ارزیابی الگوی معادلات ساختاری عوامل مؤثر بر صمیمیت زناشویی زوج‌ها در دوران عقد

ازدواج، یک مسئلۀ اجتماعی است که دو فرد کاملاً متفاوت ازنظر اجتماعی، خانوادگی، اقتصادی و فرهنگی را برای کنارِهم‌بودن و تشکیل خانواده به هم پیوند می‌دهد (Whitson & El-Sheikh, 2003). روابط زناشویی به‌عنوان هستۀ اصلی ارتباطات خانواده و عامل اساسی در ساختار ارتباطی و عاطفی خانواده و به‌عنوان یکی از شاخص‌های اصلی سلامت روانی و حفظ زندگی زوج‌ها در نظر گرفته می‌شود (Amato, 2010). نیاز به عشق و صمیمیت[1] و رابطۀ نزدیک از دلایل اصلی ازدواج است. صمیمیت یکی از ارزشمندترین ابعاد وجودی انسان است و از عوامل اصلی در عملکرد سالم انسان به شمار می‌آید (Dandurand & Lafontaine, 2013).

صمیمیت به‌عنوان احساس نزدیکی در رابطه تعریف می‌شود و عامل ضروری در برقراری روابط است. صمیمیت در روابط عاشقانه با میزان تعهد، نزدیکی عاطفی‌ـ‌هیجانی، شناختی و جسمی با شریک زندگی تعیین می‌شود  (Holland, 2015). فیورلو(Fiorello, 2012) روابط صمیمانه را روابط دوستانۀ عمیق و ژرفی می‌داند که به حس نزدیکی، تعلق درونی و اعتمادبه‌نفس در فرد منجر می‌شود. صمیمیت در روابط زناشویی به‌صورت الگوی رفتاری بسیار مهمی مفهوم‌سازی شده است که جنبه‌های عاطفی‌ـ‌هیجانی و اجتماعی نیرومندی دارد و بر پایۀ پذیرش، رضایت خاطر و عشق شکل می‌گیرد (TenHouten, 2007).

صمیمیت در هنگام تعارض به تمرکز زوج‌ها بر جنبه‌های مثبت مشکل منجر می‌شود و ازاین‌رو، استمرار رابطه را تقویت می‌کند ‌‌(Richards & et al., 2003). زوج‌هایی که صمیمیت بالاتری دارند، روابط بهتری را تجربه می‌کنند و توجه بیشتری به همدیگر دارند (Theiss & Solomon, 2007)؛ درواقع، زوج‌هایی که روابط صمیمانۀ بیشتری دارند، تمایل به سازش بالا، حمایت و همراهی، حل تعارضات به‌جای انکار از ویژگی‌های بارز آنان است (Khalifian & Barry, 2016).  همچنین، صمیمیت به افزایش امنیت و احترام در رابطه منجر می‌شود (Roberts & Greenberg, 2002). نداشتنِ صمیمیت به بی‌علاقگی و عشق کمتر، کناره‌گیری از هم، بی‌توجهی و اجتناب از شریک زندگی منجر می‌شود و با پریشانی در روابط زوج‌ها همراه است (Barry & et al., 2008). پژوهش‌ها آشکار کرده‌اند که سطوح بالای صمیمیت در رابطه یکی از بهترین پیش‌بینی‌کننده‌های سلامت جسمانی، بهزیستی روان‌شناختی و رضایت زناشویی است (Asano, 2011).

در ایجاد صمیمیت زناشویی عوامل متعددی دخیل هستند. برخی از این عوامل مانند سبک دلبستگی، خصوصیات شخصیتی، نگرش‌های فرد و مهارت برقراری رابطه از عوامل فردی و برخی نیز بین‌فردی هستند. همدلی[2]، خودافشایی متقابل همسران و اعتماد[3] ازجمله عوامل بین‌فردی صمیمیت زناشویی هستند (Asano, 2011).

در‌این‌باره یافته‌ها نشان می‌دهد که همدلی و ارتباط همدلانه از عناصر اصلی روابط موفق هستند (Schmidt & Gelhert, 2017). دکتی و جکسون (Decety & Jackson, 2006) همدلی را به‌عنوان ظرفیت درک تجربۀ عاطفی منحصربه‌فرد شخص دیگر بیان کرده‌اند. آنها سه مؤلفۀ همدلی را شناسایی کردند. عامل اول شامل پاسخ عاطفی است که به حالت عاطفی فرد دیگر می‌دهیم؛ عامل دوم توانایی درک شناختی دیدگاه دیگران و عامل سوم توانایی تنظیم خود و جلوگیری از سردرگمی بین شخص و احساسات دیگر است؛ بنابراین، می‌توان همدلی را پدیده‌ای چندبعدی دانست که شامل هر دو عنصر عاطفی و شناختی است  (Devoldre & et al., 2010).

سطوح بالای همدلی با ایجاد روابط مثبت بین زوج‌ها همراه است؛ درحالی‌که پاسخ‌های فاقد همدلی به افزایش تنش و درگیری در رابطه منجر می‌شود (Perrone-McGovern, 2014). همچنین دیجسترا و همکاران (Dijkstra et al., 2014) اظهار کردند که سطوح بالای ارتباط همدلانه به بهبود ارتباط زوج‌ها منجر می‌شود و اثر مثبتی بر گسترش ارتباط سالم بین زوج‌ها و صمیمیت آنان می‌گذارد.

