بررسی و ارزیابی توانمندسازی جوانان در سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعۀ موردی: کوی علی ابن ابی‌طالب شهر اراک)

مقدمه

نیروی انسانی بازوی اصلی توسعۀ اقتصادی و اجتماعی است (توحیدی و همکاران، 1394) که به‌صورت بالقوه قدرت زیادی دارد که در دانش، تجربه و انگیزۀ درونی آنها نهفته است (Paz et al., n.d.). داشتن جمعیت جوان از مؤلفه‌های مهم ابزار کسب قدرت و تأمین امنیت ملی (داداندیش و رهنورد، 1397) و به‌عنوان عوامل کلیدی توسعه است که اگر در حاشیۀ جامعه رها شوند، همه فقیر خواهند شد(Ile et al., 2018) . امروزه بزرگ‌ترین گروه جوانان در تاریخ جهان وجود دارد که بالغ بر 8/1 میلیارد نفر زیر 25 سال هستند که 62 درصد آنان را آسیا تشکیل می‌دهد (Gill et al., 2019) و در صورت تقویت نقاط قوت به‌جای روش رفع کمبود و جلوگیری از رفتارهای منفی همراه با مداخلۀ پیشگیرانه(Chinman & Linney, 1998)  و کمک به آنها برای دستیابی به رفاه شخصی و احساس قربانی‌نشدن(Úcar Martínez et al., 2017)  موجب کاهش بزهکاری، بیگانگی و رفتار منفی (, 1998Chinman & Linney) در آنها می‌شود. جوانان باید در خط مقدم تغییرات جهانی و نوآوری باشند(Ile et al., 2018) . پایۀ اصلی یک کشور، سازۀ اصلی زیربنای هر ساختار اجتماعی(Gill et al., 2019) ، ستون فقراتی که هر ملت موفقی بر آن بنا شده است(Diraditsile, 2020)  و همچنین نیروی بالنده و موتور محرکۀ توسعۀ کشور (داداندیش و رهنورد، 1397) و شهروندان فعالی هستند که در ساختن جوامع قوی‌تر و عادلانه‌تر مشارکت می‌کنند ؛(Úcar Martínez et al., 2017) به همین دلیل باید آنها را فراتر از خودشان نگریست (جودکی و ملک حسینی، 1388)؛ زیرا در این دورۀ گذار که بین نوجوانی و جوانی قرار دارد، جوان به‌عنوان یک عضو فعال و مسئول جامعه شناخته می‌شود(Gill et al., 2019)  و همچنین دورانی است که در آن بحران هویت‌یابی بر سازمان روانی فرد چیره می‌شود و این هویت هیچ‌گاه کامل نمی‌شود، بلکه مدام در حال تغییر است (فولادیان و همکاران، 1399). توانمندسازی جوانان به‌عنوان یکی از عناصر اصلی مشارکت جوانان (Diraditsile, 2020) کلید توسعۀ پایدار و پدیده‌ای است که به‌وسیلۀ آن جوانان متوجه انتخاب‌هایی می‌شوند که دارند یا ایجاد می‌کنند؛ بنابراین اگر کشورهای در حال توسعه مشتاق توسعه و رفاه هستند، باید روی جوانان خود سرمایه‌گذاری کنند و به آنها آموزش، حمایت و فرصت دهند تا بازدۀ چشمگیری در زمینۀ اجتماعی، اقتصادی و سیاسی داشته باشند (Gill et al., 2019). جوانان توانمند به‌عنوان یک سرمایۀ اجتماعی (شریفی و کاکاوندی، 1389) با آگاهی از توانایی‌ها و فرصت‌های شخصی و اعتقاد به آنها برای رسیدن به اهداف از آمادگی خوب برای حرکت در سیستم‌های قدرت برخوردار هستند و مانند جوانان مظلوم خود را قربانی ناملایمات نمی‌دانند .(Kohfeldt et al., 2011) جوانان مظلوم که ویژگی‌هایی چون کشنده‌بودن‌، جذب سبک زندگی ستمگر‌، کاهش ارزش خود، نبودِ اعتماد‌به‌نفس، وابستگی عاطفی به ستمگر و اعتقاد پراکنده و جادویی به آسیب‌ناپذیری و قدرت ستمگر را دارند (Mohajer & Earnest, 2009)، مایل به تلاش برای تغییر هستند که بر رفاه، سلامتی و وضعیت شهروندی آنها تأثیر می‌گذارد ( et al., 2020Lardier) تا با دستیابی به رفاه شخصی و احساس قربانی‌نشدن، غلبه بر موقعیت‌های خاص از طریق کسب شایستگی ( et al., 2017Úcar Martínez) تلاش داوطلبانه و آموختن مهارت‌های ارزشمند برای زندگی آینده (, 1998Chinman & Linney) و با این اصل که به‌جای غلبه بر معایب بر تقویت رفاه تمرکز شود(Mohajer & Earnest, 2009) ، باعث بالارفتن تاب‌آوری خود (Úcar Martínez et al., 2017)  و پیداکردن اعتمادبه‌نفس در زندگی آینده همراه با ایفای نقش قاطعانه شوند (Chinman & Linney, 1998) و از پتانسیل خود برای دسترسی برابر به ناملایمات اجتماعی استفاده کنند ( et al., 2017Úcar Martínez). در دهۀ 40 و 50 اجرای اصلاحات ارضی و افزایش یک‌بارۀ قیمت نفت موجب رشد شهرنشینی در ایران شد و شهر به کانون آمال و آرزوهای مهاجران تبدیل شد (جودکی و ملک حسینی، 1388) و به‌دنبال آن تاکنون این مهاجرت‌های بی‌رویه همراه با نوسان‌های اقتصادی، رشد شتابان شهرنشینی و بی‌توجهی به نیاز مسکن و سرپناه اقشار کم‌درآمد و همچنین مورد بی‌مهری قرارگرفتن از سوی سایر شهروندان، مدیران و متأسفانه برخی کارشناسان و برنامه‌ریزان آنها را در منجلابی غیرقابل رهایی گرفتار کرد (جودکی و ملک حسینی، 1388). ویژگی‌هایی مانند فرصت‌های اندک مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی، پیوند ضعیف با مؤسسات متعارف، خدمات عمومی ضعیف (Chinman & Linney, 1998) ، کم‌بودن فرصت‌های شغلی (هرندی و فلاح محسن خانی، 1386) و سیستمی که حق و توانایی آنها را برای مشارکت زیر سؤال برده است (Kohfeldt et al., 2011)، موجب شد، زمینۀ بزهکاری که ناشی از طرد اجتماعی، انواع محرومیت و متعلق‌ندانستن خود به ساختار کلی جامعه (قهفرخی،رشید لمیر، 1396) است، در این مردمان به‌خصوص قشر جوان به وجود بیاید. هرچند توانمندسازی یک هدف نیست، موفقیت را تضمین نمی‌کند (رهنورد و حسینی، 1387) و در مقایسه با توانمندسازی جوانان نشان‌دهندۀ نیاز به مطالعۀ عمیق‌تری دربارۀ چگونگی توانمندی جوانان است (Úcar Martínez et al., 2017)؛ اما با افزایش اختیار و اقتدار خود کارآمدی را افزایش می‌دهد (اعرابی و فیاضی، 1388) و با تقویت عزت‌نفس و توسعۀ مثبت جوانان (Úcar Martínez et al., 2017)   بر زندگی آسیب‌پذیرترین جوانان هم تأثیر می‌گذارد تا جایی که آن را بهترین سیاست ضد فقر، ضد جرم و حمایت از خانواده می‌دانند (توحیدی  و همکاران، 1394). بعضی از فضاهای شهری مستعد و تسهیل‌کنندۀ بزهکاری و برخی دیگر مانع یا بازدارندۀ آن هستند (محمدی، 1396). در مناطق حاشیه‌نشین نیز فقر انتقال‌یافته از جامعۀ روستایی و فقر تولیدشدۀ شهری آنجا را به نماد فضایی و کالبدی فقر در میان فضاهای شهری تبدیل کرده است (خسروانی و همکاران، 1397) که البته این حاشیه‌نشینی و شرایط اجتماعی سیاسی با هویت و عضویت در یک گروه اجتماعی مظلوم بیشتر افراد را نیازمند به آگاهی انتقادی از جامعه می‌کند(Lardier et al., 2020).

