عنصرهای Ti، P و Hf غنی‌تر هستند؛ اما این بلورها در نمونه‌های نوع I از عنصرهای Y، Th، U و REE کمابیش غنی هستند (شکل 7). وجود این تفاوت ترکیب در بلورهای زیرکن ماگمایی نشان‌دهندة منابع مختلف و روند تحولی متفاوتی است که پیدایش ماگمای اولیه را در پی داشته است (Deng et al., 2019).
شکل 7. نمودارهای دوتایی Sr در برابر عنصرهای کمیاب بلورهای زیرکن در نمونه‌های تکنار (تراکم همة عنصرها برپایة ppm است). Figure 7. Sr versus trace elements binary diagrams for zircon crystals of Taknar samples (All element concentrations are in ppm).
دمای تبلور و فشاربخشی اکسیژن در بلورهای زیرکن زیرکن در مذاب انحلال‌پذیری کمی دارد، نسبت به دگرسانی در سطح زمین پایداری و مقاومت بالا دارد و ساختار بلوری آن در دماهای ماگمایی تغییرات حجمی بسیار کمی نشان می‌دهد (Cherniak and Watson 2007). این ویژگیها موجب می‌شود زیرکن بتواند گویای اطلاعات زمین‌شیمیایی باارزشی دربارة محیط رشد، شامل دمای تبلور و ترکیب مذابی که از آن متبلور شده است باشد. دماسنج Ti در زیرکن از مؤثرترین ابزارهای پتروژنتیک برای بررسی سنگ‌های گرانیتی به‌شمار می‌رود (Schiller and Finger 2019). نخستین‌بار واتسون و همکاران (Watson et al., 2006) برآوردی از غلظت تیتانیم در زیرکن که تابع دمای تشکیل و فعالیت تیتانیم‌دی‌‌اکسید (TiO2) است را به‌صورت آزمایشگاهی به‌دست آوردند. برای محاسبات تئوری این دماسنج که سپس در بررسی‌های تجربی فری و واتسون (Ferry and Watson, 2007) تکمیل شد معادلة جانشینی زیر به‌کار برده می‌شود: TiO2 + ZrSiO4 =ZrTiO4 + SiO2 دماسنج تیتانیم در زیرکن می‌تواند وابستگی میان داده‌های سن‌سنجی و زمینشیمی در بلور و تحول سنگ‌زایی سنگ میزبان را نشان دهد. این دماسنج برپایة تجزیة زیرکن‌های طبیعی و مصنوعی با دقت °C 5± کالیبره شده است. دماسنج Ti در زیرکن بر این فرض استوار است که روتیل (TiO2) و زیرکن خالص در هنگام تبلور زیرکن به‌طور همزمان حضور داشتهاند. البته گمان می‌رود این فرض برای بیشتر سنگ‌های ماگمایی فلسیک منطقی باشد. در نتیجه اگر فعالیت TiO2 واحد (تقریباً یک) در نظر گرفته شود، پایداری تعادل به‌دست میآید (Watson et al. 2006). با وجود این مدلهای ترمودینامیکی و کالیبراسیونهای تکمیلی برای دماسنج تیتانیم در زیرکن نشان داد که انحلال‌پذیری Ti در زیرکن نه تنها به دما و فعالیت TiO2 (αTiO2) بلکه تا اندازة بسیاری به فعالیت SiO2 (αSiO2) نیز وابسته است (Ferry and Watson, 2007). هرچند برای برآورد دمای تبلور زیرکن با دماسنج تیتانیم در زیرکن دانستن فعالیت‌های دیاکسیدسیلیسیم و دیاکسیدتیتانیم بسیار نیاز است (Ferry and Watson, 2007)، اما این دماسنج تا اندازة بسیاری به الگوی کالیبراسیون واتسون و همکاران (Watson et al., 2006) وابسته هست که فرض می‌کند تبلور زیرکن در حضور روتیل و کوارتز و در فشار نزدیک به 10 کیلوبار رخ داده است. بیشترین خطا برای دمای تبلور هنگامی‌که فعالیت‌های TiO2 و SiO2 مشخص نباشد، نزدیک به °C70-60 در دمای °C 750 برآورد می‌شود (Ferry and Watson, 2007). برای به‌دست‌آوردن دمای تبلور با دماسنج تیتانیم در زیرکن در نمونه‌های تکنار برنامه TZT (Titanium in Zircon Thermometry) به‌کار برده شد. این برنامه نرمافزاری در محیط ویندوز است که از Visual Basic 2012® بهره میگیرد (Dardier et al., 2021). نتایج محاسبة دما با TZT نشان می‌دهد دمای تبلور بلورهای زیرکن در گرانیتوییدهای نوع S (ºC 877-910) از گرانیتوییدهای نوع I (ºC 808-860) بیشتر بوده است (شکل 8).