خود افشایی[4] یا بیان احساسات، نگرش‌ها و تجربیات درونی خود نیز یکی دیگر از راه‌های مهم ایجاد صمیمیت در روابط عاشقانه است (Sinclair & Dowdy, 2005). خود افشایی مکرر در روابط زوج‌ها منجر به افزایش رضایت زناشویی (Laurenceau, 2005)، ثبات رابطه (Marshall, 2008)، احساس عشق و تعهد (Sprecher & Hendrick, 2004) و کاهش استرس (Ditzen et al., 2008) منجر می‌شود.

شواهد تجربی، ارتباط متقابل بین خوداِفشایی، صمیمیت و رضایت از رابطه را تأیید می‌کنند (Reagan, 2011). زوج‌ها با خوداِفشایی بالا احساس نزدیکی و صمیمیت و رضایت بیشتری را ابراز می‌کنند (Byers & Wang, 2004; Greene et al., 2006). لورنسو و کلینمن (Laurenceau & Kleinman, 2006) نیز در بررسی صمیمیت، خوداِفشایی و کیفیت رابطه را به‌عنوان دو عامل مهم مرتبط با صمیمیت بیان می‌کنند. خوداِفشایی از یک رابطه به رابطۀ دیگر متفاوت است و کیفیت روابط به گذشت زمان بستگی دارد.

گاهی همدلی و خوداِفشایی به صمیمت منجر نمی‌شود. در این میان، وجود متغیری به‌نام اعتماد می‌تواند در کنار همدلی و خوداِفشایی در ایجاد صمیمت بین زوج‌ها نقش میانجی ایفا کند. اعتماد شامل احساس ایمنی، بازبودن و باور به این است که شریک زندگی به‌گونه‌ای رفتار خواهد کرد که برای رابطه مفید است. روابط زوج‌ها ممکن است دارای سطوح متفاوتی از اعتماد باشد (Khalifian & Barry, 2016). اعتماد در ازدواج‌های پایدار سازه‌ای مهم است (Harris, 2010; Markman et al., 2001). اعتماد به‌عنوان یکی از عوامل مهم در زندگی عاشقانه شناخته شده است (Harris et al., 2008).

افرادی که اعتماد کمتری به شریک زندگی خود دارند، دچار بحث و درگیری و تعارضات بیشتری هستند و زوج‌هایی که اعتماد نقش اساسی در ارتباط آنان ایفا می‌کند، دارای صمیمیت و عشق بیشتری هستند (Murray et al., 2006). پژوهش‌ها نشان داده‌اند که اعتماد باعث می‌شود تا روابط دوستانه به روابط عاشقانه تبدیل شوند (Harris et al., 2008). اعتمادسازی در روابط شامل چندین عامل از جمله در دسترس بودن (Cassidy, 1999)، قابلیت اطمینان (Markman et al., 2001)، پاسخ‌گویی (Harris et al., 2016)، مهارت‌های حل تعارض (Gottman, 1994) و برداشت مثبت از آیندۀ رابطه (Harris, 2010) است.

روابط صمیمانه و عاشقانه از ویژگی‌ها و ملزومات هر رابطۀ زناشویی است. انتظار می‌رود که شاید دوران عقد نیز یکی از عاشقانه‎ترین دوران ازدواج زوج‌ها باشد. در فرهنگ ایرانی شروع دوران عقد با خواندن خطبۀ عقد آغاز می‌شود و با شروع زندگی مشترک و زیر یک سقف رفتن دختر و پسر به پایان می‌رسد (Photogeraphy, 2009). چگونگی آغاز و شکل‌گیری روابط، برخورد با چالش‌ها و تفاوت‌ها و... بر رفتارها و کارکردهای بعدی زوج‌ها اثر می‌گذارد و می‌تواند زوج‌ها و خانواده‌های آنان را تحت‌تأثیر مثبت و منفی قرار دهد. تجربۀ دوران عقد، تجربه‌ای مفید و سازنده است تا دختر و پسر بتوانند آشنایی خود را عمیق‌تر کنند و برای زندگی مشترک آمادگی پیدا کنند؛ بنابراین، چنانچه این دوران، دوران پرتنشی باشد یا از کارکردهای مفید آن غفلت شود ، همسران در زندگی مشترک خود دچار مشکلات و تنش‌هایی خواهند شد (Razavi et al., 2019).

بنابراین، باتوجه‌به مبانی و پیشینۀ پژوهشی که در بالا ذکر شد، عشق و صمیمیت عامل کلیدی در حفظ روابط زناشویی است. ازآنجاکه به‌باور کارشناسان، در سال‌های اخیر آمار طلاق در دوران عقد در حال افزایش است، بهبود صمیمیت زناشویی و درنتیجه‌ کشف و توجه به متغیرها و عوامل تأثیرگذار آن می‌تواند در پیشگیری از طلاق و تعارضات زناشویی نقش بسزایی ایفا کند. همچنین، نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد زوج‌ها در جامعۀ امروزی برای برقراری و حفظ روابط صمیمی با مشکلات شدید و فراگیری مواجهند که درنهایت ممکن است به جدایی و طلاق منجر شود. باتوجه‌به ارتباط صمیمیت زناشویی با رضایتمندی زناشویی و تقاضای جامعه برای حفظ ازدواج در دوران عقد و استمرار آن، می‌توان نیاز جامعه به مداخلات و آموزش‌های تخصصی درزمینۀ بهبود صمیمیت زوج‌ها را احساس کرد. همچنین، رفع خلأهای موجود در برنامه‌های غنی‌سازی روابط زوج‌ها که اکثراً برگرفته از رویکردها و فرهنگ غربی هستند، ضروری است؛ بنابراین، لزوم بررسی و کشف ساختار عاملی صمیمیت زناشویی و عوامل مرتبط با آن احساس می‌شود تا زیربنای نظری این مشکلات شناسایی و به‌تبعِ آن، مداخله‌های مناسبی نیز تدوین شود. پس هدف پژوهش حاضرْ ارزیابی روابط زوج‌ها در دوران عقد و الگوی روابط ساختاری عوامل مؤثر بر صمیمیت زناشویی است.

