سنخ‎‍شناسی الگوهای روسپیگری در مشهد

مقدمه و بیان مسئله

روسپیگری در جنوب آسیا، مانند کشورهای اروپایی و غربی سابقۀ طولانی دارد و تقریباً تمام دنیا آن را به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم تجربه کرده‌اند (Jan Butt et al., 2021). ایران نیز در این مورد مستثنا نیست؛ به‌طوری که روسپیگری در ایران از زمان هخامنشیان تا به امروز شایع بوده است و تقریباً در بیشتر ادوار تاریخی، آن را  عملی ناپسند و غیرقانونی می‎‍دانسته‎‍اند (Floor, 2008). روسپیگری به معنای هر عمل جنسی در مقابل پول است (Webster, 2022). روسپیان ممکن است مرد، زن و یا افراد دوجنسیتی باشند. مرزهای کار جنسی مبهم است و می‎‍توان آن را از نمایش‎‍های اروتیک بدون رابطۀ فیزیکی با مشتری تا رابطۀ جنسی بدون حفاظت و پرخطر با مشتریان زیاد در نظر گرفت (Harcourt & Donovan, 2005). روسپی‎‍ها براساس انواع شناخته‌شده در سراسر جهان، در طبقه‎‍بندی‎‍های مختلفی قرار می‎‍گیرند؛ با این ‌حال، بیشتر این اشکال ممکن است در کشورها متفاوت باشد. هرچند بر پایۀ یافته‎‍های اندک پژوهشی نمی‎‍توان در زمینۀ شیوع، یا نرخ رشد آن در ایران نتیجه‎‍گیری کرد، اما الگوی روسپیگری در ایران، به‌لحاظ عوامل اجتماعی (مانند وضعیت آموزش، پیشینۀ خانوادگی و لایه‌های اجتماعی)، شباهت زیادی با الگوی متوسط جهانی (به ‌غیر از کشورهای آفریقایی، کشورهای فقیر جنوب شرق آسیا و آمریکای لاتین) دارد (مدنی قهفرخی، ۱۳۹۰)؛ ازجمله اینکه، بیشتر روسپیان به‌لحاظ اجتماعی، پیشینۀ فردی و خانوادگی ناهنجاری داشته‌اند (Yoosefi Lebni et al., 2021؛ باقری و دیگران، 1400؛ موحد و دیگران، 1399)، بیشتر آنها سابقۀ تجاوز، سوءاستفاده، آزار جنسی یا فرار از خانه را در کودکی داشته‌اند (Slim et al., 2020؛ Karandikar et al., 2013؛ میرابی و فولادیان، 1398؛ فتحی‎‍پور، 1394)، پایین‌بودن میزان تحصیلات و مهارت‌های شغلی، از دیگر وجوه مشترک روسپیان در ایران و دیگر کشورهاست (Allahqoli & Rahmani, 2017 ؛ Rostamzadeh et al., 2016 ؛ هاشمی‎‍فرد و حسنی، 1399؛ قربانی و دیگران، 1396). در عین ‌حال روسپیگری در ایران، تفاوت‌های مهمی با دیگر کشورها دارد؛ ازجمله اینکه الگوی کار روسپیگری در ایران فردی است و به معنای اقتصادی، بازار روسپیگری گروهی و سازمانی کاملاً شکل نگرفته است (مدنی قهفرخی، 1390)، همچنین سیاست جنایی تقنینی ایران، رویکرد ممنوعیت و جرم‌انگاری کامل را در قبال این پدیده برگزیده است؛ اما با بررسی قوانین، متوجه می‎‍شویم که قوانین روشنی در زمینۀ برخورد با روسپیگری وجود ندارد (قنبری و دیگران، 1401؛ هاشمی‎‍فرد و حسنی، 1399). در ایران به‌دلیل تکذیب و انکار پدیدۀ روسپیگری از سوی جمهوری اسلامی (Mohebbi, 2005)، آمار دقیق و رسمی از تعداد و وضعیت آنها وجود ندارد. آمارهای غیررسمی نشانگر شیوع این مسئلۀ اجتماعی در سنین پایین است که زنگ خطری جدی برای جامعه محسوب می‌شود. طبق گفتۀ معینی[1] «در مدت ۷ سال، متوسط سن فحشا در سال 90 از ۲۸ سال، به زیر ۲۰ سال رسیده و در حال حاضر این سن تا ۱۳ سالگی کاهش پیدا ‎‍کرده ‎‍است»، همچنین دکتر حبیب‌الله مسعودی فرید بیان کرده‎‍ است که «براساس آمار‌های مراکز بازپروری سازمان بهزیستی، ۱۰ تا ۱۲درصد زنان خیابانی متأهل‌اند (خبرگزاری اقتصاد میهن، 1398). از سوی دیگر، استان خراسان رضوی در سال 1390 رتبۀ نخست در میزان روسپیان پذیرش‌شده در کشور را دارد؛ به‌طوری‌ که شاهد رشد 32.5درصدی در تعداد زنان و دختران آسیب‌دیده در سال 90، نسبت‌به سال 88 در شهر مشهد هستیم (فولادیان، 1393). در همین راستا و طبق آمارهای موجود در سازمان بهزیستی کشور، بیش از نیمی از افرادی که در سال 1399 از مراکز حمایت و بازپروری زنان و دختران آسیب‌دیدۀ اجتماعی خدمت گرفته‎‍اند، مربوط به استان خراسان رضوی بوده‎‍اند (آمارنامۀ سازمان بهزیستی کشور، 1399). علاوه بر روند افزایشی شیوع و بروز روسپیگری، شاهد تغییر الگوی آن نیز هستیم؛ برای نمونه پژوهش‎‍هایی که تا به‌ حال انجام شده ‎‍است، به‌طور کلی الگوهای روسپیگری را به شکل خیابانی، خانۀ ‎‍تیمی، تلفنی و اینترنتی طبقه‎‍بندی کرده‎‍اند (بهاری و گلشن فومنی، 1392؛ شجاع کاظمی و مؤمنی ‌جاوید، 1393؛ کامرانی فکور، 1381؛ عبدالصمدی، 1356)؛ در حالی‌ که براساس مطالعات اکتشافی محقق، امروزه شاهد مدل‎‍های جدیدی از الگوی روسپیگری هستیم که تاکنون پژوهشی در سال‎‍های اخیر در ایران انجام نشده ‎و الگوهای جدید را بررسی نکرده است.

با توجه ‌به اینکه هدف از سنخ‌شناسی، توصیف دقیق از وضع موجود است (و نه تبیین آن)، این توصیف و شناخت طبقه‎‍بندی‌شده، زمینه را برای تبیین پدیده و سپس پیش‎‍بینی تحولات آینده و کنترل آنها فراهم می‎‍آورد. درنهایت این پژوهش به‌دنبال پاسخ به این سؤال است: «الگوهای روسپیگری در مشهد چیست؟»

مروری بر تحقیقات پیشین

با توجه ‌به معیارهای اجتماعی و مذهبی و تابوبودن امر روسپیگری در ایران (Dezhamkhooy & Papoli-Yazdi, 2020)، انجام پژوهش در این حوزه با دشواری همراه است. به‌طورکلی بیشتر پژوهش‎‍های اجتماعی مرتبط با روسپیگری، در دسته‎‍های ذیل قرار می‌گیرند: علل و پیامدهای روسپیگری (موحد و دیگران، 1399؛ میرابی و فولادیان، 1398؛ شکربیگی و دیگران، 1396؛ مدنی قهفرخی، 1390) و یا پدیدارشناسی و تجربۀ زیستۀ روسپیگری (باقری و دیگران، 1400؛ قربانی و دیگران، 1396؛ ربانی خوراسگانی و قانع عزآبادی، 1394). متأسفانه پژوهشی انجام نشده ‎‍است که به‌طور خاص، الگوها و سنخ‎‍های روسپیگری را بیان کند. در ادامه پژوهش‎‍های داخلی (از سال 1390 به بعد) و خارجی (از سال 2010 به بعد) را معرفی می‌کنیم که بیشترین ارتباط را با موضوع پژوهش دارند.

