تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,658 |
تعداد مقالات | 13,562 |
تعداد مشاهده مقاله | 31,121,548 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,265,086 |
شناسایی و اولویتبندی شاخصهای مدیریت زیستبوم با استفاده از رویکردهای دلفی فازی و دیمتل فازی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پژوهش در مدیریت تولید و عملیات | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 4، دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 33، تیر 1402، صفحه 51-82 اصل مقاله (867.45 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/pom.2023.134879.1462 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آزاده رضایی1؛ یحیی زارع مهرجردی* 2؛ محمدصالح اولیاء2؛ حسن خادمی زارع2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1دانشجوی دکتری دانشکده مهندسی صنایع، دانشگاه یزد، یزد، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2استاد دانشکده مهندسی صنایع، دانشگاه یزد، یزد، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
بررسی شرایط امروزی محیطزیست، نشان میدهد در دهههای اخیر، کرۀ زمین بهعلت اقدامات مختلف بشر دچار زیانهای جبرانیناشدنی شده است. برای بیان اهداف مدیریت زیستبوم، لازم است شاخصهای آن تعریف شود. هدف مدیریت زیستبوم، بهعنوان یک پدیدۀ چندبعدی، ادغام خردهسیستمهای اقتصادی، محیطزیستی، اجتماعی و نهادی در یک کل، با مراقبت از تأثیر و تعامل متقابل آنهاست. بر این اساس، در این پژوهش، ابتدا با بررسی پیشینۀ تحقیق بهمنظور شناسایی شاخصهای مؤثر بر هریک از ارکان مدیریت زیستبوم، فهرستی از شاخصهای تأثیرگذار و پراهمیت در هریک از ارکان اقتصادی- اجتماعی، زیستمحیطی و نهادی مدیریت زیستبوم تعیین میشود. پس از دستهبندی اولیه، دو پرسشنامه طراحی شده است: یک پرسشنامۀ طیفی برای ارزیابی شاخصهای مؤثر بر مدیریت زیستبوم با روش دلفی فازی و یک پرسشنامه با استفاده از مقایسات زوجی میان چهار رکن اصلی مدیریت زیستبوم، با استفاده از تکنیک دیمتل فازی برای دستیابی به تحلیل دقیقتر در بررسی روابط علت و معلولی بین هریک از ارکان که خبرگان و متخصصان، آنها را تکمیل کردهاند. درنهایت، تحلیلها نشان داد ارکان نهادی و اقتصادی بهعنوان متغیرهای عامل و ارکان بسیار تأثیرگذار در نظر گرفته میشوند. همچنین، معلوم شد که ارکان محیطی و اجتماعی، یک اثر در نظر گرفته میشوند؛ درنتیجه، خبرگان شاخص علم و فناوری را در رکن اقتصادی، کیفیت هوا را در رکن زیستمحیطی، فقر را در رکن اجتماعی و به اشتراکگذاری شفاف اطلاعات را در رکن نهادی، بهعنوان تأثیرگذارترین شاخصهای مدیریت زیستبوم رتبهبندی کردند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مدیریت زیستبوم؛ شاخصهای زیستبوم؛ روش دلفی فازی؛ تکنیک دیمتل فازی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1- مقدمه مدیریت زیستبوم[i] شامل تمام فعالیتهای مورد نیاز برای توسعه و مدیریت اکوسیستمهاست. اگرچه پژوهشهای منعکسکنندۀ دانش رو به رشد، دربارۀ چالشهای منحصربهفرد عملکرد اکوسیستم است، درک محدودی از مدیریت زیستبوم از دیدگاه کلی، ازجمله هدف کلی، ساختارها و محدودیتهای آن وجود دارد (گومز و همکاران[ii]، 2022). مجموعۀ درخور توجهی از پژوهشها، آثار هریک از شاخصها را در ارکان اجتماعی و زیستمحیطی در مدیریت زیستبوم، در طول زمان و مکان و تأثیرات میان ارکان را بررسی کردهاند (شافسما و همکاران[iii]، 2021). در تصمیمگیری چندمعیاره[iv]، تصمیمگیرنده گهگاه از میان مجموعهای از گزینههای متنوع، که به روشی یکسان بهینهاند، انتخاب میکند (چن و لین[v]، 2022). تکنیک دیمتل[vi] (DEMATEL) روشی شناختهشده و گسترده در رویکرد تصمیمگیری برای حل مسائل پیچیده و درهمتنیده است (حسینی و همکاران[vii]، 2021). در چند دهۀ گذشته، حوزۀ تصمیمگیری در شرایط عدم قطعیت، مجدداً شتاب گرفته است (مونوز دیاز و همکاران[viii]، 2022). روش دلفی فازی[ix] (FDM) نظریۀ فازی را با روش دلفی مرسوم ترکیب میکند (فارغ و همکاران[x]، 2023؛ مارلینا و همکاران[xi]، 2022). این تکنیک برای غلبه بر ابهام در اجماع استفادهشده در روش دلفی و کاهش زمان بررسی، توسعه داده شد (بویی و همکاران[xii]، 2020). برای پاسخگویی موفقیتآمیز به چالشهای اکوسیستم، ابتدا باید شاخصها شناسایی و تحلیل شوند؛ بنابراین، این مطالعه بهطور خاص، سعی در پیشبرد پژوهشهای مدیریت زیستبوم، با پاسخ به سؤالات تحقیق زیر دارد.
مشکلی که در این پژوهش بررسی شده است، فقدان یک رویکرد جامع برای شناسایی و اولویتبندی شاخصهای مدیریت اکوسیستم است. مدیریت اکوسیستم یک پدیدۀ پیچیده است که برای تضمین توسعۀ پایدار به رویکردی جامع نیاز دارد. همچنین مدیریت اکوسیستم پدیدهای چندبعدی است که هدف آن ادغام زیرسیستمهای اقتصادی، زیستمحیطی، اجتماعی و نهادی در یک کل، با مراقبت از تعامل متقابل آنهاست. برای دستیابی به این امر، به تعریف اهداف مدیریت اکوسیستم نیاز است که این امر مستلزم شناسایی و اولویتبندی شاخصهای اکوسیستم است. با این حال، هیچ اتفاق نظری دربارۀ این وجود ندارد که کدام شاخصها در هریک از ارکان اقتصادی، زیستمحیطی، اجتماعی و نهادی مدیریت اکوسیستم بیشترین اهمیت را دارند. این نبود اجماع، میتواند به رویکردی پراکنده در مدیریت اکوسیستم منجر شود که ممکن است در رسیدگی به علل ریشهای مشکلات زیستمحیطی ناکام باشد. علاوه بر این، تصمیمگیرندگان ممکن است بدون رویکرد سیستماتیک برای شناسایی و اولویتبندی شاخصهای اکوسیستم، بهجای پایداری بلندمدت، بر دستاوردهای کوتاهمدت تمرکز کنند که این امر، به تخریب بیشتر محیطزیست منجر میشود؛ از این رو، این پژوهش بر آن است تا براساس دیدگاه کارشناسان و متخصصان دانشگاهی، رویکردی جامع را برای شناسایی و اولویتبندی شاخصهای اکوسیستم در اختیار تصمیمگیرندگان قرار دهد. برای رفع این مشکل، مطالعهای برای شناسایی و اولویتبندی شاخصهای اکوسیستم، با استفاده از رویکردهای دلفی فازی و دیمتل فازی انجام شد. نتایج عملی این مطالعه، طیف گستردهای از بینش را برای مدیران و تصمیمگیرندگان، بهمنظور جلوگیری از خطرات اکوسیستم فراهم میکند. این مطالعه با ارائۀ رویکردی جامع به تصمیمگیرندگان، برای شناسایی و اولویتبندی شاخصهای اکوسیستم، میتواند به آنها کمک کند تا رویکردی جامعتر و یکپارچهتر را برای مدیریت اکوسیستم اتخاذ کنند که این امر به توسعۀ پایدارتر و حفاظت بهتر از محیطزیست منجر میشود. بهطور خلاصه، این مطالعه با بررسی فقدان یک رویکرد جامع برای شناسایی و اولویتبندی شاخصهای مدیریت اکوسیستم، به تلاشهای مداوم برای تضمین توسعۀ پایدار کمک میکند. در این مقاله، بهمنظور پاسخ به سؤالات تحقیق، با ایجاد چارچوبی برای انتخاب شاخصها، ارتباط بین ارکان EM را ارزیابی میکنیم. شاخصهای تشکیلدهندۀ مدیریت زیستبوم با استفاده از بازخورد دانشگاهیان شناسایی میشوند. چارچوب پژوهش ما بین 4 رکن مدیریت زیستبوم، ازجمله ارکان اقتصادی، زیستمحیطی، اجتماعی و نهادی تمایز قائل میشود. روش دلفی فازی اهمیت عوامل و شاخصها را بررسی میکند و توافق دربارۀ عناصر ارزیابی براساس نظرهای کارشناسان به دست میآید. در مرحلۀ بعد، از روش دیمتل فازی برای ارزیابی روابط متقابل بین هریک از ارکان EM استفاده شده است.
