یکی از راهبردهای مطرح حوزۀ مدیریت استراتژیک در سطح شرکت، پدیدۀ تصاحب است که از نوع توسعۀ انبساطی است. در این راهبرد، مدیران درصدد حداکثرکردن توسعۀ گستره و اندازۀ شرکت یا برای کسب هم‌افزایی‌اند یا طبق نظریۀ نمایندگی برای نیل به اهداف شخصی از تصاحب به شکل توسعۀ انبساطی بهره می‌برند. تصاحب به مفهوم انتقال کنترل مدیریتی شرکت هدف از گروهی از سهامداران به گروه دیگر سهامداران اطلاق می‌شود [3]. معاملات تصاحب سبب تغییر مدیریت شرکت مورد هدف تصاحب می‌‌شود. شرکت هدف شرکتی است که شرکت‌های خریدار بتوانند با خرید سهام آن به شکل نقدی یا مبادلۀ سهام در وضعیت دوستانه یا خصمانه با مالکیت بالا توانایی انتخاب یا ابقای هیئت‌مدیره را کسب کنند [20]. مطالعات بیان‌کنندۀ ارتباطات چندبعدی در رخداد تصاحب طبق عوامل محرک، عوامل زمینه‌ای، چالش‌ها و پیامدهای مرتبط با تصاحب است. برخی پژوهش‌ها ارتباط استراتژی‌ تصاحب را با جنبه‌های ساختاری و مالی شرکت‌ها بررسی و بر جریان ارزش، بازده، نقدینگی و بهره‌وری شرکت هدف تصاحب تأکید کرده‌اند [38، 41، 45، 48، 63]. همچنین، شواهد حاکی از اعمال مدیریت سود در فرآیند تصاحب است [14، 17، 28، 32، 34، 47]. در مبانی نظری، مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی و فعالیت‌های واقعی شناسایی شده‌اند. مدیریت سود اقلام تعهدی مبتنی بر به‌کارگیری رویه‌ها و برآوردهای اختیاری حسابداری است. مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی بر به‌کارگیری قضاوت‌ها در زمان‌بندی و میزان تصمیمات عملیاتی اشاره دارد. مدیریت سود طبق فعالیت‌های واقعی نسبت به اقلام تعهدی پر هزینه‌تر است [24، 30] و اثر نامطلوبی بر سود دارد [36، 44]. دستکاری جریان نقد فروش، تولید و مخارج اختیاری روش‌های دستکاری فعالیت‌های واقعی‌اند [61]. در پژوهش پیش رو، رخداد تصاحب در ارتباط با وقوع تحریف‌ها در گزارشگری مالی و عملیات شرکت‌ها از ابعاد مدیریت سود بررسی شده است.

مطالعاتی در زمینۀ احتمال وقوع مدیریت سود دربارۀ دوره زمانی رخداد تصاحب شرکت‌ها انجام شده‌اند. بیشتر مطالعات بر مدیریت سود شرکت‌های تصاحب‌کننده متمرکز است [17، 34، 53، 56، 57، 72،73]. این موضوع می‌تواند به علت شواهد فراوان عملکرد ضعیف این شرکت‌ها پس از تصاحب باشد [48]. هرچند در مواردی، احتمال بروز مدیریت سود شرکت‌ها بعد از انجام فرآیند تصاحب ارزیابی شده [22، 29، 71]، بیشتر مطالعات بر دستکاری سود قبل از تصاحب تمرکز دارند [39، 43، 68، 69]؛ به‌ویژه وقتی تصاحب ازطریق مبادلۀ سهام در قیاس با تصاحب نقدی باشد [11]. هرچند مطالعاتی در شرکت‌های هدف انجام شده، کمتر بر دستکاری سود شرکت‌های هدف و انگیزه‌های آن توسط مدیران توجه شده است [12، 13، 15، 20، 46، 71]. طبق مطالعات انجام‌شده در شرکت‌های هدف، شواهد متناقضی از وقوع مدیریت سود حین، قبل و بعد از تصاحب مشاهده شده است [21، 25، 32]. همچنین، وقوع نوع و ماهیت مدیریت سود نیز در برخی مطالعات با نوع تصاحب به شکل خصمانه یا دوستانه مرتبط شده است [28، 35].

موضوع تصاحب و ارتباط آن با احتمال تحریف گزارشگری مالی با تمرکز بر ابعاد مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی و فعالیت‌های واقعی در مطالعات داخلی چندان بررسی نشده است. همچنین، تمرکز بر شرکت‌های تصاحب‌شونده در کمتر پژوهشی مشاهده می‌شود؛ ازاین‌رو، در این پژوهش، تأثیر راهبرد تصاحب بر گزارش تحریف‌آمیز سود ازطریق رویه‌های مدیریت سود در شرکت‌های تصاحب‌شونده بررسی شده است.