شکل 8. نمودارهای دوتایی نشان‌دهندة تغییرات تمرکز برخی عنصرهای کمیاب بلورهای زیرکن در برابر دمای تبلور (به‌دست‌آمده با نرم‌افزار TZT) برای گرانیتوییدهای گوناگون منطقة تکنار. Figure 8. Binary diagrams showing the variations in the concentration of some trace elements in zircon crystals against the crystallization temperature (calculated using the TZT software) for different types of granitoids in Taknar.
بررسی تغییر ترکیب عنصرهای کمیاب در برابر افزایش دمای تبلور بلورهای زیرکن، روندهای خطی و مشخصی را در هر یک از انواع گرانیتوییدهای منطقه تکنار نشان می‌دهد. همان‌گونه‌که در شکل 8 دیده می‌شود، میزان عنصرهایی مانند Nb، Hf، Th و U در بلورهای زیرکن با افزایش دمای تبلور در هر دو گروه گرانیتوییدهای I و S کاهش مییابد. روند تغییرات عنصرهای کمیاب با افزایش دمای تبلور در بلورهای زیرکن نشان‌دهندة تغییرات منظم در ترکیب مذاب همزمان با سردشدن سیستم است. این رفتار عنصرهای کمیاب با فرایندهای جدایش ماگمایی[6] مانند تبلوربخشی[7] همخوانی دارد (Bolhar et al., 2008). فرایند جدایش ماگمایی به‌عنوان بخشی از تحولات تکتونوماگمایی گرانیتوییدهای گوناگون در منطقة تکنار در بررسی‌های پیشین نیز اثبات شده است (Mazhari et al., 2020a). در میان عنصرهای خاکی کمیاب در ترکیب بلورهای زیرکن، به دو عنصر Eu و Ce توجه ویژه‌ای شده است. برخلاف دیگر REE که سه‌ظرفیتی هستند، Ce و Eu میتوانند به‌صورت Ce+4 و Eu+2 نیز در ماگماها دیده شوند (Burnham and Berry, 2012). به‌علت نزدیکی شعاع یونی و بار Ce+4 به Zr+4، این یون در بلور زیرکن نسبت به Ce+3 سازگارتر است و افزایش Ce در زیرکن را به‌دنبال دارد (معمولاً به شکل آنومالی مثبت در الگوی REE دیده می‌شود). در سوی دیگر، Eu2+ نسبت به Eu3+ سازگاری کمتری دارد و باعث آنومالی منفی Eu در الگوی REE زیرکن می‌شود. بررسی‌های تجربی نشان می‌دهند Ce/Ce* و Eu/Eu* در بلورهای زیرکن با افزایش فشاربخشی (فوگاسیتة) اکسیژن افزایش مییابد (Trial et al., 2012; Smythe and Brenan, 2016). در این پژوهش، برای به‌دست‌آوردن میزان آنومالیهای یوروپیم و سریم از نسبت‌های (Eu/Eu*)D و (Ce/Ce*)D بهره گرفته شد (Trail et al., 2012). داده‌های به‌دست‌آمده روشن می‌کند شدت آنومالی یوروپیم در بلورهای زیرکن گرانیتوییدهای نوع S از گرانیتوییدهای نوع I کمابیش بیشتر است؛ اما میزان آنومالی سریم در گرانیتوییدهای نوع I منطقه تکنار تا اندازه‌ای بیشتر است (شکل 9-A). برخلاف Eu که می‌تواند به ساختار فلدسپار وارد شود، سریم در ترکیب کانیهای اصلی سنگساز وارد نمیشود. ازاین‌رو، (Ce/Ce*)D در بلورهای زیرکن شاخص بهتری برای بررسی وضعیت اکسیداسیون ماگماهای طبیعی به‌شمار می‌رود (Trial et al., 2012; Loader et al., 2022). فشاربخشی اکسیژن ماگما در بلورهای زیرکن بررسی‌شده با کمک (Ce/Ce*)D و بر پایة معادلة تریل و و همکاران (Trail et al., 2012) به‌دست‌آورده شد. نتایج نشان می‌دهند با اینکه مقدار fO2 