2- مبانی نظری EM براساس یک چشمانداز مشترک برای شرایط آینده است که نیازهای اکولوژیکی، اجتماعی-اقتصادی و نهادی را در بر میگیرد (کامرون دویت و همکاران[xiii]، 2012). یک رویکرد مشارکتی، به نام مدل سهزمینهای EM، دیدگاههای اکولوژیکی، اجتماعی-اقتصادی و نهادی را در جستوجوی راهحلهای پذیرفتنی برای همه در نظر میگیرد (شکل 1). این منطقه کانون اصلی برای مدیریت موفق زیستبوم است؛ مکانی که در آن سه منطقه با هم همپوشانی دارند و به بهترین وجه ارائه میشوند (مف و همکاران[xiv]، 2002).
شکل 1- سه رویکرد اصلی مدیریت زیستبوم 1. Fig. 1- Three major contexts of ecosystem managementبهتازگی مطالعات مختلفی از روش دلفی فازی استفاده کردند، مانند بویی و همکاران (2020) از FDM برای تشخیص مدیریت زبالۀ جامد پایدار استفاده کردند. پادیلا ریورا و همکاران[xv] (2021) برای دستیابی به اهداف توسعۀ پایدار، این روش را برای تعیین تأثیر شاخصهای اجتماعی به کار بردند. وایشنوی و سورش[xvi] (2020) برای نشاندادن عدم قطعیت در برآورد آمادگی سازمانی در صنعت بهداشت و درمان از نظریۀ فازی استفاده کردند. اولوگو و همکاران[xvii] (2021) تحقیقی را دربارۀ درجه اهمیت شاخصهای مؤثر بر مدیریت نگهداری پایدار، با اجرای مجموعههای فازی کروی اصلاحشدۀ دلفی در صنعت نفت و گاز ارائه میکنند. سینگ و سارکار[xviii] (2020) در پژوهشی با توجه به مشکلات زیستمحیطی که بهطور مداوم در حال افزایش است، چارچوبی مبتنی بر دلفی فازی و دیمتل را برای توسعۀ محصول پایدار در صنعت خودرو عرضه کردهاند. تکنیک دیمتل یک ابزار کارآمد برای شناسایی اهمیت ویژگیها و ساختار و روابط موجود بین پارامترها، فاکتورهایی را به گروههای علت و معلول تقسیم میکند که باعث ایجاد مشکلات میشوند (کوزو[xix]، 2021). دیمتل فازی روابط علی و همچنین قدرت تأثیرگذاری بین عناصر را نشان میدهد؛ بنابراین برای شناسایی عوامل حیاتی در سیستم پیچیده، مناسب است (جیندال و همکاران[xx]، 2021). مدیریت زیستبوم، نگرانیهای بیشتری برای بررسی دیدگاههای اقتصادی، زیستمحیطی، اجتماعی و سازمانی به دست آورده است. براساس پژوهشهای پیشین، مؤلفههای بسیاری در EM در رویکردهای مختلف بررسی شدهاند؛ اما رویکردهای پژوهشی محدودی با هدف درک تصمیمگیریهای اتخاذشده توسط متخصصان براساس اهمیت و اولویت، بهعنوان راهنما برای توصیهها و فرآیند استفاده از EM انجام شده است؛ بنابراین، در این تحقیق، از روش ترکیبی شامل FDM و دیمتل فازی برای تحلیل روند تصمیمگیری متخصصان استفاده شده است.
3- روششناسی پژوهش در مواجهه با سیستمهای پیچیده، چارچوبی جامع برای اطلاع مدیران از تصمیماتشان لازم است؛ بنابراین، این مطالعه با هدف تحلیل روابط علتومعلولی در میان ارکان مدیریت زیستبوم و سپس شناسایی مهمترین شاخصها در هر رکن، از EM انجام شده است. روش پژوهشی این مطالعه برای یافتن مهمترین رکن و شاخصها در مدل EM، در شکل 2 نشان داده شده است. روش پژوهش در 3 فاز و 9 گام انجام میشود.
گام 1: با انجام مطالعات نظری و با مرور پژوهشهای سیستماتیک و با جستوجو در مطالعات پیشین، شاخصهای مختلف هریک از ارکان EM شناسایی خواهد شد. گام 2: لیستی از شاخصها و عوامل تأثیرگذار بر هریک از ارکان مدیریت زیستبوم تعیین میشود. گام 3: ایجاد یک دستهبندی اولیه به کمک مطالعات کتابخانهای. شاخصها براساس تعداد تکرارشان در پیشینۀ پژوهش، حذف عوامل دارای همپوشانی و خلاصهسازی، فیلتر و گردآوری خواهند شد.
گام 4: تهیۀ پرسشنامه برای شناسایی، دستهبندی و وزندهی شاخصها و عوامل مؤثر. گام 5: تکمیل پرسشنامه توسط خبرگان دانشگاهی و متخصصان و انجام مصاحبه با آنها. گام 6: تعیین متغیرهای مدل براساس وزن شاخصهای مؤثر و ارزیابی پرسشنامهها با روش دلفی فازی.
گام 7: تهیۀ پرسشنامۀ مقایسات زوجی برای اولویتدهی هر رکن EM. گام 8: تکمیل پرسشنامه توسط خبرگان دانشگاهی و متخصصان. گام 9: استفاده از تکنیک دیمتل فازی برای بررسی روابط علت و معلولی بین هریک از ارکان تعیینشدۀ مدیریت زیستبوم.
شکل 2- چارچوب پژوهش 2. Fig. 2- Study frameworkبرتری روش دلفی و تکنیک دیمتل در شرایط فازی، به چند دلیل بسیار به هم مرتبطاند:
بهطور خلاصه، روش دلفی فازی و تکنیک دیمتل فازی برای این پژوهش بسیار به هم مرتبطاند. این روشها میتوانند به ما در استخراج نظرهای متخصص، مدیریت شرایط فازی و اولویتبندی ارکان مدیریت اکوسیستم به روشی دقیق و سیستماتیک کمک کنند. همچنین روش دلفی فازی و تکنیک دیمتل فازی بهطور گسترده در زمینههای مختلف تحقیقاتی مرتبط، ازجمله مدیریت زیستمحیطی و پایداری استفاده شده است. در اینجا چند نمونه از مطالعات قبلی آورده شده است که از این روشها یا روشهای مشابه استفاده کردهاند: مطالعۀ لین و همکاران[xxi] (2020) از روش دلفی فازی برای شناسایی شاخصهای کلیدی برای ارزیابی پایداری کشاورزی در چین استفاده کردند. مطالعهای که وانگ[xxii] (2022) انجام داد، از یک رویکرد دلفی اصلاحشده برای اولویتبندی شاخصهای پایداری برای صنعت غذا و نوشیدنی استفاده کرد. مطالعۀ آناستازیادو و همکاران[xxiii] (2021) از رویکرد دلفی فازی ترکیبی و AHP فازی برای اولویتبندی شاخصهای توسعۀ پایدار شهری در چین استفاده کرد. تحقیق ژانگ و همکاران[xxiv] (2023) تحلیل فازی دلفی و دیمتل را برای اولویتبندی شاخصهای شهرنشینی پایدار در چین به کار برد. در مطالعۀ اقبال و همکاران[xxv] (2022) از یک رویکرد دلفی اصلاحشده برای شناسایی شاخصهای کلیدی برای اندازهگیری اثربخشی مدیریت پسماند جامد در پاکستان استفاده شد. این مطالعات، ازجمله، کاربرد و انعطافپذیری روش دلفی و دیمتل را در زمینههای مختلف و برای سؤالات پژوهشی مختلف نشان میدهد. چندین دلیل برای استفاده از اعداد مثلثی و روش فازی در این پژوهش وجود دارد که در موارد زیر به آنها اشاره میشود:
3-1- شناسایی و تعیین شاخصهای مدیریت زیستبوم فاز اول شامل 3 گام است. پس از مطالعۀ مقالات زیر، ازجمله پژوهش کالیسیوگلو و بوگدانسکی[xxvi] (2021)، یوستاشیو و همکاران[xxvii] (2019)، گارسیا ملون و همکاران[xxviii] (2012)، لیو و همکاران[xxix] (2012)؛ هاک و همکاران[xxx] (2012)، کندیلی[xxxi] (2010)، دودی و همکاران[xxxii] (2009)، گولوسین و ایوانوویچ[xxxiii] (2009)، کوتوال و همکاران[xxxiv] (2008)، آلفسن و گریکر[xxxv] (2007)، فریزر و همکاران[xxxvi] (2006)، چوی و سیراکایا[xxxvii] (2006)، اسپانگنبرگ[xxxviii] (2002)، سازمان ملل متحد[xxxix] (2001) و دورومی و لاووکس[xl] (1998) دربارۀ تعیین شاخصهای مدیریت زیستبوم، خلاصۀ شاخصهای مهم و مؤثر در EM در پاسخ به سؤال پژوهشی «مدل مدیریت زیستبوم از چه عوامل و شاخصهایی تشکیل میشود؟» در جدول 1 نشان داده شده است. i. جدول 1- شاخصهای مدل مدیریت زیستبوم1. Table 1- Indicators of the Ecosystem Management model
3-2- روش دلفی فازی در ادامه، فرآیند FDM استفادهشده در این مطالعه، شرح داده شده است.