مبانی نظری پژوهش

در مدیریت راهبردی، به سه سطح راهبرد در سطح شرکت، تجاری و وظیفه‌ای اشاره شده است [66]. یکی از استراتژی‌های سطح شرکت، تصاحب و ادغام است [7]. تصاحب عبارت است از خرید حداقل سهام مورد نیاز برای تعیین یا ابقای اکثریت اعضای هیئت‌مدیره در شرکت، اعم از اینکه با هماهنگی و موافق با نظر مدیران (تصاحب دوستانه) یا بدون هماهنگی و برخلاف نظر مدیران از طریق فراخوان خرید (تصاحب خصمانه) یا با مراجعۀ حضوری به سهامداران برای خرید سهام (تصاحب خزنده) به عمل آید [6]. این فرآیند شامل خرید و تصاحب شرکت‌ها، جمع‌آوری رأی برای به دست آوردن هیئت‌مدیره و تبدیل شرکت هدف به سهامی خاص است [60]. در فرآیند تصاحب، خریداران مالی، شرکت‌ را برای سرمایه‌گذاری مالی خریداری کرده‌اند؛ اما خریداران استراتژیک، شرکت هدف را برای توسعه و بقای عملیات کسب‌‌و‌کار تصاحب می‌کنند. رفتار تصاحب‌‌کنندگان به خصمانه و دوستانه تفکیک شده‌اند. تصاحب خصمانه به تصاحب شرکت هدف توسط شرکت خریدار بدون توافق و مذاکرات قبلی و بدون رضایت مدیریت شرکت هدف در ادغام یا فروش شرکت گویند؛ اما اقدام مدیران شرکت‌های خریدار به انجام فرآیند ازطریق توافق و مذاکره با مدیران شرکت‌های تصاحب‌شونده، تصاحب دوستانه است [38]. ویژگی‌های اندازه، سن، فرصت رشد، حاشیۀ سود، بازده سهام، ارزش شرکت و نوع مالکیت در تعیین نوع تصاحب خصمانه و دوستانه اهمیت دارند [52]. شناخت انگیزه‌ها و اهداف تصاحب، مهم‌ترین شاخص ارزیابی موفقیت یا شکست معاملات هستند [4]. برخی انگیزه‌ها و اهداف تصاحب شامل صرفه‌جویی در مقیاس (کاهش بهای تمام‌شده و هزینه‌ها با افزایش اندازه و حجم تولید) [23]، صرفه‌جویی در حیطه (استفاده از ظرفیت مشترک برای تولید دو یا چند محصول مشابه و مزیت کاهش بهای تمام‌شده) [19، 55]، افزایش سهم بازار و دستیابی به قدرت بازار (افزایش سهم بازار با ایجاد خط تولید جدید، خرید شرکت‌های فعال در مناطق جغرافیایی مختلف و بهبود خط تولید فعلی با افزایش ظرفیت تولید، تصاحب رقبا، کنترل و قدرت بازار و رهبری قیمت محصولات در بازار) [60]، کسب هم‌افزایی (ایجاد ارزش به‌وسیلۀ ترکیب عملیات دو یا چند شخصیت حقیقی یا حقوقی) [49]، بین‌المللی‌شدن شرکت‌ها (ورود با بازارهای جدید و دستیابی به فناوری‌های جدید در عرصه کسب‌وکار) [60]، صرف قیمتی سهام (خرید سهام شرکت هدف به قیمتی بالاتر از قیمت روز با صرف قیمت به‌منظور راضی‌کردن سهامداران هدف به فروش سهام و کنترل بر شرکت هدف) [64]، غرور، تکبر و بیش‌اطمینانی (انگیزه‌های شخصی مدیران و به ثمر رساندن توانایی‌های خود) [58، 59]، حذف مدیریت ناکارا (افزایش درآمد و سود به‌واسطۀ بهبود مدیریت عملیاتی و مالی شرکت هدف) [12]، کاهش هزینه‌های مالی و افزایش ظرفیت بدهی (کاهش هزینه‌های مالی به‌واسطۀ افزایش اندازۀ شرکت، افزایش ظرفیت بدهی ازطریق استفاده از ظرفیت بلااستفادۀ بدهی هر دو شرکت یا ایجاد ظرفیت بدهی جدید با افزایش جریان نقدی و کاهش ریسک شرکت هدف) [23، 49]، کاهش رقابت (کاهش تعداد رقبا و ایجاد قدرت انحصاری برای فروش محصولات به قیمت بالا) [60] و کاهش ریسک (کاهش احتمال ورشکستگی با ورود به بازار محصولات جدید و تنوع‌بخشی فعالیت‌‌ها) [60]، کسب مزیت مالیاتی (تصاحب شرکت‌های زیان‌ده توسط شرکت‌های سودآور برای استفاده از معافیت مالیاتی ناشی از زیان) [49]، انگیزه‌های نمایندگی و بلندپروازی مدیران (توسعۀ اندازۀ شرکت‌های تحت کنترل، دستیابی به منافع شخصی) [16]، مشکلات نمایندگی جریان نقد آزاد (خرید شرکت‌های هدف توسط مدیران شرکت خریدار برای جلوگیری از خروج جریان وجه نقد آزاد و تخریب ارزش ناشی از آن) [49] است. طبق برخی دیدگاهها، نظریۀ‌ کارایی (ایجاد منافع ازطریق هم‌افزایی)، نظریۀ انحصارگرایی (انتقال ثروت ازطریق مشتریان)، نظریۀ‌ تهاجمی (انتقال ثروت ازطریق سهامداران شرکت هدف)، نظریهۀ فرایند (بهبود رخداد فرآیند)، نظریۀ آشوب (پدیدۀ اقتصاد کلان) و نظریۀ امپراطوری و نمایندگی (ایجاد منافع شخصی برای مدیران و ارتقای آنها) نظریه‌های مربوط به خرید، ادغام و تصاحب بیان شده‌اند [67]. مطالعات تصاحب شرکت‌ها دارای چهار رویکرد مطالعۀ رفتار قیمتی سهام (ارزیابی بازده‌ شرکت‌های خریدار و هدف حول انجام معامله با بررسی تغییرات قیمتی سهام)، مطالعۀ صورت‌ها و داده‌های مالی (مطالعۀ کمیت و کیفیت داده‌‌های مالی شرکت‌های خریدار و هدف قبل و بعد از فرآیند تصاحب با تمرکز بر معیارهای جریان‌ نقدی، سودآوری، تأمین مالی و عملکرد عملیاتی)، افکارسنجی مدیران (پرسش از مدیران شرکت‌های خریدار دربارۀ عملکرد و ارزش ناشی از تصاحب) و مطالعۀ موردی (بررسی عمیق نمونۀ تصاحب خاص ازطریق مطالعات میدانی استقرایی) است [19]. با توجه به اینکه در پژوهش حاضر این امر با بررسی گزارش‌های مالی شرکت‌ها از جنبۀ وقوع شرایط غیرعادی برخی حساب‌ها و عملیات دنبال شده، رویکرد به‌کاررفته در این پژوهش طبق رویکرد مطالعۀ صورت‌های مالی است.

باوجود استفاده از استراتژی تصاحب، اتفاق آرا دربارۀ آثار این استراتژی بر شرکت‌های تصاحب‌کننده و تصاحب‌شونده وجود ندارد [4]. هرچند برخی انگیزه‌های تصاحب با هدف ایجاد هم‌افزایی و افزایش ثروت صاحبان سهام تجلی می‌یابد [40]، طبق دیدگاه دیگر، این معاملات عامل نابودی ثروت صاحبان سهام است و با افزایش ارزش و ایجاد هم‌افزایی همراه نیست [43]. در چنین شرایطی، مدیران برای ایجاد وضعیت مطلوب‌تر برای کاندیدشدن به‌عنوان شرکت هدف از دید شرکت خریدار یا افزایش قیمت معامله‌شدۀ سهام خود به مدیریت سود اقدام می‌کنند [2]. در مبانی نظری، مطالعاتی به بررسی عوامل مرتبط با رفتار مدیران در مدیریت سود طبق مسائل نمایندگی پرداخته‌اند و در چارچوب نظریۀ اثباتی به مباحث فرضیۀ پاداش، قرارداد بدهی و هزینه‌های سیاسی اشاره شده است. مدیران می‌توانند با دستکاری اقلام تعهدی و فعالیت‌های واقعی، سود را مدیریت کنند [37، 62]. مدیران می‌توانند سودهای گزارش‌شده را طبق انتخاب‌ها و انعطاف‌پذیری سیاست‌ها و برآوردهای حسابداری و اقلام تعهدی مدیریت کنند تا به سود هدف برسند [24، 27، 37، 44]. روش دیگر مدیریت سود شامل دستکاری فعالیت‌های واقعی است که بیان‌کنندۀ تغییر عملیات زیربنایی و انحراف از فعالیت‌های عملیاتی شرکت برای گمراهی ذی‌نفعان است که می‌تواند بر سود اثر بگذارد. برخی مطالعات به روش‌هایی نظیر تسریع فروش با اعطای تخفیف، کاهش مخارج اختیاری نظیر تحقیق و توسعه و تولید بیش از اندازه به‌عنوان روش‌های مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی اشاره کرده‌اند [26، 37، 61].