ایران ازجمله کشورهای در حال توسعه است که در دهه‌های گذشته با افزایش نرخ شهرنشینی و گسترش فقر شهری، نواحی فقیر شهری در آن افزایش یافته است. به‌طوری که در حال حاضر برنامه‌ریزی برای اسکان کم‌درآمد‌ها و سامان‌دهی محلات فرودست شهری به‌ویژه در کلان‌شهرها و مناطق پیرامون آنها از مسائل مهم توسعۀ شهری در کشور است (خسروانی و همکاران، 1398)

 کوی علی ابن ابی‌طالب (ع) اراک هم یکی از سکونت‌گاه‌های غیررسمی اراک است که دچار معضلات و مشکلات بسیاری ازجمله ساخت‌و‌ساز غیرمجاز، مشکلات زیر بنایی برای دسترسی به شبکۀ خدمات شهری، مشکلات زیست‌محیطی، اشتغال نامناسب، بیکاری، تنوع فرهنگی، نبودِِ توانایی شهرداری برای ارائۀ خدمات مناسب در این مناطق، آلودگی محیط‌زیست، اثرات نامطلوب فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این مناطق بر کل سیستم شهری است (سام آرام و همکاران، 1398). هدف این پژوهش، بررسی و ارزیابی توانمندسازی جوانان در کوی علی ابن ابی‌طالب شهر اراک است. برای رسیدن به هدف فوق فرضیه‌های ذیل بررسی می‌شوند:

قابلیت و توانایی جوانان محلۀ کوی علی ابن ابی‌طالب اراک در سطح مطلوب و خوب است.

شرایط محیطی محلۀ کوی علی ابن ابی‌طالب اراک برای توانمندسازی جوانان مناسب است.

ازنظر آموزش محلۀ کوی علی ابن ابی‌طالب در وضعیت مطلوبی قرار دارد.

ازنظر ورزشی محلۀ کوی علی ابن ابی‌طالب اراک در سطح مطلوبی قرار دارد.

ازنظر هویتی جوانان محلۀ کوی علی ابن ابی‎طالب اراک در سطح بالایی هستند.

مبانی نظری پژوهش

اصطلاح توانمندسازی (EMPOWERMENT) که در زبان فارسی مترادف قدرتمندسازی، کارآمدسازی، تواناسازی و توان‌افزایی است (یاسوری، 1390)، به معنای دادن قدرت یا اختیار به شخصی برای انجام عملی است و بر توانمندسازی فردی دلالت دارد (شاطریان و حیدری، 1396)؛ همچنین در محیط‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مختلف معانی و مفاهیم متفاوتی دارد (اعرابی و فیاضی، 1388)، در همه جا رایج و به طرق مختلف استفاده شده است (Gutierrez et al., 1995)؛ اما معنای آن اغلب مبهم و توسعه‌نیافته به نظر می‌رسد(Gutierrez et al., 1995) (Gill et al., 2019)؛ از این رو، رؤسای جمهور و شاعران به‌طور یکسان از آن استفاده می‌کنند که در زندگی روزمره هم استفاده می‌شود (Kohfeldt et al., 2011)؛ بنابراین این استفادۀ گسترده از اصطلاح توانمندسازی تعریف آن را مبهم کرده است (Gill et al., 2019).

 این اصطلاح در سال 1907 در طیف بسیار وسیعی از زمینه‌ها استفاده شده است؛ اما در سطح بین‌المللی به‌عنوان ابزاری برای مبارزه با فقر و توسعه‌نیافتگی به کار می‌رود. در هر صورت انواع مختلف توانمندسازی در زمینه‌های مختلف وجود دارند (., 2017Úcar Martínez et al) و در محیط‌های مختلف هم معانی متفاوتی دارند (اعرابی و فیاضی، 1388)؛ اما بیشترین تمرکز مطالعات توانمندسازی در حوزۀ روان‌شناسی است (Úcar Martínez et al., 2017) (Lardier et al., 2020) که سه مؤلفۀ قدرت مشترک بین جوانان و بزرگ‌سالان، مراقبت عاطفی و تحریک فکری به توسعۀ آن کمک می‌کرده است (Úcar Martínez et al., 2017).

