پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,673 |
| تعداد مقالات | 13,654 |
| تعداد مشاهده مقاله | 31,570,067 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,472,201 |
اثربخشی بهزیستی‌درمانی بر اضطراب کرونا و سلامت روانشناختی در سالمندان بهبودیافته از کرونا | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش نامه روانشناسی مثبت | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 5، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 29، فروردین 1401، صفحه 59-76 اصل مقاله (1007.69 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ppls.2022.127076.2057 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسنده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| حمداله جایروند* | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| استادیار، گروه روانشناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی بر اضطراب کرونا و سلامت روانشناختی سالمندان بهبودیافته از کرونا انجام شد. این مطالعه نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری با گروه کنترل بود. جامعه پژوهش، سالمندان مراجعه‌کننده به مراکز و درمانگاههای خدمات بهداشتی شهر ایلام در فصل تابستان سال 1399 بودند. نمونه پژوهش 50 نفر بودند که پس از بررسی ملاک‌های ورود به مطالعه با روش نمونه‌گیری هدفمند، انتخاب و با روش تصادفی در دو گروه مساوی جایگزین شدند. ابزار پژوهش، مقیاس‌های اضطراب کرونا و سلامت روانشناختی بودند. گروه آزمایش 10 جلسه 90 دقیقه‌ای درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی دریافت کرد و گروه کنترل در لیست انتظار برای آموزش قرار گرفت. داده‌ها با روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر تحلیل شدند. یافته‌ها نشان دادند بهزیستی‌درمانی به کاهش اضطراب کرونا و افزایش سلامت روانشناختی منجر شد و این تأثیر در مرحلۀ پیگیری نیز بر اضطراب کرونا و افزایش سلامت روانشناختی تداوم داشت. با توجه به نتایج پژوهش حاضر، درمانگران و متخصصان سلامت می‌توانند از روش بهزیستی‌درمانی برای م-داخله‌های مرتبط با سلامت، به‌ویژه برای کاهش اضطراب کرونا و بهبود سلامت روانشناختی در سالمندان استفاده کنند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اضطراب کرونا؛ درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی؛ سلامت روانشناختی؛ سالمندان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
افراد پیر، قسمت بزرگ و در حال افـزایش جمعیـت جهـان را تشکیل می‌دهند و پیشرفت‌های بهداشتی ـ اجتماعی در قرن حاضر نیـز بـه تحـولی بـی‌سـابقه در شاخـص‌های جمعیـت‌شناسـی و مطالعات اپیدمیولوژیک منجر شده است (وحیا و همکاران، 2020). تغییرات در سیستم ایمنی سالمندان، خطر عفونت در آنها را افزایش می‌دهد (کلین و بودیش، 2016). به‌علاوه، علایم کرونا در افراد سالمند تظاهرات بالینی شدیدتر و بیشتری دارد (موری و همکاران، 2020) و با مرگ‌ومیر بالاتری همراه است (وانگ وهمکاران،2020). بر اساس این، سالمندان یکی از گروههای اصلی در معرض خطر برای بیماری ویروس کویید-19[1] هستند ((Wang, et al., 2020a. شیوع بیماری کرونا از دسامبر سال 2019 در یوهان چین، شروع و بسیاری از مناطق جهان را آلوده ساخته است (Zhu et al., 2020). برخی مطالعات، تأثیر کرونا ویروس را بر ویژگی‌های روانشناختی نشان می‌دهند. در نتایج تحقیقات انجام‌شده دربارۀ بیماران مبتلا به کووید-19 درکشور چین در طی انتشار بیماری(Roy et al., 2020) تعدادی از این اختلالات روانشناختی ازجمله اضطراب، ترس، افسردگی، تغییرات هیجانی، بیخوابی و اختلال استرس پس از سانحه با درصد شیوع بالا گزارش شده است. همچنین، با توجه به اینکه سالمندان در زمرۀ گروههای پر خطر جامعه‌اند و نیز ابتلای سالمندان به کرونا می‌تواند استرس روانـی درخور توجهی برای آنها داشته باشد که ممکن است منجر به تأثیرات نـامطلوبی بــر بهداشت روانی آنها شود (Leung, 2020) تأمین بهداشت روانی سالمندان در دوره شیوع کرونا توجه ویژه‌ای می‌طلبد. بررسـی مطالعـات انجام‌شده در سایر نقاط جهان نیز نشان داده است بیمـاری کرونا به‌جز مرگ‌ومیر، مشکلات روانشناختی منفـی نیـز دارد که دارای اثرات روانی متعـددی ازجملـه اضـطراب اسـت .(Gorrochategi et al, 2020) اضطراب یکی از اختلالاتی است که موجب درد و رنج سالمندان می‌شود .(Afshari et al., 2019) اگرچه اضطراب تا حدی کارکرد مثبت دارد و در زمان شیوع کرونا به رعایت اقدامات خودمراقبتی منجر می‌شود، فشارهای روحی بیش از حد باعث ترشح هورمون کورتیزول (هورمون استرس) می‌شود و سطح ایمنی بدن را کاهش می‌دهد (Wang, et al., 2020b). همچنین، اضطراب، یکی از نشانه‌های مشترک در بیماران مبتلا به اختلال‌های مزمن تنفسی ازجمله کرونا است که با تضعیف سیستم ایمنی بدن بر سلامت و کیفیت زندگی تأثیر منفی می‌گذارد (Roy et al., 2020). اضطراب حالتی روانشناختی است که به معنای نگرانی مبهم، مفرط و کنترل‌نشدنی همراه با نشانه‌های جسمی در غیاب اشیا، محرک‌ها و موقعیت‌های خاص است که تقریباً همه انسان‌ها آن را در طول زندگی تجربه می‌کنند؛ اما اگر از حد متعادل آن خارج شود، اختلال روانی محسوب می‌شود (Fillenbaum et al., 2019). اضطراب کرونا[2] به معنای اضطراب ناشی از مبتلاشدن به ویروس کرونا است که