برخی شواهد حاکی از اعمال مدیریت سود حول محدودۀ زمانی تصاحب است [13، 14، 17، 18، 32]. طبق این مطالعات، برخی شرکت‌ها در جریان تحصیل، ادغام و تصاحب، درگیر مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی [32، 34، 39، 47، 65، 69] و برخی دیگر از شرکت‌ها درگیر مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی شده‌اند [20، 31، 71، 73] و گروه دیگر شرکت‌ها از هر دو رویۀ مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی و فعالیت‌های واقعی در جریان تصاحب بهره گرفته‌اند [42، 50، 53، 72]. درضمن، دربارۀ نوع الگوهای مبتنی بر فعالیت‌های واقعی در شرایط تصاحب نیز شواهد متفاوتی وجود دارد که نشان داد در شرکت‌های مدنظر از طریق تولید غیرعادی، یا مخارج اختیاری غیرعادی یا دستکاری در فروش و جریان نقد غیرعادی اقدام به مدیریت سود شده است [31، 42]. در برخی مطالعات، وقوع مدیریت سود در شرایط تصاحب، تنها در شرکت‌های تصاحب‌کننده بررسی شده است [17، 31، 32، 34، 39، 42، 53، 72] و مطالعات دیگر، این موضوع را تنها در شرکت‌های تصاحب‌شونده ارزیابی کرده‌اند [13، 22، 20، 25، 46، 50، 71]. همچنین، برخی مطالعات رخداد مدیریت سود را در هر دو گروه شرکت‌های تصاحب‌کننده و تصاحب‌شونده، بررسی و شواهدی از مدیریت سود در آنها ارائه کرده‌اند [73]. در مطالعاتی نیز وقوع مدیریت سود در حین تصاحب با نوع بازارهای سهام (درحال توسعه، دارای عرضه‌ عمومی اولیه) [18، 53]، نوع تأمین مالی (ازطریق سهام) [71]، ماهیت شرکت‌ها (خصوصی و عمومی) [12] مرتبط شده است. هرچند در مطالعات قبل، وقوع مدیریت سود در حول محدودۀ زمانی فرآیند تصاحب شرکت‌ها بررسی شده، در عین حال، گروهی از مطالعات، این رخداد را قبل از تصاحب ارزیابی کرده‌اند و شواهد حاکی از اقدام مدیران شرکت‌ها به مدیریت در گزارش سود قبل رخداد تصاحب است [12، 15، 20، 25، 39، 46، 51، 69]. همچنین، طبق برخی مطالعات، شرکت‌های تصاحب‌کننده و تصاحب‌شونده به دلیل توجه به کیفیت سود، قبل از تصاحب به مدیریت سود اقدام نکرده‌اند [10، 33، 43، 54، 68]. همچنین، در بررسی مدیریت سود پس از فرآیند تصاحب نیز برخی شواهد حاکی از آن است که تصاحب سبب کاهش مدیریت سود شده [21] و در مواردی کیفیت سود شرکت‌ها پس از تصاحب افزایش یافته است [5]. در مطالعات دیگری نیز فرآیند مدیریت سود و کیفیت سود به شکل مقایسه‌ای، قبل و بعد از تصاحب ارزیابی شده است. طبق نتایج برخی از مطالعات، شرکت‌ها هم قبل و هم بعد از تصاحب به مدیریت سود اقدام کرده‌اند [22، 72]؛ در عین حال، شواهد متناقض دیگری حاکی از آن است که بین مدیریت سود شرکت‌ها در دوره قبل و بعد از تصاحب تفاوتی وجود ندارد [2]؛ همچنین، بین کیفیت سود شرکت‌ها پس از تصاحب نسبت به قبل آن تفاوتی وجود ندارد [1، 29]. برخی مطالعات، انواع مختلف تصاحب را از منظر نحوۀ اعمال مدیریت سود مقایسه کرده‌اند. طبق این شواهد، در شرکت‌های مشمول تصاحب خصمانه، مدیریت سود رو به بالا، اما در شرکت‌های مشمول تصاحب دوستانه، مدیریت سود رو به پایین رخ داده است [13، 15، 35]. مدیران شرکت‌ها در هدف تصاحب خصمانه از اقلام تعهدی افزایندۀ سود استفاده کرده‌اند؛ اما شواهد دال بر استفاده از اقلام تعهدی فزایندۀ سود در شرکت‌های مورد هدف تصاحب دوستانه یافت نشده است [28]. به‌علاوه، برخی شواهد بیان‌کنندۀ وجود تفاوت مدیریت سود شرکت‌های تصاحب‌کننده در تصاحب‌ نقدی در قیاس با تصاحب غیرنقدی ازطریق مبادلۀ سهام است [42، 56]؛ با این حال، شواهدی نشان داد بین مدیریت سود در تصاحب دوستانه و خصمانه تفاوتی وجود ندارد [43].

با توجه به مطالب بحث‌شده، یکی از انگیزه‌های منتسب به فرآیند تصاحب، انگیزۀ نمایندگی است. مدیریت سود ناشی از مسائل نمایندگی است؛ ازاین‌رو، انتظار می‌رود بین مدیریت سود و تصاحب به‌واسطۀ مسائل نمایندگی رابطه برقرار باشد. در چنین وضعیتی، سهامداران با این خطر مواجه می‌شوند که تصمیمات مدیران به افزایش ثروت سهامداران منجر نشود و سهامداران شرکت تصاحب‌کننده متحمل زیان شوند یا اینکه مدیران در تصاحب شرکت دیگر، مبالغی مازاد بر ارزش تعیین‌شده پرداخت کنند که این امر به انتقال ثروت از سهامداران شرکت خریدار به سهامداران شرکت هدف منجر می‌شود. دلیل دیگر انتقال ثروت سهامداران شرکت تصاحب‌کننده به سهامداران شرکت تصاحب‌شونده از ناتوانی مدیران شرکت‌های تصاحب‌کننده در بهبود عملکرد و خلق ارزش برای صاحبان سهام ناشی می‌شود؛ بنابراین، ورود به موضوع نمایندگی، بررسی عملکرد مدیران در اقدام به تصاحب و ارزیابی خطرهای ناشی از آن اهمیت دارد. سهامداران شرکت‌های مشمول تصاحب در معرض خطر نمایندگی، خطر ناشی از ساختار مالی شرکت تصاحب‌کننده و خطر ناشی از تصمیمات تجاری ضعیف‌اند. اتخاذ تصمیم برای تصاحب، تعارض منافع در پی‌ دارد و انگیزه‌های شخصی برای انجام تصاحب‌های غیر سودآور برای سهامداران ترتیب می‌دهد [6]. شرکت‌های تصاحب‌‌کننده با پرداخت بالاتر بابت سهام شرکت‌های تصاحب‌شونده با کیفیت سود پایین، ریسک اطلاعاتی را با سهامداران شرکت‌های تصاحب‌شونده تسهیم می‌کنند [57]. هرچند در برخی مطالعات داخلی موضوع تصاحب در ارتباط با مسائلی مانند ساختار مالی، عملکرد، مدیریت و کیفیت سود بررسی شده است [1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8]، وجود انگیزه‌های تصاحب و مدیریت سود در محدودۀ زمانی تصاحب، این سؤال را طرح کرد که راهبرد تصاحب در شرکت‌های هدف با کدام‌یک از انگیزه‌‌های مدیران برای تحریف در گزارش سود به‌واسطۀ مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی یا فعالیت‌های واقعی ناشی از تولید، جریان نقد و مخارج اختیاری مرتبط است؛ ضمن اینکه تمرکز برخی مطالعات پیشین در شرکت‌های تصاحب‌کننده بوده و در این مقاله، تمرکز بر شرکت‌های تصاحب‌شونده است. موضوع با تمرکز بر این جنبه‌های کلی در مطالعات داخلی بحث نشده است.