روش پژوهش

در مطالعۀ حاضر از رویکرد کمّی استفاده شد. هدف پژوهش توسعه‌ای و روش آن توصیفی‌ـ‌ همبستگی از نوع تحلیل مسیر است. هدف آن آزمودن مدل نقش واسطه‌ای اعتماد در رابطۀ بین‌مدلی خوداِفشایی با صمیمیت زناشویی بود. جامعۀ آماری پژوهش حاضر شامل کلیۀ زوج‌های شرکت‌کننده در کارگاه‌های دوران عقد معاونت اجتماعی دادگستری و وزارت ورزش و جوانان شهرکرد در بازۀ زمانی تابستان 99 بودند. گفتنی است که شرکت زوجین در این دوره‌ها به‌صورت داوطلبانه بود. دربارۀ حجم نمونۀ مدل‌یابی معادلات ساختاری، توافق نهایی وجود ندارد؛ اما بسیاری از پژوهشگران حداقل حجم نمونۀ لازم را 200 نفر اعلام کرده‌اند (Habibi & Adanvar, 2017)؛ بنابراین، باتوجه‌به روش مدل‌یابی معادلات ساختاری در پژوهش حاضر 200 زوج (مجموع 400 نفر؛ شامل 200 مرد و 200 زن عقدکرده) به‌عنوان حجم نمونه و با روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند. ملاک‌های ورود و خروج نمونه شامل ازدواج قانونی، مدت دروان عقد کمتر از دو سال، دارای تحصیلات حداقل سیکل، نداشتن روابط فرازناشویی، نداشتن خشونت خانگی، نداشتن تصمیم به طلاق، مصرف‌نکردن مواد مخدر و داروهای روان‌پزشکی بود. همچنین، اصول اخلاقی پژوهش ازجمله رازداری و حفظ اطلاعات شخصی برای شرکت‌کنندگان شرح داده شد. میانگین سنی (انحراف معیار) مردان 28/29 (27/5) و زنان 66/25 (40/5) بود. میانگین دوران عقد شرکت‌کنندگان 28/11 ماه و حداقل دوران عقد 1 ماه و حداکثر آن 24 ماه بود. شرکت‌کنندگان ازنظر تحصیلات در سطح کارشناسی بیشترین درصد را داشتند (32درصد).

ابزارهای پژوهش

پرسشنامۀ صمیمیت زوج‌ها

برای بررسی صمیمیت زناشویی، از پرسشنامۀ صمیمیت زوج‌ها استفاده شد. این پرسشنامه 85 سؤال دارد که اولیاء و همکاران (Olia et al., 2006) آن را ساخته‌اند و دارای طیف لیکرت همیشه، گاهی اوقات، به‌ندرت و اصلاً است و 9 بُعد دارد که به‌ترتیب شامل صمیمیت عاطفی (11 گویه: سؤالات 1 تا 11)، صمیمیت عقلانی (8 گویه: سؤالات 12 تا 19)، صمیمیت بدنی (6 گویه: سؤالات 20 تا 25)، صمیمیت اجتماعی‌ـ‌تفریحی (8 گویه: سؤالات 26 تا 33)، صمیمیت ارتباطی (11 گویه: سؤالات 34 تا 44)، صمیمیت معنوی (9 گویه: سؤالات 45 تا 53)، صمیمیت روان‌شناختی (9 گویه: سؤالات 54 تا 62)، صمیمیت جنسی (8 گویه: سؤالات 63 تا 70) و صمیمیت کلی (15 گویه: سؤالات 71 تا 85) است. نمرۀ فرد ازطریق جمع نمرات گزینه‌ها به دست می‌آید. سؤالات 1، 8، 10، 22، 23، 24، 28، 32، 33، 35، 37، 39، 43، 46، 47، 51، 52، 54، 59، 60، 61، 62، 71، 72، 73، 74، 75 معکوس نمره می‌گیرند و سایر گزینه‌ها مستقیم نمره‌گذاری می‌شوند. حداقل نمره 85 و حداکثر 340 است. هرچه فرد نمرۀ بیشتری کسب کند، نشان‌دهندۀ صمیمیت زناشویی بیشتر است.