توانمندسازی پدیده‌ای توسعه‌ای و در طول زمان، افراد و محیط‌ها متفاوت است (Chinman & Linney, 1998)  و بر اعطای قدرت یا کنترل فرد یا گروه خاصی از افراد در یک جامعه یا ملت برای اثرگذاری، مشارکت، مذاکره، ارزیابی و کنترل تأکید دارد (Ile et al., 2018) . رویکرد توانمندسازی تمرکز بیشتری بر شناسایی دارایی‌ها و قابلیت‌های فردی یا گروهی دارد (Ile et al., 2018) و مفهومی جذاب و قدرتمند است که در سطح بین‌الملل به‌عنوان ابزاری برای مبارزه با فقر و توسعه‌نیافتگی (Úcar Martínez et al., 2017) و همچنین به معنای افزایش قدرت نیز استفاده شده است (رهنورد و حسینی 1387). برخی آن را انتقال قدرت از سطوح بالاتر جامعه به پایین‌تر (اعرابی و فیاضی، 1388) و راهی برای کنترل افراد بر زندگی خود از طریق مشارکت فعال می‌دانند  (Chinman & Linney, 1998)که با تغییر و دگرگونی در افراد، گروه‌ها و تغییر از وضعیت نبودِ قدرت به وضعیتی مرتبط است که در آن زندگی فوق کنترل می‌شود(Úcar Martínez et al., 2017)؛ بنابراین افزایش مشارکت (, 1998Chinman & Linney)، (Kohfeldt et al., 2011) (Gutierrez et al., 1995)، (Úcar Martínez et al., 2017) در تصمیم‌گیری برای حمایت از توانمندسازی لازم و ضروری به نظر می‌رسد که این باعث می‌شود، افراد احساس کنند، آزادی بیشتری در تصمیم‌گیری‌های خود دارند و خودشان در قبال تصمیم‌گیری‌ها پاسخگو هستند (., 2021Ma et al).

آموزش پائولو فریر از اصلی‌ترین مراجع برای بررسی توانمندسازی در برزیل است که توسعۀ آگاهی انتقادی یا وظیفه‌شناسی از مؤلفه‌های اساسی نوشته‌های وی است (Mohajer & Earnest, 2009)  .(Lardier et al., 2020) وی تربیتی را توصیف می‌کند که از نیروی تولیدشده از دانش برای ایجاد کنش اجتماعی یا فرهنگی استفاده می‌کند (, 2009Mohajer & Earnest). آگاهی انتقادی جزء مهمی از رشد جوانان است که شامل سه بعد است: 1. ارجاع انتقادی که به‌عنوان توانایی درک انتقادی شرایط اجتماعی تعریف می‌شود؛ 2. اثربخشی سیاسی اجتماعی که به‌عنوان احساسات مؤثر برای ایجاد تغییر تعریف می‌شود؛ 3. اقدام انتقادی به‌عنوان مشارکت واقعی در حوزه‌های آموزشی، سیاسی و اجتماعی تعریف شده است (Lardier et al., 2020). توانمندی از سوی عوامل مختلف مانند خانواده، جامعه، دولت، فرهنگ و دین اجرا می‌شود و قدرت، مشارکت و آموزش سه مفهوم متداول با توانمندسازی است (Úcar Martínez et al., 2017). توانمندسازی جوانان به مطالعۀ عمیق‌تری احتیاج دارد، باید آن را از بزرگ‌سالان متمایز کرد (Úcar ., 2017Martínez et al) و از دیرباز به‌عنوان یکی از عناصر اصلی مشارکت جوانان در فرایندهای تصمیم‌گیری ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی مطرح بوده است (Diraditsile, 2020). دبیرخانۀ کشورهای مشترک المنافع (2007) آن را به‌عنوان ایجاد و حمایت از شرایطی که تحت آن جوانان به نیابت از طرف خود و براساس شرایط خودشان عمل می‌کنند، نه به‌منظور راهنمایی دیگران تعریف می‌کند (Gill et al., 2019) .

توانمندسازی جوانان مستلزم مشارکت غیرمستقیم جوانان در تصمیم‌گیری، تمرکز بر تسهیل آگاهی انتقادی از طریق کشف علل ریشه‌ای مشکلات اجتماعی و اقدامات اجتماعی عادلانه است که با تأمل انتقادی آگاه می‌شوند (Kohfeldt et al., 2011). توانمندسازی بر زندگی آسیب‌پذیر‌ترین جوانان هم تأثیر می‌گذارد (Mohajer & Earnest, 2009) و به این معناست که به افراد کمک شود تا حس اعتمادبه‌نفس خود را بهبود ببخشند (شفیع پور و همکاران، 1399) و با مهارت‌افزایی، دانش‌، آگاهی انتقادی (Kohfeldt et al., 2011)‌، غلبه بر موقعیت‌های خاص از طریق کسب شایستگی (Úcar Martínez et al., 2017) به‌همراه تسلط آنها بر مهارت خاص (Kohfeldt et al., 2011) فرصت‌های مناسب برای آنها ایجاد شود. (Chinman & Linney, 1998). اجرای برنامه‌های مبتنی بر توانمندسازی مانند ورزش که دارای مزایایی چون یادگیری مهارت‌های مختلف مانند کار گروهی‌، رهبری‌، حل مشکلات‌، برنامه‌ریزی و تعامل اجتماعی و همچنین به دست آوردن قدرت روحی و جسمی است (Saqlain, 2019)، به شیوه‌های اداری خاص و مستلزم استفاده از تکنیک‌های مدیریت مشارکتی و ایجاد فرهنگ سازمانی که مبتنی بر همکاری با دیگران است، نیاز داشته باشد(Gutierre et al., 1995) ؛ بنابراین دولت‌ها چارچوب مرجع سیاست‌ها هستند و اقدامات توانمندسازی را تحریک، اجرا، پشتیبانی و ترویج و با اجرای سیاست‌های اجتماعی و آموزشی مدل‌های توانمندسازی را اجرا می‌کنند(Úcar Martínez et al., 2017)  تا جوانان درک انتقادی از دنیای اجتماعی خود را تقویت و مسیری را برای مشارکت در تغییرات اجتماعی ایجاد کنند (Lardier et al., 2020).

