پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شمارهها | 1,640 |
| تعداد مقالات | 13,343 |
| تعداد مشاهده مقاله | 29,957,698 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 11,987,822 |
بررسی ساختار عاملی و شاخصهای روایی و پایایی پرسشنامه سبک شخصیت آسیبپذیر در نمونه ایرانی و تأثیر آن در افسردگی پس از زایمان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش های علوم شناختی و رفتاری | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 23، دی 1401، صفحه 73-90 اصل مقاله (1.07 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/cbs.2023.132644.1627 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سمانه نجاری فروشانی1؛ فهیمه نامدارپور* 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی گرایش خانواده درمانی، دانشکده علوم انسانی، واحد خمینی شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، خمینی شهر، اصفهان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استادیار ، گروه مشاوره ، واحد خمینی شهر، دانشگاه آزاد اسلامی ، خمینی شهر، اصفهان ، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر، یک مقیاس خودگزارشی برای شناسایی زنان در معرض خطر افسردگی پس از زایمان بهدلیل آسیبپذیری شخصیتی است؛ بنابراین، هدف پژوهش بررسی ساختار عاملی و شاخصهای روایی و پایایی پرسشنامۀ شخصیت آسیبپذیر و تأثیر آن بر افسردگی در پس از زایمان زنان ایرانی بود. روش پژوهش مقطعیـتوصیفی بود و جامعۀ آماری را کلیۀ زنان مبتلا به افسردگی پس از زایمان در شهر اصفهان تشکیل میداد که از بین آنها 300 نفر بهصورت تصادفیـخوشهای انتخاب شدند و به پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر و افسردگی پس از زایمان پاسخ دادند. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد که پرسشنامه از ساختار دوعاملی برخوردار است. ضریب آلفای کرونباخ دو بعد آسیبپذیری و سازمانیافتگی بهترتیب برابر با 87/0 و 705/0 به دست آمد. تحلیل رگرسیون سلسلهمراتبی نشان داد که پس از کنترل متغیرهای جمعیتشناختی (سن و تحصیلات مادر، شغل پدر و درآمد خانواده)، شخصیت آسیبپذیر تأثیر معنیداری بر افسردگی پس از زایمان داشت (503/0= β، 001/0>p). به نظر میرسد پرسشنامۀ شخصیت آسیبپذیر از شاخصهای روانسنجی مناسبی برخوردار است و میتوان از این ابزار در پیشبینی افسردگی پس از زایمان در زنان و جلوگیری از عواقب منفی آن استفاده کرد. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ساختار عاملی؛ روایی؛ پایایی؛ پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر؛ افسردگی پس از زایمان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
افسردگی پس از زایمان[1] شایعترین بیماری روانی دوران بارداری است که مادران جدید تجربه میکنند؛ بااینحال، مشکلاتی در تشخیص این بیماری وجود دارد که نشان میدهد نرخ واقعی بسیار بالاتر است. چندین مطالعه گزارش کردهاند که زنان نگرانیهای خود را بهدلیل انگ یا ترس از عواقب بالقوه فاش نمیکنند (Maliszewska et al., 2017). علائم رایج افسردگی پس از تولد نوزاد شامل اضطراب، نگرانی، وحشت، تنش، تحریکپذیری، اختلالات خواب و تغییر در اشتها است (Alshikh Ahmad et al, 2021). افسردگی پس از زایمان (PPD) معمولاً بهعنوان یک دوره از اختلال افسردگی اساسی (اگرچه گاهی اوقات افسردگی جزئی نیز شامل میشود) تعریف میشود که در دورۀ پس از زایمان رخ میدهد. بین 10 تا 20درصد از زنان در طی یک سال پس از زایمان دچار افسردگی میشوند و علائم افسردگی در 25درصد از این افراد بیش از سال اول باقی میماند (Falana and Carrington, 2019). در بررسی علل افسردگی پس از زایمان، مدل آسیبپذیریـاسترس توضیح میدهد که چگونه عوامل مختلف میتوانند بر حساسیت به اختلالات روانی تأثیر بگذارند. عوامل مستعدکننده بسته به اینکه احتمال منجرشدن عامل استرسزا به آسیبشناسی روانی را افزایش یا کاهش میدهند و عوامل خطر یا عوامل محافظتی تصور میشوند. علت افسردگی پس از زایمان کاملاً مشخص نیست. تا همین اواخر تصور میشد که این اختلال عمدتاً بهدلیل تغییرات بیولوژیکی پس از زایمان است؛ بااینحال، نقش غالب عوامل روانی اجتماعی در افزایش خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان درحالحاضر بهطور گسترده شناخته شده است. عوامل خطر برای این اختلال را میتوان به سه دستۀ اصلی تقسیم کرد: ویژگیهای روانی اجتماعی، بالینی و شخصیتی یا خلقی (Ambrosini et al., 2011). نتایج فراتحلیلها نشان داده است که نارضایتی از ازدواج، حمایت اجتماعی نامناسب و استرس زندگی نیز از عوامل زمینهساز افسردگی پس از زایمان است (Cherry, 2019). پژوهشهای قبلی که مؤلفههای شخصیت و افسردگی پس از زایمان را به هم مرتبط میکند، روانرنجوری را بهعنوان یک عامل