به‌منظور تعیین روایی محتوایی از نظر 5 نفر از متخصصان مشاورۀ دانشکدۀ روان‌شناسی دانشگاه اصفهان استفاده شده است و برای تعیین روایی سؤالات از روش همبستگی هر سؤال با نمرۀ کل آزمون استفاده شده است. سؤالاتی که ضریب همبستگی آنها با نمرۀ کل معنادار نبوده و نیز سؤالاتی که در سطح 05/0 معنادار بودند، حذف شدند و 85 سؤال که در سطح حداقل 01/0 با نمرۀ کل همبستگی داشته‌اند، انتخاب شدند. به‌منظور بررسی هم‌زمان پرسشنامۀ صمیمت زناشویی از مقیاس صمیمیت تامپسون و واکر استفاده شده است. نتایج نشان ‌داده که همبستگی بین آزمون صمیمیت زناشویی و مقیاس تامپسون و واکر برابر 92/0 بوده است که در سطح 01/0 معنادار است (01/0 › p، 92/0 = r). برای تعیین پایایی آن از آلفای کرونباخ استفاده شده است که آلفای کرونباخ کل آزمون 58/98 محاسبه شده است (Olia et al., 2006). در پژوهش خانجانی وشکی و همکاران (Khanjani vashki et al., 2016)  نیز ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه 81/0 گزارش شد.

مقیاس همدلی زناشویی پایۀ بزرگ‌سالان

مقیاس همدلی یک مقیاس 20گویه‌ای است که جولیف و فارینگتون (Joliffe & Farrington, 2006) آن را تهیه کرده‌اند و سؤالات دارای طیف لیکرت 5گزینه‌ای (1=کاملاً مخالفم تا 5=کاملاً موافقم) هستند. در این مقیاس 7 سؤال به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند. دامنۀ نمرات این مقیاس بین 0 تا 100 است. نمرۀ پایین نشانۀ همدلی پایین و نمرۀ بالا نشانۀ همدلی بالا است. این مقیاس دو خرده‌مقیاس همدلی شناختی (شامل سؤالات 3، 6، 9، 10، 12، 14، 16، 19 و 20) و همدلی عاطفی (سؤالات 1، 2، 4، 5، 7، 8، 11، 13، 15، 17 و 18) دارد (به نقل از Karimi Vardanjani, 2016).

کری و همکاران (Carré et al., 2013)  ضریب پایایی آلفای کرونباخ را برای همدلی عاطفی 84/0 و برای همدلی شناختی 71/0 گزارش کردند و ضریب پایایی بازآزمایی با فاصلۀ 7 هفته برای همدلی عاطفی (79/0r=) و همدلی شناختی (61/0r=) بود. در پژوهش کاظمی (Kazemi, 2017) ضریب آلفای کرونباخ این مقیاس 80/0 و در عامل‌های همدلی عاطفی 67/0 و همدلی شناختی 71/0 گزارش شد که نشان‌دهندۀ قابل‌قبول‌بودن این ابزار در جامعۀ ایرانی است. همچنین، کاظمی (1396) ضریب روایی همگرای آن را با مقیاس صفت همدلی باتسون[5] بر روی 62 نفر 75/0 و در عامل همدلی عاطفی 66/0 و همدلی شناختی 68/0 گزارش کردند.

پرسشنامۀ خوداِفشایی زناشویی (MSDQ)

پرسشنامۀ خوداِفشایی زناشویی را وارینگ و همکاران (Waring et al., 1998) به‌عنوان پرسشنامۀ خودگزارشی با سؤالات صحیح و غلط تدوین کرده‌اند که مؤلفه‌های اصلی خوداِفشایی زناشویی را اندازه‌گیری می‌کند. این پرسشنامه 40 سؤال و چهار خرده‌مقیاس 10سؤالی دارد که عبارت‌اند از: 1. رابطه: بیانگر افشاسازی افکار و احساساتی است که به‌طور مستقیم به رابطۀ بین همسران، مربوط است (سؤال‌های 25، 33 و 37 به‌صورت مثبت و سؤال‌های 1، 5، 9، 13، 17، 21 و 29 به‌صورت منفی نمره‌گذاری می‌شوند)؛ 2. مسائل جنسی: بیانگر افشاسازی افکار و احساس‌های مربوط به مسائل جنسی است (سؤال‌های 6، 10، 14، 30، 34 و 38 به‌صورت مثبت و سؤال‌های 2، 18، 22 و 26 به‌صورت منفی نمره‌گذاری می‌شوند)؛ 3. پول: بیانگر افشاسازی اطلاعاتی است که به‌طور مستقیم مربوط به مسائل مالی می‌شود (سؤال‌های 3، 7، 11، 15، 19، 23، 27، 31، 35 و 39 به‌صورت مثبت نمره‌گذاری می‌شوند)، 27، 31، 35 و 39 به‌صورت مثبت نمره‌گذاری می‌شوند)؛ 4. عدم‌تعادل: بیانگر افشاسازی یک‌طرفه در رابطۀ زناشویی است و زمانی رخ می‌دهد که یکی از همسران در افشاسازی بر همسر دیگر غلبه کند (سؤال‌های 4، 8، 12، 16، 24، 28، 32، 36 و 40 به‌صورت مثبت و سؤال 20 به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شود). دامنۀ نمرات آن 0 تا 40 است. نمرات بالا نشان‌دهندۀ خوداِفشایی بالا و نمرات پایین، خوداِفشایی پایین است.

