پیش‌بینی صداقت در روابط زناشویی براساس کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با نقش واسطه‌ای امید در دانشجویان متأهل

موضوع صداقت[1] در روابط زناشویی یکی از موضوعاتی است که توجه به آن در روابط بین اعضای خانواده بسیار مهم و ضروری به نظر می‌رسد (Resch & Alderson, 2014). وجود صداقت در همسران، رابطه زناشویی را تقویت می‌کند و خانواده استحکام بیشتری می‌یابد (Roggensack & Sillars, 2014). صداقت سرمایه‌ ارزشمندی است که خانواده‌ها دوست دارند آن را در فرزندان خود درون‌سازی کنند (Thijssen et al, 2017). صداقت و راستی از خصوصیات عالی اخلاق انسانی است. براساس آیات قرآن، شروع شکل‌گیری خانواده بر مبنای صداقت است (Chemmi et al, 2020). اگر خانواده براساس صداقت پایه‌گذاری نشود، بی‌اعتمادی در خانواده شروع می‌شود. به نظر می‌رسد کفایت‌ اجتماعی زوج‌ها یکی از مهم‌ترین عواملی است که با ویژگی صداقت در خانواده رابطه دارد. کفایت اجتماعی[2] یعنی داشتن مهارت‌ها و رفتارهای اجتماعی که سبب تعامل موفقیت‌آمیز افراد در موقعیت‌های گوناگون اجتماعی می‌شود و نتیجة آن حفظ ارتباط موفق با دیگران و گسترش مهارت‌های اجتماعی است. کفایت اجتماعی به‌عنوان یک سازة مثبت در فرایند تحول روانی در دوره جوانی شکل می‌گیرد (Ma, 2012). به عبارت دیگر، کفایت اجتماعی، توانایی فرد در اجرای استقلال شخصی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی است (Neppl et al, 2019). کفایت اجتماعی در شکل‌دادن رفتارهای صادقانه و راست‌گویی در زوج‌ها نقش دارد؛ زیرا روابط خانوادگی، گونه‌ای خاص از ارتباطات اجتماعی است و اگر زوج‌ها در زندگی صداقت لازم داشته باشند، ارتباط اجتماعی افزایش می‌یابد (Guthri & Kunkel, 2014). داشتن کفایت اجتماعی، موجب افزایش صداقت در امور زندگی افراد می‌شود. افراد با کفایت اجتماعی بالاتر، خزانة اطلاعات، مهارت پردازش اطلاعات و توانایی تصمیم‌گیری بالاتر و سبک‌های اسنادی کارآمدتر دارند. این افراد تعامل اجتماعی بهتر و اعتماد بیشتری نسبت به دیگران دارند و تحول اخلاقی و خودکارآمدی این افراد نیز بالاتر است (Neppl et al, 2019). نقص در کفایت اجتماعی نقش عمده‌ای در مشکلات بین فردی و امنیت روانی افراد دارد و می‌تواند منشأ بسیاری از مشکلات روانی، رفتاری و شخصیتی آنها شود (Nazeran & Jahangiri, 2018). افراد با کفایت اجتماعی پایین، از مکانیزم دروغ‌گویی بیشتر استفاده می‌کنند و در موقعیت‌های اجتماعی گوناگون زنان بیشتر از مردان دروغ می‌گویند (Gingo et al, 2017). افراد دارای کفایت اجتماعی بالاتر، بهتر و راحت‌تر با دیگران روابط اجتماعی دارند، دروغ‌پردازی نمی‌کنند و با صداقت بیشتری با یکدیگر تعامل برقرار می‌کنند (Gho et al, 2018). همچنین نتایج پژوهش کوردور[3] و همکاران (2017) نشان دادند کفایت اجتماعی با بروز مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری، اعمال خشونت، دروغ‌گفتن و پنهان‌کاری رابطه دارد. ضعف در کفایت اجتماعی، افراد را به مخفی‌کاری سوق می‌دهد و باعث می‌شود افراد در راستای رسیدن به اهداف و حفظ امنیت روانی و اجتماعی خود از کلام‌های دروغ و رفتارهای غیرصادقانه استفاده کنند.    

 علاوه بر نقش کفایت اجتماعی، سلامت معنوی[4] عامل دیگری است که احتمالاً با بروز رفتارهای صادقانه زوج‌ها در روابط زناشویی رابطه مثبت دارد. سلامت معنوی یکی از ابعاد سلامت انسان است که ارتباط هماهنگ بین نیروهای درونی افراد ایجاد می‌کند و ویژگی‌های ثبات در زندگی، صلح، تناسب و هماهنگی، حس ارتباط نزدیک با خویشتن، خدا، جامعه و محیط را تبیین می‌کند (Jackson et al, 2016: David & Stafford, 2015: Salehi Moorkani & Soleimani, 2016). در حقیقت، سلامت معنوی در کنار ابعاد سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی باعث ارتقای سلامت عمومى می‌شود و سایر ابعاد سلامت را هماهنگ مى‌کند (Tajvidi et al, 2017; Ghaderi et al, 2018). سلامت معنوی با خرد، غم‌خواری، تجربه زندگی لذت‌بخش و مسائل اخلاقی و گرایش به رفتارهای صادقانه در روابط زناشویی رابطه دارد (Rahmati & Mohebbi-Dehnavi, 2018). طبق نتایج پژوهش نورث[5] و همکاران (2018) زوج‌های دارای روحیه معنوی ضعیف‌تر، بیشتر سعی می‌کنند در روابطشان واقعیت را پنهان کنند و برای بقا و پیشبرد امور زندگی خود از کلام و رفتارهای دروغ‌آمیز استفاده می‌کنند.