پیشینۀ نظری پژوهش

تحقیقات زیادی در زمینۀ توانمندسازی انجام شده است؛ اما در زمینۀ توانمندسازی جوانان به‌خصوص در مناطق حاشیه‌نشین در ایران تحقیقی صورت نگرفته است؛ بنابراین در اینجا به ذکر چند مورد از تحقیقات داخلی و خارجی مرتبط اشاره می‌شود. چینمن و لین (1998) در تحقیقی با عنوان به‌سوی مدلی از توانمندسازی نوجوانان: شواهد نظری و تجربی، به این توجه کردند که در حالی که بیشتر ادبیات مربوط به توانمندسازی بر بزرگ‌سالان متمرکز شده است، این پژوهش مدلی از توانمندسازی را برای نوجوانان ارائه می‌دهد که از رشد مناسب، نظریۀ پیوند و کنترل اجتماعی و بی‌نقشی ناشی می‌شود و ادبیاتی که از توانمندسازی نوجوانان حمایت می‌کند، مرور می‌شود؛ همچنین مداخلات و فعالیت‌های رایج با استفاده از «پتانسیل توانمندسازی» آنها به‌عنوان معیار ارزیابی می‌شود. ویژگی‌های مشترکی که با مدل توانمندسازی نوجوانان سازگار است، شناسایی و دربارۀ جهت‎گیری‎های آینده برای تحقیق بحث می‌شود.

والایتیس (2005) در پژوهشی با عنوان کامپیوتر و اینترنت: ابزارهایی برای توانمندسازی جوانان در یک مطالعۀ موردی کیفی ادراکات 19 (اغلب زن) جوان مدرسۀ درون شهری را دربارۀ استفادۀ آنها از رایانه و اینترنت در یک پروژۀ توسعۀ جامعه مبتنی بر مدرسه بررسی کرد. سپس به این نتیجه رسید که به‌طور کلی جوانان رایانه و اینترنت را ابزارهای توانمند می‌دانند و باید تشویق شوند تا از چنین فناوری‌هایی برای حمایت از آنها در طرح‌های اجتماعی استفاده کنند. مهاجر و ارنست (2009) در تحقیقی با عنوان توانمندسازی جوانان برای آسیب‌پذیرترین قشر مدلی مبتنی بر آموزش فریره و تجربیات در این زمینه هدف خود را در این مقاله مرور برنامه‌های جهانی توانمندسازی نوجوانان دانست و مدلی را ارائه داد که برای نوجوانان آسیب‌پذیر استفاده می‌شود؛ همچنین مدلی از توانمندسازی را پیشنهاد کرد که در رفع نیازهای سلامت نوجوانان به حاشیه رانده‌شده مؤثر باشد که براساس تئوری و تجربیات میدانی است.

کوهفلد و همکاران (2010) در پژوهشی با عنوان توانمندسازی جوانان – بررسی تنش‌ها نشان دادند که توانمندسازی جوانان فرایندی وابسته به زمینه است که نیاز به توجه به عوامل متعددی دارد که بر توانمندسازی از طریق تغییر درجۀ دوم تأثیر می‌گذارد. ویلسون و همکاران (2015) در پژوهشی مؤلفۀ کنش اجتماعی پروژۀ راهبردهای توانمندسازی جوانان را که توسط مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها از طریق ابتکار تحقیقات پیشگیری مبتنی بر جامعه تأمین می‌شود، شرح می‌دهد که برای ارتقای مهارت‌های حل مسئله، کنش اجتماعی و مشارکت مدنی در میان جوانان محروم مدارس ابتدایی و راهنمایی طراحی شده است. این برنامه بعد از مدرسه بر شناسایی و ایجاد ظرفیت‌ها و نقاط قوت جوانان به‌عنوان ابزاری برای کاهش مصرف الکل، تنباکو و سایر مواد مخدر و رفتارهای مخاطره‌آمیز تمرکز دارد. در این پژوهش دربارۀ مدل‌های مفهومی ریسک و مداخله و عوامل مؤثر در کار اقدام اجتماعی موفق بحث می‌شود؛ ازجمله پویایی گروه، رهبری درون گروهی، مهارت‌های تسهیل‌کننده و زمینه‌های مدرسه-جامعه. توجه بر این است که چگونه ماهیت پروژه‌ها نقش کلیدی در تعیین احتمال تجربۀ موفقیت داشته است. مارتینز و همکاران (2016) بررسی مفهوم‌سازی و تحقیقات توانمندسازی را در زمینۀ جوانان انجام دادند و در این پژوهش تحلیلی سیستماتیک از چگونگی مفهوم‌سازی توانمندسازی در 15 سال گذشته و به‌کارگیری آن برای جوانان ارائه دادند؛ همچنین عنوان کردند که قدرت، مشارکت و آموزش مفهوم توانمندسازی جوانان باید تعریف شود تا هرگونه تفاوت ظریفی برجسته شود که آن را از کاربرد عمومی این اصطلاح متمایز می‌کند. ایل و ساکی بوادو (2018) به موضوع پارادوکس توانمندسازی جوانان، بررسی برنامۀ مداخله جوانان در غنا توجه و عنوان می‌کنند که برخی محدودیت‌ها از طرف مجریان توانمندسازی جوانان را در فرایند سیاست‌گذاری نشان می‌دهد؛ اما با وجود این محدودیت‌ها مشارکت جوانان در رفاه آنان و اثربخشی برنامه تأثیر مثبت و توانمندسازی آنها مشارکت را در توسعۀ اجتماعی، سیاسی و اجتماعی از طرف آنها به‌دنبال دارد. ثقلین (2019) در پژوهشی به توانمندسازی کودکان و جوانان از طریق ورزش توجه، توانمندسازی کودکان و جوانان را از طریق ورزش بررسی و به این مورد و یادگیری بیشتر تأکید می‌کند. دیوید تی و همکاران (2020) در مطالعه‌ای با عنوان مقیاس توانمندسازی شناختی: تحلیل عاملی تأییدی چند گروهی در میان جوانان رنگین‌پوست با استفاده از نرم‌افزار معادلات ساختاری amos در میان نمونه‌ای از جوانان شهری آفریقایی/ آمریکایی سیاه‌پوست و اسپانیایی تبار لاتینکس در یک نمونۀ 383 نفره به یافته‌هایی رسیدند که به حوزۀ مددکاری اجتماعی کمک و برای ترویج کار جوانان را تشویق می‌کنند که این جوانان را قادر می‌سازد تا درک انتقادی از دنیای اجتماعی خود را تقویت کنند تا مسیری را برای مشارکت در تغییرات اجتماعی ایجاد کنند. دیرادیتسیل (2020) در پژوهشی با عنوان تسریع توانمندسازی جوانان برای توسعۀ پایدار در بوتسوانا: ارزیابی پتانسیل، چشم‌انداز و توسعه که یکی از اولین مطالعاتی است که شواهدی از رابطۀ بین توانمندسازی جوانان و توسعۀ پایدار در بوتسوانا ارائه می‌دهد و مبنا و زمینه ای را برای انجام تحقیقات آینده با موضوع توانمندسازی جوانان فراهم می‌کند. یافته‌های وی نشان‌دهندۀ آن است که توانمندسازی جوانان به‌طور چشمگیری تحت‌تأثیر بسیاری از چالش‌های اساسی است که تلاش‌ها را برای دستیابی به اهداف توسعه تضعیف می‌کند؛ همچنین توصیه می‌کند که مشارکت جوانان باید در سیاست‌گذاری در همۀ سطوح تضمین شود تا به توانمندسازی جوانان در دستیابی به اهداف توسعۀ پایدارمنجر شود.