وارینگ و همکاران (Waring et al., 1998) این پرسشنامه را بر روی 60 زوج اجرا کردند که شامل 32 زوج بالینی ارجاع‌داده‌شده به‌علت اختلال زناشویی و 28 زوج غیربالینی بودند. آنها ضرایب آلفای کرونباخ کل پرسشنامه را 91/0 و برای خرده‌مقیاس‌های عدم‌تعادل 68/0، پول 85/0، رابطه 91/0 و مسائل جنسی 92/0 گزارش کردند. در پژوهش زهیری (Zahiri, 2011) نتایج آلفای کرونباخ برای کل 82/0، رابطه 71/0، مسائل جنسی 83/0، پول 69/0 و عدم‌تعادل 10/0 بود. همچنین، زهیری (Zahiri, 2011) برای بررسی روایی همگرای آن از مقیاس خوداِفشایی عاطفی زوج‌ها[6] (Vita, 1998) استفاده کرد که نتایج نشان داد ضریب روایی هم‌زمان پرسشنامۀ خوداِفشایی زناشویی با مقیاس خوداِفشایی عاطفی 56/0 به ‌دست‌ آمده است.

پرسشنامۀ ارزیابی میزان اعتماد زوج‌ها

 این پرسشنامه را گاتمن (Gottman, 2015)  به‌عنوان ابزاری برای بررسی میزان اعتماد زوج‌ها به یکدیگر تدوین کرد. این پرسشنامه 42 سؤال دارد و به‌صورت لیکرت 5گزینه‌ای (کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم) نمره‌گذاری می‌شود. در بررسی پایایی مقیاس همبستگی هر عبارت با نمرۀ کل، آلفای کرونباخ و ضریب دونیمه‌کردن بررسی شد که این ضرایب 96/0، 93/0، 96/0 و 94/0 به دست آمد که نشان‌دهندۀ پایایی قابل‌قبول و مطلوب ابزار است. همچنین، در بررسی همبستگی با مقیاس ادراک کیفیت رابطه، نتایج حاکی از همبستگی مثبت و معنادار 78/0 و با مقیاس صمیمیت نیز 78/0 بود که نشان‌دهندۀ روایی همگرای بالای مقیاس است (Gottman et al., 2015). ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه در پژوهش شیردل و همکاران (Shirdel et al., 2016) به دست آمد که ضریب آلفای کرونباخ مانند بررسی‌های پیشین حاکی از روایی قابل‌قبول پرسشنامه است.

روش اجرای پژوهش

یافته‌های پژوهش

در این قسمت، یافته‌های پژوهش گزارش می‌شود. ابتدا میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش در جدول 1، گزارش شده است.

جدول 1: میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش

در بررسی چولگی و کشیدگی متغیرهای پژوهش نتایج نشان داد تمامی متغیرها در محدودۀ مطلوب چولگی و کشیدگی ( 2- تا 2+) قرار دارند. در ادامه، در جدول‌ 2 نتایج ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش ارائه شده است.

جدول 2: ماتریس همبستگی همدلی زناشویی، خوداِفشایی زناشویی و اعتماد با صمیمیت زناشویی

^**                  p 01/0>

براساس جدول 2، بین نمرۀ کل صمیمیت با همدلی شناختی (74/0 = r، 01/0> p)، همدلی عاطفی (64/= r، 01/0> p) و نمرۀ کل همدلی (79/0 = r، 01/0> p) همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. بین نمرۀ کل صمیمیت با خوداِفشایی رابطه (74/0 = r، 01/0> p)، خوداِفشایی جنسی (47/= r، 01/0> p)، خوداِفشایی پول (64/0 = r، 01/0> p)، خوداِفشایی عدم‌تعادل (55/0 = r، 01/0> p) و نمرۀ کل خوداِفشایی (79/0 = r، 01/0> p) همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. بین نمرۀ کل صمیمیت با اعتماد (76/0 = r، 01/0> p) همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد.

در ادامه، به‌منظور بررسی مدل از مدل معادلات ساختاری در نرم‌افزار لیزرل استفاده شد. به‌این‌منظور، از قابلیت تحلیل مسیر در این نرم‌افزار بهره گرفته شد. باتوجه‌به نتایج به‌دست‌آمده از مدل معادلات ساختاری در نرم‌افزار لیزرل شاهد این بودیم که کلیۀ روابط علّی بررسی‌شده دارای مقدار آمارۀ آزمون بزرگ‌تر از 96/1 بوده و این تأثیرگذاری تأیید شده است. نتایج مربوط به نیکویی برازش مدل برازش‌داده‌شده نشان داد که شاخص‌های نیکویی برازش GFI و AGFI در این مدل بزرگ‌تر از مقدار قراردادی 08/0 برآورد شده‌ است که نشان از توان بالای مدل در تبیین ارتباط بین متغیر‌های مزبور دارد. همچنین، شاخص‌های RMR و RMSEA که مربوط به مقدار خطای مدل مربوطه در پیش‌بینی مقادیر صحیح مشاهدات است، باید کمتر از 08/0 باشد که در مدل 06/0 به دست آمد. همچنین، نسبت /df کمتر از 3 به ‌دست‌ آمده که بیانگر نیکویی برازش مدل است؛ درنتیجه، نتایج مدل قابل‌استناد و معتبر است و مدل به نیکویی برازش یافته است؛ بنابراین، الگوی ارائه‌شده از اعتبار قابل‌قبولی برخوردار است. نمودار مدل معادلات ساختاری آزمون‌شده برای حالت تخمینی استاندارد و برای حالت معناداری در شکل‌ 1 نشان داده شده است.

شکل 1: نمودار مدل معادلات ساختاری آزمون‌شده در حالت معناداری

جدول 3 ضرایب تأثیر در کنار آمارۀ آزمون و سطح معناداری را نشان می‌دهد.