مدنی قهفرخی (1390)، انواع روسپیگری را براساس شیوۀ کار، در پنج گروه مشخص طبقه‌بندی کرد: 1- زنانی که انفرادی کار می‌کنند و سازمان‌یافته نیستند؛ - آنانی که خانه‌های سازمان‌یافته دارند؛ 3- گروهی که در منازل مستقل و اعیان‌نشین خود فعالیت دارند؛ 4- گروهی که ازطریق تلفن و فهرست، مشتریان را جذب می‌کنند و 5- زنانی که در ظاهر، کارهای مشروع مثل فروشندگی دارند؛ اما به روسپیگری پنهانی مشغول‌اند. طبقه‎‍بندی روسپیان براساس محل یافتن مشتری، دسته‎‍بندی‎‍ است که بهاری و گلشنی فومنی (1392)، آن را ارائه دادند. این طبقات در 6 دستۀ مشخص شامل روسپیان تلفنی، خیابانی، دوستان، فامیلی، اینترنتی و خانۀ تیمی است (بهاری و گلشن فومنی، 1392). همچنین لاریجانی و میرحسینی (1398)، براساس نوع فعالیت روسپیان، سه طبقه‎‍بندی از تن‌فروشی را ارائه می‌دهند: 1- تن‌فروشی معامله‌گرانه (تن‌فروشی برای رفع نیاز و مسائل موجود در زندگی و تأمین مواد مخدر)؛ 2- تن‌فروشی هنجارسازی‌شده (رعایت هنجارهایی ازجمله ارضانشدن، ارتباط‌نداشتن با مردان جوان و صیغه‌شدن و ارتباط با افراد مشخص به این منظور که از معنای متعارف تن‌فروشی به‌ دور باشند)؛ 3- تن‌فروشی بازاندیشانه (انجام کنش‎‍هایی همچون توبه، شست‌وشوی بدن، گریه برای کاهش فشارهای روانی گناه و ترس از عقوبت الهی). اختیاری و اجباری‌بودن، اساس طبقه‎‍بندی است که رستم‌زاده و همکاران (2016)، آن را بررسی و به دو مدل روسپیگری اشاره کرده‎‍اند: 1- روسپیگری توافقی و 2- روسپیگری اجباری که تفاوت اصلی این دو در این است که روسپیان توافقی، ضریب هوشی، توانایی بدنی و عزت‌نفس بالایی دارند، مستقیماً درآمد کسب می‌کنند و درآمدشان گاهی بسیار زیاد است. روسپیان خیابانی، روسپیان مرتبط با خاله و روسپیان تلفنی، جزء این دسته قرار می‎‍گیرند. در حالی ‎‍که تن‌فروشی اجباری روسپی‎‍ها، ارتباط مستقیمی با مشتریان و نیز درآمد چندانی ندارد؛ زیرا بخش چشمگیری از درآمد آنها صرف تدارکات، روسپی‎‍‎‍خانه‎‍ها و دیگر بازیگران درگیر می‎‍شود. درواقع آنها به‌عنوان برده‎‍های جنسی دیده می‎‍شوند و سود حاصل از کارشان سمت دلالان فاسد می‎‍رود. این دسته از روسپیان که معمولاً سن و سواد کمتری دارند و از خانواده‎‍های فقیرند، مورد استثمار قاچاقچیان و دلالان قرار می‎‍گیرند. گردشگری جنسی، پورنوگرافی و قاچاق جنسی، جزء این دسته‌اند ( Rostamzadeh et al., 2016).

بالفور و آلن[2] (2014)، کارگران جنسی[3] را براساس میزان طرد اجتماعی به شش دسته تقسیم کرده‌اند که عبارت‌اند از: کارگران جنسی به‌عنوان قربانیان قاچاق جنسی[4] (بیشترین طرد اجتماعی)، کارگران جنسی خیابانی[5]، کارگران جنسی خارج از خیابان[6] (که شامل کسانی است که در روسپی‎‍خانه‎‍ها، هتل‎‍ها، خانه‎‍ها، سوناها کار می‎‍کنند و محیط ایمن‎‍تری دارند)، کارگران جنسی مهاجر[7]، کارگران جنسی مرد و تراجنسیتی‎‍ها[8] .در شیلی، کار جنسی به‌طور مخفیانه در مکان‌های مختلف انجام می‌شود. بلمارو دیگران[9] (2018) در مطالعه‌ای، هفت نوع مکان را شناسایی کرند که منعکس‌کنندۀ کار جنسی در شیلی‌اند: کلوپ‌های شبانه، کافه‎‍ها و کاباره‎‍ها، روسپی‎‍خانه‎‍ها، هتل‎‍ها، خیابان و بزرگراه‎‍ها، سالن‎‍های ماساژ و اقامتگاه‌های خصوصی. سندرز و دیگران[10] (2018) ازطریق اینترنت، تبلیغات و یا خدمات جنسی دسته‌بندی را از افراد ارائه می‎‍دهند که شامل موارد زیر است: کارگران جنسی مستقل یا اسکورت[11]، کار در آژانس[12]، دوربین وب[13]، تلفن، روسپی‌خانه[14]، روسپی خیابانی، رقص نامتعارف[15]، فیلم بزرگ‌سالان[16]، ماساژ جنسی و بی‎‍دی‎‍اس‎‍ام[17]. داوی و دیگران[18] (2019) در پژوهش خود، در یک طبقه‎‍بندی، به کارگران جنسی زن سیار اشاره کرده‎‍اند. آنها به این نتیجه رسیده‎‍اند که تحرک مکانی (نقل ‌مکان) زنان کارگر جنسی در زیمبابوه، بین 2013 و 2016 افزایش پیدا کرده ‎‍است و 5 مدل از کارگران جنسی سیار شامل موارد زیر می‌شوند: 1- کارگرانی که همراه با مشتریان مسافرت می‎‍کنند؛ 2- کارگرانی که برای انجام کار جنسی به مسافت‎‍های طولانی و در سطح بین‎‍المللی سفر می‎‍کنند؛ 3- کارگرانی که کار جنسی می‌کنند و برای دلایل دیگری به مسافرت می‎‍روند؛ 4- کارگرانی که در مسافت کوتاه، برای دوره‎‍های زمانی کوتاه مسافرت می‎‍کنند؛ 5- جابه‌جایی کارگران در داخل شهر. اسکال (2020) در پژوهش خود سنخ‌شناسی روابط شوگری[19] (رابطۀ دختر / پسر با مرد/زن سن بالای ثروتمند (شوگرددی و شوگرمامی)، یک مدل روسپیگری را با عنوان شوگر روسپی[20] بررسی کرده است. این نوع روابط برخلاف دیگر روابط شوگری، رابطۀ عاطفی کم‌رنگی دارد. این افراد همانند طبقات دیگر، شوگرددی یا شوگرمامی دارند و ازطریق آنها حمایت مالی می‎‍شوند؛ اما رابطۀ با آنها همانند رابطه با مشتریانشان است؛ برای ‌مثال، عشق و علاقه‌ در این نوع روابط کم‌رنگ است و یا در رابطۀ جنسی از کاندوم استفاده می‎‍شود. جان بات و دیگران[21] (2021) نیز، با هدف کشف آخرین روندهای رواج روسپیگری، نمونه‎‍های جدید تن‌فروشی را در لاهور با عناوین روسپی‎‍خانه‎‍های سنتی، روسپی‎‍خانه‎‍های مدرن، اسکورت انفرادی یا دختران تلفنی، آژانس اسکورت، مراکز ماساژ، زنان خیابانی، شبکه‎‍های اجتماعی و وب‌سایت‎‍ها شناسایی کرده‌اند.

بررسی تحقیقات انجام‌شده نشان می‎‍دهد پژوهش‎‍هایی که در داخل انجام شده ‎‍است، به‌روز نیست و ما امروزه با الگوهای جدیدی از روسپیگری مواجهیم. همچنین مدل‎‍ها و الگوهایی که در تحقیقات خارجی اشاره شد، به‌دلیل متفاوت‌بودن زمینه‎‍های گوناگون فرهنگی و حقوقی و سیاسی کشورها، تفاوت‎‍هایی با الگوهای داخلی دارد؛ بنابراین با وجود مطالعات موجود، همچنان به‌روزکردن این دسته‌بندی‌ها، خصوصاً براساس فرهنگ هر جامعه نیاز است.‌

روش تحقیق

این پژوهش با رویکرد کیفی، با روش تیپ ایده‎‍آل وبر[22] و با تکنیک مصاحبه‎‍های عمیق، طبقه‎‍بندی و سنخ‎‍شناسی را از الگوهای روسپیگری ارائه کرده ‎‍است. تیپ ‎‍ایده‎‍آل «ابزاری است که از رهگذر آن، رویدادها و جریان‎‍های اجتماعی را با استفاده از فهم تفسیری، درک می‎‍کنیم» (کرایب، 1395: 104) و واژۀ «ایده‎‍آل»، هیچ ارتباطی با قضاوت ارزشی ندارد (وبر، 1382: 70). بازسازی تیپ ‎‍ایده‎‍آل، غایت نهایی پژوهش علمی نیست، بلکه در حکم یک وسیله است که به کمک آن می‎‍توان مفاهیم را به‌دقت تعریف کرد و به گفتۀ آرون (1382)، با کاربرد مفاهیم دقیقاً تعریف ‎‍شده است که «می‎‍توان فاصلۀ موجود بین مفاهیم ذهنی و واقعیت را اندازه گرفت و با تلفیق مفاهیم گوناگون است که می‎‍توان یک واقعیت پیچیده را درک کرد».