بین پژوهشگران ایرانی نیز مهرابی و مهرابی (1399) در پژوهشی با عنوان مدل توانمندسازی جوانان برای تحقق حکمرانی اسلامی مبتنی بر بیانیۀ گام دوم انقلاب با هدف بهره‌گیری از بیانیۀ گام دوم انقلاب، «مدل توانمندسازی جوانان را برای تحقق حکمرانی اسلامی» طراحی و ارائه کردند. یافته‌های به‌دست‌آمده «مدلی» با رویکرد پارادایمی شامل ابعاد و مقوله‌هایی به این شرح است. عوامل توانمندساز در چهار مقولۀ «معنوی و اخلاقی»، «معرفت‌شناختی»، «روان‌شناختی» و «جامعه‌شناختی» درمجموع (37) متغیر، عوامل زمینه‌ساز شامل (15) متغیر، موانع و عوامل بازدارندۀ توانمندسازی شامل (11) متغیر، پیامدها و نتایج توانمندسازی مشتمل بر (16) متغیر و اهداف کلان توانمندسازی حاوی (3) هدف اصلی است. ملک جعفریان و همکاران (1394) در پژوهشی با عنوان نقش عناصر آموزش و پرورش در توانمندسازی جوانان روستایی (مطالعۀ موردی: دانش‌آموزان روستایی مقطع دبیرستان بخش سربند شهرستان شازند) با رویکرد تبیینی – تحلیلی در پی تبیین جایگاه و نقش آموزش و پرورش در فرایند توانمندسازی جوانان روستایی بوده است. یافته‌های پژوهش حاضر، نقش کلی آموزش و پرورش را در ابعاد مختلف توانمندی تأیید می‌کند و نشان می‌دهد که دانش‌آموزان روستایی آموزش‌های فراگرفته از طریق محتوای کتاب‌ها و برنامه‌های آموزشی را ضعیف تلقی می‌کنند. آنها معتقدند که این آموزش‌ها با نوع نیاز آنان برای شغل‌یابی هماهنگ نیست و فرد دانش‌آموخته برای پذیرش مسئولیت‌های مهم در جامعه آمادگی ندارد. ازنظر آنان شکل‌گیری هرگونه زمینۀ توانمندی و ایجاد شخصیت، هویت و باورهایشان اغلب تحت‌تأثیر نهاد خانواده است.

روش پژوهش

روش پژوهش حاضر ازنظر نوع، توصیفی – تحلیلی و ازنظر هدف، کاربردی است. در این پژوهش اطلاعات از طریق پرسشنامۀ آنلاین و انتشار آن در شبکه‌های اجتماعی و حضور در محل و ارسال لینک به‌صورت تصادفی و پیامکی به افراد و همچنین پرکردن دستی در برگۀ پرسشنامه بوده است. با توجه به اینکه منطقۀ موردمطالعۀ کوی علی ابن ابی‌طالب (ع) (محلۀ فوتبال) اراک است، برای تعیین حجم نمونه با توجه به جامعۀ آماری این محله که طبق سرشماری سال، 1395 بالغ بر ۳۷۲۴۹ نفر بوده، از فرمول کوکران استفاده شده است. ابتدا 30 پرسشنامه در میان جوانان توزیع شد. بعد از تکمیل پرسشنامه و طبق واریانس به‌دست‌آمده از نمونۀ اولیه 380 نفر محاسبه و با توجه به شناخت از محل 200 پرسشنامه توسط افراد تکمیل شد. برای تبیین و مدل‌سازی اثرات از مدل‌سازی معادلات ساختاری (SEM) در نرم‌افزار AMOS با ترسیم مدل تحلیل عاملی مرتبه دو استفاده شد؛ همچنین برای آزمون فرضیات از آزمون t تک نمونه‌ای در نرم‌افزار spss استفاده شد. برای سنجش پایایی ابزار پژوهش از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شده است که برای متغیرهای پرسشنامه درمجموع 912/0 محاسبه شد.

قلمرو جغرافیایی پژوهش

شهر اراک در تاریخ ایران جزء شهرهای جوان است و در مقایسه با شهرهای دیگر قدمت زیادی ندارد (عسگری و عبدلی، 1398)، (نعیمی، 1385). هستۀ اولیۀ شهر کنونی اراک در سال 1187 هجری شمسی به دستور فتحعلی شاه قاجار در مختصات جغرافیایی 34 درجه و 5 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 42 دقیقه طول شرقی و ارتفاع 1755 متر از سطح دریا با شیب عمومی به‌سمت شمال شرقی (دریاچۀ میقان) بنا شده است. این شهر در دشتی به‌نسبت هموار از پایکوه‌های ارتفاعات نظم آباد و کوه گردو در جنوب و ارتفاعات کوه دم زرد و مودر و مستوفی در غرب آغاز و تا اراضی دشتی و جلگه‌ای منتهی به تالاب میقان در شمال شرقی در اقلیمی نیمه خشک گسترش یافته است (طرح جامع اراک، 1399).

جمعیت اراک از دیدگاه جمعیتی هم‌اکنون پانزدهمین شهر پرجمعیت ایران است. در نخستین سرشماری رسمی کشور در سال 1355، 58995 نفر بوده است (جوادی، 1395). محدودۀ فعلی شهر 6289 هکتار و جمعیت موجود شهر طبق سرشماری سال 1395 معادل 520944 نفر و 165709 خانوار با بعد 14/3 و تراکم ناخالص 8/82 نفر در هکتار و تراکم خالص 2/343 نفر در هکتار است. حریم موجود شهر اراک 87/12944 هکتار و حریم مصوب شهر اراک 2/28680 هکتار است (طرح جامع اراک، 1399).

