شناسایی و رتبه‌بندی مهم‌ترین روش‌های تأمین درآمدی پایدار شهرداری با استفاده از فنون MCDM (مطالعة موردی: شهرداری همدان)

سهرابی, روح اله; صفری, آرزو

doi:10.22108/ue.2020.123385.1143

تعداد نشریات	43
تعداد شماره‌ها	1,652
تعداد مقالات	13,408
تعداد مشاهده مقاله	30,253,158
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	12,089,764

شناسایی و رتبه‌بندی مهم‌ترین روش‌های تأمین درآمدی پایدار شهرداری با استفاده از فنون MCDM (مطالعة موردی: شهرداری همدان)

اقتصاد شهری

مقاله 7، دوره 4، شماره 2، مهر 1398، صفحه 91-110 اصل مقاله (848.3 K)

نوع مقاله: مقاله کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ue.2020.123385.1143

نویسندگان

روح اله سهرابی^* ¹؛ آرزو صفری²

¹استادیار دانشکده علوم اقتصادی و اجتماعی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

²کارشناس ارشد مدیریت، دانشگاه پیام نور، ملایر، ایران

چکیده

این تحقیق با هدف شناسایی و رتبه‌بندی مهم‌ترین روش‌های تأمین درآمدی پایدار شهرداری با استفاده از فنون تصمیم‌گیری چندمعیاره در شهرداری همدان صورت گرفته است. جامعة آماری تحقیق، تعداد 25 نفر از مدیران و خبرگان شهرداری همدان را شامل شده است؛ بدین صورت که در ابتدا پرسشنامة دلفی در میان خبرگان توزیع شده است و معیارها و روش‌های تأمین درآمدی پایدار شهرداری غربال شدند. در گام بعد، طی توزیع پرسشنامه مقایسات زوجی و با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله‌مراتبی فازی، معیارهای تحقیق وزن‌دهی شدند. در میان معیارها، تناسب با قوانین و مقررات موجود با وزن نرمال 239/0 در اولویت نخست قرار دارد. درنهایت نیز به‌منظور روش‌های تأمین درآمدی پایدار شهرداری، پرسشنامة تاپسیس در میان خبرگان توزیع شد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از تکنیک تاپسیس فازی، عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی با وزن 905/0 در اولویت نخست، عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش با وزن 673/0 در اولویت دوم و اعانات و دارایی‌هایی که به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرند، با وزن 572/0 در اولویت سوم قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

روش‌های درآمد؛ درآمد پایدار؛ فنون MCDM

اصل مقاله

مقدمه

یکی از مشکلات عصر حاضر، رشد و توسعة سریع و شتاب‌زده و بی‌رویة شهرها به‌واسطة رشد سریع جمعیتی است که سبب ناپایداری و ناایمنی در عرصة خدمات شهری می‌شود. از الزامات دستیابی به توسعة پایدار شهری، مدیریت یکپارچة شهری و منابع درآمدی پایدار است. برخورداری از نظام درآمدی پایدار، یکی از عناصر مهمی است که مدیریت شهری را در انجام مأموریت‌ها می‌تواند موفق کند تا در سایۀ آن به نیازها و انتظارات بتواند پاسخ دهد. برخوردارنبودن از منابع درآمدی پایدار، برنامه‌ریزی مالی و بودجه‌ای شهرداری‌ها را مختل می‌کند و با این روند منابع درآمدی فعلی جوابگوی هزینه‌های رو به افزایش شهرداری‌ها در سال‌های آتی نخواهد بود. در ایران با توجه به خودکفابودن شهرداری‌ها ازنظر تأمین منابع مالی مورد نیاز خود از دهة 1360 یکی از دغدغه‌های اصلی مدیران در شهرداری‌ها چگونگی تأمین منابع مالی پایدار است. معزی مقدم در مقاله‌ای با عنوان «شیوه‌های تأمین منابع درآمدی پایدار شهرداری‌ها»، روش‌های کسب درآمد شامل فروش مستقیم خدمت، اخذ مالیات محلی، کمک‌های دولتی، وام و استقراض را از منظر معیارهای بهینگی و سپس عدالت به‌طور دقیق ارزیابی کرده است؛ سپس به کفایت آن منبع تأمین مالیاتی توجه کرده و آنها را ساده‌ترین و زودیاب‌ترین روش‌های کسب درآمد معرفی کرده است (معزی مقدم، 1381: 7). صاحب‌نظران مسائل مالی عمومی، معیارها و راهکارهای متفاوتی برای تأمین منابع پایدار درآمدی شهرداری‌ها ارائه کردند. آیت‌الهی با توجه به بررسی‌های انجام‌شده به این نتیجه رسیده است که مهم‌ترین منابع مالی شهرداری‌های فرانسه را مالیات و عوارض و بعد از آن، کمک‌های دولتی در قالب بودجه‌های جاری حکومت‌های محلی، تأسیسات و تجهیزات محلی و درنهایت استقراض تشکیل می‌دهد (همان، 1387: 17). سولیوان^{^[1]} نیز بر این باور است که ترکیب بهینة منابع مالی شهرداری‌ها مجموعه‌ای از فروش کالا و خدمات شهری، انواع مالیات و عوارض و کمک‌های مالی دولت مرکزی است. او همچنین با مقایسه‌ای که بین شهرداری شهر تهران و شهرداری‌های آمریکا انجام داد، به این نتیجه رسید که بیشترین منبع درآمدی شهرداری شهر تهران ناشی از بخش زمین و ساختمان (فروش تراکم) است و کمک‌های دولتی درصد خیلی کمی را تشکیل می‌دهند؛ درحالی‌که درصد چشمگیری از درآمدهای شهرداری‌های آمریکا از منبع کمک‌های دولتی است (Sullivan, 2003: 451). براساس اطلاعات منتشرشده از پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری همدان، شهرداری همدان ازجمله شهرداری‌های کشور است که بیشتر منابع مالی خود را از محل درآمدهای ناپایدار تأمین می‌کند و ایجاد درآمدهای پایدار برای این کلان‌شهر از دغدغه‌های مدیریت شهری همدان است. در این زمینه دلایل متعددی مانع تحقق درآمد پایدارند؛ اما به نظر می‌رسد برخی از علت‌ها در این خصوص مشکلات اساسی بوده و بیشتر متوجه ناهماهنگی میان مدیران شهری است (پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری همدان). شهردار همدان در مصاحبه با باشگاه خبرنگاران جوان نیز اعلام کرد با توجه به اینکه بودجة تخصیص داده شده به شهرداری همدان جوابگوی نیازهای کلان‌شهر همدان نیست، 80% از درآمد این شهرداری از عوارض مردمی است. به تعبیر بانک جهانی، شهر مطلوب و پایدار توان زندگی، مدیریت خوب شهری (حکمرانی) و خودگردانی مالی دارد. ادارة مطلوب شهر، ارائه خدمات مناسب به شهروندان و هدایت پروژه‌های عمرانی نیازمند دستیابی به درآمد پایدار است. شهرداری‌ها به لحاظ ارائه خدمات به شهروندان که هزینه‌های زیادی را می‌طلبد، به منابع درآمدی جدید و پایدار نیازمندند. آنچه تمامی شهرداری‌ها در حوزة درآمدی در پی آن هستند، ایجاد ساختاری نظام‌یافته و منسجم است که به کسب درآمد پایدار برای شهرداری منجر می‌شود (دانش جعفری و همکاران، 1393: 16). در این میان توجه به منابع درآمد پایدار ضروری به نظر می‌رسد. به همین دلیل این تحقیق به دنبال پاسخ به این سؤالات است که مهم‌ترین روش‌های تأمین درآمد پایدار در شهرداری همدان کدام‌اند و رتبة این روش‌ها نسبت به هم چگونه است.

1-1- مبانی نظری، تعاریف و مفاهیم

مدیریت شهری به‌عنوان چارچوب سازمانی توسعة شهر به سیاست‌ها، برنامه‌ها، طرح‌ها و عملیاتی مربوط می‌شود که در پی اطمینان از تطابق رشد جمعیت با دسترسی به زیرساخت‌های اساسی، مسکن و اشتغال هستند. کارایی مدیریت شهری وابستگی مشخص به عوامل زمینه‌ای از قبیل ثبات سیاسی، انجام یکپارچگی اجتماعی و رونق اقتصادی و نیز عوامل دیگری ازجمله مهارت‌ها، انگیزه‌های سیاستمداران و افراد استفاده‌کننده از این سیاست‌ها دارد (نجاتی حسینی،1381: 106).