خطر برجسته کرده است. زنان باردار که سطوح بالایی از روانرنجوری را نشان میدهند، چهار برابر بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی پس از تولد نوزاد هستند (Iliadis et al, 2015). استرس و اضطراب دوران بارداری نیز در افزایش خطر دخیل بوده است (Robertson et al., 2004) برعکس، نشان داده شده است که عوامل شخصیتی مانند خوشبینی قبل از زایمان و شفقت به خود اثرات محافظتی در افسردگی پس از زایمان ارائه میدهند (Rwakarema, 2015). مریمی و همکاران، ورکرک و همکاران، جونس و همکاران و گیلبرت و همکاران، در پژوهشهای جداگانهای نشان دادهاند که روانرنجوری و رواننژندی زمینۀ افزایش افسردگی پس از زایمان بوده است (مریمی و همکاران، 1399 Verkerk et al, 2015; Jones et al, 2010; Gelabert, et al, 2011;). همچنین، تیان و همکاران و گریکو در پژوهشهای جداگانهای نشان دادهاند که کمالگرایی بهعنوان یک ویژگی شخصیتی منفی بر افسردگی پس از زایمان در مادران مؤثر است (Tian et al., 2021; Greco, 2006). در بررسیهای سیستماتیک عوامل خطرزای اصلی شناساییشده را طبقۀ اجتماعیـاقتصادی پایینتر، استرس زندگی در دوران بارداری، بارداری دشوار، اختلال در عملکرد زناشویی، حمایت اجتماعی ضعیف و سابقۀ شخصی آسیبشناسی روانی نام بردهاند (Puyané et al, 2022). برای شناسایی ویژگیهای شخصیتی که آسیبپذیری دربرابر افسردگی پس از زایمان را افزایش میدهد، پژوهشگران باید تصمیم بگیرند که کدام ویژگی یا ویژگیهای شخصیتی را بررسی کنند و از کدام ابزار برای ارزیابی آسیبپذیری استفاده کنند. باوجودِاین، همپوشانی مفهومی بین افسردگی بالینی و ویژگیهای شخصیتی وجود دارد که در مطالعات اندازهگیری شده است. برخی از ویژگیهای شخصیتی مانند وابستگی، روانرنجوری وسواسی، کمالگرایی از دیدگاه وی و همکاران و حساسیت بینفردی از دیدگاه پویان و همکاران آسیبپذیری دربرابر افسردگی پس از زایمان را افزایش میدهند (Wei et al., 2014 Puyané et al., 2022;). در برخی از مطالعات به بررسی سبک شخصیتی بهعنوان یکی از عوامل خطرزای مهم افسردگی پس از زایمان توجه شده است. در این پژوهشها نشان داده شده است که برخی ویژگیهای شخصیتی که به نظر میرسد موجب افزایش افسردگی پس از زایمان چه در زن و چه در مرد شود، عبارتاند از: حساسیت بینفردی، نوروتیسم، سبک شناختی معیوب و عزتنفس پایین (Olde et al., 2006). در پژوهش کولوریوس و همکاران نشان داده شد که سطح بالای نوروتیسم با علائم افسردگی طی دوران بارداری و همچنین، 6 هفته و 6 ماه پس از زایمان همبستگی قوی دارد (Koulouris et al., 2013). برخی مطالعات نشان دادند که ترکیبی از ویژگیهای اختلالات شخصیت اجتنابی، وابسته و وسواسیـجبری، سبک شخصیت آسیبپذیر[2] را ایجاد میکند. درواقع، سبک شخصیت آسیبپذیر با تحتتأثیر قراردادن راهبردهای مقابلهای با شرایط استرسزا، زمینهای برای ایجاد افسردگی پس از زایمان را فراهم میکند (Joyce et al., 2003). افراد با سبکهای شخصیتی متفاوت درمقابل استرسهای زندگی راهبردهای مقابلهای خاصی را به کار میگیرند و بهتبعِ آن، از میزان معیّن سلامتی برخوردارند. سبک شخصیت آسیبپذیر نیز ممکن است با تحتتأثیر قراردادن راهبردهای مقابله با شرایط استرسزا، زمینهای برای ایجاد افسردگی پس از زایمان فراهم کند (Marchetti et al., 2021, P. 3). مطالعۀ جویس و دیگران با عنوان چندشکلی DRD3 و DRD4 و خطر ویژگیها و اختلالات اجتنابی و وسواسی شخصیت و اختلالات روانپزشکی (Joyce et al., 2003) و مطالعۀ آکمن با عنوان رابطۀ بین افسردگی شدید پس از زایمان با اختلالات شخصیت (Akman et al.,2007) همگی حاکی از این مسئله بود که سبک شخصیت آسیبپذیر نیز ممکن است با تحتتأثیر قراردادن راهبردهای مقابلهای با شرایط استرسزا، زمینهای برای ایجاد افسردگی پس از زایمان فراهم آورد. بهگفتۀ بویس و همکاران، ابزارهای استاندارد ارزیابی شخصیت که قبلاً استفاده میشد، بسیار گسترده بود و تعداد محدودی از ویژگیهای شخصیتی را اندازهگیری میکرد که استفاده از آنها را در مطالعات اپیدمیولوژیک بزرگ دشوار میکرد (Boyce et al., 2001). برای غلبه بر این محدودیتهای روششناختی، آنها پرسشنامۀ مختصری بهنامِ پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر[3] طراحی کردند که نُه ویژگی شخصیتی مرتبط با آسیبپذیری دربرابر افسردگی پس از زایمان را ارزیابی میکند: مقابلهکننده، عصبیبودن، ترسوبودن، حساسیت، نگرانی، سازمانیافتهبودن، وسواسیبودن، ابرازگری و بیثباتی. نتایج تحلیل عامل مؤلفۀ اصلی در پژوهش بویس و همکاران نشان داد پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر دارای ساختار دوعاملی است: یکی از عوامل بهعنوان «آسیبپذیر[4]» (شامل عصبیبودن، ترسوبودن، حساسیت، نگرانی، وسواسیبودن و بیثباتی) و دیگری بهعنوان «سازمانیافته/پاسخگو[5]» (شامل مقابلهکننده، سازمانیافته و