فرضیه‌های پژوهش

وجود برخی انگیزه‌های اشتراکی مدیران در حوزۀ تحریف گزارشگری مالی و اجرای راهبردهای استراتژیک سطح شرکت‌ها سبب شده است برخی مطالعات، وقوع تصاحب و تحریف گزارشگری مالی را به انگیزه‌های نمایندگی مرتبط کنند؛ بنابراین، بررسی عملکرد مدیران در اقدام به تصاحب و احتمال تمایل مدیران به بهره‌گیری از اعمال نظر در گزارش سود اهمیت دارد. هرچند شواهد بیان‌کنندۀ بهره‌گیری مدیران از رویه‌های مدیریت سود در تصاحب است، تمرکز بر ماهیت شرکت‌های درگیر تصاحب (تصاحب‌‌کننده و تصاحب‌شونده) و نیز نوع رخداد انحراف در گزارشگری مالی (مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی و فعالیت‌های واقعی) اهمیت دارد. برخی پژوهش‌های خارجی این ارزیابی‌ها را انجام داده‌اند؛ اما با توجه به اینکه در پژوهش‌های داخلی بحث تصاحب با تمرکز بر هر دو جنبۀ مدیریت سود (اقلام تعهدی اختیاری و فعالیت‌های واقعی) در شرکت‌های تصاحب‌شونده (در قیاس با تصاحب‌کننده) ارزیابی نشده است، فرضیه‌های پژوهش به شرح زیر تدوین شده‌اند:

1. راهبرد تصاحب بر مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی در شرکت‌های تصاحب‌شونده تأثیر مثبت دارد.
2. راهبرد تصاحب بر مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی در شرکت‌های تصاحب‌شونده تأثیر مثبت دارد.

2-1. راهبرد تصاحب بر مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی ناشی از جریان‌ نقد عملیاتی غیرعادی در شرکت‌های تصاحب‌شونده تأثیر مثبت دارد.

2-2. راهبرد تصاحب بر مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی ناشی از بهای تولید غیرعادی در شرکت‌های تصاحب‌شونده تأثیر مثبت دارد.

2-3. راهبرد تصاحب بر مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی ناشی از مخارج اختیاری غیرعادی شرکت‌های تصاحب‌شونده تأثیر مثبت دارد.

روش‌شناسی اجرا و تحلیل پژوهش

مبانی نظری و پیشینه‌ها از منابع کتابخانه‌ای و داده‌ها از گزارش‌های مالی حسابرسی‌شده، گزارش هیئت‌مدیره و اطلاعات بازار سهام شرکت‌های بورسی گردآوری شده‌اند. گردآوری داده‌ها با نرم‌افزار ره ‌آورد نوین و سایت‌ کدال، ساماندهی داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار اکسل و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار ای‌ویوز نسخه 11 و استاتا نسخه 16 شکل گرفت. جامعۀ آماری پژوهش شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره پنج ساله از 1392 تا 1396 است. به دلیل الزام به استخراج داده‌های مرتبط با رویه‌های مدیریت سود طبق رگرسیون‌های چرخشی 5 دوره‌ای، داده‌ها از سال 1388 تا 1396 مورد نیاز بوده‌اند و پس از استخراج شاخص‌های مدیریت سود، آزمون نهایی طبق داده‌های سال‌های 1392 تا 1396 شکل گرفته است. همچنین، سال‌های 1388 تا 1396 شامل سه برهۀ مختلف روند سیاسی کشور است (1388، 1392 و 1396). طبق شرایط زیر، تعداد 166 شرکت طی دوره 5 ساله، انتخاب و 830 مشاهده شرکت - سال تحلیل‌ شده‌اند.

1. شرکت‌هایی که فعال در صنعت مالی، بانکی، واسطه‌گری و بیمه نباشند (ماهیت متفاوت مدل‌سازی و متغیرها).
2. شرکت‌ها قبل شروع پژوهش در بورس پذیرش و تا پایان آن فعال باشند (دسترسی به داده‌ها در بازه مشابه).
3. شرکت‌هایی که بین سال‌های دوره زمانی پژوهش تغییر سال مالی نداشته باشند (رعایت قابلیت مقایسه زمانی).
4. اطلاعات مبنا برای شناسایی شرکت‌های درگیر در فرآیند تصاحب دردسترس باشند (گردآوری داده‌ها).

نتایج بررسی فراوانی شرکت‌های منتخب بر حسب تعلق به صنعت در نگاره (1) ارائه شده‌اند.

نگاره 1. فراوانی شرکت‌های منتخب در صنعت

مدل‌ها و متغیرهای پژوهش

فرضیه‌های پژوهش طبق مدل‌های زیر آزمون شده‌اند. انتخاب و چینش متغیرها با تمرکز بر نتایج مطالعات پیشین مندرج در بخش پیشینۀ پژوهش، انجام گرفته است. در ارزیابی مطالعات، مشخص شد جنبه‌های مختلفی بر رفتار مدیران در زمینۀ گزارش سود تأثیر دارند. برخی معیارها جنبۀ درون‌شرکتی و به ویژگی‌های خاص شرکت‌ها اشاره دارند. برخی موارد مربوط به جنبه‌های نظارتی در شرکت‌ها از جنبۀ هیئت‌مدیره، کمیته‌های حسابرسی و حسابرس مستقل است؛ ازاین‌رو، نقش این معیارها در بررسی وقوع تحریف در گزارش سود ازطریق مدیریت سود نیز بررسی شده‌اند [12، 13، 20، 24، 43، 46، 51، 57، 70، 73].