تفرق و نبود مدیریت یکپارچة شهری در عرصة سیاستگذاری، تصمیم‌سازی، برنامه‌ریزی، اجرا، ارزیابی و نظارت از موانع اصلی ادارة مطلوب شهر و دستیابی به توسعة پایدار شهری و عدالت اجتماعی است. برای دستیابی به توسعة پایدار شهری دربارة ضرورت رویکرد سیستمی و یکپارچه، اتفاق‌نظر وجود دارد و کیفیت زندگی شهری، کیفیت عرضة خدمات شهری و توسعة کالبدی شهر ازجمله ویژگی‌های آن به شمار می‌رود. در این میان، تأمین منابع پایدار شهری برای استمرار نظام مدیریت شهری، حیاتی و ضروری است (سیف‌اله و همکاران، 1393: 156). براساس طرح جامع درآمدهای پایدار و سایر منابع مالی شهرداری تهران، درآمدهای پایدار ازجمله درآمدهای شهرداری‌اند که از ویژگی‌های زیر برخوردار باشند (ادارة کل تشخیص و وصول درآمد شهرداری تهران، 1386):

1. تداوم‌پذیری: ثبات داشته باشد و حداقل در کوتاه‌مدت دچار نوسانات شدید نشوند.

2. انعطاف‌پذیری: پایه درآمدی طی زمان بزرگ شود و همپا با گسترش مخارج گسترش یابد تا از مضیقة مالی اجتناب شود و برای وصول آن بتوان برنامه‌ریزی‌های اجرایی لازم را تعریف کرد.

3. مطلوب‌بودن: کسب درآمد از آن محل، موجب ارتقای رویکرد عدالت‌محوری شود و به ساختارهای زیست‌محیطی، کالبدی، اجتماعی و اقتصادی لطمه نزند.

عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی: این عوارض در شهرداری همدان شامل عوارض بر مازاد تراکم، عوارض بر تفکیک اراضی و ساختمان‌ها، عوارض بر بالکن و پیش‌آمدگی، عوارض بر پروانه‌های ساختمانی، عوارض نوسازی و ... است. عوارض ثابت شهرداری همچون عوارض نوسازی و ... ازجمله درآمدهای پایداری است که مبلغ آن سهم اندکی از بودجه‌های سالیانة شهرداری را به خود اختصاص می‌دهد؛ اما اگر تخمین و برآوردی از میزان تحقق آن در دسترس نباشد، نمی‌توان به میزان آن برنامه‌ریزی کرد که به نظر بنده ارتقای جایگاه اجتماعی شهرداری‌ها و افزایش اعتماد شهروندان به مدیریت شهری و همچنین نقش‌آفرینی برای مردم در پروژه‌های شهری ازطریق ارزیابی‌های اجتماعی می‌تواند در وصول به هنگام عوارض مؤثر باشد (پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری همدان).

عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش: این عوارض شامل مواردی از قبیل توسعه و گسترش نظام تاکسیرانی در سطح شهر به‌منظور ایجاد درآمدهایی همچون عـوارض پروانة تاکســیرانی بــرای شــهرداری، گسترش و توسعة فضاهای ورزشـی و تفریحـی با توجه به فضاهای خالی موجود و بدون استفاده در شهر برای بالابردن سرانه‌های شهری و عوارض ناشی از پروانة کسب اماکن ورزشی و تفریحی است. با توجه به اینکه ارتقای شرایط مدیریت شـهری و بهبود وضعیت شهرداری‌ها، یکی از اهداف و برنامه‌ها و عوامـل مـؤثر در بهبـود ادارة شـهرها و عملکرد شهرداری‌ها است، باید به این موارد توجـه شود؛ ازاین‌رو، بررسی و اجرای این موارد به پایداری درآمد در شهرداری‌ها کمک می‌کند.

درآمد حاصل از اموال شهرداری: درآمدهای کسب‌شدة شهرداری همدان در این منبع درآمدی ازطریق درآمد حاصل از مال‌الاجارة ساختمان‌ها و تأسیسات و درآمد حاصل از حق‌مالکانه است که این موارد می‌توانند جزء منابع پایدار درآمدی محسوب شوند.

اعانات و دارایی‌هایی که به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرد: این منبع درآمدی شامل مواردی همچون جریمة کمیسون ماده صد، جرائم تخلفات ساختمانی شهری، ضبط سپرده‌های معاملات شهرداری، جریمة سد معبر و سایر موارد است.

سهم شهرداری از مالیات بر ارزش افزوده: این نوع مالیات رایج‌ترین و پذیرفته‌ترین مالیاتی است که دولت و شهرداری‌ها برای تأمین هزینه‌های خود دریافت می‌کنند. قانون مالیات بر ارزش افزوده گامی برای حرکت شهرداری‌ها به سوی درآمدهای مالی پایدار و همچنین شفاف‌سازی نظام اقتصادی کشور خواهد بود. مالیات انتقالی از دولت به شهرداری (مالیات مشترک)، چه در قالب مالیات بر ارزش افزوده و چه به‌صورت انتقال درصدی از مالیات‌های ملی به‌عنوان سهم شهرداری به آن شهر، پایدارترین نوع درآمد برای شهرداری در نظر گرفته می‌شود.

مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری در حوزة مدیریت شهری: یکی از راههای کاستن از مشکلات درآمدی شهرداری‌ها سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای رسیدن به درآمدهای پایدار در این زمینه است. جذب سرمایه‌گذار در حوزه‌های مختلف، عاملی برای تداوم رشد اقتصادی هر شهر است که شهرداری‌ها با ایجاد زمینة مناسب برای حضور کارآفرینان و رفع موانع سرمایه‌گذاری در اجرای پروژه‌های شهری به پیشبرد اهداف شهر کمک می‌کنند. با توجه به اینکه شهرداری‌ها وابسته به اعتبارات حاکمیتی نیستند، هنر مدیریت شهری برنامه‌ریزی مطلوب در راستای مشارکت سرمایه‌گذاران در طرح‌های مختلف اقتصادی و درآمدزایی است. با توجه به محدودیت منابع مالی شهرداری‌ها و کاهش درآمدها، سرمایه‌گذاری بهترین راهکار برای ایجاد درآمدهای پایدار شهری است. با توجه به اهمیت سرمایه‌گذاری در ایجاد درآمدهای پایدار شهری انتظار می‌رود با برگزاری جلسات و تبادل افکار بتوان زمینة تأمین بخش عمده‌ای از درآمدهای شهرداری را ازطریق سرمایه‌گذاری و درآمدهای پایدار فراهم کرد.

مشارکت در تولیدات مربوط به خدمات شهری: قراردادهای مشارکتی، توافقی بین بخش عمومی (شهرداری) و بخش خصوصی (سرمایه‌گذاران) است که همکاری بخش خصوصی را برای ارائه خدمات عمومی امکان‌پذیر کرده است. دریافت بهای خدمات و شارژ شهری ازطریق خصوصی‌سازی خدمات و زیرساخت‌های شهری نظیر جمع‌آوری پسماندها، احداث پارکینگ‌های طبقاتی و مراکز تفریحی مانند سینما و تئاتر در این فرایند راه حل مؤثری برای کسب درآمد پایدار شهری است. شهرداری‌ها با تدوین آیین‌نامة مشوق‌های سرمایه‌گذاری شرایطی را می‌توانند محیا کنند که براساس آن، با مشارکت بخش خصوصی و تعریف بسته‌های اقتصادی جذاب به دنبال تأمین سرانه‌های خدماتی، آموزشی و فضای سبز باشند؛ این فعالیت‌های تولیدی باید هدفمند و در راستای استراتژی‌های توسعة پایدار باشد.

عوارض بر فروش کالاها و خدمات: درآمد ناشی از عوارض بر کالا و خدمات یکی از مهم‌ترین درآمدهای پایدار شهرداری محسوب می‌شود و نقش بی‌بدیلی در تقویت درآمدهای شهرداری دارد. در هر شهری که فعالیت اقتصادی، کارخانه‌های تولیدی یا مصرف کالا و خدمات بیشتر باشد، به‌دلیل وجود تراکنش و مبادلات اقتصادی بیشتر، عوارض ارزش افزودة بیشتری جمع‌آوری می‌شود؛ بنابراین درآمد شهرداری محل از این منبع بیشتر خواهد بود.

درآمد ناشی از بهای خدمات شهرداری : درآمد ناشی از بهای خدمات شهرداری همدان شامل حق کارشناسی، حق آسفالت‌گیری و ترمیم حفاری، درآمد حاصل از جمع‌آوری زباله، درآمد حاصل از خدمات آماده‌سازی و درآمد حاصل از خدمات شهری است.