نرخ زیاد رشد جمعیت طی دورۀ 75 - 45 با رشد و توسعۀ صنعتی شهر و مهاجرت‌های روستاشهری از داخل استان و سایر استان‌های مجاور تأثیرات وسیعی را بر ساختار اجتماعی و اقتصادی شهر داشته است. در این بین کسانی که نتوانستند در نظام اقتصادی و اجتماعی شهر جذب شوند، راهی محلات فقیرنشین شدند و با وجود اینکه امروزه اراک یک شهر به‌نسبت جوان محسوب می‌شود، از مشکلات حاشیه‌نشینی رنج می‌برد تا جایی که طبق آمار موجود 7 درصد مساحت اراک و ۲۳ درصد جمعیت ساکن این کلان‌شهر در سکونتگاه‌های غیررسمی هستند که یکی از این محلات کوی علی ابن ابی‌طالب (ع) اراک است که بین مردم به محلۀ فوتبال مشهور است. پیدایش محدودۀ موردمطالعه به اوایل دهۀ 1340 تا اواخر دهۀ 1350 برمی‌گردد و طی سال‌های اوایل دهۀ 1360 تا اواسط دهۀ 1370 تکوین یافت. با رشد جمعیت این منطقه مشاهده می‌شود، سرانه‌های خدماتی آن بسیار پایین‌تر از سایر محلات اراک است. این محله از سمت جنوب و جنوب غرب به بلندی‌های تپۀ مستوفی، از سمت شرق به پارک امیرکبیر و از سمت شرق و شمال شرقی به کمربندی شمالی اراک محدود می‌شود. در قسمت جنوبی این محله که در شیب کوه مستوفی قرار دارد، مشکلات بیشتر ازجمله عرض کم معابر، مصالح غیر مقاوم در ساخت خانه‌ها، عبور و مرور سخت و شیب زیاد است.

شکل (1) موقعیت جغرافیایی محدودۀ موردمطالعه

Figure (1) Geographic location of the studied area

یافته‌ها و بحث

یافته‌های توصیفی

یافته‌های پرسشنامه نشان‌دهندۀ آن است که پاسخگویان که 200 نفر هستند، 23 نفر یعنی 5/11 درصد متأهل و 177 نفر معادل 5/88 درصد هم مجرد هستند که از این تعداد که به پرسشنامه پاسخ دادند، 129 نفر که 5/64 درصد و بیشترین تعداد پاسخ‌دهنده بودند، جوانان زیر 18 سال بودند؛ همچنین 30 نفر که معادل 15 درصد بود، بین 19 تا 22 سال، 19 نفر 23 تا 26 سال که 5/9 درصد مجموع افراد بودند، 27 تا 30 سال 14 نفر معادل 7 درصد و درنهایت بیش از 30 سال 8 نفر که معادل 4 درصد که کمترین گروه پاسخ‌دهنده بودند. از بین این افراد بیشترین فراوانی ازنظر شغل افرادی بودند که شغل آزاد داشتند و 79 نفر از حجم نمونه یعنی 5/39 درصد را شامل می‌شدند. بعد از این گروه بیشترین فراوانی مربوط به افرادی بود که دانش‌آموز بودند و 72 درصد از حجم نمونه را که 5/36 درصد بود، تشکیل دادند و در مرتبۀ بعدی افراد بیکار بودند که 30 نفر معادل 15 درصد افراد بودند. 9 نفر معادل 5/4 درصد در شرکت کار می‌کردند، 6 نفر یعنی 3 درصد کارمند و تنها 3 نفر یعنی5/1 درصد دانشجو بودند که این ارقام درمجموع 199 نفر بودند که یک مورد در نرم‌افزار spss ، miss گرفته شده بود. ازنظر تحصیلات هم 46 نفر که 23 درصد حجم نمونه دارای سواد سیکل و پایین‌تر 133 نفر دانش‌آموزان دبیرستانی یا دارای مدرک دیپلم بودند که 5/66 درصد را شامل می‌شدند، 11 نفر معادل 5/5 درصد فوق دیپلم، 9 نفر که 5/4 درصد مجموع بودند، لیسانس داشتند و درنهایت 1 نفر یعنی 5/0درصد از این افراد دارای مدرک فوق لیسانس بودند.

یافته‌های تحلیلی

قابلیت و توانایی جوانان محله

فرضیۀ شمارۀ یک دربارۀ قابلیت و توانایی جوانان محلۀ کوی علی ابن ابی‌طالب اراک در سطح مطلوب و بالاست. مشاهدۀ نتایج در آزمون t دلالت بر تأیید فرضیۀ پژوهش دارد. در جدول (1) نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای در شاخص زمینۀ شخصی نمایش داده شده است که نشان می‌دهد، در عامل زمینۀ شخصی به‌جز یک مورد، تمام متغیرها دارای سطح معناداری پایین‌تر از 05/0 هستند که این نشان‌دهندۀ این است که متغیرها دارای اختلاف معناداری با میانگین هستند و مثبت‌بودن حد بالا و پایین نشان از آن دارد که این اختلاف بیشتر از میانگین است. در متغیر پذیرفتن قوانین جامعه سطح معنی‌داری بیش از 05/0 و حد بالا مثبت و حد پایین منفی نشان‌دهندۀ آن است که این متغیر در سطح میانگین است. درمجموع این شاخص دارای سطح معنی‌داری کمتر از 05/0 است که حاکی از آن است که از حد میانگین بیشتر است و حد بالا و پایین مثبت نشان از این دارد که این اختلاف بیشتر از میانگین است.

جدول (1) نتایج آزمون t  تک نمونه‌ای، شاخص زمینۀ شخصی

Table (1) The results of the t-test are single examples, personal background index

شرایط محیطی محله

در فرضیۀ دوم عنوان شده است، شرایط محیطی محلۀ کوی علی ابن ابی‌طالب اراک برای توانمندسازی جوانان مناسب است. در جدول (2) عامل محیط نشان‌دهندۀ آن است که تمام متغیرها دارای سطح معناداری کمتر از 05/0 هستند و اختلاف معناداری نسبت‌به میانگین دارند. در متغیر رضایت از خدمات‌رسانی دولت این متغیر با اختلاف معناداری پایین‌تر از میانگین است که منفی‌بودن حد بالا و پایین دلالت بر این ادعاست. بقیۀ متغیرها بیشتر از میانگین هستند که نشان‌دهندۀ مثبت‌بودن حد بالا و پایین هستند. درمجموع این شاخص یعنی محیط شرایط خوبی در منطقه ازنظر افراد دارد؛ زیرا سطح معنی‌داری کمتر از 05/0 است و حد بالا و پایین مثبت هستند که این نشان از آن دارد که در کل از میانگین بیشتر است؛ بنابراین نتایج حاصل از متغیرها و مجموع کل از طریق آزمون t نشان از تأیید فرضیۀ شمارۀ 2 دارند.