3-2-1- جمعآوری نظرها و دادهها از خبرگان و متخصصان طیف گزینههای پرسشنامه «بسیار پراهمیت»، «پراهمیت»، «متوسط»، «کماهمیت» و «بسیار کماهمیت» بوده است (تسنگ و همکاران[xli]، 2022). نویسندگان پرسشنامههایی را برای متخصصان مدیریت زیستبوم ارائه کردند تا نظرهای آنها را دربارۀ اثربخشی شاخصهای اکوسیستم جمعآوری کنند (پیوست 1). در این مقاله، جامعۀ هدف کارشناسان و متخصصان دانشگاهیاند که در مدیریت اکوسیستم دانش و تخصص دارند و بینشهای ارزشمندی را دربارۀ شاخصهایی ارائه دادند که برای هر رکن اکوسیستم مهماند. هنگامی که جامعۀ هدف مشخص شد، محققان برای ارتباط با آنها و دعوت از آنها برای شرکت در مطالعه، از روشهای گوناگونی شامل ارسال ایمیل یا برقراری تماس تلفنی با شرکتکنندگان بالقوه برای توزیع پرسشنامه استفاده کردند. محققان هدف مطالعه را توضیح دادند و دستورالعملهای روشنی را برای تکمیل پرسشنامهها ارائه کردند.
3-2-2- ایجاد اعداد مثلثی فازی و تجمیع آنها این روش ارزیابیهای زبانی را به اعداد فازی مثلثی تبدیل میکند. بهترین رویکرد، استفاده از مجموعۀ فازی مثلثی پنج نقطهای است که در جدول 2 خلاصه شده است. ii. جدول 2- اصطلاحات کلامی و TFNهای متناظر برای اهمیت وزن معیارها1. Table 2- Linguistic representations and related Triangular Fuzzy Numbers
برای محاسبۀ عدد فازی هر شاخص (فرمول 1) نشان داده شده است که اعداد فازی مثلثی ( ) را به کار میبرد و تمام نظرها و قضاوتهای همۀ iمتخصص را بهصورت زیر جمعآوری میکند:
که در آن ، و کمترین مقدار، میانگین حسابی و بالاترین مقادیر عناصر اعداد فازیاند. شاخصهای و به ترتیب خبرگان و ویژگیهای کیفی را برمیشمارند (ابراهیمی و بریجلال[xlii]، 2021).
3-2-3- فازیزدایی دادهها برای به دست آوردن وزن نهایی هر شاخص، عدد فازی هر شاخص ارزیابی باید با استفاده از روش مرکز ثقل، فازیزدایی شود. ما از روش مرکز ثقل ساده[xliii] (SCGM) استفاده کردهایم که رایجترین روش برای ایجاد یک نتیجۀ آزمودنی در فازیزدایی، برای دستیابی به اجماع دربارۀ اهمیت متغیرهای شناساییشده است که میانگین وزنی تابع عضویت را به شرح زیر محاسبه میکند (پادیلا ریورا و همکاران[xliv]، 2021):
برای هر عدد فازی ؛ از این رو، یک عدد غیرفازی شده است که نظر تجمیعشدۀ همۀ کارشناسان را دربارۀ اثربخشی یک ویژگی کیفی نشان میدهد.
3-2-4- غربالگری شاخصهای ارزیابی برای تعیین شاخصها، باید مقدار آستانۀ (α) را تعیین کرد تا شاخصهای تأثیرگذارتر و مهمتر ازنظر گروه متخصصان انتخاب شوند. مقدار آستانه به مقیاس زبانی فازی و ترجیح کاربر بستگی دارد؛ به این معنی که هرچه سری مقیاسهای زبانی فازی بیشتر باشد، α کوچکتر است و بالعکس (شن و همکاران[xlv]، 2010). در این مطالعه، ما مقیاس 5 فازی را اتخاذ کردیم؛ بنابراین، مقدار آستانه برای مقیاس فازی 5 نقطهای 6/5 = α است.
3-2-5- انتخاب و تعیین شاخصها مرحلۀ نهایی در FDM ایجاد فهرست نهایی شاخصها براساس مقدار آستانه است. پس از فازیزدایی، منطق زیر ویژگیهای کیفی نهایی را انتخاب میکند، بهطوری که:
آستانۀ کرونباخ 6/5 = α انتخاب شده است؛ یعنی اگر عدد فازیزداییشدۀ هر ویژگی کیفی، بزرگتر یا مساوی 6/5 باشد، یک عامل ارزیابی واجد شرایط میشود و در غیر این صورت، حذف میشود. تکرارها تا زمانی ادامه مییابند که اختلاف بین میانگین مقدار هر ویژگی کیفی و مقدار تکرار قبلی کمتر یا مساوی 1/0 باشد (ابراهیمی و بریجلال، 2021).
3-3- تکنیک دیمتل فازی قبل از اجرای روش دیمتل فازی، لازم است معیارهای ماتریس تصمیمگیری تکنیک دیمتل فازی تعیین شود؛ سپس برای حل و پیادهسازی تکنیک دیمتل فازی بر مدیریت زیستبوم و تعیین اولویت هریک از چهار رکن اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی و نهادی میپردازیم (پیوست 2). الگوریتم تکنیک دیمتل فازی اجراشده در این مطالعه، در زیر توضیح داده شده است: گام 1: ماتریس رابطۀ مستقیم فازی را ایجاد کنید. بهمنظور شناسایی مدل روابط بین n معیار، ابتدا یک ماتریس n × n تولید میشود؛ سپس از متغیر زبانی مطابق جدول 3 در پنج مقیاس فازی استفاده میشود و متغیرهای فازی مثلثی مربوطه، محاسبه میشوند.
iii. جدول 3- رابطۀ متناظر بین اصطلاحات زبانی و اعداد فازی1. Table 3- The corresponding relations between fuzzy numbers and linguistic terms
برای تولید ماتریس رابطۀ مستقیم z از میانگین حسابی همۀ نظرهای خبرگان استفاده میشود.