 امید یکی از مفاهیم کلیدی روانشناسی مثبت است که در خانواده زیاد به آن توجه می‌شود (Merolla & Harman, 2018). با توجه به نتایج پژوهش یوو و لی (2015) استنباط می‌شود کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با تأثیرگذاری بر یک سرمایه روانشناختی بسیار اساسی و انگیزشی به نام امیدواری، می‌توانند بر مبنای شکل‌گیری رفتارهای صادقانه تأثیر بگذارند. امید[6] یک ویژگی شناختی است که در فرد انگیزه ایجاد می‌کند. براساس نظریه امید، افراد دارای امیدواری بیشتر، روی اهداف خود تمرکز بیشتری دارند و نتایج مثبت بیشتری را به دست می‌آورند (Snyder, 2002). ویژگی امید، فرد را تشویق می‌کند برای افزایش خودکارآمدی به رفتار خودنظارتی و اصلاح تحریف‌های شناختی خود اقدام کند (Setayeshi Azhari et al, 2017). نتایج پژوهش مرولا و هارمن (2018) نشان دادند امید در خانواده باعث بخشش بیشتر می‌شود و در پربارسازی تعاملات زناشویی مؤثر است. ازنظر آنتونی[7] و همکاران (2006) و سپهرنیا و همکاران (1398) ویژگی امیدواری در همسران، افزایش سازگاری و ارتقای سطح رضایت‌مندی زناشویی را موجب می‌شود؛ بنابراین، اگر امید در روابط بین همسران افزایش یابد، افراد پنهان‌کاری نمی‌کنند و سعی می‌کنند با صداقت و راست‌گویی زمینة استحکام خانواده و شادی را تضمین کنند (Sepehrian-Azar et al, 2016). مولبرگ[8]و همکاران (2019) در پژوهشی دریافتند بین امیدواری و انسجام خانواده، رابطه مثبت و بین اضطراب و علائم افسردگی با انسجام خانواده رابطه منفی وجود دارد؛ بنابراین، بخشی از انسجام خانواده نتیجة تفاهم زوج‌ها در روابط کلامی، امیدواری، شفافیت و صداقت است. با توجه به اینکه افراد امیدوار، اضطراب و نگرانی ندارند، بهتر تلاش می‌کنند و باور دارند داشتن شفافیت و صداقت در زندگی بهتر به موفقیت آنها کمک می‌کند (Wells, 2005; Bjørnnes et al, 2018). نتایج پژوهش شوری[9] و همکاران (2013) نشان دادند امید به‌عنوان یک متغیر واسطه‌ای بر فرایند تحول دلبستگی و مهارت‌های اجتماعی، سلامت معنوی و اجتماعی تأثیر می‌گذارد و در بزرگسالی پیامدهای روانی و رفتاری مطلوبی در روابط بین فردی ایجاد می‌کند. براساس این، به نظر می‌رسد کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با تأثیرگذاری بر امیدواری زوج‌ها بهتر می‌توانند بر صداقت آنان در روابط زناشویی تأثیر بگذارند. دانشجویان متأهل که در این پژوهش مطالعه شدند، گروهی از بزرگسالان جوان و قشر فرهیخته و آینده‌ساز جامعه‌اند که سلامت فردی و خانوادگی آنان به پیشرفت علمی جامعه کمک می‌کند. نتایج پژوهش خانزاده و همکاران (1398) روی دانشجویان نشان دادند امیدواری باعث می‌شود دانشجویان دستاوردهای مثبت بیشتر و شادکامی بیشتر را تجربه کنند. با توجه به اینکه صداقت‌نداشتن در روابط زناشویی، مبنای بروز مشکلات و تعارضات زناشویی و درنهایت طلاق را فراهم می‌کند (Javadivala et al, 2019; Diamond et al, 2018) و نگرانی دربارة پیامدهای روانی - اجتماعی صداقت‌نداشتن در روابط زناشویی دانشجویان متأهل و همچنین خلأ پژوهشی موجود، انجام پژوهش حاضر ضرورت داشت. همچنین، بررسی نقش کفایت اجتماعی، سلامت معنوی و تأثیر غیرمستقیم امید اهمیت زیادی دارد؛ زیرا مطالعة نقش واسطه‌ای امید، رهنمودهایی می‌تواند ارائه کند که رابطه کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با صداقت در روابط زناشویی عمیق‌تر تبیین شود و در راستای افزایش امیدواری با مداخلات آموزشی و مشاوره‌ای، می‌توان نقش کفایت اجتماعی و سلامت معنوی را کارآمدسازی کرد؛ ازاین‌رو، پژوهش حاضر با هدف پیش‌بینی صداقت در روابط زناشویی براساس کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با نقش واسطه‌ای امید در دانشجویان متأهل انجام شد. برای رسیدن به این هدف، فرضیه‌های زیر بررسی شدند: 1- کفایت اجتماعی و سلامت معنوی صداقت در دانشجویان متأهل را پیش‌بینی می‌کنند؛ 2- امید در رابطه کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با صداقت در دانشجویان متأهل نقش واسطه‌ای دارد.