شهرداری‌ها در تمامی کشورها به دنبال ایجاد سیستمی علمی و عملیاتی برای کسب درآمد هستند و تلاش می‌کنند با استفاده از این سیستم و راهکارهای تکمیلی، نوسانات درآمدی خود را به حداقل برسانند. نکتة مهم در این میان، تناسب وظایف شهرداری و منابع درآمدی آنهاست. به عبارت دیگر، هرچه وظایف شهرداری بیشتر باشد، به‌طور منطقی باید منابع درآمدی بیشتری نیز به شهرداری تخصیص یابد. وجود سهم بالای منابع درآمدی ناپایدار که بیشتر مربوط به منابع ساختمانی هستند، موجب شده است شهرداری‌های ایران با عدم اطمینان ناشی از نوسانات درآمدی مواجه شوند. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر روشن می‌شود که وابستگی شهرداری‌ها به کمک‌های بلاعوض دولتی کمتر از 5% باشد. برای حل این مسئله، شهرداری‌ها باید راهبردهای یکپارچة بهبود درآمد را برنامه‌ریزی و اجرا کنند (مسگری و همکاران، 1397: 75). دولت‌ها با دو شیوه می‌توانند شهرداری‌ها را در مقابله با ناپایداری حمایت کنند: نخست، استفاده از کمک‌های نقدی به شهرداری‌ها و دوم، دادن مجوزها و تکالیف قانونی برای آنها است (Shah, 2010: 35).

یکی از راههای مقابله با ناپایداری درآمدی در شهرداری‌ها، به‌خصوص کلان‌شهرها، استفاده از ابزار انتقالات مالی بین دولتی است. بسیاری از دولت‌های مرکزی همراه با واگذاری اختیارات به دولت‌های محلی، منابع مورد نیازشان را ازطریق دادن قدرت مالیاتی یا کمک‌های مالی تأمین می‌کنند.

شهرداری همدان در حوزه‌های مربوط به برنامه‌ریزی و توسعه، خدمات شهری، حمل‌و‌نقل و ترافیک، اداری و مالی، پروژه‌های عمرانی و فنی، شهرداری مناطق و حوزة فرهنگ اجتماعی و گردشگری فعالیت می‌کند. سازمان‌های زیر نظر شهرداری همدان شامل سازمان آمار و فناوری، پسماند، حمل‌ونقل، فضای سبز، سرمایه‌گذاری، میادین میوه، اتوبوسرانی، تاکسیرانی، پایانه‌ها، عمران، زیباسازی، ورزشی، خدمات موتوری، آتش‌نشانی، حمل‌ونقل بار و بهسازی و نوسازی است. درآمدهای مجموعه شهرداری همدان به‌صورت درآمدهای ناشی از عوارض عمومی (عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی، عوارض بر ارتباطات و حمل‌ونقل و عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش، وصولی توسط سایر مؤسسات)، درآمدهای ناشی از عوارض اختصاصی (سهمیه از عوارض متمرکز)، بهای خدمات و درآمدهای مؤسسات انتفاعی شهرداری، درآمدهای حاصل از وجوه و اموال، کمک‌های اعطایی دولت و سازمان‌های دولتی، اعانات و هدایا و دارایی و سایر منابع تأمین اعتبار (وام دریافتی و فروش اموال شهرداری) است. عوارض‌های ثابت همچون عوارض نوسازی و ... ازجمله درآمدهای پایدار شهرداری همدان است که مبلغ آن سهم اندکی از بودجه‌های سالیانة شهرداری را به خود اختصاص می‌دهد؛ اما اگر تخمین و برآوردی از میزان تحقق آن در دسترس نباشد، نمی‌توان به میزان آن برنامه‌ریزی کرد (پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری همدان).

2-1- پیشینة تحقیق

مسگری و همکاران (1397)، در تحقیق خود، عوامل موثر بر درآمد شهرداری‌ها و ارائه راهبردهای مناسب به‌منظور ایجاد درآمد پایدار را بررسی کرده‌اند. روش فازی نشان داد منابع درآمدی عوارض گاز، تلفن، برق و آب بهای مشترکین، مالیات بر ارزش افزوده، عوارض بر تولید یا فروش محصولات تولیدی، سهم شهرداری از عوارض وصولی متمرکز، عوارض گذرنامه، عوارض جرائم رانندگی، عوارض ثبت‌نام آزمایش رانندگی و عوارض بر قراردادها نسبت به منابع درآمدی دیگر پایدارترند. این تحقیق در شهرداری کرج صورت گرفته است؛ در صورتی‌که تحقیق حاضر در شهرداری همدان انجام شده است. در تحقیق حاضر ابتدا معیارهای ارزیابی و روش‌های تأمین درآمد شناسایی می‌شوند. برای معرفی مهم‌ترین روش‌ها و تعیین اولویت روش‌ها از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره و خبرگان شهرداری همدان بهره گرفته شده است.

حق‌بیان (1396) تأمین درآمد پایدار شهرداری‌ها، شناسایی اصول و الزامات اساسی در راستای بهره‌گیری در شهرهای ایران را بررسی کرده است. یافته‌ها نشان می‌دهند ابعاد درآمد پایدار شهرداری‌ها در قالب بخش‌های مدیریتی، حقوقی - قانونی، گردشگری، فرهنگی، اجتماعی، خدماتی، منابع مالی، تکنولوژی و طرح و برنامه‌ها می‌تواند تقسیم‌بندی شود و مهم‌ترین الزامات و اصول کسب درآمد براساس پیشنهادهای استخراجی، بهره‌گیری از فناوری‌ها و دستاوردهای نوین، اقتدار و اختیار همه‌جانبة نهاد مسئول، کاهش هزینه‌ها، توزیع عادلانة هزینه‌ها و منافع توسعه، استفادة بهینه و کارآمد منابع، نگاه سیستمی و یکپارچه و جلب مشارکت مردمی براساس پیشنهادهای استخراجی است؛ ضمن اینکه نباید از نقش و اهمیت ابتکار و خلاقیت در امر درآمدزایی غفلت شود. در این تحقیق، دسته‌بندی ابعاد درآمدی پایدار بررسی شده و ابعاد آن در دسته‌های مدیریتی، حقوقی - قانونی، گردشگری، فرهنگی، اجتماعی، خدماتی، منابع مالی، تکنولوژی و طرح و برنامه‌ها دسته‌بندی شده است. حال آنکه تأکید تحقیق حاضر بر شناسایی و رتبه‌بندی معیارهای ارزیابی و روش‌های تأمین درآمد و همچنین اولویت‌بندی این روش‌ها است.

اسکندری ثانی و همکاران (1396)، پژوهشی با عنوان «راهکارهای تأمین منابع مالی پایدار در شهرداری‌های کوچک، نمونة موردی: شهر سه قلعه» انجام دادند. نتایج آزمون فرضیه‌های پژوهش نشان دادند منابع مالی کنونی پایدار و ناپایدار شهرداری سه قلعه وضعیت مناسبی نداشت. وضعیت منابع ایجاد درآمدی پایدار در شهرداری سه قلعه مساعد بود؛ ولی این نتایج از لحاظ آماری معنی‌دار نشد. متأسفانه هنوز راهکارهای لازم برای کاهش هزینه‌ها در شهرداری سه قلعه ارائه نشده است.

خان‌محمدی (1396)، پژوهشی با عنوان «اقتصاد مقاومتی راهبرد پایدارسازی نظام درآمدی و تأمین منابع مالی شهرداری‌ها (مطالعة موردی: منطقه 20 تهران)» انجام داد. نتایج پژوهش نشان دادند زمین یک دارایی غیرمنقول است؛ بنابراین به راحتی شناسایی می‌شود. همین امر سبب می‌شود تا اخذ عوارض بر ارزش زمین نسبت به انواع عوارض‌های دیگر مشکلات اجرایی کمتری داشته باشد. همچنین این نتیجه حاصل شد که بخش عمده‌ای از درآمدهای اصلی شهرداری‌ها با مفاهیم پایداری سازگار نیستند و از استمرار و مطلوبیت برخوردار نیستند.