غالباً دلیل آن ناشناخته‌بودن و ایجاد ابهام شناختی است (Alippour et al., 2020). بیماری کرونا در سالمندان موجب ترس از برقراری ارتباط شده است و عدم دسترسی آنها به کمک از سوی اطرافیان، در افراد پیر احساس عجز و ناتوانی ایجاد می‌کند که این امر زمینه‌ساز بروز مشکلات روحی در آنهاست. مطالعات نشان داده‌اند اضطراب کرونا با دلریوم (Moriguchi et al, 2020) و با متغیرهای اساسی در سالمندی همچون نوسان خلق (Yin et al., 2020)، بیخوابی (Hao et al., 2020) و خودکشی (Valdes-Florido et al., 2020) رابطه دارد. ذهن انسان در این شرایط کوچک‌ترین نشانه‌های بیماری و ضعف جسمانی را فاجعه‌سازی می‌کند و به‌صورت اغراق‌شده نشان می‌دهد؛ به طوری که ممکن است علائمی که قبلاً نیز با آنها مواجه بوده است را سوء تعبیر کند و باعث افزایش اضطراب شود و این امر سبب افزایش اختلالات ناشی از اضطراب، وسواس‌های فکری و افسردگی در سالمندان می‌شود (Ramos, & Stanley, 2018). سلامت روانشناختی، یکی از ابعاد مهم سلامت و شامل آسایش ذهنی، احساس خودتوانمندی، خودمختاری، کفایت، ارتباط با دیگران و شناخت توانمندی‌های در تحقق ظرفیت‌های خود است (Joe, et al., 2019). افراد دارای سلامت روانشناختی بالا دارای مشکلات روانشناختی، عاطفی و شخصیتی کمتری‌اند (Golestanifar, DashtBozorgi, 2020) مطالعات نشان داده‌اند ارتقای سلامت روانی با متغیرهای اساسی در سالمندی همچون افزایش کیفیت زندگی (Yuan et al., 2020)، افت اضطراب مرگ (Tabe bordbar et al., 2019) و کاهش سرمایه اجتماعی (Negahban et al, 2015) رابطه مستقیم دارد. امروزه با نسل جدیدی از درمان‌های نشأت‌گرفته از درمان شناختی - رفتاری مواجه‌ایم که آنها را می‌توان رویکرد روانشناسی مثبت‌گرا نامید. بهزیستی درمانی[3] یکی از این درمان‌ها است که به‌تازگی پژهشگران به آن توجه داشته‌اند و هدف آن، بهبود وضعیت سلامتی و بهزیستی است (Zhu et al., 2020) بهزیستی روانی، به معنای ارزیابی شناختی و عاطفی افراد از حوزه‌ها و جنبه‌های مختلف زندگی است (دشت بزرگی، 1396). بهزیستی‌درمانی یک برنامه درمانی کوتاه، سازمان‌یافته، رهنمودی و مسئله‌مدار است که بر مبنای الگوی بهزیستی روانشناختی Ryff (1989) قرار دارد و هدف آن، کمک به بهبود کارکردهای درمانجو در شش بعد رشد شخصی، تسلط محیطی، هدفمندی زندگی، خودپذیری خودمختاری و روابط مثبت با دیگران است. روش‌های اصلی در این شیوه درمانی برای کمک به درمانجو، بازسازی شناختی و زمانبندی فعالیت‌هایی است که احساس تسلط، کنترل و لذت تولید می‌کنند و آموزش جرأت‌ورزی و حل مسئله‌اند.(Fava et al, 2017) بهزیستی‌درمانی ازطریق پذیرش خود، زندگی هدفمند، رشد شخصیت تسلط بر محیط، خودمختاری و روابط مثبت با دیگران باعث بهبود وضعیت سلامتی و بهزیستی می‌شود و مشکلات روانشناختی را کاهش می‌دهد (Ruini,2014). این شیوه، روشی سازمان‌یافته، رهنمودی، مشکل‌محور و مبتنی بر الگوی درمانی است که از خویشتن‌نگری با استفاده از یادداشت روزانه و تعامل مثبت و سازنده با درمانگر استفاده می‌کند (Fava, 2014). تکنیک‌های اصلی بهزیستی‌درمانی شامل بازسازی شناختی افکار خودکار و غیرمنطقی با تأکید بر افکار مثبت و زمانبندی فعالیت‌هایی هستند که احساس لذت و کنترل ایجاد می‌کنند و آموزش جسارت و حل مسئله‌اند .(Guidi et al., 2018) از میان پژوهش‌های مرتبط با اثربخشی بهزیستی‌درمانی بر اضطراب کرونا و سلامت روانشناختی به این موارد اشاره می‌شود: نتایج پژوهش پیرنیا و همکاران (2020)نشان دادند بهزیستی‌درمانی بر بهبود شاخص اضطراب در مردان ایرانی وابسته به مت آمفتامین اثربخشی معنی‌داری داشته است. شمس و همکاران (2020) در پژوهش خود دریافتند آموزش بهزیستی روانشناختی باعث کاهش اضطراب در مبتلایان به دیابت نوع دو شد. سرابندی و همکاران (2020) ضمن پژوهشی نشان دادند روش بهزیستی‌درمانی بر نشانگان بالینی بیماران مبتلا به اختلال افسردگی اساسی مؤثر است. نتایج پژوهش ظریف و همکاران(2012) نشان‌دهندۀ افزایش میزان بهزیستی روانشناختی در گروه آزمایش و به تبع آن، کاهش میزان استرس، اضطراب و افسردگی بود. خزایی و همکاران (2018) نشان دادند بهزیستی‌درمانی گروهی بر افزایش رضایت زناشویی و بهزیستی روانشناختی زنان خانه‌دار اثربخش است. Albieri et al (2012) کارآمدی درمان‌بهزیستی را در بیمـاران مبـتلا بـه مشکلات خلقی و رفتاری مطلـوب گـزارش کردند. Fava et al (2017) نیز در پژوهشی، بهزیستی‌درمانی را در کاهش اضطراب و افسردگی در فرایند بالینی بیماران اثربخش گزارش کردند. بهزیستی‌درمانی روشی نسبتاً جدید است که پژوهش‌های کمی دربارۀ آن انجام شده است. همچنین، آمار مبتلایان به اضطراب بالا در سالمندان و مبتلایان به کرونا با مشکلات بسیاری مواجه است .(Yang et al., 2020) بنابراین، باید به دنبال راهکارهایی برای بهبود ویژگی‌های روانشناختی سالمندان بود. روش‌های جدید و برگرفته از موج سوم روان‌درمانی نه‌تنها هدف آنها کاهش و تسکین علائم بیماری است، برای بهبود ویژگی‌های روانشناختی است؛ درنتیجه، هدف پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی بهزیستی‌درمانی بر اضطراب کرونا و سلامت روانشناختی در سالمندان است. بنابراین، در این پژوهش تلاش شده است این فرضیه‌ها آزمون شوند: 1. بهزیستی‌درمانی بر اضطراب کرونا در سالمندان اثربخش است و 2. بهزیستی‌درمانی بر سلامت روانشناختی در سالمندان اثربخش است.