روش

روش‌پژوهش، جامعه آماری و نمونه: روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری دانشجویان زن و مرد متأهل دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران در سال تحصیلی 98-97 بودند. با توجه به نظر هومن (1387) مبنی بر اینکه در پژوهش همبستگی به‌ازای هر متغیر، باید 25 آزمودنی انتخاب ‌شوند، در پژوهش حاضر به‌دلیل بررسی 10 متغیر، 250 آزمودنی به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب ‌شدند. به این صورت که 5 دانشکده به‌طور تصادفی، انتخاب و از بین 8 رشته تحصیلی 30 کلاس انتخاب شدند که تعداد دانشجویان متأهل در این کلاس‌ها 250 نفر بود. پژوهشگر با اساتید این کلاس‌ها وقت مناسبی هماهنگ کرد و پرسشنامه‌ها به دانشجویان متأهل داده و دربارة شیوه تکمیل پرسشنامه‌ها توضیح داده شد. جلسه بعدی پژوهشگر به کلاس‌ها مراجعه کرد و پرسشنامه‌های تکمیل‌شده را تحویل گرفت. فرایند جمع‌آوری داده‌ها یک ماه طول کشید.

ابزار سنجش: پرسشنامه صداقت و راست‌گویی:[10] امین‌پور (1389) این پرسشنامه را ساخته است که 16 سؤال دارد. این پرسشنامه دارای 4 عامل است که صداقت با دیگران، خوب جلوه دادن، گفتن مطالب غیرواقعی، ترس و اضطراب و فرار از موقعیت را می‌سنجد.نمره بالاتر میزان صداقت و راست‌گویی بالاتر را نشان می‌دهد. ضریب همبستگی این پرسشنامه و آزمون تحریف واقعیت اهواز 56/0- است که نشان‌دهندة روایی پذیرفتنی است. ضریب آلفای کرونباخ 75/0 است که نشان‌دهندة ضریب اعتبار است (Aminpour, 2011). در پژوهش حاضر ضریب اعتبار به روش آلفای کرونباخ 83/0 به دست آمد.

پرسشنامه کفایت اجتماعی[11]: این پرسشنامه را بورمسترت [12] و همکاران (1988) ساخته‌اند که 40 عبارت و 5 خرده مقیاس آغازگر روابط[13]، اظهارنظر مخالف[14]، خودافشایی[15]، حمایت عاطفی[16] و مدیریت تعارض[17] دارد. سؤالات 3، 6، 8، 9، 11، 12، 15، 16، 21، 25، 26، 28، 32، 36، 37، 38، 43، 44 و 45 به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند. طیف لیکرت از بسیار مخالف (امتیاز یک) تا بسیار موافق (امتیاز پنج) است. علاوه بر 5 خرده مقیاس، یک نمره کل دارد که از جمع نمرات عبارات به دست می‌آید. بورمسترت و همکاران (1988) ضرایب پایایی خرده مقیاس‌ها را در فاصله چهار هفته، 69/0 تا 89/0 و ضریب همسانی درونی را 76/0 تا 87/0 به دست آوردند (Vahedi & Moradi, 2009). در پژوهش قنبری و پورشهریاری (1395) روایی صوری با گروهی از اساتید روانشناسی و مشاوره دانشگاه الزهرا تأیید شد. در پژوهش دامغانیان و یزدانی‌زیارت (1395) ضریب پایایی، 85/0 و در پژوهش دشت بزرگی و شمشیرگران (1397) ضریب پایایی به روش آلفای کرونباخ 77/0 به دست آمد. در پژوهش حاضر نیز ضریب اعتبار با استفاده از روش آلفای کرونباخ 87/0 به دست آمد.

پرسشنامه امیدواری[18] اسنایدر: این پرسشنامه را اسنایدر[19] (2002) ساخته است که امید فرد را براساس یک ویژگی شخصیتی نسبتاً ثابت ارزیابی می‌کند. این پرسشنامه 12 گویه و خرده مقیاس‌های تفکر عاملی و کاربرد دارد. طیف لیکرت 8 درجه‌ای از کاملاً موافق تا کاملاً مخالف میزان موافقت است. کرمر و همکاران (2009) همسانی درونی کل آزمون را 74/0 تا 84/0 و همبستگی این پرسشنامه را با مقیاس ناامیدی برابر با 51/0 به دست آوردند. کرمانی و همکاران (1390) آلفای کرونباخ آن را 86/0 به دست آوردند و روایی آن را با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی تأیید کردند. در پژوهش حاضر ضریب اعتبار با استفاده از روش آلفای کرونباخ 87/0 به دست آمد.

پرسشنامه سلامت ‌معنوی[20]: این پرسشنامه را پالوتزین و الیسون[21] (1982) ساخته‌اند و 20 سؤال دارد که 10 سؤال آن سلامت مذهبی و 10 سؤال دیگر سلامت وجودی فرد را می‌سنجد و دارای مؤلفه‌های ارتباط با خدا، رضایت از زندگی و احساس هدفمندی است. نمره‌گذاری براساس طیف لیکرت هرگز (امتیاز یک)، به ندرت (امتیاز دو)، گاهی اوقات (امتیاز سه)، اغلب (امتیاز چهار) و همیشه (امتیاز پنج) انجام می‌شود و نمره بالاتر، سلامت معنوی بالاتر را نشان می‌دهد. سلامت معنوی افراد به سه دسته پایین (20-40) متوسط (41-99) و بالا (100-120) تقسیم‌بندی می‌شود. پالوتزین و الیسون (1982) میزان پایایی این مقیاس را 83/0 به دست آوردند و روایی سازة آن را با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی گزارش کردند که نتایج نشان دادند مؤلفه‌ها 42 درصد از واریانس کل را تبیین می‌کنند. در ایران پایایی این مقیاس با استفاده از آلفای کرونباخ 82/0 به دست آمد (Abbaszadeh et al, 2015). سیدفاطمی و همکاران (1385) پایایی به روش آلفای کرونباخ 82/0 و روایی محتوایی را تأیید کردند. در پژوهش حاضر اعتبار آن به روش آلفای کرونباخ 83/0 به دست آمد.