جاکوب^{^[2]} (2019)، پژوهشی با موضوع «افزایش درآمد دولت محلی: مطالعة موردی شهرداری محلی Umsobomvu» انجام داد. در این مطالعه، روش‌های افزایش درآمد شهرداری دولت محلی آفریقای جنوبی، چالش‌های پیش روی شهرداری محلی Umsobomvu و تشریح چارچوب و توصیه‌هایی دربارة چگونگی به حداکثر رساندن منابع درآمد دولت‌های محلی بررسی شده‌اند. این مطالعه با ترتیب‌دادن مصاحبه‌های نیمه‌ساختار یافته با استفاده از پرسشنامه‌هایی برای گروه هدف انجام شد. در این تحقیق، جمع‌آوری بدهی‌های معوقه از بدهکاران شهرداری که به جریان نقدی منفی و ارائه خدمات ضعیف منجر شده است، به چالش کشیده شد. نتایج تحقیق نشان دادند شهرداری‌ها باید اطمینان حاصل کنند کلیه خدمات ارائه‌شده (تعرفه‌ها، نرخ‌ها و سایر موارد) صحیح و کامل صادر شده و به موقع بازپرداخت شده‌اند تا امکان اجرای صحیح و کارآمد فراهم شود.

قلی‌زاده و امینی‌راد^{^[3]}(2018) در تحقیق خود، ساختار بهینه درآمد شهرداری تهران براساس ریسک و بازده را تعیین کردند. به‌منظور توازن مناسب‌تر وضعیت بودجة شهرداری و با در نظر گرفتن دو معیار ریسک و بازدهی (معیار شارپ)، بهترین راهکار این است که سهم درآمدهای شهرداری از منابع عوارض عمومی و وجوه و اموال شهرداری کاهش یابد و برای افزایش سهم عوارض اختصاصی و بهای خدمات و درآمدهای مؤسسه‌های انتفاعی بیشتر تلاش شود. از دیگر راهکارهای تأمین درآمد پایدار شهرداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

مدیریت صحیح درآمدهای ناشی از عوارض پروانه‌های ساختمانی و مازاد تراکم.

2. تأکید و تمرکز بیشتر روی خدماتی که شهرداری به شهروندان ارائه می‌دهد؛ خدماتی از قبیل حق آسفالت و لکه‌گیری، خدمات جمع‌آوری زباله، خدمات بازرگانی و حمل‌ونقل، خدمات شهری، آموزشی و غیره.

کاهش درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری شهرداری و اجارة اموال.
وضع قوانین مشخص به‌منظور پرداخت سهم شهرداری‌ها از عوارضی که دولت جمع‌آوری می‌کند.

شعوری و نوعهدی (2018) در تحقیق خود، راه‌های تأمین درآمد پایدار برای شهرداری‌ها در ایران را بررسی کرده‌اند. طبق بررسی‌های آنها درآمدی پایدار است که طی دوره‌های مالی مختلف، زیاد نوسان نداشته باشد، به توسعة شهری آسیب نرساند و منبعش از بین نرود یا جایگزین داشته باشد. نتایج پژوهش نشان دادند راهکارهای زیر می‌توانند باعث پایداری درآمد شهرداری شوند:

1. ساختار درآمدی شهرداری‌ها اصلاح شود؛

2. بخشی از مالیات‌های محلی مانند املاک و کسب و کارها به شهرداری اختصاص پیدا کند؛

3. وابستگی شهرداری به درآمدهای ساخت‌وساز کاهش یابد؛

4. بخشی از جریمه‌های رانندگی به شهرداری شهر محل جریمه اختصاص پیدا کند؛

5. از علم کشورهای پیشرفته در زمینه‌های مختلفی ازجمله بازیافت زباله استفاده شود.

سیگو و رومانیا^{^[4]} (2014)، استقلال مالی حکومت‌های محلی را بررسی کرده‌اند. این تحقیق در راستای تأمین درآمد و توسعة پایدار حکومت‌های محلی صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان دادند حکومت‌های محلی در فرایندهای توسعة پایدار مبتنی بر استقلال مالی و مدیریتی نقش مهمی دارند.

2- روش تحقیق

با توجه به هدف این تحقیق، پژوهش حاضر ازنظر هدف در حیطة تحقیقات کاربردی است. همچنین، با توجه به اینکه در این پژوهش از روش‌های مطالعة کتابخانه‌ای و روش‌های میدانی نظیر پرسشنامه استفاده شده است، می‌توان بیان کرد پژوهش حاضر براساس ماهیت و روش، یک پژوهش اکتشافی و توصیفی از نوع پیمایشی است. در خصوص گردآوری اطلاعات مربوط به ادبیات موضوع و پیشینة پژوهش از روش‌های کتابخانه‌ای و به‌منظور گردآوری اطلاعات برای پاسخ به سؤالات پژوهش از روش میدانی استفاده شد. در این پژوهش برای جمع‌آوری داده‌های پژوهش از مصاحبه و ابزار پرسشنامه استفاده شده است.

در مطالعة حاضر از رویکردهای تحقیق در عملیات استفاده شده است؛ بنابراین، جامعة مدنظر را خبرگان و کارشناسان ارشد حوزة مورد مطالعه تشکیل می‌دهند. در این تحقیق از نمونه‌گیری به روش گلوله برفی استفاده شده است و با داشتن تعداد اولیه‌ای از خبرگان، از آنها خواسته شده است افرادی را معرفی کنند که در این زمینه تخصص لازم دارند. درنهایت با همکاری مجموعه شهرداری (مرکز مطالعات و پژوهش‌های شورای اسلامی شهر همدان) تعداد 25 نفر از خبرگان و کارشناسان دارای تخصص و مهارت لازم و آشنا با موضوع تحقیق به‌عنوان نمونه انتخاب شدند؛ ازجمله این خبرگان شامل مدیریت درآمد شهرداری مرکزی همدان، مشاوران شهردار، رؤسا و معاون‌ها و کارشناسان درآمد در شهرداری مرکزی و شهرداری‌‌های منطقه یک، دو، سه و چهار همدان، کارشناس فناوری خدمات شهری، دبیر و کارشناس کمیسیون ماده 77، رئیس املاک شهرداری منطقه یک، مدیر بازرسی و ذی‌حساب اعتبارات دولتی در شهرداری مرکزی است. در این تحقیق از فرایند تحلیل سلسله‌‌مراتبی فازی برای اولویت‌بندی شاخص‌ها استفاده شده است. اساس فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی بر مقایسه‌های زوجی براساس دیدگاه خبرگان استوار است و از مدل مقایسة زوجی ساعتی برای طراحی پرسشنامة خبره استفاده شده است. با این مدل، اهمیت نسبی معیارها با استفاده از اعدادی تخمین زده می‌شود که اصول AHP است. برای تعیین وزن متغیرهای مدل از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی، با توجه به نتایج پرسشنامة مقایسات زوجی، براساس طیف نه درجه ساعتی استفاده شده است که یک روش پذیرفته‌شدة علمی توسط بسیاری از محققان است. این پرسشنامه در تعیین وزن‌های نسبی متغیر‌ها، نوعی روایی منطقی و محتوایی دارد و محاسبات پژوهش ازطریق الگوریتم ahp در نرم‌افزار اکسل انجام شده است. زیرمعیارهای نهایی تحقیق نیز با استفاده از نظرات خبرگان و پرسشنامة دلفی غربال و شناسایی شد؛ درنهایت، با محاسبة ضریب توافق کندال اجماع نظرات خبرگان تأیید شد. در پرسشنامه تمامی عوامل مدل در نظر گرفته و با یکدیگر مقایسه می‌شوند؛ بنابراین، تمام احتمالات مرتبط با در نظر نگرفتن یک متغیر از بین خواهد رفت. همچنین، چون پرسشنامه تمامی معیارها را به‌صورت دوبه‌دو مقایسه و سنجش می‌کند، حداکثر سؤالات ممکن با ساختاری مطلوب از مخاطب پرسیده می‌شوند و چون به تمامی معیارها در این سنجش توجه شده است و طراح قادر به جهت‌گیری خاصی در طراحی سوالات نیست، به سنجش پایایی نیاز نخواهد داشت. همچنین، پرسشنامه براساس تحلیل سلسله‌مراتبی و از نوع مقیاس ساعتی است؛ بنابراین، برای بررسی پرسشنامه از شاخصی به نام شاخص ناسازگاری استفاده شده است. این شاخص‌ها بیان می‌کنند اگر میزان ناسازگاری مقایسات زوجی بیشتر از 1/0 باشد، بهتر است در مقایسات تجدید نظر شود. در این تکنیک نخست به هریک از اعضای گروه به‌طور جداگانه و محرمانه پرسشنامه‌ای شامل معیارهای مدنظر ارسال می‌شود. از اعضا خواسته می‌شود به هر معیار از 1 تا 10 نمره‌ای اختصاص دهند. در گام دوم پرسشنامه‌ها، جمع‌آوری و معیارهای با میانگین نمره نظرات کمتر از 7 حذف می‌شوند. معیارهای باقی‌مانده در قالب یک پرسشنامة جدید ارسال می‌شوند. این مراحل تا رسیدن به یک مجموعه معیار با نمرات بالای هفت ادامه می‌یابد. با استفاده از تکنیک دلفی اقدام به پالایش و شناسایی شاخص‌های مرتبط شده است.