جدول 3: برآورد ضرایب مدل معادلات ساختاری برای اثرات مستقیم

براساس نتایج جدول 3 مقدار آمارۀ آزمون تأثیر همدلی بر اعتماد، تأثیر خوداِفشایی بر اعتماد و تأثیر اعتماد بر صمیمیت بزرگ‌تر از مقدار بحرانی 96/1 است و سطح معناداری نیز کمتر از 05/0 است؛ بنابراین، این تأثیرگذاری تأیید می‌شود. در ادامه، به‌منظور بررسی نقش میانجی از آزمون سوبل استفاده شده است. نتایج آزمون مربوطه در جدول 4 نشان داده شده است.

جدول 4: نتایج حاصل از آزمون سوبل برای اثرات میانجی

براساس نتیجه به‌دست‌آمده در جدول 4، مقدار Z-value نقش میانجی اعتماد در رابطۀ همدلی و صمیمیت و همچنین خوداِفشایی و صمیمیت بزرگ‌تر از 96/1 و سطح معناداری کوچک‌تر از 05/0 است که براین‌اساس، همدلی و خوداِفشایی با نقش واسطه‌ای اعتماد می‌توانند صمیمیت زناشویی را پیش‌بینی کند.

بحث و نتیجه‌گیری

پژوهش حاضر با هدف بررسی روابط زوج‌ها در دوران عقد ارزیابی الگوی ساختاری عوامل مؤثر بر صمیمیت زناشویی صورت گرفت. نتایج نشان داد بین همدلی و مؤلفه‌های آن، خوداِفشایی و مؤلفه‌های آن و اعتماد با صمیمیت زناشویی رابطۀ معنادار و مثبتی وجود دارد. همچنین، در بررسی مدل‌یابی متغیرهای پژوهش با صمیمیت زناشویی نتایج بیانگر آن بود که همدلی و خوداِفشایی با واسطه‌گری اعتماد قادر به پیش‌بینی صمیمیت زناشویی هستند.

نتایج حاصل در بخش معناداری ارتباط متغیرهای پژوهش با صمیمیت زناشویی با نتایج نادری و همکاران (Naderi et al., 2015)، دیجسترا و همکاران (Dijkstra et al., 2014)، در رابطه با همدلی، با نتایج هندریک (Hendrick, 1981)، میتچل و همکاران (Mitchell, 2008)، لومباردو و وود (Lombardo & Wood,  2009 ) و در رابطه با خودافشایی و با نتایج  موری و همکاران (Murray et al, 2006) در رابطه با اعتماد هم‌سو است.

در رابطه با ارتباط همدلی با صمیمیت می‌توان بیان کرد که همدلی باعث می‌شود زوجین دربارۀ یکدیگر دیدگاهی محبت‌آمیز داشته باشند و به صحبت‌های هم توجه کنند که این امر به افزایش محبت و صمیمیت بین آنها منجر می‌شود، ارزش آنان را در رابطه افزایش می‌دهد و درنتیجه، کیفیت زندگی زوجین براثر همدلی و همراهی با یکدیگر بهبود پیدا می‌کند. نادری و همکاران (Naderi et al., 2015) نیز نشان دادند همدلی می‌تواند رضایت زوجین را پیش‌بینی کند و از مؤلفه‌های مؤثر رضایت و صمیمیت زوجین است. همچنین، دیجسترا و همکاران (Dijkstra et al., 2014) اظهار کردند که سطوح بالای ارتباط همدلانه به بهبود ارتباط زوج‌ها منجر می‌شود و اثر مثبتی بر گسترش ارتباط سالم بین زوج‌ها و صمیمیت آنان می‌گذارد.

هندریک (Hendrick, 1981) خوداِفشایی را عاملی مهم در رضایت زناشویی اعلام کرد و اظهار کرد که رابطۀ مثبتی بین خوداِفشایی و صمیمیت و رضایت زناشویی وجود دارد. میتچل و همکاران (Mitchell, 2008) نشان دادند خوداِفشایی و همدلی ابعاد تشکیل صمیمیت در بین زوجین هستند. در مردان خوداِفشایی و همدلی، صمیمت را پیش‌بینی می‌کنند و در زنانْ خوداِفشایی و همدلی شریک زندگی، پیش‌بین صمیمیت آنان است.

خوداِفشایی نقش مهمی در توسعۀ صمیمیت بین زوجین دارد (Masaviru et al, 2015). با صمیمیت، زوجین اطلاعات زیادی را به اشتراک می‌گذارند (Greene, 2006; Tang et al., 2013). بااین‌حال، خوداِفشایی ممکن است در برخی از زوج‌ها به تنش منجر شود (Sprecher et al., 2006). مطالعات نشان می‌دهد میزان صمیمیت و همدلی زوج‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در ایجاد تنش یا عدم آن دارد. زمانی که فرد به بیان احساسات و تجربیات درونی خود می‌پردازد، پاسخ‌گویی فرد شنونده به طرف مقابل به ایجاد احساس صمیمیت منجر می‌شود و گوینده به خوداِفشایی خویش ادامه می‌دهد. حتی ممکن است طرف مقابل برای ایجاد صمیمیت بیشتر به خوداِفشایی خویش بپردازد و این‌گونه این چرخۀ خوداِفشایی به افزایش صمیمیت بین زوج‌ها منجر می‌شود (Nguyen, 2015).