جامعۀ مطالعه‌شده، تمام زنان روسپی در شهر مشهد است. نمونۀ بررسی‌شده، 27 نفر از آنهاست که به شیوۀ هدفمند و با بیشترین تفاوت انتخاب و تا رسیدن به اشباع داده‎‍ها، فرایند نمونه‎‍گیری ادامه داشته ‎‍است. به این منظور پس از مصاحبه با اولین شخص، متن مصاحبه تحلیل و انتخاب نمونۀ بعدی با توجه ‌به مصاحبۀ اول و رعایت بیشترین تفاوت از حیث سن، تحصیلات، جایگاه اجتماعی و اقتصادی و شیوه‎‍های انجام کار روسپیگری انجام شده ‎‍است. نظر به اینکه این تحقیق بخشی از طرح پژوهشی انجام‌شدۀ محققان برای سازمان بهزیستی استان خراسان رضوی است، مصاحبه‎‍ها در سال 1399 تا 1400 در مراکز قرنطینۀ بهزیستی و مراکز بهداشت انجام شده است. مدت‌زمان هر مصاحبه بین 2 تا 4 ساعت به طول انجامید و در اتاقی مجزا، بدون حضور هیچ یک از مسئولان و یا دوربین و به ‌دور از شلوغی انجام شد. محققان ابتدا با ارائۀ توضیحاتی دربارۀ موضوع پژوهش (ازجمله اینکه این یک کار پژوهشی است، اطلاعاتی از شما به مسئولان بهزیستی یا قرنطینه‎‍ها داده نخواهد شد، ما شما را اصلاً قضاوت نخواهیم کرد و اطلاعات شما کمک شایانی به جامعۀ علمی خواهد کرد)، اعتماد آنها را جلب کردند و در جهت رعایت اخلاق پژوهشی، در ابتدای شروع مصاحبه از مشارکت‎‍کنندگان اجازۀ ضبط صدا گرفته ‎‍و سپس بعد از پیاده‌سازی، معدوم شد. در جهت حفظ گمنامی مشارکت‎‍کنندگان، از شماره استفاده شد. مصاحبه‎‍ها با روایتی از دوران کودکی و خانوادۀ مشارکت‌کنندگان شروع و تا رسیدن به مرحلۀ روسپی‎‍شدن ادامه داشته است و برای رسیدن به گونه‎‍های مختلف (هدف این مقاله)، در حین مصاحبه چندین سؤال کلیدی ازجمله چگونگی نحوۀ انجام کار جنسی، نوع رابطه با مشتریان، میزان امنیت در کار، مکان انجام کار جنسی و... پرسیده شده ‎‍است. به‌طور کلی از معیارهای ارزیابی تحقیقات کیفی، برای ارزیابی گونه‎‍شناسی نیز استفاده می‌شود. محققان تلاش خواهند کرد تا با بیان و ثبت جزئیات مربوط به فرایندهای طی شده در انجام مصاحبه‌ها، قابلیت اطمینان و اعتبار گردآوری داده‌های مصاحبه با گروه هدف را فراهم کنند. به این ترتیب، برای افزایش قابلیت اطمینان و همچنین اعتبار داده‌های جمع‌آوری‌شده، تمهیداتی انجام شد، ازجمله افزایش کیفیت ضبط مصاحبه‌ها، مستندکردن مصاحبه‌ها به‌صورت متن و پیاده‌سازی کلمه‌به‌کلمۀ آنها، ثبت جزئیات مربوط به چگونگی مراحل انجام مصاحبه‌ها، اتکا به برساخته‌های خود زنان شرکت‎‍کننده در جلسات مصاحبه و نه برساخته‌های ساخته‌شده در ذهن محققان. همچنین برای تبعیت از راهبردهای ارائه‌شدۀ کراسول که شامل توصیفگری با اســتنباط پایین، زاویه‌بندی پژوهشــگر و درگیری طولانی‌مدت پژوهشگر با فضای پژوهشی است (کرسول، 1391: 201-220)، محققان در بخش یافته‎‍ها از نقل‌قول‎‍‎‍های مرتبط و زیادی استفاده ‎‍کرده‎‍اند. همچنین محققان با استادان و داوران بیرونی، دربارۀ مصاحبه‎‍های انجام‌شده به تبادل تجارب پرداختند و درنهایت، پژوهشگران درگیری طولانی‌مدتی با فضای پژوهشی داشته و پس از اعتمادسازی با مصاحبه‌شوندگان، به‌صورت مداوم از محیط و از نحوۀ رفتار و احساسات مصاحبه‎‍شوندگان دیدن کردند. روش تجزیه‌وتحلیل داده‎‍ها، براساس تیپ ‎‍ایده‎‍آل کنش و در بر گیرندۀ تیپ‎‍های ناب کنش است که براساس انگیزه‎‍های کنشگر انجام می‌شود (مانند کنش تأثیرگذار) (هکمن، 1391). در سطح گزارش، تیپ ‎‍ایده‎‍آل به هیچ ‎‍وجه مدعی بازتولید واقعیت نیست، بلکه وظیفۀ خود می‌داند که توصیف را به وسایل بیان صریح، دقیق و خالی از ابهام تجهیز کند (فروند، 1383: 65). تصدیق وبر مهم است و بیان می‌کند گزینش عناصری که برای ساختن تیپ‎‍های ‎‍ایده‎‍آل به‎‍ کار می‎‍رود، واحدی دلبخواهی است. اینکه چه چیزی برگزیده و برجسته شود و چه چیزی کم‌اهمیت گرفته شود، تا حدی تحت تأثیر انواع مسائلی و پرسش‎‍هایی است که بررسی و مطرح می‎‍شود؛ بنابراین، سخن‌گفتن از درستی یا نادرستی تیپ ‎‍ایده‎‍آل، چندان معنایی نخواهد داشت. محققان براساس هدف تحقیق و با در نظر گرفتن برخی متغیرها، ازجمله پایداری روابط، احساس امنیت جانی و مالی، داشتن روابط عاطفی، حق انتخاب در نوع رابطۀ جنسی، میزان استفاده از وسایل مراقبت‎‍های بهداشتی و... روسپیان را سنخ‌شناسی کرده‌‎‍اند. برای به دست آوردن الگوهای مختلف، محققان کار خود را با مجموعه داده شروع می‎‍کنند که در اینجا مصاحبه‎‍های روایتی‌اند؛ سپس روایت هر مشارکت‎‍کننده را بازسازی یا به‌عبارتی متن مصاحبه را براساس هدف و سؤال‎‍های تحقیق خلاصه می‎‍کنند. در گام بعد دسته‎‍بندی مشارکت‎‍کنندگان را ازنظر ویژگی‎‍های مشابه و متفاوت بررسی می‌کنیم؛ به‌طوری ‌که هر مشارکت‌کننده در یک نوع ایده‎‍آل قرار گیرد. در گام بعد، برای هر نوع ایده‌آل، نام و شرح مفصلی ارائه می‎‍شود؛ بعد از آن با استفاده از توصیف‎‍های نوع ایده‎‍آل، یک محقق مستقل (که تاکنون در تحلیل شرکت نکرده ‎‍است) سعی می‎‍کند موارد را در انواع ایده‎‍آل دسته‎‍بندی کند تا بررسی شود. تفسیر‎‍ها، داده‎‍ها را به‌اندازۀ کافی منعکس می‎‍کنند و در پایان، نوشتن مطالعه باید خلاصه‎‍ای از شباهت‎‍ها (و تفاوت‎‍ها) را در بین موارد هر نوع، در مقایسه با یکدیگر داشته باشد. در ادامه جدول زیر به‌طور خلاصه، توصیف مشارکت‌کنندگان را نشان می‎‍دهد.

جدول 1- سیمای مشارکت‌کنندگان

Table 1- Description of contributors

یافته‎‍های تحقیق

در این بخش الگوهای روسپیگری به دست آمده را بسط می‌دهیم. این الگوها شامل روسپیان بی‎‍خانمان، روسپیان پاتوق‎‍ها، خیابانی، صیغه‎‍ای، وابسته به خاله یا دایی، مستقل، تک‎‍پر، شبکه‎‍ای و شوگری است. همچنین در هر الگو به‌طور کامل، وضعیت متغیرهایی بررسی می‌شود که در بخش روش ذکر شد.