درنهایت برای رتبه‌بندی روش‌های تأمین درآمد پایدار شهرداری از تکنیک تاپسیس (Ftopsis) استفاده شده است. روش تاپسیس فازی از روش‌های معروف و پرکاربرد تصمیم‌گیری چندمعیاره است که برای رتبه‌بندی گزینه‌ها در محیط فازی به کار گرفته می‌شود و این قابلیت را دارد که به‌طور هم‌زمان چندین معیار را بررسی کند. اولویت‌بندی این روش با منطق شباهت به جواب ایدئال، انجام و منجر به انتخاب بهترین گزینه می‌شود؛ به این صورت که گزینة انتخابی، کوتاه‌ترین فاصله را از جواب ایدئال و دورترین فاصله را از بدترین جواب دارد.

جدول 1- ارزش‌گذاری شاخص‌ها نسبت به هم، مقیاس نه درجه ساعتی (1980)

ارزش	وضعیت مقایسه i نسبت به j	توضیح
۱	ترجیح یکسان Equally Preferred	شاخص i نسبت به j اهمیت برابر دارد.
۳	کمی مرجح Moderately Preferred	گزینه یا شاخص i نسبت به j کمی مهم‌تر است.
۵	خیلی مرجح Strongly Preferred	گزینه یا شاخص i نسبت به j مهم‌تر است.
۷	خیلی زیاد مرجح Very strongly Preferred	گزینه i دارای ارجحیت خیلی بیشتری از j است.
۹	کاملاً مرجح Extremely Preferred	گزینه i از j مطلقاً مهم‌تر و قابل مقایسه با j نیست.
۶-۴-۲-8	بینابین	ارزش‌های بینابین را نشان می‌دهد.

1-2- تکنیک دلفی:

طبق این تکنیک، نخست در میان اعضای گروه که شامل 25 نفر از مدیران و خبرگان شهرداری همدان بودند، پرسشنامة‌ غربالگری برای شناسایی شاخص‌های مناسب‌ ارزیابی روش‌های تأمین درآمد پایدار شهرداری‌ها پخش شد. تکنیک دلفی در 2 راند ادامه یافت. پس از تأیید تمامی زیرمعیارهای تحقیق و درنهایت برای محاسبة هماهنگی دیدگاه کارشناسان از ضریب توافقی کندال استفاده شده است (Malek zadeh & et al, 2014: 107).

2-2- تعیین اولویت عناصر مدل با استفاده از تکنیک AHP فازی:

برای انجام تحلیل سلسله‌مراتبی معیارها براساس هدف، به‌صورت زوجی و تمامی عناصر هر خوشه به‌صورت دوبه‌دو مقایسه شدند. دیدگاه خبرگان با استفاده از مقیاس فازی کمی شده است. ابتدا دیدگاه خبرگان با طیف نه درجه ساعتی گردآوری شده است. برای اجرای الگوریتم تکنیک AHP فازی مراحل زیر پیاده‌سازی می‌شوند:

1- ابتدا نظرات هریک از افراد به‌صورت فازی وارد می‌شوند.

2- میانگین فازی نمره نظرات هر فرد دربارة متغیرهای قابل مشاهده هر متغیر پنهان حساب می‌شود.

3- میانگین فازی میانگین‌های فازی نمرات افراد حساب می‌شود.

برای محاسبه میانگین نظرات n پاسخ‌دهنده، میانگین فازی به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:

- با محاسبة عدد _Crisp فازی‌زدایی صورت می‌گیرد (فازی‌زدایی). در این مطالعه از عدد کریسپ برای فازی‌زدایی استفاده شده است.

Crisp number = Z^* = max { }

2-3- تکنیک تاپسیس:

در این مطالعه برای انتخاب بهترین گزینه از تکنیک تاپسیس استفاده شده است. اولویت با گزینه‌ای است که بیشترین فاصله را از عوامل منفی و کمترین فاصله را از عوامل مثبت داشته باشد.

گام اول: شناسایی شاخص‌ها و گزینه‌ها.

گام دوم: تهیه ماتریس بی‌مقایس‌شده:

N_ij =

گام سوم: تهیه ماتریس بی‌مقایس موزون:

V = N × W_nxn

گام چهارم: محاسبة ایدئال‌های مثبت و منفی:

CL^*_i = d_i^- /( d_i^- + d_i⁺)

2-4- تکنیک تاپسیس فازی:

تحقیق حاضر تکنیک تاپسیس را در محیط فازی بررسی می‌کند. برای انجام محاسبات تکنیک تاپسیس به‌صورت فازی از یک مقیاس زبانی هفت درجه برای امتیازدهی به هر گزینه براساس هر معیار استفاده شده است (چن، 2000). برای اجرای الگوریتم تکنیک تاپسیس فازی مراحل زیر پیاده‌سازی شده‌اند:

گام اول: اگر هر درایه ماتریس تصمیم با x و هر درایه ماتریس نرمال با n نمایش داده شود، در این صورت نرمال‌سازی با قاعدة زیر صورت می‌گیرد:

ñ = اگر معیار بار مثبت داشته باشد، خواهیم داشت:

ñ = اگر معیار بار منفی داشته باشد، خواهیم داشت:

گام دوم:محاسبة ماتریس تصمیم نرمال موزون.

گام سوم:ماتریس بی‌مقیاس موزون فازی تشکیل شد. به‌طور کلی در این گام ماتریس بی‌مقیاس (N) به ماتریس بی‌مقیاس موزون (V) تبدیل شد. این ماتریس با علامت V ̃ نمایش داده شده است. وزن هریک از شاخص‌ها با استفاده از تکنیک FAHP، انتروپی و ... محاسبه شده است.

3- یافته‌های تحقیق

3-1- شناسایی شاخص‌های نهایی پژوهش

یک سیستم تأمین مالی پایدار باید به استمرار پایداری درآمد شهرداری کمک کند؛ یعنی اقلام درآمدی باید در طول سال مستمر باشند، تحت‌تأثیر شوک بازار قرار نگیرند و با توجه به شرایط اقتصادی حاکم بر مدیریت شهری اجراشدنی باشند. یافتن آن دسته از مالیات‌هایی دشوار است که از روندهای نامساعد در طولانی‌مدت تأثیر نگرفته باشد؛ اما می‌توان مالیات‌هایی را شناسایی کرد که حداقل در کوتاه‌مدت درآمد حاصل از آن از ثبات لازم برخوردار باشد؛ چون بی ثباتی می‌تواند موجب عدم استمرار در دسترسی به خدمات دولت محلی شود. همچنین، میزان درآمد و عواید حاصل از منابع درآمدی باید برای تأمین مالی آن سطح از خدمات که اهالی محل انتظار دارند، کافی باشد و همپا با گسترش مخارج افزایش یابد. منابع درآمد پایدار، عنصر مهمی است که نبود آن به شدت بر عملکرد مدیریت شهری تأثیر منفی می‌گذارد و این مدیریت را از برنامه‌ریزی حتی میان‌مدت منع خواهد کرد. همچنین، با افزایش نیاز به خدمات عمومی در شهرها و محدودیت‌های مالی شهرداری‌ها، چگونگی تأمین منابع مالی پایدار شهری به یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی سیاست‌مداران و برنامه‌ریزان شهری تبدیل شده است که راه‌های دستیابی به آن باید در گسترة قوانین و مقررات انجام گیرد. ازاین‌رو، با توجه به اینکه شهرداری‌ها، سازمان‌های محلی و نمایندگان آنها در شورای شهر، منتخب مردم‌اند، باید در چارچوب قوانین مربوطه عمل کنند و متناسب با قوانین و مقررات از محل درآمدهای محلی، امور خدماتی و عمرانی، شهر را اداره کنند. براساس مطالب گفته‌شده، نتایج حاصل از شاخص‌های پژوهش با استفاده از تکنیک دلفی در دو راند در جدول شماره 2 و 3 آورده شده‌اند

نتایج حاصل از راند اول پرسشنامة دلفی نشان می‌دهند شاخص سهولت استفاده با میانگین امتیاز کمتر از 7 حذف شده است و بنا بر پیشنهاد خبرگان شاخص میزان تحقق‌پذیری درآمد به مجموعة شاخص‌ها اضافه شد. تحقق درآمد پایدار برای شهرداری امروز یک امر اساسی و مهم است؛ ازاین‌رو تأکید بر وصول درآمد پایدار و حرکت به سمت توانمندسازی در انتها به تحقق توسعة پایدار منجر خواهد شد؛ بنابراین، این شاخص برای نظرسنجی مجدد به راند دوم دلفی انتقال یافت

پس از تأیید تمامی شاخص‌های تحقیق توسط خبرگان شهرداری، درنهایت برای محاسبة هماهنگی دیدگاه کارشناسان از ضریب توافقی کندال استفاده شده است (Malek zadeh & et al, 2014: 107).