روش روش پژوهش، جامعۀ آماری و نمونه: این مطالعه، نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعۀ پژوهش، همه سالمندان مبتلاشده به کرونا در تابستان 1399 در شهر ایلام بود که در هنگام اجرای پژوهش بهبود یافته بودند و هیچ‌گونه علامتی نداشتند. روش نمونه‌گیری به این صورت بود که پس از مراجعه به مراکز و درمانگاههای خدمات بهداشتی شهر ایلام از آنان خواسته شد تا سالمندان تحت پوشش بهداشت را به پژوهشگر معرفی کنند. از بین افراد معرفی‌شده، درمجموع، تعداد 50 سالمند (32 زن و 13مرد) پس از بررسی ملاک‌های ورود به مطالعه با روش نمونه‌گیری هدفمند، انتخاب و به روش تصادفی در دو گروه 25 نفری شامل گروههای آزمایش و کنترل جایگزین شدند. ملاک‌های ورود به مطالعه عبارت‌اند از: (1) ابتلا به کرونا و بهبودی کامل از بیماری در 4 ماه گذشته، (2) سن بالاتر از 65 سال، (3) حداقل تحصیلات سیکل و (4) عدم وقوع رخدادهای تنش‌زا مانند مرگ نزدیکان در سه ماه گذشته. ملاک‌های خروج از مطالعه عبارت‌اند از: (1) مصرف داروهای روانپزشکی ازجمله ضد اضطراب و ضدافسردگی، (2) سابقه دریافت درمان بهزیستی‌درمانی (3) غیبت دو جلسه و بیشتر از آن و (4) انصراف از ادامه همکاری. ابزار سنجش: مقیاس اضطراب کرونا[4]: علیپور و همکاران (2020) مقیاس اضطراب کرونا را ساختند. این ابزار دارای 18 گویه است و گویه‌ها با استفاده از مقیاس چهارگزینه‌ای لیکرت (0=هرگز تا 3=همیشه) نمره‌گذاری و نمره ابزار با مجموع نمره گویه‌ها محاسبه شد؛ بنابراین، دامنه نمرات بین 0 تا 54 است و نمره بالاتر حاکی از اضطراب کرونا بیشتر است. روایی سازه ابزار با روش تحلیل عاملی، تأیید و پایایی آن با روش آلفای کرونباخ 919/0 گزارش شد .(Alipour et al,. 2020) در این مطالعه، پایایی اضطراب کرونا با روش آلفای کرونباخ 89/0 محاسبه شد. مقیاس سلامت روانشناختی[5]: نجاریان و داودی (2001) مقیاس سلامت روانشناختی را ساختند. این ابزار دارای 25 گویه و نُه مؤلفۀ جسمانی‌سازی، وسواس- اجبار، حساسیت بین‌فردی، افسردگی، اضطراب، خصومت، هراس، اندیشه‌پردازی پارانوئید و روان‌گسسته‌گرایی است که به‌صورت پنج‌درجه‌ای لیکرت (صفر=هیچ تا 4=به شدت) نمره‌گذاری شدند؛ بنابراین، دامنه نمرات بین صفر تا 100 است و نمره بالاتر نشان‌دهندۀ سلامت روانشناختی کمتر است. گلستانی‌فر و دشت‌بزرگی (2020) روایی همگرای ابزار را با فرم بلند 90 گوی‌های آن، 61/0 و پایایی آن را با روش آلفای کرونباخ، 90/0 گزارش کردند. در پژوهش حاضر، مقدار پایایی با روش آلفای کرونباخ ازطریق محاسبۀ ضریب همبستگی گویه‌ها 85/0 به دست آمد. روش اجرا و تحلیل: برای انجام این پژوهش، پس از هماهنگی با مسئولان مراکز و درمانگاههای خدمات بهداشتی شهر ایلام و معرفی و انتخاب سالمندان تحت پوشش بهداشت، تعداد 50 سالمند زن و مرد به روش تصادفی در دو گروه 25 نفری شامل گروههای آزمایش و کنترل جایگزین شدند. گروه آزمایش، 10 جلسه 90 دقیقه‌ای در یکی از مراکز خدمات بهداشتی شهر ایلام به‌صورت گروهی درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی دریافت کرد و گروه کنترل در لیست انتظار برای آموزش قرار گرفت. با اینکه نمونه‌گیری در فصل تابستان سال 1399 انجام شد، مداخله به دلیل شیوع کرونا در هفته آخر ماه شهریور و مهر با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و حفظ فاصله فیزیکی توسط یک متخصص روانشناسی سلامت، به‌صورت گروهی به مدت 10 جلسه (دو جلسه در هفته) در مرکز خدمات جامع سلامت شماره 8 شهر ایلام انجام شد. در هر دو گروه، ابتدا پیش‌آزمون و پس از اتمام مداخله، پس‌آزمون و بعد از 45 روز، پیگیری با استفاده از پرسشنامه‌های اضطراب کرونا و سلامت روانشناختی اجرا شد. در انتها به فاصله دو هفته برای گروه کنترل