روش اجرا و تحلیل: ابتدا دربارة اهداف ‌پژوهش حاضر، اصل رازداری در پژوهش، محرمانه‌بودن نتایج پژوهش و الزامی‌نبودن نوشتن اطلاعات شخصی در پرسشنامه‌ها برای شرکت‌کنندگان توضیح داده و از آنان خواسته شد با رضایت آگاهانه به پرسشنامه‌ها پاسخ دهند. ملاک‌های ورود به پژوهش شامل دانشجویان متأهل دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری، داشتن رضایت آگاهانه و نداشتن سابقة طلاق و معیارهای خروج نیز شامل داشتن سابقة طلاق، داشتن تعارض زناشویی و عدم همکاری در تکمیل پرسشنامه‌ها بودند. ملاک تعارض زناشویی در هنگام تحویل پرسشنامه‌ها به شرکت‌کنندگان بررسی شد. از آنان پرسیده شد در صورتی که با همسران خود تعارض زناشویی دارید، پرسشنامه را تحویل نگیرید. درنهایت، داده‌های مربوط به 250 شرکت‌کننده با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون چندمتغیری به شیوة سلسله‌مراتبی و نرم‌افزار SPSS-19 تحلیل شدند.

یافته‌ها

 میانگین و انحراف معیار سن شرکت‌کنندگان به‌ترتیب 86/28 و 6161/3 و میانگین و انحراف معیار مدت زمان ازدواج آنان برحسب سال 90/3 و 68/2 بودند. 8/40 درصد (102 نفر) از شرکت‌کنندگان، زن و 2/59 درصد (148 نفر) مرد بودند.

جدول 1. میانگین، انحراف‌ معیار و ضرایب همبستگی پیرسون بین متغیرهای پژوهش

Table 1. Mean, SD and Pearson’s correlation coefficients of variables

P<05

طبق نتایج جدول 1، امید، ابعاد آغازگر روابط، اظهارنظر مخالف، خودافشایی، حمایت عاطفی، مدیریت تعارض، ابعاد سلامت معنوی ارتباط با خدا، رضایت از زندگی و احساس هدفمندی با صداقت همبستگی رابطه مثبت و معنادار دارند.

جدول 2. آزمون‌های نرمال‌بودن داده‌ها و هم‌خطی متغیرهای پیش‌بین

Table 2. Tests of Normality and Collinearity for Predicting Variables

نتایج جدول 2 نشان می‌دهند مفروضه‌های نرمال‌بودن داده‌ها و هم‌خطی‌بودن متغیرهای پیش‌بین برقرار هستند. به‌منظور تعیین سهم متغیرهای ابعاد کفایت اجتماعی و ابعاد سلامت معنوی در پیش‌بینی صداقت دانشجویان متأهل از تحلیل رگرسیون چندمتغیری به شیوة همزمان استفاده شد.

جدول 3. تحلیل رگرسیون کفایت اجتماعی و سلامت معنوی روی صداقت

Table 3. Regression for Social Competence and Spiritual Health on Honesty

                      P<05 * P<01 **

طبق نتایج جدول 3، ضریب همبستگی ابعاد کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با صداقت 79/0 و در سطح 01/0 معنادار است و ضرایب رگرسیون در پیش‌بینی صداقت در سطح 01/0 معنادار هستند. برای تعیین نقش واسطه‌ای امید در رابطه بین کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با صداقت از رگرسیون سلسله‌مراتبی (تحلیل مسیر) و مراحل پیشنهادی بارن و کنی[22] استفاده شد. مراحل اجرای این روش به این صورت است که در مرتبه اول، ضریب رگرسیون کفایت اجتماعی و سلامت معنوی روی صداقت و در مرتبه دوم، رگرسیون کفایت اجتماعی و سلامت معنوی و امید به‌صورت همزمان محاسبه شد. برای بررسی اثر غیرمستقیم امید روی صداقت، اختلاف ضرایب رگرسیون کفایت اجتماعی و سلامت معنوی از مرحله اول به مرحله دوم بررسی شد. چنانچه با ورود متغیر واسطه‌ای به معادله، اثر متغیر برون‌زاد یا مستقل از مرتبه اول به مرتبه دوم کاهش یابد، نقش واسطه‌گری احراز می‌شود.