جدول 2- خلاصة نتایج شاخص‌ها (راند اول)

کارشناسان	امکان‌پذیری	تناسب با قوانین و مقررات موجود	میزان درآمدزایی	سهولت استفاده	کمک به استمرار پایداری درآمد شهرداری
1	5	8	5	3	8
2	9	9	8	5	10
3	5	10	7	6	10
4	7	10	7	5	8
5	7	5	5	3	9
6	10	10	10	10	10
7	10	10	10	10	10
8	10	10	10	8	9
9	8	9	7	7	10
10	3	7	5	1	8
11	10	10	8	4	5
12	7	6	5	8	6
13	10	5	7	6	10
14	8	7	5	5	6
15	8	9	7	5	7
16	10	8	8	9	1
17	9	8	5	5	8
18	5	6	10	9	10
19	5	7	7	9	7
20	8	10	6	4	8
21	5	4	10	10	5
22	6	8	6	10	7
23	5	10	4	10	7
24	10	1	6	10	5
25	10	10	10	4	10
میانگین	7.6	7.88	7.12	6.64	7.76

جدول 3- خلاصة نتایج شاخص‌ها (راند دوم)

کارشناسان	امکان‌پذیری	تناسب با قوانین و مقررات موجود	میزان درآمدزایی	کمک به استمرار پایداری درآمد شهرداری	میزان تحقق‌پذیری درآمد
1	7	7	9	8	5
2	8	9	9	8	9
3	9	9	9	7	8
4	8	8	9	10	10
5	6	7	7	5	4
6	9	10	7	7	7
7	10	10	6	8	7
8	7	7	7	7	6
9	8	10	8	7	6
10	7	8	7	7	8
11	8	6	7	8	9
012	8	9	8	7	9
13	5	8	7	10	6
14	6	4	7	5	3
15	9	9	6	10	9
16	8	10	7	8	9
17	7	6	8	10	5
18	6	10	7	8	8
19	9	10	9	10	9
20	8	10	7	5	9
21	4	7	7	10	6
22	9	10	6	8	3
23	10	8	7	10	7
24	9	10	9	8	8
25	10	10	7	10	8
میانگین	7.8	8.48	7.48	8.04	7.12

جدول 4- ضریب توافق کندال

	تعداد گویه	تعداد کارشناسان	ضریب کندال	درجه آزادی	مقدار معناداری
راند اول	5	25	310/0	4	000/0
راند دوم	5	25	321/0	4	000/0

با توجه به ثبات دیدگاه کارشناسان، شاخص‌های نهایی تحلیل به همراه نمادهای مربوط به هرکدام مطابق جدول زیر است:

جدول 5- شاخص‌ها و نمادهای تحقیق

شاخص‌ها	نماد شاخص‌ها
امکان‌پذیری	C1
تناسب با قوانین و مقررات موجود	C2
میزان درآمدزایی	C3
کمک به استمرار پایداری درآمد شهرداری	C4
میزان تحقق‌پذیری درآمد	C5

3-2- تعیین اولویت عناصر مدل با استفاده از تکنیک AHP فازی:

برای انجام تحلیل سلسله‌مراتبی معیارها براساس هدف به‌صورت زوجی مقایسه شده‌اند. دیدگاه خبرگان با استفاده از مقیاس فازی کمی شده است. ابتدا دیدگاه خبرگان با طیف نه درجه ساعتی، گردآوری و سپس دیدگاه خبرگان فازی‌سازی شده است. برای تجمیع دیدگاه خبرگان در روش AHP فازی از روش میانگین هندسی استفاده شده است. با توجه به نتایج حاصل از تجمیع دیدگاه خبرگان پژوهش (25 نفر) ماتریس مقایسة زوجی به‌صورت جدول 6 ارائه می‌شود:

جدول 6- ماتریس مقایسة زوجی معیارهای پژوهش

	امکان‌پذیری	تناسب با قوانین و مقررات موجود	میزان درآمدزایی	کمک به استمرار پایداری درآمد شهرداری	میزان تحقق‌پذیری درآمد
امکان‌پذیری	1.000	1.017	1.311	2.106	0.948
	1.000	0.833	1.134	1.749	0.824
	1.000	0.660	0.942	1.358	0.689
تناسب با قوانین و مقررات موجود	1.514	1.000	0.639	0.729	1.196
	1.201	1.000	0.545	0.608	0.993
	0.983	1.000	0.475	0.533	0.793
میزان درآمدزایی	1.062	2.105	1.000	1.496	1.643
	0.882	1.835	1.000	1.078	1.310
	0.763	1.565	1.000	0.758	1.029
کمک به استمرار پایداری درآمد شهرداری	0.736	1.876	1.320	1.000	0.904
	0.572	1.644	0.927	1.000	0.735
	0.475	1.371	0.669	1.000	0.634
میزان تحقق‌پذیری درآمد	1.452	1.261	0.972	1.577	1.000
	1.214	1.007	0.763	1.360	1.000
	1.055	0.836	0.609	1.106	1.000

پس از تشکیل ماتریس مقایسه‌های زوجی به‌دست‌آمده، بردار ویژه محاسبه شده است. ابتدا جمع فازی هر سطر و سپس جمع فازی مجموع عناصر ستون ترجیحات محاسبه شده است. در ادامه، مجموع عناصر ستون ترجیحات شاخص‌های اصلی محاسبه می‌شود و سپس برای نرمال‌سازی ترجیحات هر شاخص، باید مجموع مقادیر آن شاخص بر مجموع تمامی ترجیحات (عناصر ستون) تقسیم شود. چون مقادیر فازی‌اند، جمع فازی هر سطر در معکوس مجموع، ضرب و معکوس مجموع محاسبه می‌شود. هریک از مقادیر به‌دست‌آمده وزن فازی و نرمال‌شده مربوط به شاخص‌ها هستند. در گام نهایی فازی‌زدایی مقادیر به دست آمده و محاسبات عدد کریسپ صورت گرفته است. محاسبات انجام‌شده برای تعیین اولویت شاخص‌ها به‌صورت جدول شماره 7 است.

جدول 7- فازی‌زدایی اوزان نرمال محاسبه‌شدة متغیرهای مطالعه

	^{^[5]}X1max	^{^[6]}X2max	^{^[7]}X3max	Deffuzy	Normal
امکان‌پذیری	0.194	0.192	0.190	0.194	0.188
تناسب با قوانین و مقررات موجود	0.248	0.246	0.244	0.248	0.239
میزان درآمدزایی	0.174	0.172	0.170	0.174	0.168
کمک به استمرار پایداری درآمد شهرداری	0.228	0.226	0.225	0.228	0.220
میزان تحقق‌پذیری درآمد	0.192	0.190	0.189	0.192	0.185

فقدان نگرش جامع به منابع درآمدی شهرداری‌ها در قالب نظام کلان اقتصادی کشور، تغییرات و مداخلات موردی و اجرای سیاست خوداتکایی و خودکفایی شهرداری‌ها باعث شده است بخش درآمدی شهرداری در وضعیت ناپایداری قرار گیرد، امکان راههای ایجاد درآمد پایدار با مشکلات و چالش‌هایی مواجه شود و میزان تحقق‌پذیری و درآمدزایی راه‌حل‌های ایجادشده مختل شود. نبود قانونی مشخص برای درآمد شهرداری‌ها باعث شده است حوزة معماری و شهرسازی کشور با مشکلات جدی مواجه شود و شهرداری‌ها از اهرم‌های خلاف قانون برای کسب درآمد استفاده کنند که با این کار به شهرها و معماری آنها آسیب‌هایی وارد شده است. با توجه به اینکه درآمد شهرداری‌ها وابستگی شدیدی به ساخت‌وساز در سطح شهر دارد، باید قوانینی برای بررسی و تصویب در دستور کار قرار دهند که وابستگی شهر داری به درآمدهای ناپایدار را کاهش دهد. همچنین، با غلبه رویکرد خصوصی‌سازی و برون‌سپاری امور از حدود یک دهه قبل، ضروری است که شهر داری قوانین کارآمد برای نظارت بر امور مالی وضع کند. از دید اقتصاد شهری عواملی همچون گسترش دامنة فعالیت‌های شهرداری‌ها و بالابردن سطح انتظارات مردم از آنها و مشکلات ناشی از افزایش جمعیت شهری نیاز به گسترش منابع مالی و درآمدی پایدار شهرداری را بیشتر کرده است؛ بنابراین، در میان بخش‌های مختلف مدیریت شهری، تأمین منابع مالی و درآمدی پایدار شهرداری‌ها و کمک به استمرار پایداری درآمد شهرداری از اهمیت بسزایی برخوردار است. با توجه به نظرات خبرگان حوزة مدنظر و تحلیل داده‌های جمع‌آوری‌شده و براساس وزن نرمال‌شده نهایی به‌دست‌آمده، نتایج بیان می‌کنند شاخص تناسب با قوانین و مقررات موجود با وزن نرمال 239/0 در اولویت نخست قرار دارد.