نیز مداخله پژوهشی انجام شد. براساس تأکید روانشناس و پزشک مرکز خدمات جامع سلامت شماره 8 شهر ایلام و پیگیری‌های پژوهشگر، ریزشی در نمونه‌های هیچ‌یک از گروهها وجود نداشت. موارد اخلاقی رعایت‌شده در این پژوهش عبارت‌اند از: رضایت آگاهانه شرکت‌کنندگان، رازداری و انجام مداخله برای گروه کنترل. داده‌ها پس از ورود به نرم‌افزار SPSS نسخه 21 با روش تحلیل کواریانس با اندازه‌گیری مکرر در سطح معنی‌داری کوچک‌تر از 05/0 تحلیل شدند. پروتکل آموزشی: فلاحیان و همکاران (2017) محتوی بهزیستی‌درمانی را بر مبنای نظریه Ryff & Singer ((2008 برای 10 جلسه ساختند که محتوی آن به تفکیک جلسات در جدول 1 ارائه شد.
جدول 1. محتوی بهزیستی‌درمانی اقتباس از ریف و سینگر به نقل از فلاحیان و همکاران (2017) Table 1. Welfare Therapy Content Adapted from Ryff & Singer Quoted by Fallahian et al.(2017)
یافته‌ها در پژوهش حاضر، در گروه آزمایش سن 11 نفر 68-66 سال، 7 نفر 71-69 سال، 4 نفر 73-72 سال و 2 نفر 77-75 سال و در گروه کنترل سن 9 نفر 68-66 سال، 6 نفر 71-69 سال، 6 نفر 73-72 سال و 4 نفر 77-75 سال بود. همچنین، در گروه آزمایش تحصیلات 16 نفر سیکل، 6 نفر دیپلم و 3 نفر دانشگاهی و در گروه کنترل تحصیلات 18 نفر سیکل، 5 نفر دیپلم و 2 نفر دانشگاهی بود. میانگین و انحراف معیار پیش‌آزمون و پس‌آزمون اضطراب کرونا و سلامت روانشناختی سالمندان در جدول 2 گزارش شد.
جدول 2. میانگین و انحراف معیار پیش‌آزمون - پس‌آزمون و پیگیری متغیرها در سالمندان Table 2. Mean and standard deviation of pre-test-post-test and follow-up of variables in the elderly
طبق نتایج جدول 2 در دو متغیر پژوهش، میانگین گروه آزمایش از پیش‌آزمون تا پس‌آزمون بهبود یافته و در پیگیری ادامه داشته است. این بهبود در متغیرهای اضطراب کرونا و سلامت روانشناختی شامل کاهش میانگین بود؛ در حالی که در گروه کنترل ازنظر اضطراب کرونا و سلامت روانشناختی افزایش کمی مشاهده شد؛ بنابراین، چنانچه ملاحظه می‌شود تفاوت بین دو گروه در مرحله پس‌آزمون و پیگیری به نفع گروه آزمایش است. برای بررسی مفروضۀ نرمال‌بودن داده‌ها، با توجه به اینکه نمونه زیر 50 نفر است، آزمون شاپیرو - ویلک استفاده شد که برای اضطراب کرونا در پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه آزمایش به‌ترتیب )13/0 F= و 124=P) و )153/0 F=و031=P) و در پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه کنترل به‌ترتیب (142/0F= و 084=P) و (131/0 F= و051=P) و برای سلامت روانشناختی در پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه آزمایش به‌ترتیب
جدول 3. نتایج تحلیل واریانس اندازه‌گیری تکرارشده (مکرر) برای تعیین اثربخشی درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی بر متغیرها در سالمندان Table 3. Results of repeated measures analysis of variance to determine the effectiveness of welfare-based therapy on variables in the elderly
P<0/05
بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده در جدول 3، تفاوت بین نمرات اضطراب کرونا و سلامت روانشناختی در گروه آزمایش (بهزیستی درمانی) و گروه کنترل و در مرحلۀ زمان، معنادار است (001/0>P). همچنین، تعامل بین زمان - گروه نیز معنی‌دار است (005/0>P). همچنین، تعامل اثر زمان و عضویت گروه و آزمون نیز در هر دو متغیر معنی‌دار است (005/0>P). به عبارت دیگر، تفاوت بین نمرات متغیرها در مراحل پس‌آزمون و پیگیری، نسبت به مرحله پیش‌آزمون در کل نمونه معنی‌دار بود. نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی برای مقایسه گروه آزمایش و کنترل در مراحل پژوهش در متغیرهای پژوهش در جدول 4 ارائه شده‌اند.