در همة نمونهها کم است، گرانیتوییدهای نوع I در مقایسه با نمونه‌های نوع S در فشاربخشی اکسیژن بالاتری پدید آمده‌اند. میانگین مقادیر ∆FMQ برای بلورهای زیرکن گرانیتوییدهای نوع S برابربا 18.8- است؛ اما در بلورهای زیرکن در گرانیتوییدهای نوع به‌طور میانگین برابربا 16.3- هستند. وابستگی میان دما و فشاربخشی اکسیژن نشان می‌دهد همة نمونهها در شرایط کمتر از FMQ پدید آمده‌اند (شکل 9-B). به‌دست‌آوردن دما و fO2 با به‌کارگیری ترکیب عنصرهای کمیاب بلورهای زیرکن در منطقه تکنار نشان می‌دهد دمای بالاتر و فشاربخشی اکسیژن در گرانیتوییدهای نوع S نسبت به نوع I کمتر بوده است (شکل 9-B).
شکل 9. A) شدت آنومالی Eu در برابر آنومالی Ce؛ B) تغییرات دما در برابر فوگاسیته اکسیژن در بلورهای زیرکن گرانیتوییدهای منطقة تکنار (برگرفته از Qiu et al. (2013)) (MH: منحنی بافر مگنتیت- هماتیت؛ FMQ: منحنی بافر فایالیت- مگنتیت- کوارتز؛ IW: منحنی بافت آهن- ووستیت). Figure 9. A) Eu Anomaly intensity versus Ce anomaly; B) variations in temperature versus oxygen fugacity in the zircon crystals of Taknar granitoids (from Qiu et al., 2013) (MH: Magnetite-Hematite buffer curve; FMQ: Fayalite-Magnetite-Quartz buffer curve; IW: Iron-Wüstite buffer curve).
برداشت ویژگی‌های عنصرهای کمیاب زیرکن گرانیتوییدهای گوناگون پهنة تکنار در منطقة کبودان مانند ویژگی‌های ریخت‌شناسی، نسبت‌های بالای Th/U و (Sm/La)N و میزان کم عنصرهای خاکی کمیاب سبک نشان می‌دهند بلورهای زیرکن خاستگاه ماگمایی دارند. مقادیر به نسبت بالای U و U/Yb در بلورهای زیرکن گویای پیدایش آنها در محیط قارهای است. هرچند دامنة تغییر برخی عنصرها مانند Sr، Nb و Ta در همة نمونهها همانند است، ترکیب دیگر عنصرهای کمیاب در دانههای زیرکن گرانیتوییدهای نوع S تفاوت چشمگیری با نمونه‌های نوع I نشان می‌دهد. میزان عنصرهای Y، Th، U و REE در زیرکن‌های گرانیتوییدهای نوع I بیشتر است؛ اما بلورهای زیرکن گرانیتوییدهای نوع I از عنصرهای Ti، P و Hf کمابیش غنی‌تر هستند. ضریب توزیع عنصرهای کمیاب در بلورهای زیرکن گرانیتوییدهای نوع I از نمونه‌های نوع S بیشتراست. دماسنجی به روش TZT نیز نشان از بیشتربودن دمای پیدایش بلورهای زیرکن در گرانیتوییدهای نوع S دارد. ترکیب عنصرهای REE در بلورهای زیرکن نشان می‌دهد فشاربخشی گرانیتوییدهای نوع I بیشتر از نوع S بوده است. روند تغییر ترکیب عنصرهای کمیاب زیرکن در برابر افزایش دمای تبلور نشان از تغییرات منظم و فرایندهای تحولی مانند جدایش ماگمایی در هنگام تبلور مذاب در گرانیتوییدهای گوناگون منطقه دارد. سپاس‌گزاری بخشی از هزینه‌های این پژوهش از محل پژوهانه مصوب دانشگاه پیام‌نور تأمین شده است. بدین‌وسیله از معاونت پژوهشی دانشگاه پیام‌نور صمیمانه سپاس‌گزاری می‌شود. در فرایند داوری و ارزیابی مقاله، شش داور گرامی نکته‌های باارزشی برای بهبود کیفیت مقاله پیشنهاد کردند که در اینجا از پیشنهاد‌های ارزنده آنها سپاس‌گزاری می‌شود.