ابرازگربودن) نامگذاری شد. ضریب آلفای کرونباخ برای نمرۀ کل پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر، برای عامل «آسیبپذیر» 0.75 و برای عامل «سازمانیافته/پاسخگو» 0.36 بود. نتایج پایایی بازآزمایی نشان میدهد که عامل «آسیبپذیر» نسبت به تغییر در یک دورۀ 3هفتهای مقاوم است (پایایی بالا)؛ درحالیکه عامل «سازمانیافته/پاسخگو» دارای پایایی ضعیف است (Boyce et al., 2001). نتایج تحلیل رگرسیون از اعتبار پیشبینی پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر پشتیبانی میکند. این ابزار در مطالعات پیشبین عوامل خطر افسردگی پس از زایمان استفاده شده است (Boyce & Hickey, 2005 Johnstone et al., 2001;). بویس و دنیس شواهد بیشتری دربارۀ ویژگیهای روانسنجی پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر در نمونههای پس از زایمان ارائه کردند. مادههای پرسشنامه از فرم سؤالی (یعنی عصبی: «آیا خودت را بهعنوان یک فرد عصبی توصیف میکنی؟») بهشکل عبارت (عصبی: «بهطور کلی، من خودم را بهعنوان یک فرد عصبی توصیف میکنم» تغییر یافت. بهطور مشابه، مادههای بعد مقابلهکننده از مثبت (کسی که با چیزها کنار میآید) به ساختار منفی (کسی که با چیزها بهخوبی کنار نمیآید) تغییر یافت. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی تا حدی نتایج بویس و همکاران را بازتولید کرد و وجود دو عامل را تأیید کرد (Boyce & Dennis, 2004). گیلبرت و همکاران پژوهشی با هدف بررسی ویژگیهای روانسنجی نسخۀ اسپانیایی پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر در نمونهای از زنان پس از زایمان بود. گروهی متشکل از 309 زن پس از زایمان بهمدت 32 هفته پس از زایمان پیگیری شدند. همۀ زنان با نسخۀ اسپانیایی پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر، پرسشنامۀ شخصیت آیزنکـمقیاس کوتاه، مقیاس کمالگرایی چندبعدی فراست و بعد اجتناب از آسیب از پرسشنامۀ خلقوخو و منش در 2 تا 3 روز پس از زایمان ارزیابی شدند. علائم افسردگی در هفتههای 8 و 32 پس از زایمان توسط مقیاس افسردگی پس از زایمان ادینبورگ ارزیابی شد و از مصاحبۀ تشخیصی برای تأیید وجود اختلال افسردگی اساسی استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی تکبعدیبودن نسخۀ اسپانیایی پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر را نشان داد. ضریب آلفای کرونباخ برای نمرۀ کل پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر 63/0 بود. نتایج پایایی بازآزمایی ثبات زمانی خوبی را نشان داد. ارتباط متوسط بین پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر و سایر معیارهای شخصیتی شواهدی برای اعتبار سازۀ آن ارائه کرد. تجزیهوتحلیل رگرسیون لجستیک نشان داد که زنان با نمرات بالاتر در پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر خطر بیشتری برای ابتلا به علائم افسردگی و افسردگی اساسی داشتند. 32 هفته پس از زایمان بهطور کلی، نتایج ویژگیهای روانسنجی کافی نسخۀ اسپانیایی پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر و سودمندی آن را در شناسایی زنان با سبک شخصیتی که خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان را افزایش میدهد، نشان میدهد (Gelabert et al., 2011). بااینحال، ویژگیهای روانسنجی این پرسشنامه در پژوهشهای داخلی تاکنون بررسی نشده است و باتوجهبه این تناقضها بین یافتههای پژوهشهای دنیس و بویس، بویس و همکاران و گیلبرت و همکاران، سؤال اساسی این است: آیا نسخۀ فارسی پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر دارای یک عامل است یا عوامل بیشتری را پوشش میدهد؟ همچنین، آیا این پرسشنامه برای استفاده در جامعۀ ایرانی روایی و پایایی لازم را دارد؟ هدف این پژوهش بررسی ویژگیهای روانسنجی پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر در جمعیت ایرانی است تا مقیاسی معتبر درزمینۀ سنجش سازه در اختیار پژوهشگران داخلی قرار گیرد؛ ازاینرو، پژوهش فعلی بهدنبال پاسخ به سه سؤال بود. الف) پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر از چه ساختار عاملی در نمونۀ ایرانی افسردگی پس از زایمان برخوردار بود؟ ب) آیا پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر در نمونۀ ایرانی افسردگی پس از زایمان از پایایی مناسبی برخوردار بود؟ ج) آیا پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر در نمونۀ ایرانی افسردگی پس از زایمان از اعتبار پیشبین مناسبی برخوردار بود؟ روش روش این پژوهش ازنظر هدفْ بنیادیـکاربردی و ازحیث نوع گردآوری اطلاعاتْ مقطعیـتوصیفی و ازنظر روششناسی جزء مطالعات آزمونسازی به حساب میآید که درقالب طرح پژوهشی همبستگی انجام گرفته است. جامعۀ آماری این پژوهش را کلیۀ مادران دارای فرزند یک تا شش ماه شهر اصفهان تشکیل میداد. بهمنظورِ تعیین حجم نمونه، برپایۀ پیشنهاد استیون درنظرگرفتن دستِکم پانزده مورد برای هر متغیر در تحلیل عاملی و مدلیابی، قاعدهای مناسب به شمار میآید (هومن، 1393)؛ ازاینرو، نمونۀ پژوهش 350 نفر در نظر گرفته شد که بهصورت تصادفی خوشهای انتخاب شدند. بهاینمنظور، از بین مطب پزشکان و مراکز سلامت در سطح شهر اصفهان، 40 مطب پزشک اطفال و 10 مرکز سلامت انتخاب شد و در ادامه، از بین مراکز منتخب، بهصورت تصادفی، به 7 مطب پزشک اطفال و 3 مرکز سلامت برای انجام پژوهش مراجعه شد و هدف از پژوهش برای منشی و عوامل آن مرکز توضیح داده شد و با همکاری کارکنان مراکز، 35 پرسشنامه به هرکدام داده شد. براساس ملاکهای ورود و خروج پژوهش از تعداد 350 پرسشنامۀ تکمیلشده، 300 پرسشنامه تجزیهوتحلیل شد. ملاکهای ورود به پژوهشْ نداشتن بارداری پرخطر، نداشتن سابقۀ سقط و نازایی، نداشتن زایمان زودرس، نداشتن سابقۀ تولد فرزند مرده، مبتلانبودن به بیماری روانی و مصرف دارو، مصرفنکردن مواد مخدر نظیر سیگار، و عدم بارداری ناخواسته بود؛ درحالیکه ملاکهای خروج عبارت بود از بارداریهای پرخطر درصورت مشکلات طبی خطرزا حین حاملگی، وجود سابقۀ نازایی، وجود سابقۀ سقط، زایمان زودرس، سابقۀ تولد نوزاد مرده، ابتلا به بیماریهای روانی و مصرف دارو، مصرف مواد مخدر نظیر سیگار، و بارداری ناخواسته بود. میانگین سن افراد نمونه 54/3±26/37 سال بود. تحصیلات 79 نفر(3/26درصد) از آنها دیپلم و کمتر، 27 نفر (9درصد) کاردانی، 164 نفر (7/54درصد) کارشناسی و 30 نفر (10درصد) کارشناسی ارشد و بالاتر بود. شغل پدر در 105 نفر (35درصد) نمونه آزاد، 130 نفر (3/43درصد) کارمند، 27 نفر (9درصد) فرهنگی و استاد، 12 نفر (4درصد) پزشک و 26 نفر (7/8درصد) سایر مشاغل بود. درآمد خانواده در 21 نفر (7درصد) نمونه کمتر از 5 میلیون، 70 نفر (3/23درصد) بین 5 تا 7 میلیون، 96 نفر (32درصد) بین 7 تا 9 میلیون و در 113 نفر (7/37درصد) بالاتر از 9 میلیون تومان بوده است.
ابزار پژوهش ابزارهای جمعآوری اطلاعات در این پژوهش شامل موارد زیر است: پرسشنامۀ شخصیت آسیبپذیر[6] (VPSQ): پرسشنامۀ شخصیت آسیبپذیر (Boyce et al., 2004)، پرسشنامهای برای شناسایی افراد در معرض خطر افسردگی پس از زایمان بهدلیل آسیبپذیری شخصیت است. این پرسشنامه 9 گویه با طیف لیکرت 5درجهای (از کاملاً مخالف تا کاملاً موافقم) است. بویس و همکاران پیشنهاد کردند که نمرۀ بالا در این مقیاس شخصیتی با آسیبپذیری دربرابر تجربۀ افسردگی پس از تولد نوزاد مرتبط است (Boyce et al., 2004). این یافتهها تاکنون در تعداد کمی از مطالعات، ازجمله نمونۀ اسپانیایی گیلبرت و همکاران و نمونۀ کانادایی دنیس و بویس تأیید شدهاند (Gelabert et al., 2011 Dennis & Boyce, 2004;). دنیس و بویس نشان دادهاند که این مقیاس ویژگیهای روانسنجی کافی دارد. ضریب آلفای کرونباخ آن برابر با 67/0 گزارش شده است. تحلیل رگرسیون لجستیک نشان داده است که VPSQ پیشبین نشانههای افسردگی درحالرشد، یک هفته، چهار هفته و هشت هفته پس از زایمان است. برایناساس، افزایش یک نقطه در VPSQ خطر افسردگی پس از زایمان را 3/1 برابر افزایش میدهد (Dennis & Boyce, 2004). گیلبرت و همکاران پایایی برای کل ابزار را برابر با 63/0 و برای ابعاد آسیبپذیری و سازمانیافتگی بهترتیب 77/0 و 43/0 به دست آوردند. همچنین، از پایایی آزمونـبازآزمون مناسبی برخوردار است (Gelabert et al., 2011). فو و همکاران در پژوهش خود آلفای کرونباخ مربوط به کل مقیاس را 65/0 به دست آوردند (Fu et al., 2021). در این پژوهش، پژوهشگران فرم فارسی پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر را براساس مراحل ارزیابی میزان تطابق زبانی آزمون (یعنی هماهنگی ترجمۀ فارسی با متن انگلیسی بهصورت ترجمۀ واژگون) تهیه کردند. پرسشنامۀ افسردگی پس از زایمان: پرسشنامۀ افسردگی پس از زایمان ادینبورگ[7] را کاکس و همکاران در 10 سؤال با طیف لیکرت سهدرجهای تنظیم کردند و بارها بهمنظور تحقیق روی معیارهای تشخیص افسردگی استفاده شده است (Cox et al., 1978). نمرۀ مقیاس ادینبرگ بین صفر تا 30 است. سؤالهای 1، 2، 4 از صفر تا 3 و سؤالهای 3، 5، 6، 7، 8، 9، 10 از 3 تا صفر نمرهگذاری میشوند. برای محاسبۀ امتیاز کلی پرسشنامه، نمرۀ همۀ گویههای پرسشنامه با هم جمع میشوند. دامنۀ امتیاز این پرسشنامه بین 0 تا 30 خواهد بود. هرچه امتیاز حاصلشده از این پرسشنامه بیشتر باشد، نشاندهندۀ میزان بیشتر افسردگی پس از زایمان خواهد بود و برعکس. حساسیت، ویژگی و ارزش پیشگوییکنندۀ این پرسشنامه در ایران نیز تأیید شده است. این پرسشنامه را در ایران، احمدی کانی گلزار و قلیزاده (1394) اعتباریابی کردهاند و روایی محتوایی و صوری و ملاکی این پرسشنامه مناسب ارزیابی شده است. ضریب پایایی آن نیز 9/0 حاصل شده است. در این پژوهش نیز پایایی آلفای کرونباخ برابر با 85/0 حاصل شده است.