جدول 4. آزمون پس‌مقایسه‌ای بنفرنی، تفاوت دو به دو بین گروهها Table 4. Benferny post-comparison test, two-to-two differences between groups
P<0/05 یافته‌ها در جدول 4 نشان می‌دهند بین پیش‌آزمون- پس‌آزمون در متغیر اضطراب کرونا، سلامت روانشناختی و منبع‌کنترل درونی و بیرونی تفاوت معنادار وجود دارد (001/0>P). به عبارت دیگر، اثر مداخله تأیید می‌شود. همچنین، بین پیش‌آزمون - پیگیری در متغیر اضطراب کرونا، سلامت روانشناختی تفاوت معنادار وجود دارد (001/0>P). به عبارت دیگر، ثبات مداخله برای متغیرها تأیید می‌شود.
بحث با توجه به آمار بالای مبتلایان به اضطراب کرونا و مشکلات سالمندی که به آن اضافه می‌شود، سالمندان در دوره شیوع کرونا با مشکلات و چالش‌ها و مشکلات بسیاری مواجه‌اند؛ درنتیجه، پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی بر اضطراب کرونا و سلامت روانشناختی سالمندان انجام شد. فرضیۀ اول پژوهش مبنی بر اثربخشی درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی بر کاهش اضطراب کرونا سالمندان تأیید شد. این یافته با یافته پژوهش‌های پیرنیا و همکاران (2020) و ظریف گلبار یزدی و همکاران (2012) همسو بود. در تبیین اثربخشی درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی بر کاهش اضطراب کرونا سالمندان بر مبنای پژوهش پیرنیا و همکاران (2020) می‌توان گفت هدف درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی افزایش انعطاف‌پذیری روانی در افراد ازجمله سالمندان است. انعطاف‌پذیری روانی، توانایی برای ارتباط با زمان حال به‌طور کامل و به‌عنوان یک انسان هوشیار و آگاه و تغییر یا تداوم رفتار در جهت تحقق اهداف متناسب با ارزش‌های فرد است که این امر ازطریق فرایندهای اصلی درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی به شرح زیر اتفاق می‌افتد. این شیوه ازطریق افزایش پذیرش روانی فردی دربارۀ تجارب ذهنی (افکار و احساس‌ها) و کاهش اعمال کنترلی نامؤثر به مراجع می‌آموزد تا در جهان، موضعی فعال اتخاذ کند و زندگی خود را شخصاً شکل دهند و تصویری از زندگی خوب را به‌روشنی بیان کنند و در هر موقعیت بهترین‌ها را ببینند و بر اساس آنها افکار و رفتار خود را تغییر دهند؛ این عوامل باعث می‌شوند سالمندان تسلط بیشتری در محیط زندگی خود احساس کنند و در مقابله با دشواری‌های روانی در زندگی و مواجهه با فشارهای ناشی از بیماری، موضعی فعال داشته باشند و مقابله با بیماری کرونا را بهتر مدیریت کنند. در تبیین دیگر، بهزیستی درمانی بر کاهش توجه و یادآوری تجربه‌های منفی و افزایش و یادآوری تجربه‌های مثبت تأکید می‌کند. این فرایند در روش بهزیستی‌درمانی ازطریق تشویق افراد به ثبت حوادث مثبت زندگی و تعیین میزان شدت بهزیستی ناشی از آن صورت می‌گیرد؛ درنتیجه، این شیوۀ درمانی ازطریق توجه به تجربه‌ها و خاطره‌های مثبت و سازنده در زندگی افراد به جای توجه به تجربه‌ها و خاطره‌های منفی باعث کاهش آسیب‌پذیری روانشناختی و افزایش نگاه مثبت افراد به شرایط مختلف زندگی، حتی شرایط و رویدادهای استرس‌زا و چالش‌برانگیز می‌شود؛ درنتیجه، این شیوه ازطریق فرایندهای فوق، نقش مؤثری در کاهش اضطراب کرونا سالمندان دارد و اثرات آن در درازمدت نیز پایدار است. فرضیۀ دوم پژوهش مبنی بر اثربخشی درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی بر بهبود سلامت روانشناختی سالمندان تأیید شد. این یافته با یافته پژوهش‌های سرابندی و همکاران (2020) و خزایی و همکاران(2018) همسو بود. در تبیین اثربخشی درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی بر بهبود سلامت روانشناختی سالمندان بر مبنای پژوهش سرابندی و همکاران (2020) می‌توان گفت درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی با آموزش محتواهایی مانند شناخت بهزیستی روانشناختی و نقش آن در سلامت و کیفیت زندگی، پذیرش خود، ارتباط مثبت با دیگران، تأکید بر مسئولیت‌پذیری برای رشد شخصی، استقلال و خودمختاری، تسلط بر محیط و هدفمندی، اثربخشی خود را نشان می‌دهد؛ درنتیجه، این روش می‌تواند ازطریق بهبود سازگاری، ارتقای سلامت، خوش‌بینی و بهزیستی روانشناختی و کاهش ناامیدی و عواطف منفی و افزایش عواطف مثبت، باعث کاهش اضطراب و افزایش رفتارهای خودمراقبتی در سالمندان شود. این شیوه به سالمندان کمک می‌کند تا افکار و احساس‌های آزاردهنده خود را فقط به‌عنوان یک فکر و احساس تجربه کنند و از ماهیت ناکارآمدی راهبردها و برنامه‌های فعلی خود آگاه باشند و به جای پاسخ به آنها به انجام آن کاری بپردازند که در زندگی برای آنان مهم و در جهت ارزش‌هایشان است. تبیین دیگر اینکه روش بهزیستی‌درمانی پس از برقراری ارتباط مناسب با شرکت‌کنندگان به بررسی وضعیت بهزیستی و خوشبختی آنان و عوامل مؤثر در آنها می‌پردازد و ازطریق پذیرش خود تلاش می‌کند تا افراد توانایی‌ها و ویژگی‌های