[1] Academia Sinica [2] oscillatory [3] sector [4] reflected light [5] cathodoluminescence light [6] magma fractionation [7] fractional crystallization | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Abdel-Rahman, A.M. (1994) Nature of biotites from alkaline, calc-alkaline, and peraluminous magmas. Journal of Petrology, 35 (2), 525-541. doi: 10.1093/petrology/35.2.525
Bahajroy, M., Taki, S., Moazzen, M., and Ganji, A. (2022) Whole rock and mineral chemistry of intermediate intrusive rocks on the northern side of Shahroud River near Zardkooh in Guilan province (Iran). Petrological Journal, 51, 1-32 (in Persian). doi: 10.22108/IJP.2022.132420.1267
Belousova, E.A., Griffin, W.L., O’Reilly, S.Y., and Fisher, N.J. (2002) Igneous zircon: trace element composition as an indicator of source rock type. Contributions to Mineralogy and Petrology, 143, 602-622. doi: 10.1007/s00410-002-0364-7
Bolhar, R., Weaver, S.D., Palin, J.M., Cole, J.W., and Paterson, L.A. (2008) Systematics of zircon crystallisation in the Cretaceous Separation Point Suite, New Zealand, using U/Pb isotopes, REE and Ti geothermometry. Contributions to Mineralogy and Petrology, 156, 133-160. doi: 10.1007/s00410-007-0278-5
Broska, I., and Petrik, I. (2014) Accessory phases in genesis of igneous rocks. In S. Kumar and R.N. Singh, Eds., Modelling of magmatic and applied processes, p. 109-149. Springer International Publishing, Switzerland.
Burnham, A.D., and Berry, A.J. (2012) An experimental study of trace element partitioning between zircon and melt as a function of oxygen fugacity. Geochimica et Cosmochimica Acta, 95,196-212. doi: 10.1016/j.gca.2012.07.034
Chapman, J.B., Gehrels, G.E., Ducea, M.N., Giesler, N., and Pullen, A. (2016) A new method for estimating parent rock trace element concentrations from zircon. Chemical Geology 439: 59-70.
Cherniak, D.J., and Watson E.B. (2007) Ti diffusion in zircon. Chemical Geology, 242, 470-483. doi: 10.1016/j.chemgeo.2016.06.014
Coble, M.A., Vazquez, J.A., Barth, A.P., Wooden, J.L., Burns, D.H., Kylanderclark, A.R.C., Jackson, S.E., and Vennari, C.E. (2018) Trace element characterisation of MAD-559 zircon reference material for ion microprobe analysis. Geostandard and Geoanalytical Research, 42, 481-497. doi: 10.1111/ggr.12238
Dardier, A.M., Dessouky, O.K., and El-Bialy, M.Z. (2021) TZT: a windows program for calculating zircon crystallization temperature based on Ti-in-zircon thermometry. Earth Science Informatics, 14 (3), 1679- 1684. doi: 10.1007/s12145-021-00596-4
Deng, C., Sun, G., Sun, D., Hun, J., Yang, D., and Tang, Z. (2019) Morphology, trace elements, and geochronology of zircons from monzogranite in the Northeast Xing’an Block, northeastern China: constraints on the genesis of the host magma. Mineralogy and Petrology, 113, 651-666. doi: 10.1007/s00710-019-00669-9
Ferry, J.M., and Watson E.B. (2007) New thermodynamic models and revised calibrations for the Ti-in-zircon and Zr-in-rutile thermometers. Contributions to Mineralogy and Petrology, 154, 429-437. doi: 10.1007/s00410-007-0201-0
Grimes C.B., John B.E., Kelemen P.B., Mazdab F., Wooden J.L., Cheadle M.J., Hanghøj K., and Schwartz J.J. (2007) The trace element chemistry of zircons from oceanic crust: a method for distinguishing detrital zircon provenance. Geology, 35, 643-646. doi: 10.1130/G23603A.1
Grimes C.B., Wooden J.L., Cheadle M.J., and John B.E. (2015) Fingerprinting tectono-magmatic provenance using trace elements in igneous zircon. Contributions to Mineralogy and Petrology, 170, 1-26. doi: 10.1007/s00410-015-1199-3