روش اجرا برای ترجمۀ پرسشنامۀ شخصیت آسیبپذیر (Boyce et al., 2004)، از روش بازترجمه استفاده شد (Brislin et al., 1986). در این روش از دو نفر که به زبان فارسی و انگلیسی مسلط بودند، خواسته شد تا نفر اول، متخصص روانشناسی، نسخۀ انگلیسی مقیاس را بهفارسی ترجمه کند و از نفر دوم، متخصص زبان انگلیسی که اطلاعی از مقیاس انگلیسی و جملاتش نداشت، خواسته شد تا جملات ترجمهشده را بهانگلیسی ترجمه کند. نسخۀ اولیۀ ترجمهشده با شماری از متخصصان در میان گذاشته شد و اشکالات آن رفع شد. درانتها، نسخۀ ترجمهشده با نسخۀ اصلی مقایسه شد و اشکالات آن رفع شد. بهمنظور گرفتن بازخورد از شرکتکنندهها برای درک محتوای گویهها و رفع ابهامات، پرسشنامه در مرحلۀ مقدماتی بر روی 30 نفر اجرا شد. در مرحلۀ اصلی اجرای پژوهش براساس اصول رعایت اخلاق در پژوهش، بعد از توضیح دربارۀ هدف پژوهش، محرمانهبودن نتایج و جلب رضایت آگاهانه، از پاسخگویان خواسته شد درصورت تمایل، پرسشنامهها را تکمیل کنند. درضمن، این نکته نیز توضیح داده شد که کسانی که به تکمیل پرسشنامه تمایل ندارند، میتوانند آن را به آزمونگر بازگردانند. برای تجزیهوتحلیل دادهها و بررسی ساختار عاملی و شاخصهای پایایی و روایی پرسشنامۀ شخصیت آسیبپذیر، از نرمافزار آماری اسپیاساس نسخۀ 23 استفاده شده است. یافتههای پژوهش میانگین نمرات کل پرسشنامۀ شخصیت آسیبپذیر (بویس و همکاران، 2004) برابر با 27/26 و انحراف استاندارد آن 59/6 به دست آمد. شاخصهای کجی و کشیدگی نیز بهترتیب برابر با 337/0- و 555/0- بود که نشان داده نرمالبودن توزیع رد نشده است. برای اجرای تحلیل عاملی اکتشافی در ابتدا کیفیت ماتریس همبستگی گزارههای مقیاس و همچنین، قابلیت نمونهگیری بررسی شد. نتایج آزمون کرویت بارتلت و ضریب KMO[8] در جدول 1 ارائه شده است.
جدول1: نتایج آزمون بارتلت و KMO Table 1- Bartlett and KMO test results
همانگونه که در جدول 1 مشاهده میشود، مقدار آزمون کرویت بارتلت برابر با 007/1838 بود (001/0>p) و ضریب KMO نیز برای این تحلیل برابر با 81/0 بود؛ بهاینترتیب، اطلاعات موجود در ماتریس دادهها معنیدار و حجم نمونه برای تحلیل عاملی مناسب است. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی شامل بارهای عاملی و میزان اشتراکات سؤالات پرسشنامه، ارزش ویژه، درصد واریانس و درصد واریانس تراکمی در جدول 2 ارائه شده است.
جدول 2: نتایج بار عاملی سؤالات پرسشنامۀ شخصیت آسیبپذیر Table 2- The results of the factor loading of the questions of the Vulnerable Personality Style Questionnaire
براساس نتایج بهدستآمده در جدول 2 از تحلیل عاملی اکتشافی با استفاده از روش مؤلفههای اصلی و با چرخش واریماکس یا متعامد دو عامل با ارزش ویژۀ بزرگتر از یک استخراج شد که درمجموع نزدیک به 61/68درصد از واریانس کل مقیاس را تبیین میکند. همچنین، مشاهده میشود که بارهای عاملی سؤالات بالاتر از 4/0 و قابلقبول است. در پاسخ به سؤال اول پژوهش مبنی بر اینکه پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر در افسردگی پس از زایمان از چه ساختار عاملی در نمونۀ ایرانی برخوردار است، باید گفت پرسشنامۀ مذکور دوعاملی است که یکی از عوامل آسیبپذیری و دیگری سازمانیافتگی نامیده شدند. نتایج شاخصهای پایایی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ در بعد آسیبپذیری برابر با 871/0 و در بعد سازمانیافتگی برابر با 705/0 به دست آمد؛ بنابراین، پاسخ به سؤال دوم پژوهش مبنی بر پایایی مناسب پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر، باید گفت پرسشنامۀ مذکور از پایایی مناسبی برخوردار است. نتایج تحلیل رگرسیون سلسلهمراتبی جهت پیشبینی افسردگی پس از زایمان ازطریق شخصیت آسیبپذیر با کنترل ویژگیهای جمعیتشناختی سن و تحصیلات مادر، شغل پدر و درآمد خانواده در جدول 3 ارائه شده است.