مثبت و منفی خود را بشناسند، بپذیرند و دیدگاه مناسبی نسبت به آنها پیدا کنند. همچنین، با آموزش ارتباط مثبت با دیگران به افراد مهارت‌های ارتباط مؤثر و تفکر مثبت نسبت به دیگران و ارتقای هوش هیجانی را آموزش می‌دهد. در مرحلۀ بعد، این شیوه با آموزش استقلال، خودمختاری، جرأت‌ورزی، تسلط بر محیط، مدیریت خود و هدفمندی در زندگی باعث بهبود رشد شخصی افراد می‌شود؛ درنتیجه، بهزیستی‌درمانی با توجه به فرایندهای توضیح داده شده نقش مؤثری در افزایش سلامت روانشناختی سالمندان مبتلا به افسردگی دارد. همچنین، درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی با آموزش جایگزین‌کردن خود به‌عنوان زمینه، مشاهده افکار و احساس‌ها و عدم قضاوت آنها، جداکردن خود از افکار و احساس‌ها، اولویت‌بندی ارزش‌ها، پذیرش مسائل و چالش‌ها و پای‌بندی و تعهد به درمان، باعث کاهش تنش‌ها و موجبات پایداری درمان در دوره پیگیری و افزایش سلامت روانشناختی در طول زمان شد. نتایج این پژوهش نشان‌دهندۀ اثربخشی درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی بر بهبود اضطراب کرونا و سلامت روانشناختی سالمندان بود. به عبارت دیگر، این شیوه درمانی باعث کاهش اضطراب کرونا و افزایش سلامت روانشناختی آنان شد. درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی به‌عنوان یکی از روش‌های درمانی برگرفته از موج سوم روان‌درمانی با افزایش انعطاف‌پذیری روانی با آموزش پذیرش روانی، آگاهی روانی، گسلش‌شناختی، روشن‌سازی ارزش‌ها و ایجاد انگیزه برای عمل متعهدانه نقش موثری در بهبود ویژگی‌های مرتبط با سلامت ازجمله کاهش اضطراب کرونا و افزایش سلامت روانشناختی سالمندان دارد؛ درنتیجه، ضروری است از روش درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی برای مداخله‌های مرتبط با سلامت در گروههای آسیب‌پذیر ازجمله سالمندان استفاده شود؛ بنابراین، متخصصان سلامت و درمانگران می‌توانند از روش درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی در کنار سایر روش‌های درمانی برای کاهش اضطراب کرونا و افزایش سلامت روانشناختی در سالمندان استفاده کنند و ویژگی‌های مرتبط با سلامت آنان را بهبود بخشند. مهم‌ترین محدودیت‌های پژوهش حاضر به علت شیوع کرونا عبارت‌اند از: محدودیت حضور سالمندان و پژوهشگر برای حضور در جلسات آموزشی، بررسی‌نشدن نتایج به تفکیک جنسیت و استفاده از ابزارهای خودگزارش‌دهی؛ درنتیجه، پیشنهاد می‌شود نتایج در پژوهش‌های آتی به تفکیک جنسیت بررسی شوند، از مصاحبه ساختاریافته برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده شود و نتایج در مراحل پیگیری بلندمدت بررسی شوند. آخرین پیشنهاد اینکه می‌توان اثربخشی درمان مبتنی بر بهزیستی‌درمانی را با سایر روش‌های درمانی موج سوم روان‌درمانی ازجمله شفقت‌درمانی، درمان ذهن‌آگاهی، رفتار درمانی دیالکتیکی و غیره مقایسه کرد.
[1]. Corona Virus Disease 2019: COVID-19 [2]. corona anxiety [3]. well-being therapy [4] Corona Disease Anxiety Scale (CDAS) [5] psychological health scale | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
افشاری، ع.، رضایی، ر.، دادرس، ف. (1398). اثربخشی خاطره‌پردازی ساختارمند بر کاهش اضطراب و افسردگی سالمندان. روانشناسی پیری، 5(3)، 215-201.
پیرنیا، ب، ملکان مهر، پ، حقیقت، ش، صادقی، پ. (1399). روان‌درمانی و اعتیاد؛ اثربخشی بهزیستی‌درمانی بر شاخص ولع مصرف در مردان وابسته به مت-آمفتامین تحت درمان اقامتی کوتاه‌مدت، یک کارآزمایی تصادفی کنترل‌شده. رویش روانشناسی. ۹ (۴)،۹۲-۸۳.
تابع بردبار، ف.، اسماعیلی، م.، و اسدی، ر. (1398). پیش‌بینی اضطراب مرگ در سالمندان براساس تیپ‌های شخصیتی و سلامت روان. مجله روانشناسی پیری، 5(3)، 249-239.
خزایی، ا، شمسی‌پور، ح، دوازده‌امامی، م. (1397). اثربخشی بهزیستی درمانی گروهی بر رضایت زناشویی و بهزیستی روانشناختی زنان خانه‌دار. مجله روانشناسی و روانپزشکی شناخت. ۵ (۵)، ۵۲-۴۳
دشت بزرگی، ز. (1396). نقش عفو، سپاسگزاری و تواضع در پیش‌بینی بهزیستی روانی سالمندان. پژوهش‌نامه روانشناسی مثبت، 3(2)، 76-65.
سرابندی، ح.، توزنده جانی، ح.، نجات، ح. (1399). تأثیر روش بهزیستی‌درمانی بر نشانگان بالینی بیماران مبتلا به اختلال افسردگی اساسی. مجله دانشکده علوم‌پزشکی نیشابور. ۸ (۱) :۱۲۷-۱۳۶
شمس، ش.، حیدری، ش.، فخری، م. ک. (1399). مقایسه اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی و بهزیستی روانشناختی بر اضطراب و رفتارهای خودمراقبتی در مبتلایان به دیابت نوع دو. فصلنامه علمی‌پژوهشی پرستاری دیابت زابل، 8(3)، ۱۱۴۹-۱۱۳۷
ظریف گلبار یزدی، ه، آقا محمّدیان شعرباف، ح، موسوی‌فر، ن، معینی‌زاده، م. (1391). اثربخشی درمان بهزیستی بر استرس و بهزیستی روانشناختی زنان نابارور. مجله زنان، مامایی و نازایی ایران، 15(2)، 55-48..
