تعداد نشریات | 42 |
تعداد شمارهها | 1,510 |
تعداد مقالات | 12,450 |
تعداد مشاهده مقاله | 24,655,160 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 10,414,040 |
نظریهها و شواهد تخلیه انگیزشی در مشارکت امر خیر: به سوی یک نظریه اسلامی | ||
پژوهشنامه مطالعات وقف و امور خیریه | ||
مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 خرداد 1402 | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ecs.2023.134277.1003 | ||
نویسندگان | ||
وحید مقدم* 1؛ مرجان اسماعیلی کرباسی2 | ||
1نویسنده مسئول:استادیار گروه آموزشی اهل بیت علیهم السلام ،دانشگاه اصفهان، اصفهان،ایران | ||
2دانش آموخته کارشناسی ارشد اقتصاد اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران | ||
چکیده | ||
انسانها نه صرفاً براساس منفعتطلبی صرف، بیشتر تحت تأثیر انگیزههای درونی، مانند نوعدوستی، در امر خیر مشارکت میکنند. این انگیزهها میتواند با هم در تعارض (همراهی) قرار بگیرند و موجب تخلیه (تراکم) انگیزشی شوند. در این مقاله با استفاده از روش مطالعات تطبیقی و چندرشتهای، ابتدا انسانشناسی اقدام به امر خیر، ارائه و سپس با استفاده از تحلیل عقلی نتایج آن استخراج میشوند. بر این اساس، به کمک نظریه حرکت جوهری اشتدادی نفس ملاصدرا و نظریه فطرت شهید مطهری و نیمنگاهی به روایات و یافتههای اقتصاد رفتاری، پنج مرتبه از دانی به عالی شامل غرائز نباتی، حیوانی و انسانی و فطرت انسانی و الهی در انسان پیشنهاد میشود. سعادت مراتب غریزی توسط لذت و سعادت مراتب فطری بهوسیلۀ عقل تشخیص داده میشود. طبق نظریه ملاصدرا با استکمال نفس و رسیدن به مراتب بالاتر، دادن حظ هر مرتبه درنهایت، موجب بهرهبردن مراتب پایینتر و در عین حال، عدم استکمال مراتب بالاتر میشود. پدیده تخلیه انگیزشی زمانی رخ میدهد که مرتبهای از نفس فرد تحریک شود که پایینتر از مرتبه به فعلیت رسیده وی است. | ||
تازه های تحقیق | ||
انواع انگیزههای کار خیر در اندیشه اسلامی عبارتند از: (1) غریزه حیات: نازلترین مرتبه برای کار خیر، گرایش به حفظ حیات مانند تولید مثل، رشد و تغذیه است. (2) غرائز حیوانی (هواهای نفسانی): مهمترین نمود این غریزه در حوزه معیشت و اقتصاد، نفعطلبی شخصی است، و طبق آن فرد در صورتی به دیگران کمک میکند که کمک بیشتری عاید وی شود. این ویژگی انسان اقتصادی نئوکلاسیکی است. (3) غرائز انسانی: در این مرتیه انگیزههایی همچون انصاف، عمل متقابل، و نوعدوستی موجب انجام کار خیر میشود. (4) فطرت انسانی (انسان ملکی): در این مرتبه، انگیزهها برای رسیدن به پاداشها و لذات آتی یا دوری از مجازاتهای آتی (مربوط به جهان آخرت) وارد عمل میشوند. (5) فطرت الهی (انسان قدسی): انسان قدسی تمام افعال را برای کسب رضایت الهی انجام میدهد. انگیزه فعل غریزی ابتدا رسیدن به لذت است (که توسط خود غریزه درک میشود) و پس از آن نیل به کمال رخ میدهد، اما در فعل فطری انگیزه رسیدن به کمال است (که توسط عقل درک میشود) و پس از آن فاعل به بر این اساس در حکمرانی اسلامی امر خیر که هدف اصلی رساندن تعداد بیشتری از انسانها به کمالات بالاتر یعنی سعادت است، دو نوع تخلیه انگیزشی میتواند رخ دهد. نوع اول، زمانی که یک مرتبه بالاتر کاملاً به فعلیت و کمال خود رسیده و لذا انجام عمل خیر موجب ایجاد لذت خواهد شد. در این صورت تحریک انگیزه مرتبه سفلی میتواند منجر به تخلیه انگیزشی و انصراف فرد از انجام فعل خیر شود که مکانیزم آن مشابه بیرون راندن انگیزههای درونی توسط انگیزههای بیرونی در ادبیات رایج است. نوع دوم زمانی رخ میدهد که مرتبه بالاتر هنوز به کمال شایسته خود دست نیافته و لذا فرد از انجام عمل خیر لذتی نمی برد و حتی دچار رنج میشود. در این صورت تحریک انگیزه مرتبه پایینتر موجب ایجاد لذتی افزونتر برای فرد شده و اگر عنصر آگاهی، بصورتی مثلاً از راه وارد آوردن تلنگر به فرد، ایفای نقش نکند، نیت فرد از انجام عمل نزول یافته و انجام فعل خیر نه تنها کمالی برای فرد ایجاد نمی کند، بلکه موجب تنزل مرتبه وجودی وی میشود (مصباح یزدی، 1391: 162). بنابر این مدیریت نادرست انگیزهها میتواند موجب درجا زدن فرد در مراتب نازل کمال و حتی عقبگرد وی شود. مثلاً فردی که در ابتدای مرتبه ایمان قرار دارد، و هنوز در آن مستقر نشده است، تحریک انگیزههای صرفاً انسانی بدون دخیل کردن عنصر ایمان، توان تضعیف ایمان وی را دارد. هر چند این کار ممکن است موجب افزایش کمکها نیز شود. | ||
کلیدواژهها | ||
تخلیه انگیزشی؛ فطرت؛ غریزه؛ سیاستگذاری امر خیر؛ آموزههای اسلامی | ||
مراجع | ||
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 45 |