گام 2: ماتریس رابطۀ مستقیم فازی را نرمالسازی کنید. ماتریس رابطۀ مستقیم فازی نرمالشده با استفاده از فرمول زیر به دست میآید:
گام 3: ماتریس کل رابطۀ فازی را محاسبه کنید. ماتریس کل رابطۀ فازی با فرمول زیر محاسبه میشود:
اگر هر عنصر از ماتریس کل رابطۀ فازی بهصورت بیان شود، میتوان آن را بهصورت زیر محاسبه کرد:
به عبارت دیگر ابتدا ماتریس نرمالشدۀ معکوس محاسبه و سپس از ماتریس I کم میشود؛ درنهایت، ماتریس نرمالشده در ماتریس حاصل، ضرب میشود. گام 4: فازیزدایی کنید. روش CFCS ارائهشدۀ اوپریکویک و تزنگ[xlvi] (2003) برای به دست آوردن یک مقدار قطعی از ماتریس کل رابطه استفاده شده است. مراحل روش CFCS به شرح زیر است:
محاسبۀ مرزهای بالا و پایین مقادیر نرمالشده:
خروجی الگوریتم CFCS مقادیر دفازی شده است. محاسبۀ کل مقادیر دفازیشدۀ نرمالشده:
گام 5: مقدار آستانه را تنظیم کنید. مقدار آستانه باید برای محاسبۀ ماتریس روابط داخلی به دست آید. بر این اساس، روابط جزئی نادیده گرفته میشود و نقشۀ ارتباط شبکه(NRM) [xlvii] رسم میشود. فقط روابطی که مقادیر آنها در ماتریس T بیشتر از مقدار آستانه است، در NRM نشان داده میشوند. برای محاسبۀ مقدار آستانۀ روابط، کافی است مقادیر متوسط ماتریس T را محاسبه کنیم. پس از تعیین شدت آستانه، تمام مقادیر در ماتریسT ، که کوچکتر از مقدار آستانه است، صفر میشوند؛ یعنی رابطۀ علی ذکرشده در بالا، در نظر گرفته نمیشود. گام 6: خروجی نهایی و ایجاد نمودار رابطۀ علی. گام بعدی، یافتن مجموع هر سطر و هر ستون T است (در مرحلۀ 4). مجموع سطرها (D) و ستونها (R) بهصورت زیر محاسبه میشود:
سپس، مقادیر D+R و D-R را میتوان با D و R محاسبه کرد که در آن D+R نشاندهندۀ درجه اهمیت فاکتور i در کل سیستم و D-R نشاندهندۀ آثار خالصی است که عامل i به سیستم کمک میکند. گام 7: نتایج را تفسیر کنید. با توجه به نمودارها و جداول، هریک از عوامل را میتوان براساس جنبههای بردار افقی (D + R)و بردار عمودی (D-R) ارزیابی کرد.
3-4- روایی و پایایی پرسشنامههای پژوهش مفهوم روایی به دقت ابزار اندازهگیری اشاره دارد و به این سؤال پاسخ میدهد که ابزار اندازهگیری تا چه حد خصیصۀ مدنظر را میسنجد. یکی از روشهای سنجش روایی پرسشنامه، روایی محتواست. اگر سؤالات پرسشنامه معرف ویژگیها و مهارتهای ویژۀ مدنظر باشند، آزمون روایی محتوا دارد. معمولاً افراد متخصص در موضوع مطالعهشده، روایی محتوای یک آزمون را تعیین میکنند (سرمد و همکاران[xlviii]، 2007). در پرسشنامههای طراحیشده برای این پژوهش، برای ارتباط اجزای تشکیلدهنده با متغیرها، رابطۀ محتوایی آنها با یکدیگر، واضحبودن و شکل ظاهری آنها، منطقیبودن و چیدمان آنها، از نظرهای خبرگان استفاده و روایی پرسشنامهها تأیید شد. خبرگانی که نظرهایشان برای تأیید روایی پرسشنامهها به کار برده شد، استاد راهنما و تعدادی از صاحبنظران حوزۀ دانشگاهی بودند. همچنین از روش نسبت روایی محتوایی[xlix] یاCVR استفاده شده است که روشی برای سنجش روایی پرسشنامه است. برای محاسبۀ این نسبت، از دیدگاههای خبرگان و متخصصان دربارۀ محتوای سنجش مدنظر بهرهگیری میشود. اهداف آزمون و تعاریف عملیاتی مرتبط، به محتوای سؤالات پرسشنامه برای کارشناسان شرح داده میشود. پس از آن، از آنها درخواست میشود تا هریک از سؤالات را بر پایۀ سه طیف «ضروری»، «مفید، ولی غیرضروری» و «ضرورتی ندارد» دستهبندی کنند. پس از گردآوری دیدگاه خبرگان با استفاده از رابطۀ زیر، CVR محاسبه میشود:
در این فرمول نشاندهندۀ تعداد کارشناسانی است که گزینۀ ضروری را انتخاب کردهاند و N بیانگر تعداد کل خبرگان است. حداقل CVR پذیرفتنی در روش لاوشه، براساس تعداد اعضای پانل تعیین میشود. هر چقدر اندازۀ تعداد اعضای پانل بیشتر باشد، نسبت روایی محتوایی مورد نیاز برای باقیماندن سؤال در پرسشنامه کمتر خواهد بود؛ بنابراین سؤالاتی که نسبت روایی محتوایی آنها حداقلCVR مورد نیاز کمتر شد، از پرسشنامه حذف شدند. برای تک تک سؤالات، نسبت روایی محتوا محاسبه شد. سؤالاتی که CVR آنها مساوی یا بیشتر از حداقلCVR مورد نیاز بودند، بیقید و شرط پذیرفته شدند و سؤالاتی که حداقل مقدار نسبت روایی را کسب نکردند، از پرسشنامه حذف شدند. همچنین شاخص روایی محتوایی[l] یا CVIنیز برای سنجش روایی پرسشنامه استفاده میشود. برای محاسبۀ CVI از خبرگان خواسته میشود تا میزان ارتباط هر سؤال را با طیف چهار قسمتی لیکرت کاملاً مرتبط، مرتبط اما نیاز به بازبینی، غیر مرتبط و نیاز به بازبینی اساسی تعیین کنند. تعداد متخصصانی که گزینۀ ۳ و ۴ را انتخاب کردهاند، بر تعداد کل متخصصان تقسیم میکنیم، اگر مقدار به دست آمده کوچکتر از 7/0 بود، گویه رد میشود، چنانچه بین 7/0 تا 79/0 بود، نیاز به بازبینی دارد و چنانچه بزرگتر از 79/0 بود، پذیرفتنی است. بعضی از سؤالات با توجه به نظر متخصصان، به اصلاح نیاز داشتند و با مختصری تغییر، جزء سؤالات پرسشنامه قرار گرفتند و برخی سؤالات حذف شدند. سرانجام پرسشنامه طی چندین مرحله ازلحاظ نحوۀ سؤالات و محتوا بررسی و اصلاحات لازم انجام شد (لاوشه[li]، 1975). پایایی یک پرسشنامه، ثبات و هماهنگی منطقی پاسخها را در طی زمان، در پرسشنامه نشان میدهد. برای تعیین میزان پایایی باید از ضریب پایایی استفاده کرد. یکی از روشهای برآورد ضریب پایایی و محاسبۀ همسانی درونی اجزای تشکیلدهندۀ پرسشنامه، روش آلفای کرونباخ است. گفته میشود اگر ضریب آلفای کرونباخ بیشتر از 7/0 باشد، آزمون از پایایی پذیرفتنی برخوردار است. با توجه به اینکه در این پژوهش، از دو پرسشنامه برای نظرسنجی از خبرگان استفاده شده است، الزامی به آزمون پایایی پرسشنامه وجود ندارد.
4- یافتههای پژوهش جامعۀ آماری پژوهش حاضر را خبرگان دانشگاهی و متخصصان آشنا به موضوع مدیریت زیستبوم تشکیل میدهند. با توجه به استفاده از FDM و تکنیک دیمتل فازی، دریافت و تجزیه و تحلیل اطلاعات از خبرگان و متخصصان امری ضروری است و معیارهای انتخاب کارشناسان، تسلط کامل بر موضوع، سابقۀ کاری مرتبط، تمایل و توانایی برای شرکت در تحقیق و در دسترس بودن است. 4-1- تعیین شاخصهای مدیریت زیستبوم با استفاده از روش دلفی فازی با توجه به بررسی پیشینۀ تحقیق و مدلهای موجود در حوزۀ مدیریت زیستبوم، در گام اول، شاخصهای پیشنهادی در قالب پرسشنامه براساس چهار رکن و 36 شاخص برای کسب نظر خبرگان دانشگاهی براساس متغیرهای فازی طراحی شده است. همچنین از کارشناسان خواسته شد تا علاوه بر شاخصهای شناساییشدۀ متناسب با شرایط EM، شاخصهای پیشنهادی خود را در پرسشنامه مشخص کنند. نتایج نظرسنجی به دست آمده از پرسشنامۀ دلفی در جدول 4 بررسی و ارائه شده است که نتایج شاخصها را نشان میدهد. 36 شاخص در اقدامات پیشنهادی اولیه انتخاب و پذیرفته شدند و توانستند به مقدار آستانۀ 6/5 = α برسند. گفتنی است که بر شاخصهای بررسیشده، اتفاقنظر وجود دارد. نتایج نشان میدهد کارشناسان شاخصهای I8 (علم و تکنولوژی) و I5 (نوآوری) را بهعنوان مهمترین شاخصها در رکن اقتصادی، I11 (کیفیت هوا)، I12 (تصفیۀ زباله) و I13 (بهرهوری انرژی) را در رکن زیستمحیطی، شاخصهای I19 (فقر)، I18 (سلامت) و I28 (ایمنی و امنیت) را در رکن اجتماعی و I31 (اشتراکگذاری شفاف اطلاعات) و I36 (ثبات سیاسی) را در رکن نهادی بهعنوان شاخصهای مدیریت زیستبوم رتبهبندی کردند.