همچنین، لومباردو و وود (Lombardo & wood, 2007) نشان دادند افراد با خوداِفشایی متوسط بیشترین رضایت را در روابط بین‌فردی خود دارند. همچنین، آنان اظهار کردند که خوداِفشایی با ثبات در رابطه مرتبط است و افرادی که روابط بین‌فردی باثبات‌تری دارند، صمیمت، رضایت زناشویی در آنان از کیفیت بالاتری نیز برخوردار است.

افرادی که اعتماد کمتری به شریک زندگی خود دارند، دچار بحث و درگیری و تعارضات بیشتری هستند و زوج‌هایی که اعتماد نقش اساسی در ارتباط آنان ایفا می‌کند، دارای صمیمیت و عشق بیشتری هستند (Murray et al, 2006). پژوهش‌ها نشان داده‌اند اعتمادْ روابط دوستانه را به روابط عاشقانه تبدیل می‌کند (Harris et al., 2008).

در تبیین نقش واسطه‌ای اعتماد در پیش‌بینی خوداِفشایی با صمیمیت زناشویی می‌توان اظهار کرد که خوداِفشایی یعنی افشای اطلاعات خصوصی و محرمانه که بدون بیان آن، دست‌یابی به اطلاعات دست‌یافتنی نیست. خوداِفشایی بخش مهمی از روابط بین‌فردی است و در روابط زوجین نقش مهمی دارد. خوداِفشایی جریانی تدریجی است و افراد در برخورد با دیگران همان ابتدا به افشای خود نمی‌پردازند. خوداِفشایی سبب می‌شود زوجینْ افکار، احساسات، تصورات، علایق و نیازهای خود را برای یکدیگر بیان کنند. افشای خود به تشکیل حس اعتماد و صمیمیت در زوجین منجر می‌شود و با افزایش خوداِفشایی روابط استحکام می‌یابند. اعتماد ادراکی دربارۀ ویژگی‌های دیگران و تمایل مرتبط با آن برای آسیب‌پذیرشدن دربرابر دیگران است (McKnight et al., 2002). در این راستا، می‌توان گفت که مردم بیشتر درمقابل افرادی که دوست دارند، به افشای خود می‌پردازند. در روابط زناشویی زوج‌هایی که چیزهای زیادی را فاش می‌کنند، احتمالاً در مقایسه با کسانی که در یک رابطۀ بسته میزان کمی از خود را فاش می‌کنند، افشای زیادی دریافت می‌کنند (Tang et al., 2013).

ازسوی دیگر، ارتباط بین خوداِفشایی و اعتماد یک رابطۀ دوسویه است. ازسویی تا افراد به یکدیگر اعتماد نکنند، دست به افشای خود نمی‌زنند و ازسوی دیگر، با خوداِفشایی اعتماد بین افراد شکل می‌گیرد و با طولانی‌شدن رابطه، موجب شناخت بیشتر زوجین از یکدیگر می‌شود که اعتماد و صمیمت را نیز افزایش می‌دهد (Khalifian & Barry, 2016). خوداِفشایی می‌تواند در افزایش قطعیت و اعتماد در رابطه نقش پررنگی داشته باشد. حتی اگر خوداِفشایی درمقابل طرف مقابل دلهره‌آور باشد، افشای خود می‌تواند به استحکام رابطه منجر می‌شود و فرایند اعتماد و اطمینان‌بخشی را تسهیل می‌کند (Horne & Johnson, 2018). درواقع، زمانی که اعتماد بین افراد شکل می‌گیرد، می‌توان رفتارهای افراد را دربرابر خوداِفشایی پیش‌بینی کرد و به این نتیجه رسید که دربرابر خوداِفشایی ما، به‌جای قضاوت‌کردن، شنوا و همراه است. همچنین، فوبر و شولی (Foubert & Sholley, 1996) نیز اظهار کردند که اعتماد فردی از بین عوامل شخصیتی بیشترین نقش را در خوداِفشایی دارد. شلدون و پسچینی (& Pecchioni, 2014 Sheldon) نیز در پژوهشی نشان دادند اعتماد بیشترین تأثیر را بر میزان افشای افراد چه در فضای مجازی و چه در روابط چهره‌به‌چهره داشت و افراد درمقابل دوستان و کسانی که به آنان اعتماد بیشتری داشتند، خوداِفشایی بیشتری داشتند.

پترونیو (Petronio, 2002) اظهار کرد که سطوح بالای خوداِفشایی به اعتماد بیشتر بین افراد منجر می‌شود. هاموندز و همکاران (Hammonds et al., 2020) نیز نشان دادند تأثیر خوداِفشایی بر اعتماد در روابط راه دور نیز نقش دارد. این یافته نشان می‌دهد افراد در روابط راه دور از خوداِفشایی به‌عنوان وسیله‌ای برای ایجاد اعتماد در روابط خود و با شریک زندگی‌شان استفاده می‌کنند و نسبت به اینکه منتظر بمانند تا اعتماد در طول زمان ایجاد شود تا افشاگری شود، رضایت بیشتری در رابطه دارند. به‌عبارت ‌دیگر، نتایج آنان نشان داد درجات بالای خوداِفشایی می‌تواند به احساس اعتماد بیشتر در طول دوره‌های جدایی جغرافیایی منجر شود و بار دیگر بر اهمیت افشا بر اعتماد و رضایت در رابطه تأکید کرده است.