Hanchar, J.M., and van Westrenan W. (2007) Rare earth element-behaviour in zircon-melt systems. Elements, 3, 37-42. doi: 10.2113/gselements.3.1.37
Harrison T.M., Blichert-Toft J., Mu¨ller W., Albarede F., Holden P., and Mojsis S.J. (2005) Heterogeneous Hadean hafnium: Evidence of continental crust at 4.4 to 4.5 Ga. Science, 310, 1947-1950. doi: 10.1126/science.1117926
Hoskin, P.W.O. (2005) Trace-element composition of hydrothermal zircon and the alteration of Hadean zircon from the Jack Hills, Australia. Geochimica et Cosmochimica Acta, 69, 637-648. doi: 10.1016/j.gca.2004.07.006
Hoskin, P.W.O., and Black, L.P. (2000) Metamorphic zircon formation by solid-state recrystallization of protolith igneous zircon. Journal of Metamorphic Geology,18 (4), 423-439. doi: 10.1046/j.1525-1314.2000.00266.x
Hou, T., Zhang, Z.C., Keiding, J.K., and Veksler I.V. (2015) Petrogenesis of the ultrapotassicFanshan intrusion in the North China Craton: implications for lithospheric mantle metasomatism and the origin of apatite ores. Journal of Petrology, 5, 893-918. doi: 10.1093/petrology/egv021
Jacamon, F., and Larsen, R.B. (2009) Trace element evolution of quartz in the charnockitic Kleivan granite, SW-Norway: The Ge/Ti ratio of quartz as an index of igneous differentiation. Lithos, 107, 281-291. doi: 10.1016/j.lithos.2008.10.016
Jacob, D. (2006) High sensitivity analysis of trace element-poor geological reference glasses by laser ablation–inductively coupled plasma-mass spectrometry (LA-ICPMS). Geostandards and Geoanalytical Research, 30, 221-235. doi: 10.1111/j.1751-908X.2006.tb01064.x
Leterrier J., Maury R.C., Thonon P., Girard D., and Marchal M. (1982) Clinopyroxene composition as a method of identification of the magmatic affinities of Paleo-volcanic series. Earth and Planetary Science Letters, 59, 139-154. doi: 10.1016/0012-821X(82)90122-4
Liang, Y., Deng J., Liu, X., Wang, Q., Qin C., Li, Y., Yang, Y. Zhou, M., and Jiang J. (2018) Major and trace element, and Sr isotope compositions of clinopyroxene phenocrysts in mafic dykes on Jiaodong Peninsula, southeastern North China Craton: Insights into magma mixing and source metasomatism. Lithos, 302-303, 480-495. doi: 10.1016/j.lithos.2018.01.031
Loader, M.A., Nathwani, C.L., Wilkinson, J.J., and Armstrong, R.N. (2022) Controls on the magnitude of Ce anomalies in zircon. Geochimica et Cosmochimica Acta, 328, 242-257. doi: 10.1016/j.gca.2022.03.024
Long, X., Sun, M., Yuan, C., Kroner, A., and Hu, A. (2012) Zircon REE patterns and geochemical characteristics of Paleoproterozoic anatectic granite in the northern Tarim Craton, NW China: Implications for the reconstruction of the Columbia supercontinent. Precambrian Research, 222- 223, 474-487. doi: 10.1016/j.precamres.2011.09.009
Mazhari, S.A. (2021) Investigation of the formation processes in the mafic enclaves of Naqadeh plutonic rocks assemblage by zircon U-Pb dating, Sr-Nd isotopic ratios, and amphibole composition. Petrological Journal, 47, 63-80 (in Persian). doi: 10.22108/IJP.2022.130213.1247
Mazhari, S.A., Ghalamghash, J., Kumar, Shellnut, G., S., and Bea, F. (2020b) Tectonomagmatic development of the Eocene Pasevh pluton (NW Iran): Implications for the Arabia-Eurasia collision. Journal of Asian Earth Sciences, 203, 104551. doi: 10.1016/j.jseaes.2020.104551