الگوهای روسپیگری

روسپیان بی‎‍خانمان

عده‎‍ای از زنان و دختران به دلایل متفاوتی، ازجمله فرارکردن از خانه، بی‎‍سرپرست/ بدسرپرست‌بودن، طردشدن از خانه و... بی‌سرپناه و بدون حامی می‎‍شوند. آنها که مکانی برای زندگی و پولی برای تأمین نیازهای اولیۀ خود ندارند، در خیابان‌ها آواره و سرگردان‌اند و برای اینکه بتوانند شب را در خانه‎‍ای به سر ببرند و در خیابان نمانند، با مردان وارد رابطۀ دوستی می‎‍شوند. درنهایت در قبال به‌ دست ‌آوردن سرپناه برای یک یا چند شب و غذا، مجبور به برقراری رابطۀ جنسی می‎‍شوند.

مشارکت‎‍کنندۀ اول: «بعد هادی بهم گفت اگه مکان می‌خوای برو با این پسره (مجتبی) دوست شو، هم پسر خوبیه، هم مکان داره. گفتم باشه و منم از خدا خواسته، رفتم پیش اون».

این اشخاص به ‌قصد هم‎‍خانه‌شدن با پسران متعدد، وارد رابطه می‎‍شوند تا شب بتوانند در مکانی بخوابند. آنها با رفتن به خانۀ پسران، مجبور به برقراری رابطۀ جنسی با آنها می‎‍شوند و گاهی به‌صورت گروهی به آنها تجاوز می‌شود؛ بنابراین، میزان امنیت جانی و مالی آنها بسیار کم است.

مشارکت‎‍کنندۀ سیزدهم: «گاهی که فرار می‎‍کردم و با یکی دوست می‌شدم، می‎‍گفت بریم خونۀ من. بهت قول میدم کاری بهت ندارم. بعد می‌رفتیم می‎‍دیدیم 3 یا 4 نفر دیگه تو خونه‌ان. مدام رگمو می‌زدم که به من تجاوز نکنن؛ اما خب همیشه نمی‌تونستم فرار کنم ...»

آنها ممکن است قبل از اینکه با کسی وارد رابطه شوند، به کارتن‌خوابی یا بیابان‌گردی روی ‌آورند و دست به سرقت بزنند؛ اما درنهایت به‌دلیل سردشدن هوا و نداشتن پول برای هزینۀ مواد و غذا، مجبور به تن‌فروشی می‎‍شوند.

مشارکت‎‍کنندۀ هجدهم: «من کارتن‌خواب بودم و بیابان‎‍گردی می‎‍کردم، چون هوا هم سرد و یخ بود، در قبال اینکه جا نداشتم و من خونه‌شون هستم، باهاشون رابطه داشتم».

بعضی از این زنان علاوه بر نداشتن سرپناه و حامی، هیچ مهارتی ندارند تا ازطریق آن، وارد حرفه‌ای شوند؛ بنابراین برای تأمین نیازهای اولیۀ خود مجبور به تن‌فروشی می‎‍شوند.

مشارکت‎‍کنندۀ یازدهم: «من خودم چون پول نداشتم، چاره‌ای جز اینکه با پسرا رابطه برقرار کنم نداشتم. سواد نداشتم که بتونم یه جایی برای خودم کار جور کنم یا توی کارخونه‎‍ای جایی کار کنم. ... وقتی با پسرا دوست می‌شدیم، مدتی رو با هم بودیم و برام خرج می‌کردن و لباس می‌خریدن و منم در قبالش، باهاشون سکس می‌کردم».

این دسته از روسپیان با تعداد مردان زیادی رابطه دارند و روابط آنها پایدار نیست. همچنین آنها به‌دلیل اینکه مجبور به پذیرش رابطه‌اند، از آن لذتی نمی‎‍برند و روابط عاطفی بین آنها و مردان، برقرار نمی‎‍شود. میزان استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری، مانند کاندوم و انجام آزمایش‎‍های زنانه برای چکاپ در بین این دسته خیلی کم است. این دسته در انتخاب مشتری و نوع رابطۀ جنسی، حق انتخاب زیادی ندارند.

روسپیان پاتوق‌ها

این گروه از افراد اعتیاد دارند و بیشترشان از خانه طرد شده یا فرار کرده‎‍اند. این افراد به‌‌دلیل نداشتن حامی و پول برای تأمین مواد مصرفی، به پاتوق‌ها روی می‎‍آورند. آنها در پاتوق‌ها برای به‌ دست ‌آوردن مواد مصرفی خود، مجبور به برقراری رابطۀ جنسی در قبال دریافت مواد و یا همراهی با مصرف‌کنند‎‍گان می‎‍شوند.

مشارکت‎‍کنندۀ نهم: «من می‌رفتم پاتوق تو کوچۀ بازرگان. این کوچه مخصوص معتادا بود. با دوستم می‌رفتم اونجا مواد می‌کشیدم. اونجا همه نوع آدم بود. چنتا پسر بهم پیشنهاد دوستی داده بودن و من در قبال دریافت مواد، با اونا سکس می‎‍کردم».

مشارکت‎‍کنندۀ چهاردهم: «توی پاتوق برای مصرف مواد می‌رفتم. در قبال مواد باهاشون رابطه داشتم. به‌خاطر مواد با آدما رابطه برقرار می‌کردم، حتی صاحب بچه‌ام شدم».

این دسته از روسپیان مانند روسپیان آواره، با هر مشتری وارد رابطه می‎‍شوند و پایداری در روابط ندارند. همچنین آنها به‌دلیل اینکه مجبور به برقراری رابطه‌اند، از آن لذتی نمی‎‍برند و روابط عاطفی بین آنها و مردان شکل نمی‌گیرد. میزان استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری مانند کاندوم و انجام آزمایش‎‍های زنانه نیز برای چکاپ در بین این دسته، خیلی کم است. این دسته در انتخاب مشتری و نوع رابطۀ جنسی، حق انتخاب زیادی ندارند. همچنین میزان امنیت جانی و مالی در این دسته کم است.

روسپیان خیابانی

این گروه از زنان در خیابان‌هایی می‎‍ایستند که عموم مردم می‎‍دانند محل ایستادن زنان روسپی است. این افراد معمولاً نوع پوشش و رفتار خاصی دارند و مشتری‌ها آنها را از دیگر زنان تشخیص می‎‍دهند. مشتری‎‍ها به آنها رجوع می‎‍کنند و روسپیان بعد از توافق بر سر قیمت، با آنها همراه می‎‍شوند. روسپیان خیابانی عموماً پایگاه و منزلت اجتماعی بالایی ندارند. بیشتر زنانی که در خیابان‌های مناطق برخوردار می‎‍ایستند، نسبت به زنانی که در خیابان‎‍های مناطق کم‌برخوردار می‌ایستند، نوع پوشش و رفتار متفاوتی دارند؛ درنتیجه، میزان منزلت و پایگاه اجتماعی و اقتصادی آنها نیز متفاوت است. از سوی دیگر، این دسته از زنان به دلایل مختلفی مانند تازه‎‍کار‌بودن به ‌واسطه‌ها روی نمی‎‍آورند. همچنین بیشتر روسپیان خیابانی، به‌خصوص روسپیانی که در خیابان‌های مناطق کم‌برخوردار می‎‍ایستند، اعتیاد دارند و برای هزینه‌های مواد خود در کنار خیابان می‎‍ایستند. آنها به‌دلیل نداشتن قیافه و پوشش مناسب، به مناطق برخوردار نمی‎‍روند. همچنین این اشخاص، امنیت کمتری نسبت‌به بقیه دارند.

مشارکت‎‍کنندۀ دوم: «دیگه افتادم تن‌فروشی30 یا 40 و یا 60 تومن می‌دادن. می‌رفتم حدود میدون سپاه یا پلیس‌راه. خیلی کار سختی بود. تو این دوره دیگه نمی‎‍تونستم گوش بزنم؛ چون برا این کار باید قیافه داشته باشی. بعدم بری سمت هاشمیه و صارمی. ولی من خیلی به‌ هم ‌ریخته بودم. کی میومد اونجا منو سوار کنه».

مشارکت‎‍کنندۀ پانزدهم: «هر دفعه حدود 150 تا 200 تومن می‌گرفتم. وامیستادم تو هاشمیه- صارمی- هنرستان- حافظیه».