جدول 4. آزمون نمو واریانس و ضرایب رگرسیون سلسله‌مراتبی صداقت روی کفایت اجتماعی، سلامت معنوی و امید

Table 4. Test of Variance Mature and Hierarchy Regression Coefficients of Honesty on Social Competence, Spiritual Health and Hope

      P<05 * P<01 **

نتایج جدول 4 نشان می‌دهند با ورود کفایت اجتماعی در مرتبه اول ضریب تعیین مدل از 0 به حدود 47 درصد و در مرتبه دوم با ورود متغیر امید با نمو معنادار 9 درصدی به 31 درصد رسید. با ورود متغیر تعدیل‌کنندة امید در معادله رگرسیون در گام دوم، ضریب بتای کفایت اجتماعی از 47/0 به 38/0 کاهش یافت که با توجه به نتایج آزمون سوبل این میزان تغییر، معنادار (21/11=t) و در عین‌ حال، نقش کفایت اجتماعی همچنان معنادار است (24/8=t). همچنین، با ورود سلامت معنوی در مرتبه اول ضریب تعیین مدل از 0 به حدود 54 درصد و در مرتبه دوم با ورود امید با نمو معنادار 8 درصدی به 38 درصد رسید. با ورود متغیر تعدیل‌کنندة امید در گام دوم، ضریب بتای سلامت معنوی از 54/0 به 48/0 کاهش یافت که با توجه به نتایج آزمون سوبل این میزان تغییر معنادار بوده (05/16=t) و در عین‌ حال، نقش سلامت معنوی همچنان معنادار باقی مانده است (44/13=t). به‌طور کلی کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با صداقت رابطه معنادار دارند و می‌توانند آن را پیش‌بینی کنند و امید در رابطه کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با صداقت نقش واسطه‌ای معنادار دارد.

جدول 5. ضرایب رگرسیون امید روی کفایت اجتماعی و سلامت معنوی

Table 5. Regression Coefficients of Hope on Social Competence and Spiritual Health

                    P<05 * P<01 **

در جدول 5، ضرایب β نشان‌دهندة سهم مثبت و معنادار کفایت اجتماعی و سلامت معنوی در پیش‌بینی امید است.

                                                                                         47/0                       

                                                                   39/0

                                                                                                                    56/0

                                                                  41/0                                        59/0

54/0       

شکل 1. مدل نهایی پیش‌بینی صداقت براساس کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با نقش واسطه‌ای امید

Figure 1. Final Model of Prediction of Honesty based on Social Competence and Spiritual Health with mediating role Hope

بحث

  نتایج نشان دادند ابعاد کفایت اجتماعی (آغازگر روابط، اظهارنظر مخالف، خودافشایی، حمایت عاطفی و مدیریت تعارض) و ابعاد سلامت معنوی (ارتباط با خدا، رضایت از زندگی و احساس هدفمندی) به‌طور مثبت و معنادار صداقت دانشجویان متأهل را پیش‌بینی می‌کنند که با نتایج پژوهش‌های نپل و همکاران (2019)، گاتری و کانکل (2014)، گینگو و همکاران (2017) و ریچ و آلدرسون (2014) همسو هستند.

با توجه به اینکه یکی از مهم‌ترین کاربردهای کفایت اجتماعی، حل تعارض در روابط بین فردی است، افراد دارای کفایت اجتماعی بالا در محیط‌های تعارض‌زا به‌طور کارآمدتری می‌توانند عمل کنند. همچنین، مهارت کفایت اجتماعی یکی از سازه‌های اصلی سلامت روانی است و مهارت‌های پردازش اطلاعات، توانایی تصمیم‌گیری، باورهای سازنده و سبک‌های اسنادی کارآمد از مهم‌ترین منابع افراد دارای کفایت اجتماعی بالا هستند. مذاکره با دیگران و ایفای نقش در روابط بین فردی با اتخاذ یک دیدگاه کارآمد، جرئت‌ورز، اکتساب حمایت، به‌کارگیری مهارت‌های محاوره‌ای برای شروع و تداوم تعاملات اجتماعی، مهارت‌های فراگیری دانش، رفتارهای مهربانانه با دیگران از عناصر اصلی مهارت‌های شناختی و رفتاری کفایت اجتماعی‌اند (Neppl et al, 2019). بر همین اساس، در روابط زناشویی، زمانی که همسران از لحاظ کفایت اجتماعی احساس ارزشمندی کنند، می‌توانند کارایی و خودکارآمدی بالاتری داشته باشند و به نقش کارکردی خود در روابط بین فردی اعتماد کنند و به دور از اضطراب و استرس رفتار کنند؛ درنتیجه، تصمیم‌های درست‌تر و منطقی‌تر بگیرند و با تأثیر از تصمیم‌گیری‌های موقت، غلط و یک جانبه‌‌گرایی خود، در فضای خانواده به دروغ‌پردازی و پنهان‌کردن واقعیت امور روی نیاورند. همچنین، اعتماد در روابط زناشویی، سرمایه اصلی و یک ضرورت است. اعتماد بین همسران یکی از مؤلفه‌های کفایت اجتماعی است که مبنایی برای شفافیت و صداقت در روابط بین فردی و کل زندگی آنان است (Guthrie & Kunkel, 2014). اعتماد بین همسران نشان‌دهندة توانایی آنان از لحاظ داشتن مهارت‌‌های اجتماعی، فردی، سرمایه روانشناختی و تحول یافتگی خود است که مبنای خودبودن، شفافیت و راست‌گویی را در روابط بین فردی شکل می‌دهد. آغازگر روابط و اظهارنظر مخالف نیز به‌عنوان مهم‌ترین مؤلفه‌های کفایت اجتماعی می‌توانند زمینة صداقت افراد در روابط بین فردی باشند. در منظر کفایت اجتماعی، افراد موجوداتی خودسازمان‌دهنده، فعال، خودانعکاس‌گر و خودنظم‌جو هستند و موجودی واکنش‌گر نیستند که با رویدادهای بیرونی شکل می‌گیرند. با داشتن این ویژگی، افراد قادرند فعالیت‌های خود را برای دستیابی به یک هدف خاص و نتایج مطلوب انتخاب کنند و نظم و ساختار دهند. ظرفیت مهار فرایندهای تفکر، انگیزش و عمل از مشخصه‌های متمایزکنندة انسان است (Ma, 2012). این عوامل باعث می‌شوند زوج‌ها به خودشان تکیه کنند و مستقل و با حفظ حریم و شأن خانواده، کارهای خود را پیگیری کنند و به صحنه‌سازی و دوزوکلک در انجام کارها نیاز نداشته باشند؛ بنابراین، درگیر رفتارهای غیرصادقانه نمی‌شوند.