جدول 3: نتایج تحلیل رگرسیون جهت پیشبینی افسردگی پس از زایمان ازطریق شخصیت آسیبپذیر با کنترل متغیرهای جمعیتشناختی Table 3- The results of regression analysis to predict postpartum depression through vulnerable personality by controlling demographic variables
نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون در جدول 3 نشان میدهد با کنترل ویژگیهای جمعیتشناختی شامل سن و تحصیلات مادر و شغل پدر و درآمد، شخصیت آسیبپذیر بر افسردگی پس از زایمان تأثیر معنیداری دارد (001/0>p) و میتواند نزدیک به 6/24درصد از افسردگی پس از زایمان را پیشبینی کند. باتوجهبه F مشاهدهشده (08/98) این میزان معنیدار است (001/0>p). نتایج نشان داده است که متغیر شخصیت آسیبپذیر (با آمارۀ t برابر با 9/9) میتواند تغییرات مربوط به افسردگی پس از زایمان را پیشبینی کنند. باتوجهبه ضرایب استاندارد بتای بهدستآمده، میتوان گفت با اضافهشدن یک واحد به شخصیت آسیبپذیر بهمیزان 503/0 انحراف استاندارد به افسردگی پس از زایمان زنان افزوده میشود. در پاسخ به سؤال سوم پژوهش مبنی بر اینکه آیا پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر در افسردگی پس از زایمان از اعتبار پیشبین مناسبی برخوردار است، میتوان گفت پرسشنامۀ شخصیت آسیبپذیر توانسته است بهطور معنیداری پیشبین مناسبی برای افسردگی پس از زایمان باشد.
بحث و نتیجهگیری همانطور که اشاره شد، هدف از این پژوهش بررسی ساختار عاملی و شاخصهای روایی و پایایی پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر بود. در بررسی روایی عاملی مقیاس با استفاده از روش تحلیل اکتشافی و با ارزش افزودۀ بالاتر از یک نتایج حاکی از وجود دو عامل بود که 61/68درصد از کل واریانس را به خود اختصاص میدهد. این عوامل آسیبپذیری و سازمانیافتگی نامیده شد. درنتیجه، میتوان از نمرۀ کل پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر و یا دو بعد از آن استفاده شود. این یافته با پژوهش بویس و همکاران و دنیس و بویس همسو است که نشان دادند این پرسشنامه شامل دو عامل است (Boyce et al., 2004؛ Dennis & Boyce, 2004)؛ ولی با یافتههای گیلبرت و همکاران در تضاد است که نشان داد پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر شامل یک عامل است (Gelabert et al., 2011). درواقع، دنیس و بویس بیان کردند که اگرچه دو عامل قابلتبیین است، پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر درواقع یکبعدی است (Dennis & Boyce, 2004). بعد اول یعنی شخصیت آسیبپذیر شامل صفاتی است که با آسیبپذیری و بهویژه ویژگیهای شخصیتی منفی مانند اضطراب، نگرانی، حساسیت، نوسانپذیری و وسواس ارتباط دارد. بویس و ماسون نیز در پژوهش خود نشان دادهاند که این صفات شخصیتی با اختلالات روانی ارتباط دارند. در خردهمقیاس دوم ویژگیهای شخصیتی سازگارتر نشان داده شده است (Boyce & Mason, 1996). نتایج بررسی شاخصهای پایایی پرسشنامه نیز نشان داد ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 881/0 به دست آمد که نشان داد میزان پایایی پرسشنامه قابلقبول و مشابه نتایج مطالعات قبلی ازجمله بویس و همکاران و دنیس و بویس بود (Boyce et al., 2001؛ Dennis & Boyce, 2004). این نشان میدهد که اگرچه آیتمهای پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیبپذیر بهنوعی به هم مرتبط هستند، هر مورد با اطلاعات منحصربهفردی همراه است. دنیس و بویس بیان کردند که مقادیر آلفای متوسط بهدلیل این واقعیت انتظار میرود که VPSQ مقیاس مختصری است که یک ساختار پیچیدۀ چندبعدی را منعکس میکند، انتظار میرود(Dennis & Boyce, 2004). نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که با کنترل متغیرهای جمعیتشناختی پرسشنامۀ شخصیت آسیبپذیر روایی پیشبین مناسبی دارد؛ بهگونهای که با افزایش یک واحد به شخصیت آسیبپذیر بهمیزان 503/0 واحد به افسردگی پس از زایمان زنان افزوده میشود. این نتایج همسو با یافتههای بویس و همکاران، دنیس و بویس و گیلبرت و همکاران مبنی بر روایی پیشبین مناسب پرسشنامۀ شخصیت آسیبپذیر است (Dennis & Boyce, 2004 Boyce et al., 2001; Gelabert et al., 2011;). همچنین، همسو با این یافتهها، مریمی و همکاران، ورکرک و همکاران، جونس و همکاران و گیلبرت و همکاران است که در پژوهشهای جداگانهای نشان دادهاند که روانرنجوری و رواننژندی زمینۀ افزایش افسردگی پس از زایمان بوده است (مریمی و همکاران، 1399 Verkerk et al, 2015; Jones et al, 2010; Gelabert, et al, 2011;). همچنین، تیان و همکاران و گریکو نیز در پژوهشهای جداگانهای نشان دادهاند که کمالگرایی بهعنوان یک ویژگی شخصیتی منفی بر افسردگی پس از زایمان در مادران مؤثر است (Tian et al., 2021; Greco, 2006). در تبیین نتایج بهدستآمده میتوان گفت افراد با سبکهای شخصیتی متفاوت دربرابر استرسهای زندگی راهبردهای مقابلۀ خاصی به کار میگیرند و بهتبعِ آن، از میزان سلامتی معیّنی بر خوردارند. سبک شخصیت آسیبپذیر نیز با تحتتأثیر قراردادن راهبردهای مقابله با استرس، زمینۀ افسردگی پس از زایمان را فراهم میکند (Akman, 2007). احساس بیکفایتی و اعتمادبهنفس پایین که در افسردگی