iv. جدول 4- نتایج روش دلفی فازی با در نظر گرفتن 4 رکن مدیریت زیستبوم1. Table 4- The results of the fuzzy Delphi method considering 4 pillars of EM
4-2- بررسی رابطۀ بین ارکان مدیریت زیستبوم با استفاده از دیمتل فازی چهار رکن اقتصادی، زیستمحیطی، اجتماعی و نهادی برای ارزیابی ارکان EM توسط دیمتل فازی در نظر گرفته شده است. دادههای اولیه براساس پاسخ کارشناسان و متخصصان دانشگاهی به پرسشنامۀ مقایسۀ زوجی جمعآوری شده است.
گام 1: جدول5 ماتریس رابطۀ مستقیم را نشان میدهد که همان ماتریس مقایسۀ زوجی خبرگان است. v. جدول 5- ماتریس رابطۀ مستقیم1. Table 5- The direct relation matrix.
گام 2: جدول 6 نشان میدهد ماتریس رابطۀ مستقیم فازی نرمالشده را میتوان با استفاده از فرمول 3 به دست آورد: vi. جدول 6- ماتریس رابطۀ مستقیم فازی نرمالشده1. Table6- The normalized fuzzy direct-relation matrix
گام 3: جدول 7 ماتریس رابطۀ مستقیم فازی را نشان میدهد که با فرمولهای 4 و 5 محاسبه شده است: vii. جدول 7- ماتریس کل رابطۀ فازی1. Table 7- The fuzzy total-relation matrix
گام 4: جدول 8 محاسبۀ کل مقادیر قطعی نرمالشده را با استفاده از فرمولهای 6، 7 و 8 نشان میدهد: viii. جدول 8- ماتریس کل رابطۀ قطعی1. Table 8- The crisp total-relation matrix
گام 5: در این مطالعه مقدار آستانه برابر با 6031/1 است. تمام مقادیر موجود در ماتریس T که کوچکتر از 6031/1 هستند، بر صفر تنظیم میشوند؛ یعنی رابطۀ علی مذکور در نظر گرفته نمیشود. مدل روابط معنادار در جدول 9 ارائه شده است. ix. جدول 9- ماتریس روابط کل قطعی با در نظر گرفتن مقدار آستانه1. Table 9- The crisp total- relationships matrix by considering the threshold value
گام 6: جدول 10 خروجی نهایی را با استفاده از فرمول 9 نشان میدهد. x. جدول 10- خروجی نهایی1. Table10- The final results
شکل 3 مدل روابط معنادار را نشان میدهد. این مدل را میتوان بهصورت نموداری نشان داد که در آن مقادیر (D+R) در محور افقی و مقادیر (D-R) در محور عمودی قرار میگیرند. موقعیت و اثر متقابل هر عامل، با یک نقطه در مختصات (D+R, D-R) توسط سیستم مختصات تعیین میشود.
گام 7: نتایج نشان میدهد عاملی که بیشترین تأثیر مستقیم و غیرمستقیم را دارد، رکن اقتصادی است؛ درحالیکه رکن زیستمحیطی عاملی است که کمترین تأثیر را بر عوامل دیگر دارد. ارکان اقتصادی و اجتماعی در موقعیتی بالاتر از میانگین قرار میگیرند. مقادیر کمتر از میانگین، ارکان نهادی و محیطی را مشخص میکند. مشاهده میشود که بیشترین مقدار D+R را رکن اقتصادی به دست میآورد و نشاندهندۀ نقش کلیدی آن در فرآیند تعیین تأثیر کل عوامل است. اگر شکل کاهشیافتۀ ماتریس تأثیر کل را (جدول 8) تجزیه و تحلیل کنیم، درجۀ اتصال متقابل هر عامل، کاملاً نشان داده میشود. پس از محاسبۀ ماتریس T، جایی است که آستانۀ تأثیر کل بهعنوان میانگین برای همۀ عناصر در ماتریس برآورد شد و مقدار آن را 6031/1 قرار دادیم. براساس جدول 9، تمامی عوامل با ارکان اقتصادی و نهادی رابطۀ معناداری (6031/1>) دارند و بیشترین برتری را از خود نشان میدهند. گروه علت (D-R > 0) شامل دو عامل، یعنی ارکان نهادی و اقتصادی است. تا حد زیادی، بالاترین ارزش رابطه، توسط ستون نهادی اتخاذ میشود و ثابت میکند این عامل بیشترین تأثیر را بر دیگران میگذارد. رکن اقتصادی در جایگاه بعدی قرار میگیرد که کمترین تأثیر را بر عوامل دیگر دارد. عوامل دیگر، ارکان زیستمحیطی و اجتماعیاند که به گروه تأثیر (D-R < 0) تعلق دارند و تحت تأثیر عوامل علیاند. عاملی که در این گروه بیشترین تأثیر را میگیرد، عوامل اجتماعی و محیطیاند که کمتر از عوامل دیگر تأثیر میگیرند. یک نقشۀ روابط تأثیرگذار[lii] (IRM) که براساس D+R و D-R ایجاد شده است، دستهبندی نقش عوامل را در یک سیستم امکانپذیر میکند (شکل 3). IRM با محاسبۀ میانگین (D+R) و 0 برای (D-R) به چهار مربع از I تا IV تقسیم میشود (میروسلاو-سویانک و همکاران[liii]، 2021). عواملی که در مربع I قرار دارند، عوامل اصلی شناسایی میشوند؛ زیرا رتبه و رابطۀ بالایی دارند. عوامل در مربع II بهعنوان عوامل محرک طبقهبندی میشوند؛ زیرا رتبۀ پایین دارند، اما رابطۀ بالاییاند. همچنین عواملی که در مربع III قرار دارند، عوامل مستقل یا گیرندههای مستقل تعیین میشوند؛ زیرا رتبه و رابطۀ پایینی دارند. علاوه بر این، فاکتورهایی که در مربع IV قرار دارند، ضریب تأثیر یا گیرندههای درهمتنیده نامیده میشوند؛ زیرا با رتبۀ بالا و رابطۀ پایین نمایش داده میشوند.
شکل 3- نمودار علت و معلولی و نقشۀ رابطه تأثیرگذار (IRM) عوامل 3. Fig. 3- The cause-effect diagram and Influential Relation Map of the factors
پس از اعمال این طبقهبندی، میتوان نتیجه گرفت که رکن اقتصادی متعلق به گروه I، مهمترین گروه عوامل است؛ زیرا بر عوامل دیگر تأثیر میگذارد و در عین حال، ارتباط معنیداری با آنها دارد. رکن نهادی متعلق به گروه دوم، گروه عوامل مهم است و بیشتر بر عوامل دیگر تأثیر میگذارد، اما ارتباط ضعیفی با آنها دارد؛ بنابراین، میتوان آن را در یک سیستم بهعنوان یک علت مستقل در نظر گرفت. گروه III که گروه عوامل مستقل است، شامل رکن زیستمحیطی است. آنها آثارند (D-R < 0)، و در عین حال، ارتباط ضعیفی با عوامل دیگر دارند. همچنین عامل باقیمانده، رکن اجتماعی متعلق به گروه چهارم و گروه عوامل غیرمستقیم است. آنها در عین حال که بهشدت با عوامل دیگر مرتبطاند، در گروه آثار عوامل مؤثر بر مدیریت زیستبوم قرار دارند. همچنین از ماتریس T که در جدول8 نشان داده شده است، برای رسم روابط بین عوامل در نمودار IRM نیز استفاده شد که در آن، فقط مقادیر بالاتر از مقدار آستانه نشان داده شدهاند. ما از یک خط پیوسته برای نشاندادن یک رابطۀ دو جهتۀ درخور توجه استفاده کردهایم، درحالیکه یک خط نقطهچین، یک رابطۀ یک طرفۀ چشمگیر را نشان میدهد. همچنین اندازۀ نماد با مقیاس تغییرات D+R مطابقت دارد. رکن اقتصادی رابطۀ دوسویۀ معناداری با ارکان نهادی و اجتماعی دارد. بهعلاوه، در جدول 11 ماتریس نفوذ خالص (NeT) را نشان دادهایم. عناصر در این جدول، نشاندهندۀ تأثیر خالص یک عامل خاص است. این تأثیرات بین عوامل، ازطریق فرمول 11 برای ارزیابی ارزش تأثیر یک عامل بر دیگری محاسبه میشوند.
i. جدول 11- ماتریس نفوذ خالص (NeT)1. Table 11- Net influence matrix (NeT)
در ادامه، یک نمودار جهتدار غیرچرخهای و نامتقارن به نام نقشۀ تأثیر خالص کل با استفاده از ماتریس NeT (شکل 4) ایجاد شده است.