جدول (2) نتایج آزمون t  تک نمونه‌ای، شاخص محیط

Table (2) Test results t-test single instance, environmental index

وضعیت آموزش محله

فرضیۀ سوم ازنظر آموزش محلۀ کوی علی ابن ابی‌طالب در وضعیت مطلوبی قرار دارد. در جدول (3) عامل آموزش تمام متغیرها دارای سطح معناداری کمتر از 05/0 هستند و اختلاف معناداری نسبت‌به میانگین دارند که مثبت‌بودن حد بالا و پایین در همۀ متغیرها نشان‌دهندۀ این است که از سطح میانگین بیشتر هستند. این شرایط حاکی از مستعدبودن برنامه‌های آموزشی و تأیید فرضیۀ سوم است.

جدول (3) نتایج آزمونt  تک نمونه‌ای، شاخص آموزش

Table (3) Test results t-test single instance, training index

امکانات و شرایط ورزشی محله

فرضیۀ چهارم چنین بیان شده است که ازنظر ورزشی محلۀ کوی علی ابن ابی‌طالب اراک در سطح مطلوبی قرار دارد. در جدول (4) عامل ورزش که از سه متغیر تشکیل شده است، امکانات و شرایط ورزشی محله را می‌سنجد. متغیر امکانات ورزشی محله دارای سطح معناداری کمتر از 05/0 است و حد بالا و پایین هر دو منفی که نشان از پایین‌بودن نسبت‌به میانگین است و در دو متغیر دیگر که فضای عمومی محله برای ورزش و دسترسی به اماکن ورزشی محلات دیگر است، دارای سطح معناداری بیشتر از 05/0 است؛ همچنین مثبت‌بودن حد بالا و منفی‌بودن حد پایین نشان از این است که این دو متغیر در حد میانگین هستند که این شرایط درمجموع با سطح معناداری بیشتر از 05/0 و منفی‌بودن حد بالا و پایین نشان از وضعیت نامناسب ورزشی و رد فرضیۀ چهارم است.

جدول (4) نتایج آزمونt  تک نمونه‌ای، شاخص ورزش

Table (4) The results of the t-test are single examples, sports index

وضعیت هویتی محله

فرضیۀ پنجم چنین عنوان شد که ازنظر هویتی جوانان محلۀ کوی علی ابن ابی‌طالب اراک در سطح بالایی هستند. در جدول (5) عامل هویت تمام متغیرها به‌جز متغیر آخر سطح معناداری کمتر از 05/0 دارد و حد بالا و پایین هر دو مثبت که نشان‌دهندۀ بیشتربودن از حد میانگین است. متغیر حضور در مسجد و پایگاه در سطح میانگین است که این شرایط دلالت بر تأیید فرضیۀ پنجم دارند.

جدول (5) نتایج آزمونt  تک نمونه‌ای، شاخص هویت

Table (5) The results of the t-test are single-instance, identity index

برای پژوهش دربارۀ توانمندسازی جوانان در کوی علی ابن ابی‌طالب (ع) اراک از الگوی مدل‌سازی معادلات ساختاری استفاده شده است. هدف از انجام این کار، شناسایی مهم‌ترین متغیرهایی است که در ایجاد رابطه بین شاخص‌ها و توانمندسازی اثر دارند؛ بنابراین با توجه به مبانی تئوریکی پژوهش مدل تحلیل عاملی مرتبۀ دوم توانمندسازی بر مبنای پنج عامل پنهان شامل شاخص‌های زمینۀ شخصی، محیط، آموزش، ورزش و هویت و همچنین مدل تحلیل عاملی توانمندسازی در spss تنظیم شد که ابتدا در محیط spss مدل تحلیل عاملی آن انجام شد و متغیرهای زیر 3/0 حذف شدند. سپس مدل تحلیل عاملی مرتبۀ دو در محیط amos ترسیم شد. شکل (2) نشان‌دهندۀ مدل نهایی اثرگذاری شاخص‌های فوق بر توانمندسازی جوانان در محلۀ مدنظر است. یافته‌های حاصل از مدل‌سازی معادلات ساختاری که حاکی از آن است که از میان شاخص‌های توانمندسازی کدام شاخص اهمیت بیشتری دارد. مدل مرتبۀ دوم توانمندسازی جوانان از 5 متغیر پنهان و 47 متغیر آشکار تشکیل شده بود که در جریان اصلاح مدل به 37 متغیر آشکار کاهش پیدا کرد. یافته‌های مدل عاملی مرتبۀ دوم نشان‌دهندۀ آن است که عامل محیط بیشترین بار عاملی را با وزن 94/0 به خود اختصاص داده است و جایگاه بالاتری نسبت‌به بقیۀ شاخص‌ها دارد. پس از آن عامل زمینۀ شخصی با بار عاملی 84/0 قرار گرفته است. عامل هویت با بار عاملی 76/0 در رتبۀ بعدی قرار گرفته است؛ همچنین عامل آموزش با بار عاملی 70/0 در مرتبۀ بعدی و درنهایت عامل ورزش با بار عاملی 42/0 در مرتبۀ آخر قرار دارد.

شکل (2) مدل ساختاری توانمندسازی جوانان در کوی علی ابن ابی‌طالب اراک

Figure (2) Structural model of youth empowerment in Kavi Ali ibn Abitaleb Arak

در جدول (6) مقدار احتمال در تمام روابط مدل صفر است. نتایج نشان‌دهندۀ آن است که پارامترهای موجود تفاوت معناداری با مقدار صفر دارند. سطح معناداری در کلیۀ روابط کمتر از 05/0 است که نشان‌دهندۀ حمایت داده‌های تجربی از مدل پژوهش است. درنتیجه با توجه به این دو جدول اثر مثبت و جالب‌توجه شاخص‌ها بر توانمندسازی جوانان کوی علی ابن ابی‌طالب اراک (محلۀ فوتبال) است؛ همچنین نشان‌دهندۀ تأیید فرضیه‌های پژوهش و رد فرضیۀ صفر است.