پس از زایمان دیده میشود، از دیدگاه مادارن بهعنوان علائم افسردگی یاد میکنند. همچنین، در پژوهشها نشان داده شده است که مادران بیشتر به ایجاد نقش والدگری در افسردگی توجه دارند و آن را ناشی از احساس مسئولیت شدید در رابطه با خانه و فرزند بیان میکنند (Johansson, et al., 2020). در این بین، آسیبپذیری شخصیت مادران نیز اهمیت زیادی دارد. در جایی که فرد کمالگراتر باشد و از خود انتظار بیشتری برای انجام بهموقع کارها داشته باشد، همچنین، درصورتی که مادران شخصیت آسیبپذیری داشته باشند، بیشتر دچار علائم افسردگی پس از زایمان میشوند. درمجموع، باتوجهبه یافتههای حاصل از این پژوهش میتوان چنین نتیجهگیری کرد که این پرسشنامه برای استفاده در جامعۀ ایرانی دارای اعتبار و روایی کافی است. این پژوهش محدودیتهایی نیز دارد که ازجملۀ آنها میتوان به این موارد اشاره کرد: 1. ازآنجاکه در این پژوهش در مادران در محدودۀ سنی 20 تا 40 سال بوده است، با درنظرگرفتن نقش سن در متغیرهای پژوهش، در تعمیم نتایج به سایر گروههای سنی باید احتیاط کرد؛ 2. ازآنجاکه بیشتر افراد نمونه در مادران در این پژوهش دارای تحصیلات دانشگاهی بودهاند، در تعمیم نتایج به سایر گروههای تحصیلی باید احتیاط لازم صورت گیرد و 3. باتوجهبه اینکه پژوهش بر روی نمونهای انجام شد که نوع زایمان در آنها انتخابی بوده است، در تعمیم نتایج به سایر مادرانی که بهاجبار نوع خاصی از زایمان سزارین یا طبیعی را انجام دادهاند، باید احتیاط کرد.
ملاحظات اخلاقی پیروی از اصول اخلاق پژوهش بهمنظور رعایت ملاحظات اخلاقی در این پژوهش، در آغاز هدف پژوهش برای شرکتکنندگان شرح داده شد و با تأکید بر محرمانهبودن اطلاعات، حفظ رازداری و بینیازی از یادداشت نام و نام خانوادگی شرکتکنندگان، توضیح داده شد که شرکت در این طرح تحقیقی اختیاری است و آزمودنی حق دارد پس از دیدن پرسشنامهها از پرکردنشان انصراف دهد. ازآنجاکه رعایت حقوق انسانی آزمودنیها یکی از مهمترین ویژگیهای پژوهش در علوم رفتاری و رشتههای وابسته است، در این پژوهش بهمنظور جانبداری از حقوق آزمودنیها و حفظ حریم خصوصی و انسانی آنها ملاحظات زیر صورت گرفت:
حامی مالی هزینههای مطالعه را نویسندگان مقاله تأمین کردند.
تعارض منافع بنابر اظهار نویسندگان این مقاله فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.
تشکر و قدردانی این مقاله برگرفته از پایاننامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ روانشناسی خانوادهدرمانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینیشهر بود. در پایان، از همۀ شرکتکنندگان و تمام عزیزانی که پژوهشگر را در انجام این پژوهش یاری کردند، تقدیر و تشکر میشود.
[1] . Postpartum Depression [2]. Vulnerable personality [3] Vulnerability Personality Style Questionaire(VPSQ) [4] vulnerability [5]- organised/responsive [6] . Vulnerable Personality Style Questionnaire (VPSQ) [7]. Edinburgh postnatal depression scale (EPDS) [8] . Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
احمدی کانی گلزار، ا.، و قلیزاده، ز. (1394). اعتبارسنجی ایرانی آزمون افسردگی پس از زایمان برای غربالگری افسردگی پس از زایمان. نشریۀ روانپرستاری، 3(3)، 10-1.
مریمی، ف.، مریمی، ز.، بیگدلی، ا.، نجفی، م.، و کیانی، م. (1399). نقش حمایت اجتماعی و صفات شخصیتی در بروز افسردگی پس از زایمان. مجلۀ علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، 22(1)، 94-88.
هومن، ح. ع. (1393). شناخت روش علمی در علوم رفتاری. تهران: سمت.
References
Ahmadi kani Golzar, A., GoliZadeh, Z. (2015). Validation of Edinburgh Postpartum Depression Scale (EPDS) for screening postpartum depression in Iran. Iranian Journal of Psychiatric Nursing, 3(3),1-10. (In Persian).
Akman, C., Uguz, F., & Kaya, N. (2007). Postpartum-onset major depression is associated with personality disorders. Comprehensive psychiatry, 48(4), 343-347.
Alshikh Ahmad, H., Alkhatib, A., & Luo, J. (2021). Prevalence and risk factors of postpartum depression in the Middle East: a systematic review and meta–analysis. BMC pregnancy and childbirth, 21(1), 1-12.
Ambrosini, A., Donzelli, G., & Stanghellini, G. (2012). Early perinatal diagnosis of mothers at risk of developing post-partum depression–a concise guide for obstetricians, midwives, neonatologists and paediatricians. The Journal of Maternal-Fetal & Neonatal Medicine, 25(7), 1096-1101.
Boyce, P., & Hickey, A. (2005). Psychosocial risk factors to major depression after childbirth. Social psychiatry and psychiatric epidemiology, 40(17), 605-612.
Boyce, P., & Mason, C. (1996). An overview of depression-prone personality traits and the role of interpersonal sensitivity. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 30(1), 90-103.
Brislin, R. W., Lonner, W. J., & Berry, J. W. (1986). Field methods in cross-cultural research. Beverly Hills: SAGE.