Mazhari, S.A., Klötzli U., and Safari, M. (2019) Petrological investigation of Late Cretaceous magmatism in Kaboodan area, NE Iran: Evidence for an active continental arc at Sabzevar zone. Lithos, 348-349, 105183. doi: 10.1016/j.lithos.2019.105183
Mazhari, S.A., Klötzli, U., and Safari, M. (2020a) U-Pb geochronology, Petrogenesis and tectonomagmatic evolution of uppermost Neoproterozoic- lower Cambrian intrusive rocks in Kaboodan area, NE of Iran. International Geology Review, 62, 1971-1987. doi: 10.1080/00206814.2019.1681029
Moghadam, H.S., Li, X.H., Santos, J.F., Stern, R.J., Griffin, W.L., Ghorbani, G., and Sarebani, N. (2017) Neoproterozoic magmatic flare-up along the N. margin of Gondwana: The Taknar complex, NE Iran, Earth and Planetary Science Letters, 474, 83-96. doi: 10.1016/j.epsl.2017.06.028
Moghadam, H.S., Li, X.H., Stern, R.J., Santos, J.F., Ghorbani, G., and Pourmohsen, M. (2016) Age and nature of 560–520 Ma calc-alkaline granitoids of Biarjmand, northeast Iran: insights into Cadomian arc magmatism in northern Gondwana. International Geology Review, 58, 1492-1509. doi: 10.1080/00206814.2016.1166461
Monazzami Bagherzadeh, R. Karimpour, M.H., Farmer, G.L., Stern, C.R., Santos, J.F., Rahimi, B., and Heidarian Shahri, M.R. (2015) U–Pb zircon geochronology, petrochemical and Sr–Nd isotopic characteristic of Late Neoproterozoic granitoid of the Bornaward Complex (Bardaskan-NE Iran). Journal of Asian Earth Sciences, 111, 54-71. doi: 10.1016/j.jseaes.2015.05.019
Morrison, J.L., Kirkland, C.L., Fiorentini, M., Beresford, S.and Polito, P. (2022) An apatite to unravel petrogenic processes of the Nova-Bollinger Ni-Cu magmatic sulfide deposit, Western Australia. Precambrian Research, 369, 106524. doi: 10.1016/j.precamres.2021.106524
Nejadsoogh, S.M., Nasrabady, M., Nozaim, R., and Davoodi, Z. (2016) Thermobarometry and tectonic setting of Precambrian metamorphic basement of Central Iran in the Lakh Bargheshi area (southwest of Bardaskan, Khorasan Razavi). Petrological Journal, 26, 171-186 (in Persian). doi: 10.22108/ijp.2016.20848
Nemchin A.A., Whitehouse M.J., Pidgeon R.T., Meyer C. (2006) Oxygen isotope signature of 4.4-3.9 Ga zircons as a monitor of differentiation processes on the moon. Geochimica et Cosmochimica Acta, 70, 1864-1872. doi: 10.1016/j.gca.2005.12.009
Paterson, B.A., Stephens, W.E., Rogers, G., Williams, I.S., Hinton, R.W., and Herd, D.A. (1992) The nature of zircon inheritance in two granite plutons. Transactions of the Royal Society of Edinburgh: Earth Sciences, 83, 459-471. doi: 10.1017/S0263593300008130
Pearce, N.J.G., Perkins, W.T., Westgate, J.A., Gorton, M.P., Jackson, S.E., Neal, C.R., and Chenery, S.P. (1997) A compilation of new and published major and trace element data for NIST SRM 610 and NIST SRM 612 glass reference materials. Geostandards Newsletter, 21, 115-144. doi: 10.1111/j.1751-908X.1997.tb00538.x
Pupin J.P. (1980) Zircon and granite petrology. Contributions to Mineralogy and Petrology, 73, 207-220. doi: 10.1007/BF00381441
Qiu, J.-T., Yu, X.-Q., Santosh, M., Zhang, D.-H., Chen, S.-Q., and Li, P.-J. (2013) Geochronology and magmatic oxygen fugacity of the Tongcun molybdenum deposit, northwest Zhejiang. SE China. Mineral Deposita 48, (5): 545-556. doi: 10.1007/s00126-013-0456-5
Safari, M., Shojaee Kaveh, N., and Ahmadi, R. (2015) 1:25000 geological map of Kaboodan, sheet No. 7560 I NE. Geological Survey and Mineral Exploration of Iran
Schiller D., and Finger F. (2019) Application of Ti-in-zircon thermometry to granite studies: problems and possible solutions. Contributions to Mineralogy and Petrology 174, 51. doi: 10.1007/s00410-019-1585-3