 نتایج همچنین نشان دادند ابعاد سلامت معنوی (ارتباط با خدا، رضایت از زندگی و احساس هدفمندی)، صداقت را به‌طور مثبت و معنادار پیش‌بینی می‌کنند که با نتایج پژوهش‌های جکسون و همکاران (2016)، تجویدی و همکاران (1396)، صالحی‌مورکانی و سلیمانی (1395) و چمی و همکاران (1399) همسو هستند. داشتن روحیه معنوی بالا در زندگی به افراد کمک می‌کند تمرکز بیشتری بر ذات لایتناهی و قدرت الهی داشته باشند و این تمرکز ذهنی افراد را بیشتر متوجه توانایی‌های درونی می‌کند، به تدریج به توانمندی‌هایی مانند پذیرش خود، احساس مثبت، اخلاقی‌بودن و حس ارتباط متقابل با یک قدرت حاکم و برتر قدسی دست می‌یابند و همیشه خدا را ناظر بر شناخت‌ها و رفتارهای خود می‌بینند؛ براساس این، در روابط بین فردی و در تعامل با دیگران، بیشتر سعی می‌کنند خودبودن را تجربه و نیازهایشان را بیان کنند. رسیدن به این سطح از توانمندی‌ها فرد را به مرحله‌ای می‌رساند که در زندگی شخصی به دروغ‌پردازی و کتمان واقعیت نیاز ندارد (Jackson et al, 2016). همچنین، افرادی که روحیات معنوی بالاتری دارند، کمتر دچار تعارضات درونی، بی‌هدفی، پوچی، نارضایتی و ناامیدی در برابر بحران‌ها می‌شوند و محرومیت‌ها و ناملایمات را بهتر تحمل می‌کنند. به‌طور کلی، باورها و اعمال مذهبی تأثیر مثبتی در پیشگیری و بهبود اختلالات جسمی و روانی و افزایش کیفیت و رضایت از زندگی دارند. همچنین، داشتن امید، سلامت جسمانی و روانی را پیش‌بینی می‌کند. افراد امیدوار، سالم‌تر و شادتر هستند و با راهبردهای مقابله‌ای مؤثرتر، مانند ارزیابی مجدد و مسئله‌گشایی با فشارهای روانی بهتر کنار می‌آیند و درنهایت، رضایت‌مندی بیشتری از زندگی دارند (Chemmi et al, 2020). در تبیین این نتایج گفتنی است وقتی فرد معنویت بالاتری دارد، به دنبال آن، درک و ارتباط او با سرچشمه هستی و معنایی که به خود و جهان اطرافش می‌دهد، او را در مسیر خاصی قرار می‌دهد. زندگی معنوی همراه با هدفمندی و ارزشمندی است؛ از این رو، احتمال کمتری وجود دارد که یک فرد متأهل در زندگی زناشویی رفتارهای نابهجاری انجام دهد که ناچار باشد برای طفره‌رفتن و پنهان‌کردن آن، با شریک زندگی زناشویی خود غیرصادقانه رفتار کند؛ چون به حس ارزشمندی آنان آسیب وارد می‌کند. به عبارتی دیگر، معنویت و باورهای شناختی در مواردی مانند اعتقاد به اینکه خداوند در سختی‌ها به انسان کمک می‌کند، باور به اینکه خدا انسان را آزاد آفریده و او را مسئول رفتار خودش قرار داده است یا به دست آوردن احساس اطمینان و آرامش از راه نیایش، بر واکنش‌های افراد معنوی در تعامل با دیگران تأثیر می‌گذارند؛ براساس این، زوج‌هایی که سلامت معنوی بالاتری دارند، افرادی توانمند، قوی و دارای کنترل درونی و بیرونی و حمایت اجتماعی بیشتر را در زندگی زناشویی خود ادراک می‌کنند. معنویت درواقع یکی از ابعاد وجودی آنان است که در مواقع بروز بحران و استرس به شکل بارزی نمود پیدا می‌کند و سبب خلق معنا در زندگی و الهام‌بخش فرد در رویارویی با مشکلات می‌شود؛ درنتیجه، در هنگام بروز موقعیت‌های دشوار و پراسترس در زندگی زناشویی، بیشتر تلاش می‌کند از همسر خود کمک بگیرد و صادقانه مشکل را با همسر خود در میان بگذارد و پنهان‌کاری و دروغ‌پردازی نمی‌کند. همچنین، زوج‌های دارای سلامت معنویت بالا، قادرند حضور متعالی در زندگی و پیام‌های حضور متعالی را درک کنند که هدایتگر هر انسانی از درون و بیرون است. سلامت معنوی ازطریق ایجاد نگرش، درک، مفهوم و تصویر خاصی که از خداوند دارد، بر سلامت و پایداری زندگی به‌ویژه زندگی زناشویی تأثیر می‌گذارد (Chemmi et al, 2020)؛ براساس این، افراد دارای سلامت معنوی، توانایی حس شگفتی و اعجاب در برابر امر قدسی، حس خشیت و فروتنی در مقابل عظمت وجود متعالی، توان گوش‌دادن به ندای ربوبی، حفظ آرامش در هنگام آشفتگی و تناقض و دوگانگی، تعهد، فداکاری، ایمان، درک خردمندانة معنای عمقی کلام خداوندی، سازگاری و درک شناختی و عاطفی دستورات الهی، درک وحدت در عین کثرت، درک عشق در عین نقص در روابط، درک عدالت در عمل و درک معنا در رنج‌ها، سختی‌ها و دشواری‌ها را دارند. این توانمندی‌های درونی نقش مهمی در بهبود زندگی زناشویی آنان دارند و مبنای زندگی زناشویی آنان را به شیوه‌ای شکل می‌دهند که خلوص، شفافیت و صداقت در آن نقش اساسی دارد و این شیوة زندگی را به‌عنوان یک اصل قرار می‌دهند (Chemmi et al, 2020).