مدل شماره (1) برای بررسی فرضیه اصلی اول پژوهش:

AEM_i,t = α + β₁ACQ_i,t + β₂AGE_i,t + β₃EVOL_i,t + β₄DIV_i,t + β₅IOWN_i,t + β₆LEV_i,t + β₇LIQ_i,t + β₈LOSS_i,t + β₉SIZE_i,t + β₁₀ASPC_i,t + β₁₁ACIND_i,t + β₁₂BDIND_i,t + ε_i,t

مدل شماره (2) برای بررسی فرضیۀ اصلی دوم پژوهش:

REM_i,t = α + β₁ACQ_i,t + β₂AGE_i,t + β₃EVOL_i,t + β₄DIV_i,t + β₅IOWN_i,t + β₆LEV_i,t + β₇LIQ_i,t + β₈LOSS_i,t + β₉SIZE_i,t + β₁₀ASPC_i,t + β₁₁ACIND_i,t + β₁₂BDIND_i,t + ε_i,t

مدل شماره (3) برای بررسی فرضیۀ فرعی اول پژوهش:

مدل شماره (4) برای بررسی فرضیۀ فرعی دوم پژوهش:

   = α + β₁ACQ_i,t + β₂AGE_i,t + β₃EVOL_i,t + β₄DIV_i,t + β₅IOWN_i,t + β₆LEV_i,t + β₇LIQ_i,t + β₈LOSS_i,t + β₉SIZE_i,t + β₁₀ASPC_i,t + β₁₁ACIND_i,t + β₁₂BDIND_i,t +ε_i,t

مدل شماره (5) برای بررسی فرضیۀ فرعی سوم پژوهش:

 = α + β₁ACQ_i,t + β₂AGE_i,t + β₃EVOL_i,t + β₄DIV_i,t + β₅IOWN_i,t + β₆LEV_i,t + β₇LIQ_i,t + β₈LOSS_i,t + β₉SIZE_i,t + β₁₀ASPC_i,t + β₁₁ACIND_i,t + β₁₂BDIND_i,t +ε_i,t

متغیرهای وابسته:

AEM_i,t: مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی؛ برای ارزیابی آن از نتایج مدل‌ زیر استفاده شده است [27]. برای این منظور، ابتدا با توجه به مشاهده‌های شرکت - سال و داده‌های چرخشی پنج‌ساله، مدل‌های رگرسیون برازش شدند و از انحراف معیار پسماندها طی دوره پنج‌ساله، شاخص مدیریت سود استخراج شد.

TACC_i,t = α + β₁(ΔREV_i,t - ΔREC_i,t) + β₂PPE_i,t + ε_i,t

TACC_i,t: اقلام تعهدی؛ نسبت تفاوت سود عملیاتی و نقد عملیاتی به دارایی‌های اول دوره.

ΔREV_i,t: تغییرات درآمد فروش؛ نسبت تغییرات درآمد فروش به دارایی‌های اول دوره.

ΔREC_i,t: تغییرات دریافتنی‌های تجاری؛ نسبت تغییرات دریافتنی‌ها به دارایی‌های اول دوره.

PPE_i,t: ناخالص اموال، ماشین‌آلات و تجیزات؛ نسبت دارایی‌های مشهود به دارایی‌های اول دوره.

REM_i,t: مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی؛ در ارزیابی آن از نتایج تخمین مدل‌های زیر بهره گرفته شده است [61]؛ ازاین‌رو، با توجه به مشاهده‌های شرکت - سال و داده‌های چرخشی پنج‌ساله، مدل‌های رگرسیون، برازش و از انحراف معیار پسماندها طی دوره پنج‌ساله، شاخص‌های مدیریت سود استخراج شدند. به‌علاوه، شاخص یکپارچۀ مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی، طبق رابطه زیر استخراج شده است [24، 70].

REM_i,t = [(-1)*ε_i,t] + [λ_i,t] + [(-1)*θ_i,t]

: مدیریت سود ناشی از جریان‌ نقد عملیاتی غیرعادی؛ طبق پسماند مدل‌ زیر ارزیابی شده است [57]:

OCF_i,t = α + β₁SALES_i,t + β₂ΔSALES_i,t + ε_i,t

: مدیریت سود ناشی از بهای تولید غیرعادی؛ طبق پسماند مدل‌ زیر ارزیابی شده است [57]:

PROD_i,t = α + β₁SALES_i,t + β₂ΔSALES_i,t + β₃ΔSALES_i,t-1 + λ_i,t

: مدیریت سود ناشی از مخارج اختیاری غیرعادی؛ طبق پسماند مدل‌ زیر ارزیابی شده است [57]:

DISEXP_i,t = α + β₁SALES_i,t-1 + θ_i,t

OCF_i,t: جریان‌های نقد عملیاتی؛ نسبت جریان‌های نقد عملیاتی به دارایی‌های اول دوره.

PROD_i,t: بهای تولید؛ نسبت بهای تمام‌شده کالای ساخته‌شدۀ دوره به دارایی‌های اول دوره.

DISEXP_i,t: مخارج اختیاری؛ جمع مخارج تحقیق، توسعه، عمومی، اداری و فروش به دارایی‌های اول دوره.

SALES_i,t: درآمد فروش دوره؛ نسبت درآمد فروش سال جاری به دارایی‌های اول دوره.

SALES_i,t-1: درآمد فروش دوره قبل؛ نسبت فروش سال قبل به دارایی‌های اول دوره.

ΔSALES_i,t: تغییر درآمد فروش؛ تفاوت درآمد سال جاری و قبل به دارایی‌های اول دوره.

ΔSALES_i,t-1: تغییر درآمد دوره قبل؛ تفاوت درآمد یک و‌.دو سال قبل به دارایی‌های اول دوره.

متغیر مستقل:

ACQ_i,t: راهبرد تصاحب؛ برای ارزیابی آن کد یک برای سال قبل از تصاحب و کد صفر برای سایر سال‌ها منظور شد [20، 43]. معاملات عمدۀ سهام با تملک بیش از پنج درصد سهام، تصاحب تلقی شده است که توانایی انتخاب یا ابقای حداقل اعضای هیئت‌مدیره را به شرکت خریدار یا شرکت‌های تحت کنترل دارد [7، 8].

متغیرهای کنترلی:

AGE_i,t: عمر؛ لگاریتم طبیعی مدت زمان سپری‌شده از تاریخ تأسیس شرکت.

EVOL_i,t: نوسان سود؛ انحراف معیار سه دوره‌ای نسبت سود عملیاتی به دارایی‌ها شرکت.

DIV_i,t: درصد پرداخت سود؛ نسبت سود پرداختی هر سهم به سود هر سهم شرکت.

IOWN_i,t: سهاداران نهادی؛ نسبت سهام در تملک مالکان نهادی با بیش از پنج درصد سهام به کل سهام شرکت.

LEV_i,t: اهرم مالی؛ نسبت بدهی‌ها به دارایی‌های شرکت.

LIQ_i,t: نقدینگی؛ نسبت وجوه نقد به دارایی‌های شرکت.

LOSS_i,t: زیان‌دهی؛ در صورت گزارش زیان، کد یک و در غیر این صورت، کد صفر.

SIZE_i,t: اندازه؛ لگاریتم طبیعی درآمدهای فروش شرکت.

ASPC_i,t: تخصص حسابرس در صنعت؛ با احراز شرایط سهم بازار، کد یک و در غیر این ‌صورت، کد صفر لحاظ شد. اگر سهم بازار حسابرس (نسبت دارایی‌های شرکت‌های حسابرسی‌شده حسابرس به دارایی‌های شرکت‌های صنعت) بیش از 2/1 تقسیم بر تعداد شرکت‌های صنعت باشد، حسابرس متخصص صنعت است.

ACIND_i,t: استقلال کمیتۀ حسابرسی؛ نسبت اعضای مستقل به اعضای کمیتۀ حسابرسی.

BDIND_i,t: استقلال هیئت‌مدیره؛ نسبت تعداد اعضای غیرموظف به اعضای هیئت‌مدیره.