این اشخاص بیشتر مناطقی را برای ایستادن انتخاب می‎‍کنند که مطمئن باشند محل تردد آشنایان و اقوام نیست. عموماً این زنان در مناطق پایین و کم‌برخوردار زندگی می‎‍کنند و برای کار تن‎‍فروشی به مناطق بالا و برخوردار می‎‍روند.

مشارکت‎‍کنندۀ ششم: «سمت بالاشهر مثلاً احمدآباد و وکیل‌آباد می‌رفتم و یک‌جاهایی که زیاد توی دید نباشم، ولی ماشین نگه داره. سمت خونۀ خودمون نمی‎‍تونستم برم؛ چون ممکن بود کسی منو ببینه و بیشتر جاهایی می‌رفتم که شناخته‌شده نباشم.

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، بیشتر روسپیان خیابانی، به‌خصوص آنهایی که در مناطق کم‌برخوردار می‎‍ایستند، اعتیاد دارند. بعضی از آنها به ‌اجبار شوهرشان وارد این کار می‎‍شوند و با همراهی آنها در کنار خیابان می‎‍ایستند.

مشارکت‎‍کنندۀ نوزدهم: «هادی (شوهر) بهم یه جای مخصوص این کار رو نشون داده بود و یکی دو باری باهام اومد و بعدش دیگه نیومد. هادی منو فلکۀ امام حسین می‌برد و اونجا زن‌ها وایمیستادن و بعدم با یکی می‌رفتیم... مهدی (شوهر دوم) خودش آرایشم می‌کرد و لباس تنگ می‌پوشوندم و بعدم با خودش می‌رفتم. پایین‌تر از میدان امام حسین یه پارکی هستش، همون‌جا کنار خیابون یا توی پارک منتظر می‎‍موندم».

این دسته از روسپیان، با هر مشتری وارد رابطه می‎‍شوند و ممکن است پایداری در روابط داشته باشند. آنها به‌دلیل اینکه مجبور به تن‌دادن به رابطه‌اند، از آن لذتی نمی‎‍برند و روابط عاطفی بین آنها و مردان برقرار نمی‎‍شود. میزان استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری مانند کاندوم و انجام آزمایش‎‍های زنانه برای چکاپ نیز در بین این دسته متوسط است. این دسته در انتخاب مشتری و نوع رابطۀ جنسی، حق انتخاب بینابینی دارند؛ به‌عبارتی، تا حدودی می‎‍توانند مشتری را انتخاب کنند.

روسپیان صیغه‎‍ای

روسپیان صیغه‎‍ای، زنانی‌اند که ازطریق دوست، همکار و یا یکی از اقوام با دفاتر و کانال‌های صیغه‌یابی آشنا می‎‍شوند. روند کار در این دفاتر و کانال‌ها به این‌گونه است که زن اطلاعاتی از سن، اندام، رنگ پوست، قد و وزن خود همراه با عکسی از کارت ملی‌‌اش را برای مدیر کانال یا دفاتر ارسال می‎‍کند. این زنان می‎‍توانند ویژگی‎‍ها و معیارهای مدنظر خود را دربارۀ مشتری‎‍ها مانند سن، وضعیت بهداشتی و... تعیین کنند. مدیر کانال ویژگی‎‍های زنان را در سایت و کانال خود قرار می‌دهد و مردان می‎‍توانند زن مدنظر خود را انتخاب کنند. بعد از آن مدیر کانال، مرد را به زن روسپی معرفی می‎‍کند و زن در صورت آشنانبودن مشتری می‌پذیرد. مدت‌زمان صیغه بستگی به نظر مشتری دارد که شامل صیغۀ ساعتی، روزانه، هفتگی و ماهانه می‎‍شود. مدیر کانال و دفاتر، درصدی از پولی را، که مشتری به زن می‎‍دهد، به‌عنوان حق‌الزحمۀ خود برمی‌دارد.

مشارکت‎‍کنندۀ بیستم: «وقتی سی سالم بود، با این دوستم توی بازار به‌صورت اتفاقی آشنا شدم و از اونجایی که تنها بودم و مدام جوش و غصه می‌خوردم، وقتی با این خانم صحبت کردم شمارشو گرفتم و شمارمو دادم و همین باعث شد کم‌کم رابطه‌مون شکل بگیره و ازم می‌خواست خونه‌شون برم و منم خونش می‌رفتم و باهم صحبت می‌کردیم و بعد با این کار آشنام کرد که در قبال صیغة محرمیت می‎‍تونم مهریة کمی بگیرم و در مقابل، رابطه برقرار کنم».

مشارکت‎‍کنندۀ دهم: «با آدم‌هایی که پیشنهاد میدن صحبت می‌کنم و هرکدوم برای یک تایمی می‌خوان باهاشون باشم، مثلاً سه تومن برای یه ماه پیشنهاد میده و یا یه تومن برای یه هفته پیشنهاد میده و هرکسی یه چیزی میگه... دفتر صیغه‎‍یابی یه دفتری مثل اینجاست؛ اونجا یه دفتر دارن و اسامی دخترا و مردا رو داخلش می‌نویسند و بهت زنگ می‌زنند که یه آقایی با همچین شرایطی هستش، اگه می‌خوای که بیا اینجا باهاش صحبت کن. اگه قبول کنم که میرم و با همدیگه صحبت می‌کنیم و شرایطمون رو می‎‍گیم، مثلاً میگم من دوست ندارم سکس اورال داشته ‎‍باشم و یا حتی من خودم توی وضعیت کرونایی لب نمی‌گیرم و حتی بعضی وقت‌ها ماسکم رو هم می‌زنم و فقط با کاندوم رابطه دارم، میگم اذیتم نکنی و تأخیری و قرص این‌جور چیزام نباید باشه و شروطم رو میذارم».

این زنان ازنظر اعتقاداتشان به جاری‌شدن صیغۀ محرمیت، به دودسته تقسیم می‎‍شوند: دستۀ اول زنانی که به صیغه‌شدن در هر رابطه اعتقاد دارند و آن را انجام می‎‍دهند و دستۀ دیگر روسپیانی‌اند که به جاری‌شدن صیغه قبل از رابطۀ جنسی اعتقادی ندارند؛ بنابراین یا به درخواست مشتری و یا به‌دلیل تعهدداشتن به کانال صیغه‌یابی این کار را انجام می‎‍دهند؛ اما نکتۀ حائز اهمیت در این دودسته از روسپیان، نگه‌داشتن عِدّه است. عدّه، مدت زمانی است که زن باید پس از فوت شوهر یا طلاق، از ازدواج مجدد خودداری کند. عدّه عقد موقت (صیغه) هم در صورت بذل مدت و هم در صورت انقضای مدت، یکسان است و براساس مادۀ ۱۱۵۲ قانون مدنی، دو ظهر، یعنی دو بار عادت ماهیانۀ کامل و یا به عبارتی 45 روز است؛ بنابراین این زنان به نگه‌داشتن عدّه اعتقادی ندارند؛ زیرا تن‌فروشی شغل و منبع درآمد آنهاست و نگه‌داشتن عدّه برایشان به معنی بیکارشدن است.

مشارکت‎‍کنندۀ هشتم: «بعضی از مشتری‎‍ها هستن که همون لحظه صیغۀ ساعتی برای رابطه می‌خونند و اینجوری صیغه شدم، ولی بعدش من عده رو نگه نداشتم؛ چون برام مهم نبوده و مشتری خودش طبق اعتقاداتش این کار رو کرده. من نمی‌تونم عده نگه دارم؛ چون نمیشه تا یه ماه دوماه عده نگه دارمو و پول نداشته باشم، برای همین برام اهمیتی نداره طرف صیغه می‌خونه، اون صیغه می‌خونه که مثلاً گناه نکنه، درحالی‌که گناه کرده؛ چون میاد طرف متعهد می‌کنه و بعدش اون شخص تا دو ماه سه ماه با دویست سیصد تومن که نمی‌تونه زندگی کنه تا عده‌اش تموم شه».

 مشارکت‎‍کنندۀ بیست‎‍وسوم: «در حال حاضر توی روابطم همچنان صیغه رو می‌خونم. همیشه برای خودم یه سری چیزا رو نگه می‌دارم؛ مثلاً میگن ول کن بابا بیا کارو بکنیم، ولی میگم سه ثانیه وقتمون رو میگیره. برای آدم‌ها یه سری اتفاقات توی زندگی میفته که باعث میشه اعتقاداتشون تغییر بکنه و تزهای فکری‎‍شون عوض بشه، ولی به نظر من آدم باید همیشه یه چیزی رو برای تهش نگه داره».