Cherry, M. L. (2019). The Experiences of Public Health Department Clients Who Have Recovered from Postpartum Depression with Postpartum Depression Screening (Doctoral dissertation, Capella University).
Cox, A. D., Puckering, C., Pound, A., & Mills, M. (1987). The impact of maternal depression in young children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 28(6), 917-928.
Dennis, C. L., & Boyce, P. (2004). Further psychometric testing of a brief personality scale to measure vulnerability to postpartum depression. Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology, 25(3-4), 305-311.
Dennis, C. L., Janssen, P. A., & Singer, J. (2004). Identifying women at‐risk for postpartum depression in the immediate postpartum period. Acta Psychiatrica Scandinavica, 110(5), 338-346.
Falana, S. D., & Carrington, J. M. (2019). Postpartum depression: are you listening?. Nursing Clinics, 54(4), 561-567.
Fu, F., Yan, P., You, S., Mao, X., Qiao, T., Fu, L., ... & Maimaiti, P. (2021). The pregnancy-related anxiety characteristics in women with gestational diabetes mellitus: why should we care?. BMC Pregnancy and Childbirth, 21(1), 1-6.
Gelabert, E., Subirà, S., Plaza, A., Torres, A., Navarro, P., Ímaz, M. L., ... & Martín-Santos, R. (2011). The vulnerable personality style questionnaire: psychometric properties in Spanish postpartum women. Archives of women's mental health, 14(20), 115-124.
Greco, A. (2006). Perfectionism, Multiple Roles, and Postpartum Depression: Is Perfectionism a Factor in Multiple-Role Women Experiencing Postpartum Depression? (Doctoral dissertation, Pacific University).
Hooman, H. A. (2013). Research Methodology in behavioral sciences, 6th edition, Samt Publications. (In Persian).
Iliadis, S. I., Koulouris, P., Gingnell, M., Sylvén, S. M., Sundström-Poromaa, I., Ekselius, L., ... & Skalkidou, A. (2015). Personality and risk for postpartum depressive symptoms. Archives of women's mental health, 18(3), 539-546.
Johansson, M., Benderix, Y., & Svensson, I. (2020). Mothers’ and fathers’ lived experiences of postpartum depression and parental stress after childbirth: a qualitative study. International journal of qualitative studies on health and well-being, 15(1), 1-10.
Johnstone, S. J., Boyce, P. M., Hickey, A. R., Morris-Yates, A. D., & Harris, M. G. (2001). Obstetric risk factors for postnatal depression in urban and rural community samples. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry, 35(1), 69-74.
Jones, L., Scott, J., Cooper, C., Forty, L., Smith, K. G., Sham, P., ... & Jones, I. (2010). Cognitive style, personality and vulnerability to postnatal depression. The British Journal of Psychiatry, 196(3), 200-205.
Joyce, P. R., Rogers, G. R., Miller, A. L., Mulder, R. T., Luty, S. E., & Kennedy, M. A. (2003). Polymorphisms of DRD4 and DRD3 and risk of avoidant and obsessive personality traits and disorders. Psychiatry research, 119(1-2), 1-10.
Koulouris, P., Iliadis, S. I., Sundstr, I., Ekselius, L., Skalkidou, A., & Papadopoulos, F. (2013). 1546–Personality traits and postpartum depression: results from basic study in sweden. European Psychiatry, 28(1), 1-5.
Maliszewska, K., Świątkowska-Freund, M., Bidzan, M., & Preis, K. (2018). Screening for maternal postpartum depression and associations with personality traits and social support. A Polish follow-up study 4 weeks and 3 months after delivery. Psychiatria polska, 52(5), 889-898.
Marchetti, D., Musso, P., Verrocchio, M. C., Manna, G., Kopala-Sibley, D. C., De Berardis, D., ... & Falgares, G. (2022). Childhood maltreatment, personality vulnerability profiles, and borderline personality disorder symptoms in adolescents. Development and psychopathology, 34(3), 1163-1176.
Maryami, F., Maryami, Z., Bigdeli, I., Najafi, M., & Kiani, M. (2020). The role of social support and personality traits in the incidence of postpartum depression. Journal of Gorgan University of Medical Sciences, 22(1), 88-94. (In Persian).
Olde, E., van der Hart, O., Kleber, R., & van Son, M. (2006). Posttraumatic stress following childbirth: a review. Clinical psychology review, 26(1), 1-16.
Puyané, M., Subirà, S., Torres, A., Roca, A., Garcia-Esteve, L., & Gelabert, E. (2022). Personality traits as a risk factor for postpartum depression: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 298(1), 577-589.
Robertson, E., Grace, S., Wallington, T., & Stewart, D. E. (2004). Antenatal risk factors for postpartum depression: a synthesis of recent literature. General hospital psychiatry, 26(4), 289-295.
Rwakarema, M., Premji, S. S., Nyanza, E. C., Riziki, P., & Palacios-Derflingher, L. (2015). Antenatal depression is associated with pregnancy-related anxiety, partner relations, and wealth in women in Northern Tanzania: a cross-sectional study. BMC women's health, 15(1), 1-10.
Tian, T., Li, Y., Xie, D., Shen. Y., Ren. J., & Wu. W. (2012). Perfectionism dimensions in major pos partum depression. Journal of Effective Disorder, 136(1), 17-25.
Verkerk, G. J., Denollet, l., Van Heck, G. L., Van Son, M. J. M.,& Pop, V.J. M. (2015).Personality factors as dominants of depression in postpartum women prospective 1-year follow-up study. Psychosomatic Medicine, 67(4), 632-37.
Wei, Y., Ullah, G., & Schiff, S. J. (2014). Unification of neuronal spikes, seizures, and spreading depression. Journal of Neuroscience, 34(35), 11733-11743.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,199 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 512 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||