علاوه بر این، نتایج نشان دادند امید در پیش‌بینی صداقت براساس کفایت اجتماعی و سلامت معنوی نقش واسطه‌ای معنادار دارد که با نتایج پژوهش‌های سپهرنیا و همکاران (1398) سپهریان‌آذر و همکاران (1395)، جوادی والا (2018)، دیاموند و همکاران (2018) و یو و لی (2015) همسو هستند. با توجه به اینکه بخشی از انسجام خانواده نتیجة تفاهم زوج‌ها در روابط کلامی و گفتاری، شفافیت و صداقت است، امیدواری بالا در همسران یکی از عواملی است که توانمندی‌های روانی - اجتماعی زوج‌ها را در ابعاد گوناگون زندگی گسترش می‌دهد و به غنی‌سازی ارتباط کلامی و غیرکلامی در روابط زناشویی کمک می‌کند. درواقع امیدواری همسران فضایی به دور از استرس و نگرانی در خانواده ایجاد می‌کند که مشکلات و چالش‌های پیش روی همسران با همکاری سایر اعضای خانواده حل می‌شوند و چون ادارک مثبتی نسبت به حمایت‌کننده‌ها در خانواده وجود دارد، نگران نیستند که شاید سرزنش و طرد شوند؛ بنابراین، مشکلات و چالش‌های همسران در زندگی، آشکارا در خانواده، مطرح و مسائل شفاف‌سازی می‌شوند؛ براساس این، ترس و نگرانی در همسران وجود ندارد که آنان را به پنهان‌کاری و دروغ‌گویی وادار کند (Diamond et al, 2018).