تحلیل داده‌ها و یافته‌های پژوهش

آماره‌های توصیفی متغیرهای پیوستۀ پژوهش در نگاره (2) ارائه شده‌اند. مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی به‌‌طور میانگین 0786/0 دارایی‌های اول دوره و مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی به‌‌طور میانگین 2824/0 دارایی‌های اول دوره است. طبق این شواهد، تمایل مدیران به مدیریت سود بیشتر بر اعمال ‌نظر در فعالیت‌های واقعی متمرکز شده است تا اقلام تعهدی. دلیل آن وجود استانداردهای محکم و سخت‌گیرانۀ سال‌های اخیر در گزارشگری مالی است که انعطاف‌ در به‌کارگیری روش‌ها، رویه‌ها و برآوردهای اختیاری را محدود کرده و در بسیاری کشورها سهم پررنگ مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی در مقایسه با اقلام تعهدی مشاهده شده است. میانگین اجزای مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی طبق جریان نقد غیرعادی، تولید غیرعادی و مخارج اختیاری غیرعادی در نگارۀ مربوطه ارائه شده‌اند. نتایج حاکی از نقش بالای دخالت مدیران در مدیریت فعالیت‌های واقعی با تمرکز بر تولید بیش از حد در قیاس با سایر راهکارهای مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی است. همچنین، اعمال دستکاری مدیران از بعد جریان‌های نقدی نیز سهم بالایی را نشان داده است؛ اما کمترین مقیاس مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی به‌واسطۀ مخارج اختیاری رخ داده است.

نگاره 2. نتایج آمار توصیفی متغیرهای پژوهش

فراوانی متغیرهای گسستۀ پژوهش در نگاره (3) ارائه شده است. طبق نتایج، در 82/4 درصد مشاهده‌ها راهبرد تصاحب رخ داده است؛ در این مشاهده‌ها معاملۀ عمده سهام با تملک بیش از پنج درصد سهام شکل گرفته که توانایی انتخاب یا ابقای حداقل اعضای هیئت‌مدیره را به شرکت خریدار یا شرکت‌های تحت کنترل داده است.

نگاره 3. فراونی مشاهده‌های متغیرهای مجازی پژوهش

نتایج آزمون همبستگی متغیرها در نگاره (4) ارائه شده‌اند. در مواردی طبق احتمال آماره‌ تی (کمتر از خطای 5 درصد) برخی متغیرها همبستگی‌ معنی‌دار دارند؛ اما همبستگی شدید منجر به همخطی بین متغیرهای توضیحی وجود ندارد. همچنین، برای کنترل همخطی به عامل تورم واریانس در برازش مدل‌ها استناد شده است.

نگاره 4. نتایج آزمون همبستگی متغیرهای پژوهش

نتایج بررسی مدل‌های رگرسیون پژوهش در نگاره‌های (5) تا (14) ارائه شده‌اند. طبق احتمال آماره‌های‌ اف لیمر در آزمون چاو، کای‌دو در آزمون هاسمن و نسبت درست‌نمایی (کمتر از خطای 5 درصد)، مدل‌ها‌ به روش داده‌های ترکیبی با اثرات ثابت و حداقل مربعات تعمیم یافته آزمون شدند. طبق احتمال آماره‌های آزمون وولدریج (بیشتر از خطای 5 درصد) پسماندها خودهمبستگی ندارند. آمارۀ دوربین - واتسون تأییدی بر عدم خودهمبستگی پسماندها است. طبق احتمال آماره‌های فیشر (کمتر از 5 درصد)، روابط خطی در مدل‌ها وجود دارند. طبق عامل تورم واریانس (کمتر از 5) متغیرها هم‌خطی ندارند. ضرایب تعیین تعدیل‌شدۀ مدل‌‌های اصلی (58 و 65 درصد) و فرعی (46، 64 و 80 درصد) بیان‌کنندۀ نقش متغیرهای توضیحی در بیان تغییرات متغیر وابسته است. دربارۀ نقش متغیرهای کنترلی نیز نتایج هر یک از مدل‌های آزمون‌شده در نگاره‌های پیش‌گفته مشاهده می‌شوند.

طبق نتایج نگاره (6)، با توجه به ضریب تصاحب (0179/0)، آماره‌ تی (6715/3) و احتمال آن (0006/0) در سطح خطای پنج درصد، فرضیۀ اصلی اول پژوهش رد نمی‌شود؛ ازاین‌رو،، راهبرد تصاحب تأثیر معنی‌دار مثبتی بر مدیریت سود ناشی از اقلام تعهدی غیرعادی در شرکت‌های تصاحب‌شونده دارد؛ درنتیجه، مدیران برای ایجاد وضعیت مطلوب‌ برای کاندیدشدن به‌عنوان شرکت هدف از دید شرکت خریدار، تمایل دارند با کاربرد اقلام تعهدی در تصاحب اقدام به متورم‌سازی و تحریف گزارش سود کنند.

نگاره 5. نتایج آزمون پیش برازش مدل‌های رگرسیونی فرضیۀ اصلی اول پژوهش

نگاره 6.  نتایج آزمون نهایی مدل‌های رگرسیونی فرضیۀ‌ اصلی اول پژوهش

طبق نتایج مندرج در نگاره (8)، با توجه به ضریب راهبرد تصاحب (0207/0)، آماره‌ تی (9368/2) و احتمال آن (0034/0) در سطح خطای پنج درصد، فرضیۀ‌ اصلی دوم پژوهش رد نمی‌شود؛ ازاین‌رو، راهبرد تصاحب، تأثیر معنی‌دار مثبتی بر مدیریت سود ناشی از فعالیت‌های واقعی غیرعادی در شرکت‌های تصاحب‌شونده دارد. مدیران به موازات تصاحب از انگیزۀ تحریف گزارش سود به‌‌واسطۀ دخالت در فعالیت‌های واقعی برخوردارند و تلاش می‌کنند با ایجاد وضعیت مطلوب‌تر برای مورد هدف قرار گرفتن از دید شرکت خریدار قبل از تصاحب با به‌کارگیری رویه‌های مدیریت سود به متورم‌سازی نتایج عملیات و سودآوری اقدام کنند.

طبق نتایج نگاره (10)، با توجه به آماره‌ تی تصاحب (7894/0) و احتمال آن (4302/0) در سطح خطای پنج درصد، فرضیۀ‌ فرعی اول رد می‌شود و راهبرد تصاحب بر مدیریت سود فعالیت‌های واقعی ازطریق نقد عملیاتی غیرعادی شرکت‌های تصاحب‌شونده تأثیر ندارد. طبق نگاره (12)، با توجه به ضریب راهبرد تصاحب (0161/0)، آماره‌ تی (0936/3) و احتمال آن (0021/0) در سطح خطای پنج درصد، فرضیۀ فرعی دوم رد نمی‌شود؛ ازاین‌رو، مدیران با ارائۀ وضعیت مطلوب‌ و دیدگاهی جذاب برای کاندیدشدن به‌عنوان شرکت هدف، ازطریق فعالیت‌ واقعی تولید بیش از حد به مدیریت سود اقدام می‌کنند. طبق نگاره (14)، با توجه به آماره‌ تی تصاحب (5116/1-) و احتمال آن (1311/0) در سطح خطای پنج درصد، فرضیۀ فرعی سوم رد می‌شود و راهبرد تصاحب بر مدیریت سود فعالیت‌های واقعی ازطریق مخارج اختیاری غیرعادی شرکت‌های تصاحب‌شونده تأثیر ندارد.