Sinai, M.G., Mehrabi, B., Neubauer, F., Zhang, R., and CaO, S. (2022) Geochronology and geochemistry of zircons from fertile and barren intrusions in the Sangan mining area (NE Iran): Implications for tectonic setting and mineral exploration. Journal of Asian Earth Sciences, 233, 105243. doi: 10.1016/j.jseaes.2022.105243
Smythe, D.J., and Brenan, J.M. (2016) Magmatic oxygen fugacity estimated using zircon-melt partitioning of cerium. Earth and Planetary Science Letter, 453, 260-266. doi: 10.1016/j.epsl.2016.08.013
Sun, S.S., and McDonough, W.F. (1989) Chemical and isotopic systematics of oceanic basalts: implications for mantle compositions and processes. In A.D. Saunders and M.J. Norry, Eds., Magmatism in the Ocean Basins, 42, p. 313-345. Geological Society of London Special Publications, London.
Szymanowski, D., Fehr, M.A., Guillong, M., Coble, M.A., Wotzlaw, J.-F., Nasdala, L., Ellis, B.S., Bachmann, O., and Schönbächler, M. (2018) Isotope-dilution anchoring of zircon reference materials for accurate Ti-in-zircon thermometry. Chemical Geology, 481, 146-154. doi: 10.1016/j.chemgeo.2018.02.001
Trail, D., Bruce, W.E., and Tailby, N.D. (2012) Ce and Eu anomalies in zircon as proxies for the oxidation state of magmas. Geochimica et Cosmochimica Acta, 97, 70-87. doi: 10.1016/j.gca.2012.08.032
Van Achterbergh, E., Ryan, C.G., Jackson, S.E., and Griffin, W.L. (2001) Data reduction software for LA-ICP-MS: Appendix. In: Sylvester, P.J. (Ed.), Laser Ablation-ICP-Mass Spectrometry in the Earth Sciences: Principles and Applications, 29, pp. 239–243. Mineralogical Association of Canada (MAC) Short Course Series, Ottawa, Ontario, Canada.
Watson E.B., Wark D., and Thomas J. (2006) Crystallization thermometers for zircon and rutile. Contributions to Mineralogy and Petrology, 151, 413-433. doi: 10.1007/s00410-006-0068-5
Xia, Q.X., Zheng, Y.F., and Hu, Z.C. (2010) Trace elements in zircon and coexisting minerals from low-T/UHP metagranite in the Dabie orogen: implications for action of supercritical fluid during continental subduction-zone metamorphism. Lithos, 114, 385-412. doi: 10.1016/j.lithos.2009.09.013
Zhong, S., Li, S., Seltmann, R., Lai, Z., and Zhou, J. (2021) The influence of fractionation of REE-enriched minerals on the zircon partition coefficients. Geoscience Frontiers, 12, 101094. doi: 10.1016/j.gsf.2020.10.002
Nabavi, M.H. (1976) Introduction to Geology of Iran, Geological Survey of Iran press (in Persian).
Corfu, F., Hanchar, J.M., Hoskin, P.W., and Kinny, P. (2003) Atlas of zircon textures. Rev. Mineral. Geochem. 53(1), 469–500. doi: 10.2113/0530469
Bea, F., and Montero, P. (1999) Behavior of accessory phases and redistribution of Zr, REE, Y, Th, and U during metamorphism and partial melting of metapelites in the lower crust: an example from the Kinzigite Formation of Ivrea-Verbano, NW Italy. Geochimica et Cosmochimica Acta, 7-8, 1133-1153. doi: 10.1016/S0016-7037(98)00292-0
Whitehouse, M.J., and Kamber, B.S. (2002) On the overabundance of light rare earth elements in terrestrial zircons and its implication for Earth’s earliest magmatic differentiation. Earth and Planetary Science Letters, 3-4, 333-346. doi: 10.1016/S0012-821X(02)01000-2
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 314 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 255 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||