برخی از کانال‎‍های صیغه‎‍یابی وجود دارند که از بقیه متفاوت‌اند؛ این دسته از کانال‎‍ها، جزء روسپیان قرار نمی‎‍گیرند. این کانال و دفاتر صیغه‎‍یابی، با داشتن شرایط و هنجارهای خاص، به نسبت دیگر دفاتر، کنترل و نظارت بیشتری بر زنان روسپی و مشتریان دارند. آنها از قبل به منزل زنان می‎‍روند و وضعیت منزل را برررسی می‌کنند و زنان علاوه بر کارت ملی، باید طلاق‌نامۀ خود را به مدیر کانال نشان دهند؛ زیرا فقط زنان مطلقه حق ورود به کانال را دارند. در این کانال‌ها به‌منظور رعایت‌شدن حکم شرعی عدّه، رابطۀ جنسی حتماً باید به شکل اورال (دهانی) انجام شود و زنان و مردان به هیچ عنوان حق برقراری رابطۀ جنسی کامل (واژینال و آنال) را ندارند؛ اما در بیشتر کانال‎‍ها، شرایط این‌گونه نیست و آنها فقط وظیفۀ واسطه‎‍گری بین تن‌فروش و مشتری را دارند.

مشارکت‎‍کنندۀ بیست‎‍وسوم

«این کانال صیغه‌یابی یه خط مخصوص آقایون و یه خط مخصوص خانوما دارن. اول مدارک که شامل شناسنامه و طلاق‌نامه است می‌گیرن که ببینند کاملاً مطلقه هستی، بعد مشخصاتت رو میگیره و داخل کانال می‌نویسه. این مشخصات شامل اسم و فامیل مستعار و یه خط جداگانه که دست خودته و مخصوص این کار هستش، مثلاً می‌نویسند خانم فلانی 28ساله، رنگ سفید، بعد قد و وزن، اینکه از چه ساعت تا چه ساعتی میتونه بره و بابت یه ساعت صیغه، صد تومن یا صد و بیست تومن میگیره و پذیرایی هرچی داشت می‌تونست بنویسه. بعدش آقایون هم توی این کانال هستن و موارد رو بررسی می‎‍کنند و هرکدوم رو بخوان، به ادمین کانال میگن اینو برای ما اوکی کنید، بعد به خانوم زنگ می‌زنند که این آقا با این اسم فامیل اصلی، با شما می‌خواد وارد رابطه بشه. طرف نگاه می‌کنه اگه آشناشون نبود، دلش بخواد برنامه میره، بعد طرف خونه‌ات میاد و اونجا حتماً باید لباس موجه تنت باشه و حجاب کامل داشته باشی. بعد اینکه صیغه رو می‌خونید، میگن به شرط عدم دخول. یه ساعت با هم هستن و بعدشم ودیعه‌ات رو میگیری و تموم میشه. مسئول کانال هر از چند گاهی از دوستای خودش می‌فرسته تا دختره رو امتحان کنه؛ مثلاً دوستش میاد میگه بدون دخول صد تومن، ولی من بهت پونصد تومن میدم اجازه بده دخول انجام بشه، بعد میرن به مسئول کانال گزارش میدن که این دخول کرده و اون به دختره زنگ میزنه شما دخول کردی، سه ماه و ده روز از کانال بیرونی تا عده‌ات بگذره، تا به حال برای من این اتفاق نیفتاده».

از سوی دیگر، روسپیان صیغه‎‍ای از حیث مکان برقراری رابطۀ جنسی به سه دسته تقسیم می‎‍شوند: دستۀ اول در خانۀ مشتری قرار ملاقات می‎‍گذارند؛ دومین گروه، به خانه‎‍ای می‎‍روند که مدیر کانال برایشان در نظر گرفته و است و دستۀ آخر روسپیانی‌اند که به‌دلیل نبود مکان، مجبور به رفتن به خانۀ خاله می‎‍شوند و در این صورت، باید درصدی از درآمد خود را برای اجاره‌دادن مکان، به خاله بدهند.

مشارکت‎‍کنندۀ دهم: «کسایی که پیشنهاد میدن، معمولاً خودشون خونه دارن و بعضی وقتام خونۀخاله هم میریم و پول جاشو به خاله میدن».

مشارکت‎‍کنندۀ بیست‎‍وچهارم: «اگه طرف خودش جایی داشته باشه، باهاش میرم، برای بار اول ترجیح میدم اون چهل تومن رو به خاله بدم، ولی امنیت داشته باشم ... یکی هم هست که صد و سی ثابت هست، از اونجایی که اینها خودشون مکان دارن، صرف میکنه، وگرنه بخوام خونۀ خاله برم و چهل تومن پول مکان بدم، نمی‌صرفه».

این دسته از روسپیان حق انتخاب بیشتری در انتخاب مشتری و نوع رابطۀ جنسی دارند، میزان امنیت جانی و مالی به نسبت بیشتر است، میزان پایداری در روابط با مشتریان در این دسته در حد متوسط است و ممکن است با چندین مرد روابط پایدار و عاطفی داشته باشند. همچنین میزان استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری و بیماری، مانند کاندوم و انجام آزمایش‎‍های زنانه برای چکاپ در بین این دسته زیاد و میزان لذت در رابطۀ جنسی متوسط است.

روسپیان وابسته به خاله یا دایی

روسپیان وابسته به خاله، روسپیانی‌اند که ازطریق خاله یا دایی (شخصی که مکان دارد و برای روسپیان مشتری پیدا می‎‍کند)، وارد بازار روسپیگری می‎‍شوند. خاله/دایی خانه‌ای عموماً با دو یا سه اتاق‌خواب (برای برقراری رابطه بین روسپی و مشتری) دارند و نیز چندین دختر دارند که بستگی به شرایطشان، ممکن است ساعاتی از روز را در آن مکان سپری کنند و مشتری شب‌خواب نیز قبول می‌کند که آنها کل شبانه‌روز را آنجا باشند. دختران باید از پولی که در قبال رابطۀ جنسی از مشتری دریافت می‎‍کنند، درصدی را به خاله/دایی بدهند. روسپیانی که با خاله/دایی همکاری می‎‍کنند، از امینت بیشتری برخوردارند؛ به‌طوری ‌که با وجود خاله/دایی، مشتریان نمی‌تواند زنان را آزار دهند.

مشارکت‎‍کنندۀ شانزدهم: «لیدر با مشتری مثلاً پونصد تومن به توافق میرسه، مشتری رو پیش خاله میاره، با خاله سیصد حساب میکنه، خودش دویست تومن برمیداره و خاله از سیصد تومن، پنجاه یا صد به دختر میده و بقیه رو خودش برمیداره. تا حالا پیش نیومده بود که کسی بخواد اذیتم کنه؛ چون خاله و لیدر جفتشون بودن و اگر کوچک‌ترین سروصدایی کنی، جفتشون توی اتاق میان تا ببینند چه اتفاقی افتاده».

روسپیان علاقۀ زیادی به خاله‌شدن ندارند، به‌دلیل اینکه پیامدهای خطرناکی را به‌دنبال دارد و مهم‎‍ترین آن، سنگین‌بودن جرم خاله‎‍ها نسبت‌به دختران، در صورت دستگیرشدن توسط پلیس است؛ اما ازنظر بعضی از دختران، خاله‌بودن منزلت بالایی دارد. 

مشارکت‎‍کنندۀ دوازدهم: «خاله‌بودن توی این ‎‍کار لول بالایی نیست و برای دخترا اهمیتی نداره که خاله بشن و هرکسی می‌تونه خاله بشه، ولی خب سخت هستش؛ مدام گوشیت زنگ می‌خوره و باید فلان دختر برای فلان‌جا ردیف کنی و هوادار بچه‌ها باشی و ضمن اینکه اگرم لو می‎‍رفتیم، اونی که خاله است، جرمش بیشتر بود».

مشارکت‎‍کننده شانزدهم: «ازنظر قانون، وقتی خاله رو بگیرن حکم دایرۀ فساد و فحشا بهش می‌خوره و نهایت حکمش بین ده تا 15سال زندان داره ... خاله‌بودن، خوبه ولی جرایم بعدش خیلی بد هست و ازلحاظ قانونی برات بد میشه. خاله‌بودن ابهت داشت و وقتی مشتری باهات تماس می‌گرفت، مثلاً می‌گفت سلام خاله چطوری و خیلی با احترام باهات حرف می‌زدند و تا خاله اوکی نمی‌داد، اون نمی‌تونست مشتری بیاره، ولی دختر موظف بود چه بخواد و چه نخواد، این کارو انجام بده».