جدول (6) رگرسیون وزنی مدل پیش‌فرض

Table (6) Weighted regression of the default model

در جدول (7) نتایج ارزیابی مدل تحقیق به بهره‌گیری از شاخص‌های برازش مدل‌های ساختاری آورده شده است. وجود شاخص‌های برازش مدل مناسب تأییدکنندۀ ارتباط معناداری و مناسب بین داده‌های پرسشنامۀ تحقیق و مدل ساختاری موجود است. اولین شاخص که در این مدل بررسی شده،NPAR  است که مدل پیش‌فرض آن برابر با 81 است. این مقدار نشان‌دهندۀ آن است که پژوهشگر در تدوین مدل به‌راحتی به هزینه‌کردن درجات آزادی توجه نکرده و این وضعیت مقبول است. شاخص کای اسکوئر برابر با 806/1858 و سطح معنی‌داری 000/0 نتیجه‌ای مطلوب را نمایان می‌کند. با توجه به اینکه درجۀ آزادی به مقدار مستقل نزدیک و از صفر به دور است، تلقی مطلوبی از مدل پیش‌بینی می‌شود. مقدار کای اسکوئر نسبی که جزء شاخص‌های مهم مدل است، 816/2 و حاکی از وضعیتی خوب و مطلوب برای مدل است. شاخص بعدی که مهم‌ترین شاخص در برازش مدل است، شاخص RMSEA است. در این مدل مقدار این شاخص 096/0 است که این نشان از مطلوب‌بودن مدل دارد. شاخص نیکوئی برازش اصلاح‌شده برابر با 605/0 دارای برازشی مقبول برای مدل است. شاخص نرمال‌شدۀ بنتلر بویت با مقدار 557/0 نیز تا حدی مطلوب است. شاخص برازش هنجارشدۀ مقتصد که مقدار آن 541/0 نیز دارای وضعیت مطلوبی است؛ همچنین شاخص‌های احتمال نزدیکی برازندگی و شاخص برازش تطبیقی مقتصد نیز دارای وضعیتی مقبولی هستند.

جدول (7) وضعیت شاخص‌های نکویی برازش مدل پژوهش

Table (7) The status of the research model's non-fit indicators

منبع: محاسبات نگارندگان

نتیجه‌گیری

در روند نتیجه‌گیری این پژوهش فرضیات پژوهش بررسی شدند. در فرضیۀ اول که مربوط به زمینۀ شخصی افراد است، نتایج نشان‌دهندۀ آن است که جوانان این محله در متغیرهای موفقیت در شرایط مطلوب، موفقیت با گروه و کمک دیگران، علاقه به کارهای گروهی، تغییر سرنوشت توسط خود فرد، تمایل به آموزش مهارت، اعتقاد به پیشرفت از طریق تحصیل، علاقه به ورزش، تأثیر ورزش در یادگیری و علاقه به پرکردن اوقات فراغت با ورزش دارای شرایط مطلوب هستند و تنها در متغیر پذیرفتن قوانین جامعه چون در سطح میانگین است، نیاز به برنامه هایی است. این شرایط نشان از این دارد که جوانان این محله در صورت شرایط مطلوب بسیار مستعد پیشرفت و توانمندشدن هستند. در مدل تحلیل عاملی زمینۀ شخصی با بار عاملی 84/0 بیشترین تأثیر را بعد از عامل محیط در توانمندسازی جوانان دارد؛ همان‌طور که مارتینز و همکاران این عامل را از عوامل توانمندسازی جوانان می‌دانند، فرضیۀ فوق موردتأیید قرار می‌گیرد و نشان‌دهندۀ آن است که جوانان این محل زمینۀ بالایی برای توانمندشدن در صورت تأمین عوامل دیگر دارند. در فرضیۀ دوم عامل محیط مورد آزمون قرار گرفت که مشخص شد، متغیرهای اهمیت اصول اخلاقی برای پدر و مادر، رضایت از زندگی با پدر و مادر، امنیت در محله، کمک بزرگ‌سالان، تعلق به شهر به‌عنوان شهروند در سطح مطلوب و خوب هستند؛ ولی متغیر رضایت از خدمت‌رسانی دولت پایین‌تر از میانگین است که این نشان‌دهندۀ نبودِ توجه به این محله است. در مدل تحلیل عاملی عامل محیط با بار عاملی 94/0 بیشترین تأثیر و ازنظر اهمیت در مرتبۀ اول قرار داشت. در این زمینه هم کوهفلد و همکاران به این نتیجه رسیدند که این عامل در توانمندسازی جوانان بسیار مهم است. در فرضیۀ سوم که عامل آموزش به آزمون گذاشته شد، متغیرهای اهمیت پیشرفت برای والدین، مفیدبودن آموزش در مدرسه، تأثیر آموزش مدرسه در اعتماد‌به‌نفس، رضایت از مدرسه، مفید‌بودن آموزش مدرسه، تغییر بینش در مدرسه در سطح مطلوب بودند که نشان از آموزش خوب در این محل است. این عامل در مدل تحلیل عاملی با بار عاملی 70 در مرتبۀ چهارم قرار داشت. مارتینز و همکاران، رهنورد و داداندیش و کوهفلد و همکاران در پژوهش‌های خود به این عامل پرداخته بودند. در فرضیۀ چهارم عامل ورزش مورد آزمون قرار گرفت که متغیر امکانات ورزشی محله، فضای عمومی و پارک برای ورزش، دسترسی به اماکن ورزشی محلات دیگر ضعیف گزارش شدند. ضمن اینکه این عامل با بار عاملی 450/ در مرتبۀ آخر قرار داشت. درنهایت در فرضیۀ پنجم در عامل هویت متغیر‌های دوست‌داشتن محله، موفقیت گروهی، افتخار به ایرانی‌بودن، غرور در پخش سرود ملی، دفاع از کشور، صادق‌بودن ایرانی‌ها، تمایل به آشنایی با تاریخ کشور، احترام به پرچم کشور، علاقه به دین اسلام، الگو قراردادن ائمه، میزان انجام واجبات و فعالیت بسیج و مسجد محل مطلوب و خوب بودند و تنها متغیر حضور در مسجد و پایگاه بسیج در سطح میانگین بود که نشان از نبودِ استقبال خوب به این متغیر داشت. این عامل ازنظر اهمیت در مدل تحلیل عاملی در مرتبۀ سوم با بار عاملی 76/0 قرار داشت. این عامل را رهنود و داداندیش مهم دانستند که نتایج نشان‌دهندۀ آن بود که شرایط این عامل در محله مطلوب است.