طبق نتایج پژوهش سپهریان‌آذر و همکاران (1395) با توجه به اینکه امید، رضایت از زندگی را افزایش می‌دهد، با رضایت زناشویی در دانشجویان متأهل رابطه دارد و می‌تواند آن را افزایش دهد. آنتونی و همکاران (2006) نشان دادند امید ازطریق حفظ عاطفه منفی در سطح پایین، برای همسران فایده حمایتی دارد و سازگاری آنان را بهبود می‌بخشد. همچنین، یک ارتباط پویا بین امید، استرس و هیجان‌ها وجود دارد. در همسران دارای امیدواری بالا، عوامل استرس‌زا کاهش می‌یابند و به گونـة مؤثرتری مشکلات و تأثیرات هیجانی را کاهش می‌دهند و درنتیجة رضایت زناشویی افزایش می‌یابد. همچنین، امیدواری در رابطه بین ابعاد سلامت روانی و معنوی خانواده و رفتارهای اجتماعی زنان متأهل نسبت به همسران خود و انسجام در خانواده نقش میانجی دارد (Yu & Lee, 2015). در تبیین نقش واسطه‌ای امید در پیش‌بینی صداقت براساس کفایت اجتماعی و سلامت معنوی گفتنی است امید یک نیروی درونی است که باعث غنای زندگی می‌شود و افراد را قادر می‌کند چشم‌اندازی فراتر از وضعیت کنونی و نابسامان درد و رنج خود را ببینند. امیدنداشتن به زندگی و هداف‌دارنبودن زندگی به کاهش کیفیت زندگی، سلامت روانی و ایجاد باورهای یأس‌آور و اضطراب و نگرانی منجر می‌شود. جهت‌یابی آینده، انتظارات مثبت هدفمند، واقع‌گرایی در اهداف و ارتباط درونی از ویژگی‌های مهم امید در زندگی‌اند؛ بنابراین، داشتن امیدواری در زندگی زناشویی، این تصور را در زوج‌ها ایجاد می‌کند که با وجود شرایط دشوار و پراسترس زندگی، احتمال مثبت‌شدن نتایج وجود دارد. آنان با امیدواری بیشتر بر مشکل متمرکز می‌شوند و در حل آن فعالانه‌تر عمل می‌کنند. ارتقای امید باعث معنادارترشدن ابعاد گوناگون زندگی می‌شود. همان‌طور که دربارة نقش ویژگی‌های کفایت اجتماعی و سلامت معنوی در زندگی زناشویی توضیح داده شد، زوج‌هایی که ویژگی‌های کفایت اجتماعی و سلامت معنوی بالاتری در زندگی زناشویی خود دارند، به نظر می‌رسد از لحاظ انتظارات مثبت هدفمند، انتظار پیامدهای خوشایند و مثبت، توانایی درک حضور متعالی در زندگی و ادارک کارآمد در موقعیت‌های خوشایند و ناخوشایند زندگی بهتر عمل می‌کنند. با توجه به نقش بسزای این ویژگی‌ها در تقویت روحیه امیدواری زوج‌ها، کفایت اجتماعی و سلامت معنوی به‌طور کارآمدتری بر ابعاد زندگی زناشویی ازجمله روابط شفاف و صادقانة زوج‌ها تأثیر می‌گذارند. در همین راستا، سپهرنیا و همکاران (1398) نیز دریافتند مهارت‌های ارتباطی و امیدواری پیش‌بینی‌کننده‌های رضایت زناشویی‌اند؛ بنابراین، گفتنی است با ارتقای مهارت‌های ارتباطی و افزایش امیدواری زوج‌ها، رضایت زناشویی آنها افزایش می‌یابد. همچنین، زوج‌های دارای سلامت معنوی بالا که روحیه مثبت و خوشایندی دربارة خود، دیگران و دنیا دارند، خود را مفید و اثربخش ادارک می‌کنند، زندگی خود را با اندیشه‌ای روشن، دیدی واقع‌بینانه‌تر و با اطمینان بیشتر سپری می‌کنند و با امید و انگیزه‌ای بیشتر به زندگی زناشویی و کار خود می‌پردازند. روحیه معنوی زوج‌ها را تشویق می‌کند تجربه‌های مثبت و خوشایند خود را بازشناسند و نقش آنها را در افزایش و ارتقای احترام به خود و عزت‌نفس بازشناسی کنند و در عین حال، توانایی شناخت جنبه‌های مثبت دیگران را نیز کسب کنند. آنان همچنین با داشتن روحیه امیدوار، می‌آموزند در زندگی، موضعی فعال اتخاذ کنند و زندگی خود را به‌طور شخصی شکل دهند؛ نه اینکه هر آنچه بر سرشان می‌آید را به گونه‌ای منفعل بپذیرند. علاوه بر این، آن‌ها یاد می‌گیرند، ارتباط میان افکار، احساسات و رفتارهای خود را درک کنند. وقتی افراد دارای اندیشه معنوی و امیدوار هستند، از روش‌های معمول فکر و عمل خویش فراتر می‌روند و انعطاف‌پذیری شناختی بیشتری دارند. این توانایی به تقویت تفکر واگرا در آنان کمک می‌کند که در روابط زناشویی از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت امیدواری زوج‌ها تأثیرگرفته از ویژگی‌های کفایت اجتماعی و سلامت معنوی آنان است و تعامل بین عوامل کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با امیدواری زوج‌ها می‌تواند بیشتر بر روابط زناشویی تأثیر بگذارد و بروز رفتارهای صادقانه را در زوج‌ها تقویت کند. با توجه به نتایج این پژوهش، باید بر نقش صداقت در روابط زناشویی دانشجویان متأهل تأکید کرد. کفایت اجتماعی و سلامت معنوی از عوامل تأثیرگذار در رفتارهای صادقانه دانشجویان متأهل در زندگی زناشویی‌اند و امیدواری همسران در پیش‌بینی رفتارهای صادقانه براساس کفایت اجتماعی و سلامت معنوی آنان وساطت می‌کند؛ بنابراین، علاوه بر توجه به نقش عوامل کفایت اجتماعی و سلامت معنوی در پیش‌بینی رفتارهای صادقانه دانشجویان متأهل در زندگی زناشویی، باید زمینة تقویت امید به زندگی و به‌کارگیری آن در زندگی زوج‌ها فراهم شود. با توجه به اینکه پژوهش حاضر روی دانشجویان متأهل دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران انجام شده است، ممکن است عواملی مانند سبک زندگی والدین و سایر اعضای خانواده، شغل و طبقه‌های اقتصادی - اجتماعی شرکت‌کنندگان بر نتایج پژوهش تأثیر بگذارند که این موضوع می‌تواند محدودیت‌هایی را در زمینة استنباط، تبیین و تعمیم نتایج ایجاد ‌کند؛ بنابراین، پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های بعدی به نقش احتمالی این متغیرها توجه شود. همچنین، به‌منظور تشویق زوج‌ها به صادقانه‌بودن در روابط زناشویی و نهادینه‌کردن آن، علاوه بر توانمندی زوج‌ها در کفایت اجتماعی و سلامت معنوی باید به سطح امید به زندگی آنان، توجه و زمینة ارتقای امیدواری در آنان با آموزش و مشاوره فراهم شود.

سپاسگزاری

گروه پژوهش بر خود لازم می‌داند از همکاری شایسته مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و تمام دانشجویان شرکت‌کننده در پژوهش قدردانی کند. مقاله حاضر مستخرج از پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد است که بدون حمایت مالی انجام شده است.

[1] . honesty

[2] . social competence

[3] . Corredor

[4] . spiritual health

[5] . North, Shadid, Hertlein

[6] . hope

[7] . Anthony

[8] . Mollerberg

[9] . Shorey

[10] . honesty

[11] . social competemce

[12] . Buhrmesteret

[13] . initiating relationships

[14] . asserting displeasure with others

[15] . disclosing personal information

[16] . providing emotional supportand advice

[17] . managing interpersonal conflict

[18] . hopefulness

[19] . Snyder

[20] . spritual health

[21] . Paloutzian, Ellison

[22] . Baron & Kenny