این دسته از روسپیان حق انتخاب بیشتری در انتخاب مشتری و نوع رابطۀ جنسی ندارند و میزان امنیت جانی و مالی‌شان به نسبت بیشتر است. میزان پایداری در روابط با مشتریان در این دسته در حد متوسط است و ممکن است با چندین مرد روابط پایدار و عاطفی داشته باشند. میزان استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری و بیماری مانند کاندوم و انجام آزمایش‎‍های زنانه برای چکاپ در بین این گروه زیاد و میزان لذت در رابطۀ جنسی متوسط است.

روسپیان مستقل

روسپیان مستقل، خانه دارند و قرارهای خود با مشتری را در منزلشان می‎‍گذارند.

مشارکت‎‍کنندۀ بیست و هفتم: «اینکه توی خونۀ خاله بخوام برنامه برم سخت بود. وقتایی که خونۀ خاله میری با روزی ده بیست نفر باید رابطه داشته باشی، یه روز دخترا نمیان مجبوری با چندنفر پشت‌ هم رابطه داشته باشی؛ به‌علاوة ا‌ینها، خطرشم اینه که همسایه زنگ بزنند و پلیس بیاد جمعشون کنه، برای همین تصمیم گرفتم توی خونۀ خودم رابطه‌هامو بذارم و هرچی درمیارم برای خودم باشه».

این دسته از روسپیان حق انتخاب بیشتری در انتخاب مشتری و نوع رابطۀ جنسی دارند و میزان امنیت جانی و مالی‌شان به نسبت بیشتر است، میزان پایداری در روابط با مشتریان در این دسته در حد زیاد است و ممکن است با چندین مرد، روابط پایدار و عاطفی داشته باشند. در بین این دسته میزان استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری و بیماری مانند کاندوم، انجام آزمایش‎‍های زنانه برای چکاپ و نیز میزان لذت در رابطۀ جنسی زیاد است. در این گروه تعدد روابط زیاد نیست و آنها سعی می‎‍کنند با چندین مرد وارد رابطه شوند که شناختی از آنها دارند.

روسپیان تک‎‍پر

این دسته از روسپیان، نه خیابانی‌اند و نه با خاله‌‌ها و لیدرها در ارتباط‌اند، بلکه تنها با چندین مرد رابطه دارند. آنها هر زمان به پول داشته نیاز باشند، از آنها دریافت می‎‍کنند. این زنان عموماً در کنار حمایت مالی، حمایت عاطفی و نیز گاهی لذت جنسی را هم دریافت می‎‍کنند. ‎‍همچنین آنها برای رسیدن به رفاه بیشتر، شغل خود را ادامه می‎‍دهند. این دسته از روسپیان حق انتخاب بیشتری در انتخاب مشتری و نوع رابطۀ جنسی دارند و میزان امنیت جانی و مالی‌شان به نسبت بیشتر است. به‌دلیل اینکه آنها فقط با چندین مرد روابط پایدار و عاطفی دارند، در این دسته میزان پایداری در روابط با مشتریان زیاد و میزان استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری و بیماری مانند کاندوم و انجام آزمایش‎‍های زنانه برای چکاپ کم است. همچنین میزان لذت در رابطۀ جنسی نیز زیاد است. این دسته تعدد روابط زیادی ندارند و سعی می‎‍کنند با چندین مرد وارد رابطه شوند که آنها را می‌شناسند. گفتنی است میزان عمل‌های زیبایی زنانه در این دسته از روسپیان، بیشتر است.

مشارکت‎‍کنندۀ بیست‎‍وپنجم: «یه روز که با دخترم بازار بودم، یه آقایی سوار ماشین بنز بود و شمارشو داد. ینی ما دیدیم وضعش خوبه. ماشینش بنز بود دیگه. نگاش کردیم. اونم به دخترم شمارشو داد. من هم می‌ترسیدم و هم می‌خواستم از یه جایی شروع کنم. به نظرم اومد پولداره و پول میده. حدود 5 تا 6 ماه با این دکتره بودم. دو هفته‌ای 1 بار می‌رفتم پیشش. بعد تو امامت با یه پسری آشنا شدم که 5 تا 6 سال ازم کوچیک‌تر بود؛ حدود 30 سال. این برام پول می‌داد. از چرخ ماشین تا هر چیز دیگه. من تو این دوره با یه مهندس تو نمایشگاه بین‌المللی آشنا شدم. مهندس برام وکیل، تلویزیون و هرچی لازم داشتم گرفت. کارای طلاقم جور شد. خیلی پول می‌داد. به غیر همه خرجایی که می‌کرد، 10 تومان، 10 تومان پول می‌داد. مهندس 56 ساله، همه‌جوره ساپورتم می‌کرد؛ عاطفی، سکسی و مالی. اونم خیلی منو می‌خواست. هزینۀ دانشگاه بچه‌ها رو هم می‌داد. می‌بردمون مسافرت».

روسپیان شبکه‌ای

منظور از روسپیان شبکه‌ای، روسپیانی‌اند که ازطریق خاله/دایی، لیدر، کانال صیغه‌یابی، دوستان روسپی و ... وارد شغل روسپیگری می‎‍شوند. این دسته از روسپیان تنها یک مدل را برای پیداکردن مشتری انتخاب نمی‎‍کنند، بلکه آنها از شبکۀ بازار روسپیگری برای پیداکردن مشتری و پول بیشتر استفاده می‎‍کنند. آنها حق انتخاب بیشتری در انتخاب مشتری و نوع رابطۀ جنسی ندارند. در این دسته میزان امنیت جانی و مالی و پایداری در روابط با مشتریان در حد متوسط است و ممکن است با چندین مرد روابط پایدار و عاطفی داشته باشند. میزان استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری و بیماری مانند کاندوم و انجام آزمایش‎‍های زنانه برای چکاپ در میان آنها متوسط و همچنین میزان لذت در رابطۀ جنسی کم و تعدد روابط زیاد است.

مشارکت‎‍کنندۀ سوم: «من هم کنار خیابون وامیستم، هم گاهی وقتا با یک خاله‎‍ای تو محلمون هست، با اون کار می‌کنم. گاهی هم با مردا دوست میشم و در کنار خرجایی که برام میکنن، باهاشون همخواب میشم. بستگی به شرایطم داره. گاهی برای اینکه پول تاکسی ندم هم، در ازای کرایه رابطه برقرار می‌کنم ...»

مشارکت‎‍کنندۀ بیست‎‍وششم: «اوایل کنار خیابون وامیستادم، بعدش با یه نفر آشنا شدم که خاله بود. با اون هم کار می‌کنم، ولی بیشتر مشتری‌هایی که میان پیش خاله رو می‌قاپم؛ یعنی باهاشون دوست میشم و بدون اینکه خاله بفهمه، باهاشون رابطه برقرار می‌کنم».

روسپیان شوگری

این دسته از روسپیان، زنانی‌اند که معمولاً سن کمتر و ازنظر ظاهری، چهرۀ زیباتری دارند. این افراد با مردان سن‌بالا و ثروتمند وارد رابطه می‎‍شوند. گاهی اوقات این زنان ازطریق اُتوزدن (ایستادن در کنار خیابان‎‍های طبقات برخوردار، با هدف خوش‎‍گذراندن به مدت کوتاه همراه با مردان. در این دسته معمولاً رابطۀ جنسی شکل نمی‎‍گیرد) نمونه‌ای مدنظر خود را پیدا می‎‍کنند. این افراد برای رفع نیازها و آرزوهای خود، با مردان سن‌بالا وارد رابطه می‎‍شوند. پایداری و تعدد در روابط این دسته به نسبت زیاد است؛ به این معنی که زنان با چندین مرد به‌طور هم‌زمان در ارتباط‌اند. امنیت مالی و جانی در این دسته در حد متوسط و میزان لذت از روابط و ایجاد احساس عاطفی نیز در حد کم است.

مشارکت‎‍کنندۀ هفتم: «من از 14 سالگی اُتوزذن رو یاد گرفتم. می‌رفتم خیابون بزرگمهر و سجاد دنبال ماشین مدل‌بالا و مردای سن‌بالا می‎‍گشتم. با اونا وارد رابطه می‌شدم. به نظرم رابطه‌داشتن با مردای سن‌بالا خیلی بهتره؛ هم بهت محبت می‌کنند، هم بلا سرت نمیارن تازه، کلی هم هواتو دارند».

جدول زیر بیانگر وضعیت شاخص‎‍هایی است که در پژوهش‎‍های مختلف و تعاریف روسپیگری به آنها اشاره‎‍ شده‎‍ است، ازجمله نوع رابطۀ جنسی با مشتری، وضعیت امنیت جانی و مالی، پایداری در روابط با مشتری و... اینها به تفکیک، الگوهای روسپیگری‌اند.