شاخص کمک به استمرار پایداری درآمد شهرداری با وزن نرمال 220/0 در اولویت دوم قرار دارد.

شاخص امکان‌پذیری با وزن نرمال 188/0 در اولویت سوم قرار دارد.

شاخص میزان تحقق‌پذیری درآمد با وزن نرمال 185/0 در اولویت چهارم قرار دارد.

شاخص میزان درآمدزایی با وزن نرمال 168/0 در اولویت پنجم قرار دارد.

نرخ ناسازگاری شاخصی است که مقدار آن نشان‌دهندة تناقضات و ناسازگاری‌های احتمالی در ماتریس مقایسات زوجی است. نرخ ناسازگاری مقایسه‌های انجام‌شده 037/0 به دست آمده که کوچک‌تر از 1/0 است؛ بنابراین، سازگاری ماتریس مقایسات تأیید شده است و می‌توان به مقایسه‌های انجام‌شده اعتماد کرد.

3-3- شناسایی گزینه‌های نهایی پژوهش

در ابتدا با بررسی عمیق ادبیات موضوع و پژوهش‌های انجام‌شدة داخلی و خارجی، تحقیقات میدانی و استفاده از نظرات کارشناسان مبانی اولیه در تدوین پیش‌فرض‌های لازم برای شناسایی روش‌های تأمین درآمدی پایدار شهرداری همدان استخراج شد. نتایج حاصل از گزینه‌های پژوهش و پرسشنامة‌ غربالگری روش‌های تأمین درآمد پایدار شهرداری همدان در تکنیک دلفی مطابق جدول 8 و 9 به شرح زیر است:

نتایج حاصل از تکنیک دلفی در راند اول نشان می‌دهند شاخص‌های عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی، عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش، درآمد حاصل از اموال شهرداری و اعانات و دارایی‌هایی که به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرند، میانگین نمره نظرات بالای 7 کسب کردند و به پرسشنامة راند دوم دلفی ارسال شدند. بقیه شاخص‌ها با میاگین کمتر از 7 حذف شدند. همچنین با توجه به پیشنهاد خبرگان، روش‌های سهم شهرداری از قانون مالیات بر ارزش افزوده، مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری در حوزة مدیریت شهری، سرمایه‌گذاری در تولیدات مربوط به خدمات شهری، عوارض بر فروش کالاها و خدمات، درآمد ناشی از بهای خدمات شهرداری، به مجموعة روش‌های تأمین درآمد پایدار اضافه شده و برای نظرسنجی مجدد به راند دوم دلفی انتقال یافته‌اند.

جدول 8- خلاصة نتایج گزینه‌ها (راند اول)

کارشناسان	مالیات	مشارکت در تولید	وصولی توسط سایر مؤسسات	عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی	عوارض بر ارتباطات و حمل‌ونقل	عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش	سهمیه از عوارض متمرکز	خودیاری شهروندان و هدایای دریافتی	درآمد حاصل از وجوه شهرداری‌ها		درآمد حاصل از اموال شهرداری	اگهی‌های تجاری	کمک‌های اعطایی دولت و سازمان‌های دولتی	اعانات و دارایی‌هایی که به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرد	وام دریافتی	فروش اموال شهرداری
1	3	10	3	10	4	5	7	2	10		1	2	4	5	5	5
2	8	4	7	10	5	8	10	2	10		10	9	6	5	5	7
3	5	2	5	5	5	5	5	2	10		3	1	5	6	2	7
4	1	1	4	10	2	10	1	2	4		9	1	5	10	3	8
5	1	1	5	10	3	10	1	3	4		8	1	6	10	5	7
6	8	7	10	8	8	10	8	6	7		10	5	7	5	3	8
7	9	10	10	8	4	7	9	1	8		9	1	9	9	3	5
8	4	5	1	8	1	4	3	8	4		3	2	4	8	1	8
9	8	1	10	10	10	10	5	2	10		10	8	8	10	2	7
10	1	8	6	5	7	9	5	5	2		7	1	2	5	5	10
11	8	5	10	5	4	8	8	1	10		5	8	10	5	1	5
12	1	1	9	7	4	7	1	1	8		6	1	4	6	8	4
13	5	10	7	10	8	9	5	5		1	5	1	7	9	9	6
14	6	10	7	10	8	9	9	10		8	8	1	8	6	10	10
15	9	3	10	8	9	9	10	10		10	10	9	10	10	3	10
16	4	3	6	7	5	5	6	4		5	5	3	2	5	1	9
17	2	10	5	8	4	6	7	3		4	6	1	1	4	6	5
18	10	2	2	6	5	10	5	3		3	4	2	1	7	2	5
19	10	5	7	6	3	4	2	3		5	6	2	4	8	5	5
20	3	1	5	10	7	10	1	1		5	7	1	3	10	1	10
21	5	1	2	10	2	4	2	1		3	4	1	1	10	5	8
22	1	8	10	10	3	8	6	10		5	10	1	10	10	1	5
23	1	1	10	10	10	10	1	4		10	10	1	1	10	2	1
24	10	1	6	10	3	10	1	3		5	9	1	6	10	3	8
25	2	1	5	10	3	10	1	2		4	8	1	6	10	3	8
میانگین	5.083	4.208	6.625	8.375	5.125	8.000	4.667	3.833		6.042	7.167	2.625	5.250	7.833	3.708	6.917

جدول 9- خلاصة نتایج گزینه‌ها (راند دوم)

کارشناسان	عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی	عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش	درآمد حاصل از اموال شهرداری	اعانات و دارایی‌هایی که به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرد	سهم شهرداری از قانون مالیات بر ارزش افزوده	مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری در حوزه مدیریت شهری	سرمایه‌گذاری درتولیدات مربوط به خدمات شهری	عوارض بر فروش کالاها و خدمات	درآمد ناشی از بهای خدمات شهرداری
1	10	8	5	10	6	2	3	7	2
2	10	10	8	10	4	4	4	8	5
3	10	10	8	10	8	3	5	9	9
4	9	8	10	10	9	9	5	8	9
5	9	9	6	8	7	3	8	6	10
6	9	7	6	9	5	6	6	6	5
7	10	6	5	9	7	9	8	9	7
8	10	8	5	7	8	5	7	10	10
9	6	10	8	4	10	8	10	3	6
10	9	7	10	5	9	10	8	7	7
11	8	8	7	7	9	6	6	8	10
12	9	8	10	7	10	8	8	5	8
13	8	6	7	8	8	8	7	9	9
14	4	7	6	7	10	9	10	6	5
15	6	7	7	3	9	10	8	6	4
16	9	9	9	6	10	9	9	5	9
17	9	8	5	8	1	10	6	10	10
18	7	6	5	10	7	8	9	8	6
19	9	10	9	7	10	1	8	8	7
20	10	7	7	8	5	8	6	6	10
21	10	8	4	10	10	10	8	6	8
22	8	8	7	9	9	8	7	9	9
23	6	9	8	9	10	8	10	9	5
24	9	7	10	10	1	9	8	10	10
25	9	9	7	8	5	7	6	5	6
میانگین	8.52	8	7.16	7.96	7.48	7.12	7.2	7.32	7.44

جدول 10- ضریب توافق کندال

	تعداد گویه	تعداد کارشناسان	ضریب کندال	درجه آزادی	مقدار معناداری
راند اول	15	25	329/0	24	000/0
راند دوم	9	25	354/0	8	000/0

با توجه به ثبات دیدگاه کارشناسان روش‌های تأمین درآمد پایدار نهایی تحلیل به همراه نمادهای مربوط به هرکدام مطابق جدول زیر است:

جدول 11- گزینه‌ها و نمادهای مربوط به آن

روش‌های تأمین درآمد پایدار	نماد
عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی	A1
عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش	A2
درآمد حاصل از اموال شهرداری	A3
اعانات و دارایی‌هایی که به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرد	A4
سهم شهرداری از قانون مالیات بر ارزش افزوده	A5
مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری در حوزه مدیریت شهری	A6
سرمایه‌گذاری درتولیدات مربوط به خدمات شهری	A7
عوارض بر فروش کالاها و خدمات	A8
درآمد ناشی از بهای خدمات شهرداری	A9