علیپور، ا.، قدمی، ا.، علیپور، ز.، عبداله‌زاده، ح. (1398). اعتباریابی مقدماتی مقیاس اضطراب بیماری کرونا (CDAS) در نمونه ایرانی. فصلنامه علمی‌پژوهشی روانشناسی سلامت، 8 (32)، 175-163.
فلاحیان، ر.، و آقایی، ا.، و آتش‌پور، س.، و کاظمی، آ. (1393). تأثیر آموزش بهزیستی روانشناختی بر سلامت روان دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان (اصفهان). دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، 15(2 (پیاپی 56)، 14-24.
گلستانی‌فر، س.، دشت بزرگی، ز. (1399). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افسردگی، سلامت روانشناختی و امید به زندگی سالمندان مبتلا به افسردگی غیربالینی. روانشناسی پیری 6(3) 203-191.
نجاریان، ب.، و داوودی، ا. (1380). ساخت و اعتباریابیSCL-25 فرم کوتاه‌مدت SCL- 90-R مجله روانشناسی، 5(2)، 136-149.
نگهبان، ز.، عرب، م.، تاجور، م.، رحیمی فروشانی، ع.، و رشیدیان، آ. (1394). بررسی سلامت روانی سالمندان شهر تهران و ارتباط آن با سرمایه اجتماعی آنها. فصلنامه مدیریت بهداشت و درمان، 6(1)، 88-79.
References
Afshari, A., Rezai, R., Dadras, F. (2019). The Effectiveness of Structured Reminiscence on Anxiety and Depression in the Elderly. Aging Psychology, 5(3), 201-215. (In Persian)
Albieri, E., Belaise, C., Ruini, C., Vescovelli, F., Caffo, E., & Fava, G. A. (2012). Well-being therapy for children with affective and behavioral disorders. Neuropsychiatrie de l'enfance et de l'adolescence, 5(60), S302-S303.
Alipour, A., Ghadami, A., Alipour, Z., Abdollahzadeh, H. (2020). Preliminary validation of the Corona Disease Anxiety Scale (CDAS) in the Iranian sample. Quarterly Journal of Health Psychology, 8(32), 163-175. (In Persian)
Dasht Bozorgi, Z. (2017). The role of amnesty, gratitude and humility in predicting the mental well-being of the elderly. Positive Psychology Research, 3(2), 65-76. (In Persian)
fallahian, R., aghaei, A., atashpoor, H., kazemi, A. (2017). The Effect of Subjective Well-being Group Training on the Mental Health of Students of Islamic Azad University of Khorasgan (Isfahan). Knowledge & Research in Applied Psychology, 15(56), 14-24. (In Persian)
Fava, G. A. (2016). Well-being therapy: Current indications and emerging perspectives. Psychotherapy Psychosomatic, 85(3), 136-145.
Fava, G. A., Cosci, F., Guidi, J., & Tomba, E. (2017). Well-being therapy in depression: New insights into the role of psychological well-being in the clinical process. Depression and Anxiety, 34(9), 801-808
Fillenbaum, G. G., Blay, S. L., Mello, M. F., Quintana, M. I., Mari, J. J., Bressan, R. A., & Andreoli, S. B. (2019). Use of mental health services by community-resident adults with DSM-IV anxiety and mood disorders in a violence-prone area: Sao Paulo, Brazil. Journal of Affective Disorders, 250, 145-152.
Golestanifar, S., DashtBozorgi, Z. (2020). The Effectiveness of Acceptance and Commitment based Therapy on Depression, Psychological Health and Life Expectancy of the Elderly with Nonclinical Depression. Aging Psychology, 6(3), 191-203. (In Persian)
Gorrochategi, M. P., Munitis, A. E., Santamaria, M. D., & Etxebarria, N. O. (2020). Stress, anxiety, and depression in people aged over 60 in the COVID-19 outbreak in a sample collected in Northern Spain. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 28(9), 993-998.
Guidi, J., Rafanelli, C., & Fava, G. A. (2018). The clinical role of well-being therapy. Journal of Nordic Journal of Psychiatry, 72(6), 447-453.
Hao, X., Zhou, D., Li, Z., Zeng, G., Hao, N., Li, E., ... & Yan, B. (2020). Severe psychological distress among patients with epilepsy during the COVID‐19 outbreak in southwest China. Epilepsia, 61(6), 1166-1173.
Joe, G. W., Lehman, W. E., Rowan, G. A., Knight, K., & Flynn, P. M. (2019). The role of physical and psychological health problems in the drug use treatment process. Journal of substance abuse treatment, 102, 23-32.
Khazaei A, Shamsipour H, Davazdah Emamy M H. (2018). The effectiveness of Group Well-being Therapy on marital satisfaction and psychological well- being among housewives. Shenakht Journal of Psychology and Psychiatry. 5 (5), 43-5. (In Persian)
Kline, K. A., & Bowdish, D. M. (2016). Infection in an aging population. Current Opinion in Microbiology, 29, 63-67.
Leung, C. (2020). Clinical features of deaths in the novel coronavirus epidemic in China. Reviews in Medical Virology, 30(3),1-4.