جدول 1- الگوهای روسپیگری به تفکیک شاخص‎‍های مختلف

Table 2- Prostitution patterns by different indicators

علاوه بر این شاخص‎‍ها، وضعیت فیزیولوژی و طبقاتی روسپیان در طبقه‎‍بندی مدل‎‍ها نیز تأثیرگذار است. برای نمونه، زنانی که اعتیاد دارند و آواره‌اند و از سوی دیگر، زیبایی چهره‎‍شان کمتر است، معمولاً به الگوی خیابانی و پاتوق‎‍ها وابسته‌اند و برخی از آنها در دستۀ روسپیان آواره هم قرار می‎‍گیرند؛ اما کسانی که چهره و اندام زیباتر و تا حدودی، وضعیت اقتصادی بهتری دارند، مدل تک‎‍پر، مستقل و صیغه‎‍ای در بین آنها رواج بیشتری دارد.

بحث و نتیجه‌

طبق داده‎‍های موجود، روسپیگری در ایران از زمان هخامنشیان تا به امروز شایع بوده ‎‍است. تقریباً در بیشتر ادوار تاریخی، روسپیگری را در ایران عملی ناپسند و غیرقانونی می‎‍دانسته‎‍اند. برای اینکه بتوان از این مسئلۀ رو به افزایش، تبیینی دقیق ارائه داد، ابتدا نیاز است که آن را به‌صورت جزئی توصیف کرد و الگوهای موجود آن را در جامعه ارائه داد؛ زیرا توصیف مقدمۀ تبیین است؛ بنابراین هدف محققان از این پژوهش، کشف و توصیف الگوهای روسپیگری در جامعۀ ایران است. همان‌طور که ذکر شد، با توجه ‌به معیارهای اجتماعی و مذهبی و تابوبودن امر روسپیگری در ایران (Dezhamkhooy & Papoli-Yazdi, 2020)، انجام پژوهش در این حوزه با دشواری همراه است؛ بنابراین پژوهش‎‍ها در حوزۀ الگوهای روسپیگری در ایران، نه‎‍تنها بسیار اندک‌اند، داده‎‍های پژوهش‎‍های موجود نیز به‌روز نیست.

 در این پژوهش با 27 زن روسپی مصاحبه‎‍های عمیق انجام شده ‎‍است که در طی فرآیند مصاحبه، به برخی از جنبه‎‍های کار روسپیگری همچون وجود امنیت مالی و جانی، پایداری روابط با مشتری، تعدد مشتریان، داشتن حس لذت در هنگام رابطۀ جنسی، داشتن رابطۀ عاطفی، استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری، انجام آزمایش به‌طور منظم، داشتن احساس رضایت شغلی، داشتن حق انتخاب مشتری، انجام عمل‌های زیبایی و توانایی انتخاب نوع رابطۀ جنسی توجه شد. متأسفانه در پژوهش‎‍های مختلف، به روسپیگری با مفهوم کلی اشاره می‎‍شود و به مدل‎‍های متنوع موجود در این حرفه، توجه نمی‌شود. با توجه به شناختی که در این حوزه به دست آورده‎‍ایم، شناسایی تیپولوژی روسپی‎‍ها باعث دقیق‌شدن پدیده می‎‍شود؛ زیرا عوامل به وجود آورنده و تأثیرگذار و نحوۀ تداوم آن در هر الگویی از روسپیان، با الگوهای دیگر متفاوت است. درنهایت براساس این متغیرها، به 9 الگوی روسپیگری شامل روسپیان بی‎‍خانمان، پاتوق‎‍ها، وابسته به خاله/دایی، مستقل، تک‎‍پر، صیغه‎‍ای، خیابانی، شبکه‎‍ای و شوگری رسیدیم. روسپیگری خیابانی، مستقل، وابسته به خاله و پاتوق، مدل‎‍هایی‌اند که از قبل نیز رایج بوده‌اند و با تحقیقات (مدنی قهفرخی، 1390؛ بهاری و گلشنی فومنی، 1392) مطابقت دارند؛ اما امروزه شاهد مدل‎‍های جدیدتری از روسپیگری هستیم که با عنوان بی‌خانمان، روسپیگری صیغه‎‍ای، تک‎‍پر و شوگری نامیده‎‍ می‌شوند که در تحقیقات داخلی به آ‎‍نها اشاره نشده ‎‍است. مدل روسپیان شوگری با یافته‎‍های اسکال (2020)، مطابقت دارد. هرکدام از این الگوها با دیگری ازنظر جنبه‎‍های مختلفی که در بالا ذکر شد، تفاوت‎‍های زیادی دارد؛ برای نمونه، روسپیان بی‎‍خانمان، جزء فرودست‎‍ترین افراد در این حرفه‌اند. این افراد برای رفع نیازهای اولیه‌شان، مانند غذا و سرپناه حاضر به فروش تن خود می‎‍شوند. بیشتر این افراد معمولاً اعتیاد دارند و به‌دلیل نداشتن سرپناه، به بیابان‎‍گرد و کارتن‎‍خواب تبدیل می‎‍شوند. در مقابل روسپیان تک‎‍پر، جزء افراد فرادست در این شغل به حساب می‎‍آیند. نوع روابط در این نوع، متفاوت از دیگر الگوهاست؛ به‌طوری که زنان در این دسته ترجیح می‎‍دهند با مردان کمتری وارد رابطه شوند؛ اما چیزی که مهم است، این است که این زنان به‌دنبال مردان ثروتمندند؛ یعنی مردانی که ازنظر اقتصادی، رفتاری، شخصیتی و جسمی، در سطح بالا و خوبی باشند. زنان در این دسته، علاوه بر شریک جنسی بودن، شریک عاطفی نیز هستند و رابطۀ عاطفی نیز پررنگ‎‍تر از دیگر الگوهاست. به نظر می‎‍رسد این نوع روسپیان در جامعه رو به افزایش است. امروزه با توجه به اینکه جامعۀ ایران، به‌سمت مادی‌گرایی بیشتری می‎‍رود و به‌دلیل شرایط اقتصادی نابسامان و از طرف دیگر، وجود افراد سن بالا و ثروتمند که تمایل به داشتن شریک جوان دا‌رند، باعث شده‎‍ است برخی از زنان در سنین کمتر، حاضر به داشتن شوگرددی ‎‍شوند. هدف اصلی در این نوع رابطه، به دست آوردن پول و رفع نیازهای اولیه و ثانویه‌شان است. رابطۀ عاطفی در روابط شوگری کم‌رنگ و ارتباط آنها با شوگرددی، همانند رابطه با مشتریانشان است؛ گفتنی است که این نوع روسپیگری نیز در حال افزایش است. روسپیان صیغه‎‍ای که با عنوان صیغه و یا ازدواج موقت با افراد متعدد وارد رابطه می‎‍شوند نیز، جزء دسته‎‍هایی‌اند که امروزه رو به افزایش‌اند و این مدل را در شبکه‎‍های اجتماعی مجازی، به‌وفور می‌توان پیدا کرد. این دسته تا حدودی از امنیت بالاتری برخوردارند و همچنین در انتخاب نوع رابطۀ جنسی، انتخاب مشتری و استفاده از وسایل پیشگیری در حین رابطه، از آزادی عمل بیشتری برخوردارند.

درنهایت، به‌دلیل اینکه عوامل اثرگذار بر روسپی‌شدن افراد و نحوۀ تداوم آن در هر الگو متفاوت است، پیشنهاد می‎‍شود دربارۀ هرکدام از این مدل‎‍ها، پژوهش عمیقی دربارۀ چگونگی شکل‎‍گیری‌شان انجام شود تا بتوان به درک و تبیین درست و دقیقی از پدیدۀ روسپیگری رسید و نیز سیاست‎‍های مناسبی برای پیشگیری و یا رفع هر دسته از این الگوها تدوین کرد.

[1] کارشناس آسیب‎‍های اجتماعی

[2] Balfour & Allen

^[3] Sex Workers

^[4] Sex workers as victims of Trafficking

^[5] On-Street sex worker

^[6] Off-Street British Born sex worker

^[7] Migrant sex worker

^[8] Male and Transgender Sex worker

[9] Belmar et al.

[10] Sanders et al.

^[11] Independent/escorting

^[12] Agency work

^[13] Web camming

^[14] Brothel

^[15] Exotic dance

^[16] Adult film

^[17] DSM

[18] Davey et al

^[19] Sugar Relationships

^[20] Sugar Prostitution

[21] Jan Butt et al

[22] Veber

[23] - منظور از مواد سنتی، تریاک و مشتقات آن و منظور از مواد صنعتی، شیشه، کراک، هروئین و... است.