شکل 4- نقشۀ تأثیر خالص کل 4. Fig. 4- The total NeT influence mapهمانطور که در شکل 4 منعکس شده است، نقشۀ تأثیر خالص عامل کل توسعهیافته، قطعاً ماهیت علی ارکان اقتصادی و نهادی و ماهیت معلولی ارکان اجتماعی و زیستمحیطی را تأیید میکند. اگرچه رکن اقتصادی به گروه علت تعلق دارد، تحت تأثیر رکن نهادی است.
5- بحث با توجه به شکل 3 و جدول 10، هریک از عوامل را میتوان براساس جنبههای زیر ارزیابی کرد: - بردار افقی (D + R) نشاندهندۀ درجه اهمیت بین هر عامل در کل سیستم است. به عبارت دیگر، (D + R) هم تأثیر عامل i را بر کل سیستم و هم تأثیر عوامل دیگر سیستم را بر عامل نشان میدهد. ازنظر درجه اهمیت، رکن اقتصادی در رتبۀ اول و رکن اجتماعی، نهادی و محیطزیستی در رتبههای بعدی قرار دارند. - بردار عمودی (D-R) میزان تأثیر یک عامل را بر سیستم نشان میدهد. بهطور کلی، مقدار مثبت D-R یک متغیر علی را نشان میدهد و مقدار منفی D-R نشاندهندۀ یک اثر است. در این پژوهش ازنظر میزان تأثیرگذاری، رکن اقتصادی و نهادی بهعنوان یک متغیر علی[liv] و رکن محیطزیستی و اجتماعی بهعنوان یک اثر[lv] در نظر گرفته شده است. درنهایت با توجه به نتایج بهکارگیری مدل تلفیقی FDM و تکنیک دیمتل فازی، به این نتیجه میرسیم که برای مدیریت بهتر اکوسیستم، توجه بیشتر به شاخصهای مؤثر در ارکان علی ضروری است؛ درنتیجه، اشتراک شفاف اطلاعات و شاخصهای ثبات سیاسی در رکن علی نهادی و شاخصهای علم و فناوری و نوآوری در رکن علی اقتصادی، مؤثرتر از دیگر شاخصهای مدیریت زیستبوماند. این نتیجه حاکی از آن است که تصمیمگیرندگان و سیاستگذاران باید تخصیص منابع و بودجه بیشتری را برای بهبود علم و فناوری، کیفیت هوا، فقر و به اشتراک گذاری شفاف اطلاعات در نظر بگیرند. همانطور که در جدول 10 نشان داده شده است، رکن نهادی عمیقاً بر رکن محیطی تأثیر میگذارد. بهعلاوه، رکن اقتصادی بهشدت بر رکن محیطی تأثیر میگذارد و پیچیدگی مدیریت زیستبوم را دو چندان میکند. با توجه به جدول 11، رکن نهادی بهشدت بر رکن اجتماعی تأثیر میگذارد. بهعلاوه، نتایج نشان داد که رکن نهادی میتواند به افزایش در رکن اقتصادی منجر شود. همچنین، رکن اقتصادی بر رکن اجتماعی و متعاقباً رکن اجتماعی بر رکن محیطی تأثیر میگذارد. درنتیجه، یافتههای ما قویاً نشان میدهد که ارکان نهادی و اقتصادی هنوز تأثیرگذارترین عوامل EM هستند. همانطور که قبلاً ذکر شد، تجزیه و تحلیلها حاکی از یک اجماع روشن و واضح در بین متخصصان است که رکن زیستمحیطی میتواند یک عامل بسیار آسیبپذیر باشد. براساس نتایج، در گروه علت، ارکان نهادی و اقتصادی تأثیرگذارترین عواملیاند که میتوانند برای مدیریت زیستبوم مشکلساز باشند و آن را به چالش بکشند. مقایسۀ این مطالعه با دیگر مطالعات مرتبط، برای درک بهتر مدیریت اکوسیستم و شاخصهای آن و همچنین توانمندیها و محدودیتهای روشها و رویکردهای مختلف مفید خواهد بود. برخی از جنبههای ممکن برای مقایسه عبارتاند از:
6- نتیجهگیری در این مطالعه از یک چارچوب سه فازی استفاده شده است. در فاز اول، شاخصهای مختلف مرتبط با مدیریت زیستبوم شناسایی و با بررسی پژوهشها و نظر کارشناسان، نهایی میشوند. در فاز دوم، با استفاده از FDM، مهمترین شاخصها در هر رکن از EM رتبهبندی شدهاند. در فاز سوم، از رویکرد دیمتل فازی برای تحلیل ارکان، برای درک اهمیت آنها و برای مدیریت زیستبوم استفاده و رابطۀ علتومعلولی بین عوامل ایجاد میشود. تجزیه و تحلیل مدیریت زیستبوم با تکنیک دیمتل فازی نشان داد که رکن نهادی، تأثیرات جدی و مهمی را بر دیگر ارکان شناساییشده دارد. همچنین، مشخص شد که رکن اقتصادی دومین عامل تأثیرگذار است. با استفاده از FDM، به ترتیب شاخصهای علم و فناوری و نوآوری بهعنوان مهمترین شاخصها در رکن اقتصادی، شاخصهای کیفیت هوا، تصفیۀ پسماند و بهرهوری انرژی در رکن محیطزیست، شاخصهای فقر، سلامت، ایمنی و امنیت در رکن اجتماعی و شاخصهای اشتراک شفاف اطلاعات و ثبات سیاسی در رکن نهادی، مهمترین و تأثیرگذارترین شاخصهای مدیریت زیستبوم شناسایی شدهاند. از نوآوریهای این مطالعه که تمایز دقیق و روشنی را بین این مطالعه و هر مطالعۀ مرتبط دیگری ایجاد میکند، ارائۀ یک چارچوب مناسب برای تحلیل مدیریت زیستبوم، همچنین ترکیب رویکردهای دلفی فازی و دیمتل فازی است که در زمینۀ مدیریت اکوسیستم نوآورانه است؛ زیرا امکان شناسایی و اولویتبندی شاخصها را فراهم میکند. از دیگر نوآوریهای این پژوهش، استفاده از مجموعههای فازی برای مقابله با ابهام نظرهای کارشناسان و ترکیب منطق فازی است؛ زیرا استفاده از منطق فازی در رویکردها میتواند به کنترل عدم قطعیت و نبود دقت ذاتی در شناسایی و اولویتبندی شاخصهای مدیریت اکوسیستم کمک کند و به نتایج دقیقتر و مطمئنتری منجر شود. درنتیجه، با شناسایی و اولویتبندی مهمترین شاخصها، رویکردها میتوانند به بهبود اثربخشی مدیریت اکوسیستم کمک کنند؛ زیرا تصمیمگیرندگان میتوانند منابع و تلاشهای خود را بر حوزههایی متمرکز کنند که بیشترین اهمیت را دارند. همچنین استفاده از شاخصها و رویکردهای استانداردشده، امکان مقایسۀ بین اکوسیستمهای مختلف را فراهم میکند و بینشهایی را دربارۀ شباهتها و تفاوتها در نیازهای مدیریتی آنها ارائه میدهد. بهعلاوه استعلام نظر کارشناسان دربارۀ تعیین روابط متقابل بین ارکان مدیریت زیستبوم و استفاده از دیدگاههای کارشناسان و دانشگاهیان برای شناسایی مهمترین و تأثیرگذارترین شاخصهای مدیریت زیستبوم، از دیگر نوآوریهای این پژوهش است. در حالی که شناسایی و اولویتبندی شاخصهای مدیریت اکوسیستم با استفاده از رویکردهای دلفی فازی و دیمتل فازی میتواند مزایای متعددی داشته باشد، محدودیتهایی نیز برای تحقیق وجود داشت. این محدودیتها عبارتاند از:
برای رفع این محدودیتها و پیشبرد بیشتر تحقیق در این زمینه، برخی از پیشنهادهای آینده میتواند شامل موارد زیر باشد:
کمبود سرمایهگذاری و بودجه در علم و فناوری، تحولات اقتصادی را تضعیف کرده است؛ بنابراین، دولتها باید شرایط مساعدی را ازطریق علم و فناوری و سیاستهای نوآوری ایجاد و در عین حال بخش خصوصی را به نوآوری، انطباق و پذیرش تشویق کنند. همزمان، دولتها باید بر طراحی اکوسیستمی سرمایهگذاری کنند که سرمایهگذاری در علم و فناوری را تسهیل میکند؛ بهگونهای که نهتنها ابداع را تسریع کند، اجازه دهد نوآوریها سریعتر وارد بازار شوند. راهحلهای پیشنهادی برای بهبود شاخصهای زیستمحیطی مانند کیفیت هوا، افزایش تولید سوختهای تجدیدپذیر و انرژی پاک، صرفهجویی و بهرهوری انرژی و حملونقل سازگار با محیطزیست است. در رکن اجتماعی، 5 راه مؤثر برای کاهش فقر در جهان، توسعه و اجرای سیاستها و برنامههای رشد اقتصادی سریع و پایدار، ایجاد و بهبود دسترسی به مشاغل، توسعۀ تدریجی سیستمهای حمایت اجتماعی و دسترسی به فناوری و نوآوری بیان شده است. همچنین، دولتها و دیگر ذینفعان باید بهطور مستمر، مراقب خطراتی باشند که امنیت ساکنان و شهروندانشان را در چهار حوزۀ متقاطع امنیت فیزیکی، دیجیتال، اقتصادی و اجتماعی تهدید میکند. در رکن نهادی موفقیت عوامل اجرای شفافیت دادههای باز، شامل جنبههای سیاسی و قانونی، جنبههای فنی و ارزیابی آمادگی و پیشرفت است.