بنابراین، می‌توان گفت اعتماد یکی از ویژگی‌های مهم روابط عاشقانۀ سالم و پایدار است. زوجینی که اعتماد بالایی به طرف مقابل خود دارند، خوداِفشایی بیشتری دارند. آنان احساس اطمینان دارند که افشای آنان علیه‌شان استفاده نمی‌شود و جزء رازهای بین زوجین باقی می‌ماند، شریک زندگی‌شان همراه و حامی فرد است و در تلاش است با خوداِفشایی صمیمت و رضایت بیشتر در رابطه به وجود آید.

در تبیین واسطه‌گری اعتماد در رابطۀ همدلی با صمیمیت می‌توان مفهوم اصلی همدلی را درک وضعیت روحی یا روانی شخص دیگر دانست که شامل فرایندهای عاطفی و هم فرایندهای شناختی می‌شود  (kim, 2017). همدلی به حفظ روابط شخصی منجر می‌شود. زمانی که شرکا به‌طور فعالانه درصددِ درک و تقسیم احساسات با یکدیگر هستند، ممکن است در رابطۀ خود به احساس درک‌شدن و مهم‌بودن دست یابند. ازاین‌نظر، همدلی برای حفظ پیوندهای نزدیک و تقویت روابط صمیمانه بین شرکا به‌خصوص شرکای عاشقانه در طول زمان امری ضروری است. ازسوی دیگر، نداشتن همدلی ممکن است به سوءتفاهم بین افراد منجر شود و حس مهم‌نبودن به افراد القا شود و چنین برداشتی به آسیب به رابطه منجر شود و درنهایت، رابطه منحل شود (Waldinger, Schulz, Hauser, Allen, & Crowell,  2004).

بنابراین، می‌توان گفت در دنیایی که روزبه‌روز بر گستردگی و سرعت آن افزوده می‌شود، همدلی هر روز مهم‌تر از روز قبل تجلی می‌یابد. توجه کافی به سایر افراد ممکن است کمی وقت‌گیر باشد. باوجودِاین، همدل‌بودن از ارزش بالایی برخوردار است؛ چراکه باعث پدیدآیی ارتباطاتی صحیح‌تر می‌شود. اولین گام در خلق یک جوّ مشترک، ظهور تعامل‌های همدلی است. به‌یقین همین امر موجب تشکیل اعتماد می‌شود (Carré, Stefaniak, D'ambrosio, Bensalah, & Besche-Richard, 2008).

ازسوی دیگر، اعتماد در پایداری ازدواج نقش بسزایی دارد. هریس و همکاران (Harris et al., 2008) اظهار کردند اعتماد در تبدیل دوستی به روابط عاشقانه نقش مهمی دارد. اعتماد می‌تواند با دردسترس‌بودن افراد، پاسخ‌گویی، حل تعارض سازنده و ادراک مثبت از آیندۀ رابطه همراه باشد و میزان صمیمیت و همدلی افراد را افزایش دهد؛ بنابراین، می‌توان گفت اعتماد با ایجاد احساس مشترک و اینکه افراد در روابط زناشویی خود مطمئن می‌شوند می‌توانند مشکلات و رنج‌های خود را به یکدیگر بیان کنند و اینکه می‌توانند همراه و همدل هم باشند، سبب می‌شود حس درک‌شدن و همدلی در زوجین ایجاد شود که همین امر می‌تواند صمیمیت بین آنها را بهبود بخشد.

در پایان، باتوجه‌به نتایج پژوهش می‌توان بیان کرد که همدلی، خوداِفشایی و اعتماد از مؤلفه‌های مؤثر در صمیمیت زناشویی هستند. زوجینی که در دوران عقد به سر می‌برند، به‌دلیل شناخت ناکافی و تعارضات خاص این دوران، ممکن است دچار مشکلات مختلفی در ارتباط با یکدیگر شوند. بررسی مؤلفه‌های اثرگذار بر صمیمیت آنان می‌تواند در بهبود کیفیت روابطشان مهم باشد. نتایج پژوهش نشان داد توجه به همدلی، خوداِفشایی و اعتماد می‌تواند در بهبود کیفیت صمیمیت و روابط زوجین مؤثر باشد.

در پژوهش حاضر، مانند سایر پژوهش‌ها محدودیت‌هایی وجود داشت. نتایج پژوهش محدود به زوجین که در دوران عقد هستند و در شهر شهرکرد زندگی‌ می‌کنند، بود که در تعمیم نتایج آن به سایر زوجین و فرهنگ‌ها و شهرها باید جانب احتیاط را رعایت کرد. داده‌ها به‌دلیل محدودیت‌های پاندمی کرونا به‌صورت آنلاین و ازطریق پرسشنامه جمع‌آوری شد که در بررسی نتایج باید به مشکلات خودگزارش‌دهی ابزار پرسشنامه توجه کرد. ازجمله پیشنهادهای این پژوهش باتوجه‌به تأیید ارتباط همدلی، خوداِفشایی و اعتماد بر صمیمیت زناشویی، تدوین برنامه‌های آموزشی با ترکیب مؤلفه‌های پژوهش برای افزایش و بهبود روابط زوجین چه در دوران عقد و چه در دوران زندگی مشترک پیشنهاد می‌شود. همچنین، در مشاوره‌های پیش از ازدواج متخصصان امر به همدلی و خوداِفشایی افراد توجه کنند و به افرادی که همدلی و خوداِفشایی در روابط خود ندارند، مهارت‌های لازم برای بهبود ارتباطشان در زندگی زناشویی آموزش داده شود.

[1] intimacy

[2] empathy

[3] trust

[4] self-disclosure

[5] Batson

[6] affective self- disclosure scale couples