Mori, H., Obinata, H., Murakami, W., Tatsuya, K., Sasaki, H., Miyake, Y., ... & Tamura, K. (2021). Comparison of COVID-19 disease between young and elderly patients: Hidden viral shedding of COVID-19. Journal of Infection and Chemotherapy, 27(1), 70-75.
Moriguchi, T., Harii, N., Goto, J., Harada, D., Sugawara, H., Takamino, J., ... & Shimada, S. (2020). A first case of meningitis/ encephalitis associated with SARS-Coronavirus-2. International journal of infectious diseases, 94, 55-58.
Najarian B, Davodi I. (2001). Development and reliability of SCL-25; short form of SCL-90. Journal of psychology, 18, 136-49. (In Persian)
Negahban, Z, Arab, M, Tajour, M, Rahimi Foroushani, A, Rashidian, A. (2015). A study of the mental health of the elderly in Tehran and its relationship with their social capital. Health Management, 6(1), 79-88. (In Persian)
Pirnia B, Malekanmehr P, Haghighat S, Sadeghi P. (2020). Psychotherapy and Addiction; Examining the Effectiveness of Well-being group therapy on Craving Index in Methamphetamine-dependent Men under Short-term residential treatment, a controlled randomized trial. Rooyesh, 9 (4), 83-92. (In Persian)
Ramos, K., & Stanley, M. A. (2018). Anxiety disorders in late life. Psychiatric Clinics, 41(1), 55-64.
Roy, D., Tripathy, S., Kar, S. K., Sharma, N., Verma, S. K., & Kaushal, V. (2020). Study of knowledge, attitude, anxiety & perceived mental healthcare need in Indian population during COVID-19 pandemic. Asian Journal of Psychiatry, 51 (102083).1-7
Ruini, C. (2014). The use of well-being therapy in clinical settings. The Journal of Happiness & Well-Being, 2(1), 75-84.
Ryff CD. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069-1081.
Ryff, C.D., Singer, B.H. (2008). know they self and become what you are: A Eudaimonic Approach to Psychological well-being. Journal of Happiness Studies, 9, 13-39.
Sarabandi, H., Touzandeh Jani, H., Nejat, H. (1399). The effect of well-being method on clinical symptoms of patients with major depressive disorder. Journal of Neishabour School of Medical Sciences, 8(1), 127-136. (In Persian)
Shams S, Heydari S, Fakhri M. (2020). Comparison of the Effectiveness of Mindfulness and Psychological Well-being Education on Anxiety and Self-care Behaviors in Patients with Type II Diabetes. Journal of Diabetes Nurse, 8(3), 1137-1149. (In Persian)
Tabe bordbar, F., Esmaeili, M., Asadi, R. (2019). The Prediction of Death Anxiety in The Elderly Based on Personality Types and Mental Health. Aging Psychology, 5(3), 239-249. (In Persian)
Vahia, I. V., Blazer, D. G., Smith, G. S., Karp, J. F., Steffens, D. C., Forester, B. P., Tampi, R., Agronin, M., Jeste, D. V., & Reynolds, C. F. (2020). COVID-19, Mental Health and Aging: A Need for New Knowledge to Bridge Science and Service. American Journal of Geriatric Psychiatry, 28(7), 695-697.
Valdes-Florido, M.J., Lopez-Diaz, A., Palermo-Zeballos, F.J., Martinez-Molina, I., Martin-Gil, V.E., Crespo-Facorro, B., et al., (2020). Reactive psychoses in the context of the COVID-19 pandemic: clinical perspectives from a case series. Revista de Psiquiatría y Salud Mental, 13(2), 90–94.
Wang, D., Hu, B., Hu, C., Zhu, F., Liu, X., Zhang, J., ... & Zhao, Y. (2020a). Clinical characteristics of 138 hospitalized patients with 2019 novel coronavirus–infected pneumonia in Wuhan, China. Clinical Review 323(11), 1061-1069.
Wang, L., He, W., Yu, X., Hu, D., Bao, M., Liu, H.,. ... & Jiang, H. (2020b). Coronavirus disease 2019 in elderly patients: Characteristics and prognostic factors based on 4-week follow-up. Journal of Infection, 80(6), 639–645.
Xu, Y., Wu, T., Yu, Y., & Li, M. (2019). A randomized controlled trial of well-being therapy to promote adaptation and alleviate emotional distress among medical freshmen. BMC Medical Education, 19, 1-10.
Yang, L., Wu, D., Hou, Y., Wang, X., Dai, N., Wang, G., Yang, Q., Zhao, W., Lou, Z., Ji., Y., & Ruan, L. (2020). Analysis of psychological state and clinical psychological intervention model of patients with COVID-19. medRxiv.1-8. doi.org/10.1101/2020.03.22.20040899.
Yin, R., Feng, W., Wang, T., Chen, G., Wu, T., Chen, D.(2020). Concomitant neu-rological symptoms observed in a patient diagnosed with coronavirus disease 2019. Journal of Medical Virology, 92,1782–1784.
Yuan, Y., Li, J., Jing, Z., Yu, C., Zhao, D., Hao, W., Zhou, C. (2020). The role of mental health and physical activity in the association between sleep quality and quality of life among rural elderly in China: A moderated mediation model. Journal of Affective Disorders, 273, 462-467.
zarif Golbar Yazdi, H., Aghamohammadian Sharbaf, H., Mousavifar, N., Moeenizadeh, M. (2012). The Effectiveness of Well-Being Therapy on Stress, and Psychological Well-Being in Infertile Women. The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility, 15(2), 48-55.(In Persian)
Zhu, N., Zhang, D., Wang, W., Li, X., Yang, B., Song, J., Zhao, X., Baoying, H., She, W., Lu, R., Niu, P., Zhan, F. (2020). A novel coronavirus from patients with pneumonia in China, 2019. New England Journal of Medicine. 382(11),727-733.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,303 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 738 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||