نگاره 7. نتایج آزمون پیش‌برازش مدل‌های رگرسیونی فرضیۀ اصلی دوم پژوهش

نگاره 8. نتایج آزمون نهایی مدل‌های رگرسیونی فرضیۀ اصلی دوم پژوهش

نگاره 9. نتایج آزمون پیش‌برازش مدل‌های رگرسیونی فرضیۀ‌ فرعی اول پژوهش

نگاره 10. نتایج آزمون نهایی مدل‌های رگرسیونی فرضیۀ‌ فرعی اول پژوهش

ج

نگاره 11. نتایج آزمون پیش‌برازش مدل‌های رگرسیونی فرضیۀ‌ فرعی دوم پژوهش

نگاره 12. نتایج آزمون نهایی مدل‌های رگرسیونی فرضیۀ‌ فرعی دوم پژوهش

نگاره 13. نتایج آزمون پیش‌برازش مدل‌های رگرسیونی فرضیۀ‌ فرعی سوم پژوهش

نگاره 14. نتایج آزمون نهایی مدل‌های رگرسیونی فرضیۀ فرعی سوم پژوهش

بحث و نتیجه‌گیری پژوهش

در شرایط عدم تقارن اطلاعاتی بالا، ماهیت سود شرکت‌های تصاحب‌شونده بر تصمیم تصاحب شرکت‌های تصاحب‌کننده اثر دارد [57]؛ ازاین‌رو، ممکن است مدیران برای ایجاد برخی جذابیت‌ها درخصوص تصاحب و متورم‌ساختن عملکرد و ارزش شرکت، به مدیریت سود روی آورند [19، 26، 69]. در این پژوهش، ارتباط راهبرد تصاحب با گزارش تحریف‌آمیز سود ازطریق مدیریت سود ناشی از اقلام تعهدی و فعالیت‌های واقعی در شرکت‌های تصاحب‌شونده مطالعه شده است. نتایج پژوهش بیان‌کنندۀ این است که مدیران شرکت‌های هدف زمان تصاحب ازطریق اقلام تعهدی غیرعادی و فعالیت‌های واقعی غیرعادی به مدیریت سود، اقدام و سود را متورم کرده‌اند. این موضوع بیان‌کنندۀ تأیید فرضیه‌های پژوهش است. شواهد بیان‌کنندۀ این است که برخی انگیزه‌ها و تمایلات برای دستیابی به اهدافی خاص مانند ایجاد وضعیت مطلوب‌تر برای کاندیدشدن به‌عنوان شرکت هدف از دید شرکت خریدار، سبب شده است مدیران شرکت‌ها در مواجهه با فرآیند تصاحب به انحراف در گزارشگری سود به‌واسطۀ به‌کارگیری اقلام تعهدی و دخالت در فعالیت‌های واقعی اقدام کنند. همچنین، وقوع راهبرد تصاحب بر مدیریت سود فعالیت‌های واقعی ناشی از تولید غیرعادی تأثیر دارد؛ اما بر مدیریت سود فعالیت‌های واقعی ناشی از جریان‌‌ نقد عملیاتی غیرعادی و مخارج اختیاری غیرعادی تأثیر ندارد. نتایج مربوط به موازنۀ ابزارهای مختلف مدیریت سود نشان داده‌اند شرکت‌های تصاحب‌شونده طبق اهداف تصاحب و بسته به زمان‌بندی فرآیند تحصیل در حوزۀ تصاحب از مناسب‌ترین روش برای مدیریت سود استفاده می‌کنند. درواقع طبق نتایج، از میان راهکارهای مختلف انحراف در نتایج فعالیت‌های واقعی، مدیران شرکت‌های تصاحب‌شونده قبل از تصاحب تلاش می‌کنند از رویۀ تولید بیش از حد غیرعادی به‌عنوان عامل تأثیرگذار بهره ببرند و وضعیت مطلوب مدنظر را به نمایش بگذارند. شواهدی نشان داده‌اند تولید اضافی از راههای مدیریت سود در شرایط تصاحب‌اند [71]؛ البته باید توجه داشت در صورت بهره‌گیری مدیران شرکت‌های تصاحب‌شونده از روش تولید بیش از حد غیرعادی، این شرکت‌ها باید منابع بیشتری برای حفظ چنین سطوح تولید غیرعادی و هزینه‌های مربوط به مدیریت کالاهای اضافی اختصاص دهند. در عین حال، به نظر می‌رسد با توجه به اینکه زمینۀ دستکاری جریان‌های نقدی کمتر است، مدیران شرکت‌های تصاحب‌شونده نیز کمتر امکان استفاده و بهره‌گیری از رویه‌های مرتبط با مدیریت جریان‌های نقدی را برای دخالت در فعالیت‌های واقعی و اعمال نظر در میزان و زمان‌بندی این فعالیت‌ها داشته باشند؛ در حوزۀ مخارج اختیاری نیز شاید به دلیل سطح پایین این مخارج در شرکت‌ها و نبود زمینۀ کافی برای اعمال نظر مدیران در مدیریت این اقلام، مدیران شرکت‌های تصاحب‌شونده کمتر از این الگوی مدیریت سود استفاده می‌کنند؛ ازاین‌رو، شاید دلیل فقدان ارتباط مدیریت سود فعالیت‌های واقعی ازطریق این رویکردها با فرآیند تصاحب، مشکلات مرتبط با دستکاری این روندها برای مدیران باشد. به‌طور کلی، شایان ذکر است شرکت‌های تصاحب‌‌شونده که قصد دارند سود را با استفاده از ابزارهای مدیریت سود دستکاری کنند، احتمال دارد بین رویه‌های تولید بیش از حد، دستکاری فروش و کاهش مخارج اختیاری به انتخاب اقدام کنند. این به خاطر این واقعیت است که اگر شرکت تصاحب‌شونده سعی کند از ابزارهای دستکاری فعالیت‌های واقعی (تولید اضافی، تسریع فروش و کاهش مخارج اختیاری) با هم استفاده کند، ممکن است توجه حسابرسان و تحلیلگران را جلب کند و این کار شرایط را دچار شبهه کند. همچنین، شرکت‌های تصاحب‌کننده ممکن است چنین اقداماتی را تصمیمات غیربهینه و صرفاً برای دستکاری سود از سوی شرکت‌های تصاحب‌شونده تلقی کنند. این موضوع ممکن است سبب شود معامله فسخ شود یا مبالغ پرداختی کاهش یابد؛ درنتیجه، انتخاب بین گزینه‌ها و ابزارهای مدیریت سود توسط مدیران شرکت‌های تصاحب‌شونده در فرآیند تصاحب رخ می‌دهد. درواقع، فرآیند تصاحب ممکن است بر یک رویه و ابزار مدیریت سود تأثیر داشته باشد و بر دیگری چنین تأثیری نداشته باشد.