[i] Ecosystem Management [ii] Gomes et al. [iii] Schaafsma et al. [iv] Multi-Criteria Decision Making [v] Chen and Lin [vi] Decision-Making Trial and Evaluation Laboratory [vii] Hosseini et al. [viii] Muñoz Diaz et al. [ix] Fuzzy Delphi Method [x] Fareg et al. [xi] Marlina et al. [xii] Bui et al. [xiii] Cameron Devitt et al. [xiv] Meffe et al. [xv] Padilla-Rivera et al. [xvi] Vaishnavi and Suresh [xvii] Olugu et al. [xviii] Singh and Sarkar [xix] Kuzu [xx] Jindal et al. [xxi] Lin et al. [xxii] Wang [xxiii] Anastasiadou et al. [xxiv] Zhang et al. [xxv] Iqbal et al. [xxvi] Calicioglu and Bogdanski [xxvii] Eustachio et al. [xxviii] García-Melón et al. [xxix] Liu et al. [xxx] Hak et al. [xxxi] Kondyli [xxxii] Doody et al. [xxxiii] Golusin and Ivanović [xxxiv] Kotwal et al. [xxxv] Alfsen and Greaker [xxxvi] Fraser et al. [xxxvii] Choi and Sirakaya [xxxviii] Spangenberg [xxxix] United Nations [xl] Dormoy and Lavoux [xli] Tseng et al. [xlii] Ebrahimi and Bridgelall [xliii] Simple Center of Gravity Method [xliv] Padilla et al. [xlv] Shen et al. [xlvi] Opricovic and Tzeng [xlvii] Network Relationship Map [xlviii] Sarmad et al. [xlix] Content Validity Ratio [l] Content Validity Index [li] Lawshe [lii] Influential Relations Map [liii] Mirosław-Świątek et al. [liv] causal variable [lv] an effect [lvi] Mistry & Berardi [lvii] Song & Chung [lviii] Maes et al. [lix] Pascual et al. [lx] Sitas et al. [lxi] Ruckelshaus et al. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Alfsen, K. & Greaker, M. (2007). From natural resources and environmental accounting to construction of indicators for sustainable development. Ecological Economics, 61(4), 600-610. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2006.06.017. Anastasiadou, K. Gavanas, N. Pyrgidis, C. Pitsiava-Latinopoulou, M. (2021). Identifying and Prioritizing Sustainable Urban Mobility Barriers through a Modified Delphi-AHP Approach. Sustainability. 13(18), 10386. https://doi.org/10.3390/su131810386. Bui, T. D., Tsai, F. M., Tseng, M. L., & Ali, M. H. (2020). Identifying sustainable solid waste management barriers in practice using the fuzzy delphi method. Resources, Conservation and Recycling, 154(4), https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2019.104625 Calicioglu, Ö. & Bogdanski, A. (2021). Linking the bioeconomy to the 2030 sustainable development agenda: Can SDG indicators be used to monitor progress towards a sustainable bioeconomy? New Biotechnology, 61(6), 40-49. https://doi.org/10.1016/j.nbt.2020.10.010. Cameron Devitt, S.E., J. R. Seavey, S. Claytor, T. Hoctor, M. Main, O. Mbuya, R. Noss, C. Rainyn. (2012). Florida Biodiversity Under a Changing Climate. Florida Climate Task Force. Chen, T. & Lin, C. (2022). An FGM decomposition-based fuzzy MCDM method for selecting smart technology applications to support mobile health care during and after the COVID-19 pandemic. Applied soft computing, 121(1), 108758. https://doi.org/10.1016/j.asoc.2022.108758. Choi, H.C. & Sirakaya, E. (2006). Sustainability indicators for managing community tourism. Tourism Management, 27(6), 1274-1289. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2005.05.018. Doody, D. & Kearney, P. & Barry, J. & Moles, R. & O'Regan, B. (2009). Evaluation of the Q-method as a method of public participation in the selection of sustainable development indicators. Ecological Indicators, 9 (6), 1129-1137. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2008.12.011. Dormoy, C. & Lavoux T. (1998). Testing United Nations Indicators of Sustainable Development - Report produced by France: Summary of results. Institut Francais De L'environnement. Ebrahimi, S. & Bridgelall, R. (2021). A fuzzy Delphi analytic hierarchy model to rank factors influencing public transit mode choice: A case study. Research in Transportation Business & Management, 39, 100496. https://doi.org/10.1016/j.rtbm.2020.100496. Eustachio, J. Caldana, A., Liboni, L. & Martinelli, D. (2019). Systemic indicator of sustainable development: Proposal and application of a framework. Journal of Cleaner Production, 241, 118383. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.118383 Fareg, F., Zare Mehrjerdi, T., Saleh Owlia, M. (2023). Investigating the factors affecting customer satisfaction using fuzzy Delphi and system dynamics approaches. Production and Operations Management University of Isfahan, 13(4), 2423-6950. https://doi.org/10.22108/pom.2022.133407.1440. Fraser, E., Dougill, A., Mabee, W., Reed, M. & McAlpine, P. (2006). Bottom up and top down: Analysis of participatory processes for sustainability indicator identification as a pathway to community empowerment and sustainable environmental management. Journal of Environmental Management, 78(2), 114-127. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2005.04.009. García-Melón, M., Gómez-Navarro, T. & Acuna-Dutra, S. (2012). A combined ANP-delphi approach to evaluate sustainable tourism. Environmental Impact Assessment Review, 34, 2012, 41-50. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2011.12.001. Golusin, M. & Ivanović, O. (2009). Definition, characteristics and state of the indicators of sustainable development in countries of Southeastern Europe. Agriculture, Ecosystems & Environment, 130(1–2), 67-74. https://doi.org/10.1016/j.agee.2008.11.018. Gomes, L., Facin, A., Leal, L., Zancul, E., Salerno, M. & Borini, F. (2022). The emergence of the ecosystem management function in B2B firms. Industrial Marketing Management, 102(2), 465-487. https://doi.org/10.1016/j.indmarman.2021.12.015. Hak, T. Kovanda, J., Weinzettel, J. (2012). A method to assess the relevance of sustainability indicators: Application to the indicator set of the Czech Republic's Sustainable Development Strategy. Ecological Indicators, 17(2012), 46-57. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2011.04.034. Hosseini, S., Paydar, M. M. & Hajiaghaei-Keshteli, M. (2021). Recovery solutions for ecotourism centers during the Covid-19 pandemic: Utilizing Fuzzy DEMATEL and Fuzzy VIKOR methods. Expert Systems with Applications, 185(6), 115594. https://doi.org/10.1016/j.eswa.2021.115594. Iqbal, A. Abdullah, Y. Nizami, A.S. Sultan, I.A. Sharif, F. (2022). Assessment of Solid Waste Management System in Pakistan and Sustainable Model from Environmental and Economic Perspective. Sustainability, 14(19), 12680. https://doi.org/10.3390/su141912680. Jindal, A. Sharma, S. K., Sangwan, K. S. & Gupta, G. (2021). Modelling Supply Chain Agility Antecedents Using Fuzzy DEMATEL. Procedia CIRP, 98(2), 436-441. https://doi.org/10.1016/j.procir.2021.01.130. Kondyli, J. (2010). Measurement and evaluation of sustainable development: A composite indicator for the islands of the North Aegean region, Greece. Environmental Impact Assessment Review, 30(6), 347-356. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2009.08.006. Kotwal, P.C. Omprakash, M.D. Sanjay Gairola, Dugaya. D. (2008). Ecological indicators: Imperative to sustainable forest management. Ecological Indicators, 8(1), 104-107. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2007.01.004. Kuzu, A. (2021). Risk analysis of break-in-two accident of ships using fuzzy DEMATEL method. Ocean Engineering, 235(3), 109410. https://doi.org/10.1016/j.oceaneng.2021.109410. Law, E. A., Bryan, B. A., Meijaard, E., Mallawaarachchi, T., Struebig, M. J., Wilson, K. A., ... & Possingham, H. P. (2017). Ecosystem services from a degraded peatland of Central Kalimantan: implications for policy, planning, and management. Ecosystem Health and Sustainability, 3(6), 1-17. https://doi.org/10.1890/13-2014.1. Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology, 28(4), 563-575. https://doi.org/10.1111/j.1744-6570.1975.tb01393.x Lin, C.J. Belis, T.T. Caesaron, D. Jiang, B.C. Kuo, T.C. (2020). Development of Sustainability Indicators for Employee-Activity Based Production Process Using Fuzzy Delphi Method. Sustainability, 12(16), 6378. https://doi.org/10.3390/su12166378. Liu, C., Tzeng, G., Lee, M. (2012). Improving tourism policy implementation – The use of hybrid MCDM models. Tourism Management, 33(2), 413-426. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2011.05.002. Liu, F. Dai, E. Yin, J. (2023). A Review of Social–Ecological System Research and Geographical Applications. Sustainability, 15(8), 6930. https://doi.org/10.3390/su15086930. Maes, J., Liquete, C., Teller, A., Erhard, M., Paracchini, M. L., Barredo, J. I., et al. (2016). An indicator framework for assessing ecosystem services in support of the EU Biodiversity Strategy to 2020. Ecosystem Services, 17(2016), 14-23. https://doi.org/10.1016/j.ecoser.2015.10.023. Marlina, E., Hidayanto, A., & Purwandari, B. (2022). Towards a model of research data management readiness in Indonesian context: An investigation of factors and indicators through the fuzzy delphi method. Library & Information Science Research, 44(1), 101141. https://doi.org/10.1016/j.lisr.2022.101141. Meffe, G., Nielsen, L., Knight, R., Schenborn, D. (2002). Ecosystem Management: Adaptive, Community-Based Conservation. Bibliovault OAI Repository, the University of Chicago Press. Mirosław-Świątek, D., Popielski, P., Śliwiński, P., Cwalina, T., Skutnik, Z. (2021). Analysis of factors influencing levee safety using the DEMATEL method. PLOS ONE, 16(9), e0255755. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0255755. Mistry, J. & Berardi, A. (2016). Bridging indigenous and scientific knowledge. Science, 352(6291), 1274-1275. https://doi.org/10.1126/science.aaf1160. Muñoz Diaz, M., & Pineda, S., & Morales, J.M. (2022). A bilevel framework for decision-making under uncertainty with contextual information. Omega, 108(3), 102575. 10.1016/j.omega.2021.102575. https://doi.org/10.1016/j.omega.2021.102575. Olugu, E., Mammedov, Y. D., Ee Young, J. C. & Yeap, P.S. (2021). Integrating Spherical fuzzy Delphi and TOPSIS technique to identify indicators for sustainable maintenance management in the Oil and Gas industry. Journal of King Saud University - Engineering Sciences, 10.1016. https://doi.org/10.1016/j.jksues.2021.11.003. Opricovic, S. & Tzeng, G. (2003). Defuzzification within a Multicriteria Decision Model. International Journal of Uncertainty, Fuzziness and Knowledge-Based Systems, 11(5), 635-652. https://doi.org/10.1142/S0218488503002387 Padilla-Rivera, A., do Carmo, B.B.T., Arcese, G., Merveille, N. (2021). Social circular economy indicators: selection through fuzzy Delphi method. Sustain. Prod. Consum, 26(2021), 101–110. https://doi.org/10.1016/j.spc.2020.09.015. Pascual, U., Balvanera, P., Díaz, S., Pataki, G., Roth, E., Stenseke, M., et al. (2017). Valuing nature's contributions to people: the IPBES approach. Current Opinion in Environmental Sustainability, 26-27(2017), 7-16. https://doi.org/10.1016/j.cosust.2016.12.006 Ruckelshaus, M., McKenzie, E., Tallis, H., Guerry, A., Daily, G., Kareiva, P., et al. (2015). Notes from the field: lessons learned from using ecosystem service approaches to inform real-world decisions. Ecological Economics, 115(2015), 11-21. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2013.07.009. Sarmad, Z., Bazargan, A., Hejazi, E. (2007). Research methods in behavioral science. Tehran: Agah press. Schaafsma, M., Eigenbrod, F., Gross-Camp, N., Hutton, C., Nunan, F., Schreckenberg, K, et al. (2021). Trade-off decisions in ecosystem management for poverty alleviation. Ecological Economics, 187(C), 107103. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2021.107103. Shen, Y. C., Chang, S., Lin, G. T.R., Yu, H. (2010). A hybrid selection model for emerging technology. Technol Forecast Soc Change, 77(1), 151–166. https://doi.org/10.1016/j.techfore.2009.05.001. Singh, P.K., Sarkar, P. (2020). A framework based on fuzzy Delphi and DEMATEL for sustainable product development: a case of Indian automotive industry. J. Clean. Prod, 246(2020), 118991. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.118991. Sitas, N., Harmackova, Z. V., Anticamara, J. A., Arneth, A., Badola, R., Biggs, R.,et al. (2019). Exploring the usefulness of scenario archetypes in science-policy processes: experience across IPBES assessments. Ecology and Society, 24(3), 35. https://www.jstor.org/stable/26796993. Song, J.Y. Chung, E.-S. (2017). A Multi-Criteria Decision Analysis System for Prioritizing Sites and Types of Low Impact Development Practices: Case of Korea. Water, 9(4), 291. https://doi.org/10.3390/w9040291 Spangenberg, J. H. (2002). Environmental space and the prism of sustainability: Frameworks for indicators measuring sustainable development. Ecological Indicators, 2(3), 295-309. https://doi.org/10.1016/S1470-160X(02)00065-1 Tseng, Y., Huang, Y., Li, M. & Jiang, Y. (2022). Selecting Key Resilience Indicators for Indigenous Community Using Fuzzy Delphi Method. Sustainability, 14(4), 2018. https://doi.org/10.3390/su14042018. United Nations. (2001). Indicators of Sustainable Development: Framework and Methodologies. New York Vaishnavi, V., Suresh, M. (2020). Assessment of healthcare organizational readiness for change: a fuzzy logic approach. J. King Saud Univ. - Eng. Sci, 34, (3), 189-197. https://doi.org/10.1016/j.jksues.2020.09.008. Wang, R. (2022). Fuzzy-based multicriteria analysis of the driving factors and solution strategies for green infrastructure development in China. Sustainable Cities and Society, 82(3),103898. https://doi.org/10.1016/j.scs.2022.103898. Zhang, C. Tang, L. Zhang, J. (2023). Identifying Critical Indicators in Performance Evaluation of Green Supply Chains Using Hybrid Multiple-Criteria Decision-Making. Sustainability. 15(7), 6095. https://doi.org/10.3390/su15076095 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 818 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 827 |