نتایج پژوهش حاضر در حوزۀ مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی اختیاری با نتایج پژوهش‌های ایستروود [29]، تیلور و ادی [65]، اریکسون و وانگ [33]، لوئیس [48]، بایک و همکاران [14]، بوتساری و میکس [18]، گونگ و همکاران [35]، بن عمار و مسیونرپیرا [15]، پانگالیا و ویج [56]، پیکولا [53]، هیگینز [39]، رامان و همکاران [57]، آناگنوستوپولو و تسکریکاس [13]، الشرایری و همکاران [12]، چن و همکاران [23]، واسیلیکی [69]، لیم و چانگ [47]، ژانگ [72]، دان [26]، بوتساری و میکس [19]، موقال و همکاران [50] مطابقت دارد؛ زیرا بیان‌کنندۀ وجود رابطه بین راهبرد تصاحب و مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی است؛ اما اوانجلس و همکاران [34]، آچتربرگ [10]، واسیلسکو [68]، کلیست [44]، پیوسیکا و گنگ [54]، بولو و عنابستانی [2] شواهدی دربارۀ رابطه بین راهبرد تصاحب و مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی به دست نیاوردند. همچنین، چن [22] رابطۀ منفی بین تصاحب و مدیریت سود تعهدی مشاهده کرد. نتایج پژوهش حاضر با این پژوهش‌ها مطابقت ندارد. نتایج پژوهش در حوزۀ مدیریت سود فعالیت‌های واقعی با نتایج مطالعات ژو و لو [73]، ژانگ [71]، کامپا و حاج بابا [21]، ژانگ [72]، موقال و همکاران [50] مطابقت دارد؛ زیرا این مطالعات رابطۀ معنی‌دار بین تصاحب و مدیریت سود فعالیت‌های واقعی مشاهده کرده‌اند؛ اما با نتایج مطالعۀ پیوسیک و گنگ [54] مغایرت دارد؛ زیرا شواهدی از رابطه بین راهبرد تصاحب و مدیریت سود ازطریق فعالیت‌های واقعی به دست نیاوردند.

با توجه به تأیید تأثیر راهبرد تصاحب بر وقوع مدیریت سود ازطریق اقلام تعهدی و فعالیت‌های واقعی به گروههای استفاده‌‌کننده از اطلاعات مالی (مدیران، سهامداران، سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان، حسابرسان تحلیل گران) و گروههای ناظر بر شرکت‌ها (سازمان بورس و سازمان حسابرسی) پیشنهاد می‌شود ارزیابی دقیقی از رویه‌های مدیریت سود توسط مدیران شرکت‌ها داشته باشند و ضمن تحلیل انگیزه‌های مدیران، تأثیر این پدیده را بر سیاست‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و تصمیمات ارزیابی کنند. این بررسی می‌تواند اطلاعات مفیدی هم از دید انگیزه‌ها و هم ارزیابی پیامدهای ناشی از تصاحب و مدیریت سود ارائه کند؛ زیرا می‌توان چشم‌انداز آتی شرکت‌ها را با تعیین آثار آن جستجو کرد و در زمینۀ این امر که تصاحب سبب کسب هم‌افزایی و خلق ارزش شده یا اینکه تصاحب فرآیند تخریب ارزش را دنبال کرده و هم‌افزایی حاصل نشده است، بررسی و نتیجه‌گیری کرد. سهامداران شرکت‌های تصاحب‌کننده و تصاحب‌شونده نیز با آگاهی از این موضوع می‌توانند نسبت به ادامۀ جریان سهامداری خود، تصمیم‌گیری و در صورت احراز خلق ارزش، هم‌افزایی و بهبود عملکرد در اجرای اثربخش فرآیند مدیریتی شرکت‌ها ایفای نقش کنند. اعتباردهندگان و تأمین‌کنندگان منابع مالی نیز از این نتایج می‌توانند در ارزیابی شرکت‌ها در اعطای وام و اعتبار بهره بگیرند؛ زیرا اگر مشخص شود وقوع تصاحب سبب تحریف در گزارش سود می‌شود، این رقم دیگر نمی‌تواند ملاک مناسب ارزیابی آنها در توانمندی سود برای پوشش پرداخت‌های مرتبط با بدهی و هزینه‌های مالی مربوطه باشد. نتایج به‌دست‌آمده می‌تواند برای حسابرسان نیز حائز اهمیت باشد. واکنش حسابرسان نسبت به وقوع این فرآیندها نیز که ازطریق وقوع تصاحب سبب تحریف در گزارشگری مالی شده، از این منظر درخور توجه است که حسابرسان باید در ارزیابی مدیریت سود شرکت‌ها و وجود تحریف‌های با اهمیت، سطح تلاش و رسیدگی خود را افزایش دهند و با رعایت مراقبت‌ها و صلاحیت‌های حرفه‌ای، زمینه‌ساز کشف و گزارش موارد تحریف باشند. این موارد می‌تواند رهنمودی برای ذی‌نفعان مختلفی باشد که به گونه‌ای در اجرای تصمیمات سهامداری، اعتباردهی، تأمین مالی و سایر موارد، نیازمند تحلیل دقیقی از نتایج اجرای این راهبردند.

با توجه به وسعت انگیزه‌های مدیریت سود و تمرکز شرکت‌ها به انجام این فرآیند، به پژوهشگران پیشنهاد می‌شود در ارتباط با پژوهش حاضر به مواردی مانند شرایط محیط رقابتی (رقابت و انحصار)، راهبرد‌های تجاری (تمایز، رهبری هزینه، تهاجمی، تحلیل‌گرایانه و تدافعی)، دوره‌های چرخۀ اقتصادی (رونق و رکود)، مراحل مختلف چرخۀ حیات (ظهور، رشد، بلوغ و افول)، وضعیت بازار سهام (گرم و سرد)، انواع راهبرد تصاحب (دوستانه و خصمانه)، نقش ارکان راهبری شرکتی (ویژگی‌های هیئت‌مدیره، ساختار مالکیت، ویژگی‌های کیفی اثربخش حسابرسی مستقل، اثربخشی حسابرسی داخلی، اثربخشی کمیته‌های حسابرسی)، رویه‌های دیگر مدیریت سود (مدیریت سود طبق تغییر طبقه‌بندی اقلام و هموارسازی)، تمرکز بر جنبۀ هدف اعمال مدیریت سود (کارا و فرصت‌طلبانه)، معیارهای کیفیت سود (محافظه‌کاری، قابلیت مقایسه، محتوای اطلاعاتی، ضریب واکنش، مربوط‌بودن، پیش‌بینی‌پذیری، پایداری) در پژوهش‌های آتی توجه کنند. به‌علاوه، بررسی نقش رفتارهای ناکارآمد، طرز تفکر، انحراف‌های اخلاقی، تورش‌های رفتاری و تردید حرفه‌ای حسابرسان برای شناسایی و واکنش نسبت به رخداد رویه‌هایی در ارتباط با موضوع پژوهش می‌تواند در مطالعات آتی بررسی شود.