4-3- رتبه بندی روش‌های تأمین درآمد پایدار شهرداری‌ها با تکنیک TOPSIS فازی:

ابتدا با تکنیک فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی فازی شاخص‌ها اولویت‌بندی شده‌اند. درنهایت، با استفاده از تکنیک تاپسیس فازی روش‌های تأمین درآمد پایدار انتخاب شده‌اند. بهترین گزینه آن است که بیشترین فاصله را از عوامل منفی و کمترین فاصله را از عوامل مثبت داشته باشد. در این مطالعه از 5 شاخص برای تصمیم‌گیری استفاده شده و 9 روش اولویت‌بندی شده‌اند. در گام اول ماتریس امتیازدهی روش‌های تأمین درآمد پایدار براساس شاخص‌ها تشکیل شد. برای امتیازدهی روش‌ها براساس هر معیار از مقیاسی 7 درجه استفاده شد. همانند روش‌های دیگر تصمیم‌گیری چندمعیاره در اولین مرحله، ماتریس تصمیم‌گیری تشکیل شده است. درگام دوم ماتریس تصمیم‌گیری فازی نرمال‌شده تشکیل شده است. در گام سوم باید ماتریس بی‌مقیاس موزون فازی را تشکیل داد. به‌طور کلی در این گام باید ماتریس بی‌مقیاس (N) به ماتریس بی‌مقیاس موزون (V) تبدیل شود. این ماتریس با علامت نمایش داده شده است. وزن هریک از شاخص‌ها قبلاً با روش FAHP محاسبه شده است و در این تحقیق این اوزان نرمال شده است. در گام بعد ایدئال مثبت فازی و ایدئال منفی فازی محاسبه شده است؛ براساس یک دیدگاه بهترین مقدار زیرمعیار i بین تمام روش‌های تأمین درآمد پایدار و بدترین مقدار زیرمعیارiبین تمام روش‌های تأمین درآمد پایدار است.

جدول 12- مقدار ایدئال مثبت و منفی

معیارها	V+	V-
امکان‌پذیری	0.123	0.07
	0.16	0.101
	0.188	0.138
تناسب با قوانین و مقررات موجود	0.165	0.096
	0.208	0.133
	0.239	0.172
میزان درآمدزایی	0.112	0.065
	0.144	0.093
	0.168	0.124
کمک به استمرار پایداری درآمد شهرداری	0.147	0.088
	0.188	0.129
	0.22	0.169
میزان تحقق‌پذیری درآمد	0.131	0.065
	0.16	0.092
	0.185	0.123

سپس مجموع فواصل گزینه‌ها از ایدئال مثبت و منفی محاسبه شده است

جدول 13- محاسبات d⁺ و d^-

روش‌های تأمین درآمد پایدار	D+	D-
عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی	0.023	0.216
عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش	0.080	0.165
درآمد حاصل از اموال شهرداری	0.124	0.148
اعانات و دارایی‌هایی که به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرد	0.113	0.151
سهم شهرداری از قانون مالیات بر ارزش افزوده	0.193	0.072
مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری در حوزه مدیریت شهری	0.152	0.101
سرمایه‌گذاری در تولیدات مربوط به خدمات شهری	0.149	0.099
عوارض بر فروش کالاها و خدمات	0.112	0.132
درآمد ناشی از بهای خدمات شهرداری	0.145	0.143

درنهایت، میزان نزدیکی نسبی هر گزینه به راه‌حل ایدئال حساب می‌شود. برای اینکار از فرمول زیر استفاده شده است:

مقدار CL بین صفر و یک است. هرچه این مقدار به یک نزدیک‌تر باشد گزینه به جواب ایدئال، نزدیک‌تر و روش تأمین درآمد پایدار بهتری است.

جدول 14- مقادیر CL محاسبه‌شده

روش‌های تأمین درآمد پایدار	CL	رتبه نهایی
عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی	0.905	1
عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش	0.673	2
درآمد حاصل از اموال شهرداری	0.545	4
اعانات و دارایی‌هایی که به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرد	0.572	3
سهم شهرداری از قانون مالیات بر ارزش افزوده	0.271	9
مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری در حوزه مدیریت شهری	0.399	8
سرمایه‌گذاری در تولیدات مربوط به خدمات شهری	0.399	7
عوارض بر فروش کالاها و خدمات	0.543	5
درآمد ناشی از بهای خدمات شهرداری	0.496	6

4- نتیجه‌گیری و پیشنهادها

4-1- نتیجه‌گیری

یکی از اهداف توسعة شهری پایدار، فراهم‌کردن امکانات عادلانة زندگی برای مردم هر جامعه است که این امر نیز وابسته به عملکرد شهرداری‌ها است؛ بنابراین، شهرداری‌ها با داشتن درآمدهای پایدار، گام‌های سریع‌تری در جهت توسعة شهری پایدار برمی‌دارند. درآمدهای پایدار، زیرساخت اولیه و اصلی در توسعة شهری محسوب می‌شوند؛ براساس این، ایجاد درآمدهای پایدار تنها راه گذر شهرداری همدان از مشکلات فعلی است. این پژوهش با هدف شناسایی و رتبه‌بندی مهم‌ترین روش‌های تأمین درآمدی پایدار شهرداری با استفاده از فنون MCDM در شهرداری همدان صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش حاضر با توزیع پرسشنامه بین خبرگان حوزة مدنظر به‌عنوان نمونه استفاده شده‌اند. پس از تجزیه و تحلیل داده‌های گردآوری‌شده، الگوی پیشنهادی تحقیق حاضر بررسی شده است که استفاده از مدل سلسله‌مراتبی فازی به همراه تاپسیس فازی برای رتبه‌بندی روش‌های تأمین درآمد پایدار در شهرداری‌ها است.

پرسش تحقیق حاضر بدین صورت بوده است که مهم‌ترین روش‌های تأمین درآمدی پایدار در شهرداری همدان کدام‌اند و رتبه این روش‌ها نسبت به هم چگونه است.

در ابتدا با مرور ادبیات پژوهش و نظرسنجی از خبرگان، تعدادی از روش‌های تأمین درآمدی پایدار در شهرداری شناسایی شده و در گام بعدی به کمک تکنیک دلفی و با استفاده از نظرات خبرگان پژوهش، روش‌های نهایی شناسایی و استخراج شده‌اند. سپس با استفاده از تکنیک تاپسیس این روش‌های تأمین درآمد پایدار رتبه‌بندی شدند که رتبه‌بندی آنها به ترتیب زیر است:

1- عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی؛

2- عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش؛

3- اعانات و دارایی‌هایی که به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرد؛

4- درآمد حاصل از اموال شهرداری؛

5- عوارض بر فروش کالاها و خدمات؛

6- درآمد ناشی از بهای خدمات شهرداری؛

7- سرمایه‌گذاری در تولیدات مربوط به خدمات شهری؛

8- مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری در حوزة مدیریت شهری؛

9- سهم شهرداری از قانون مالیات بر ارزش افزوده.

شهرداری‌هاامروزهبه‌عنواندولت‌هایمحلی، وظیفةارائهخدماتعمومیدرشهرهارابرعهدهگرفته‌اندودولت‌هایمرکزیبادادناختیاراتمالیبیشتر، درصددکاهشتمرکزوافزایشکاراییدرحکمرانیبرآمده‌اند.یکیازلازمه‌هایحکمرانیخوبشهری، استقلالمالیوایجاد راهکارهایی به‌منظور تأمین درآمد پایدار برای شهرداری است. در همدان مواردی همچون عوارض نوسازی، عوارض ناشی از اجرای برخی قوانین مالیاتی و عوارض کسب و پیشه به‌عنوان درآمدهای پایدار برای شهرداری‌ها شناخته شده‌اند. براساس بررسی‌های انجام‌شده در تحقیقات پیشین، بیشتر هزینه‌های شهر و شهرداری شامل تهیة زمین مورد نیاز برای تأسیسات عمومی و اجتماعی / هزینة احداث تأسیسات زیربنایی و عمران و نوسازی شهری / هزینه‌های خدمات مستمر و جاری و نگهداری و ادارة تأسیسات و تجهیزات شهری بوده و منبع تأمین درآمد برای جبران هزینه‌های این عوامل دریافت عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی است. نتایج حاصل از این تحقیق نیز نشان می‌دهند همواره درآمد شهرداری همدان متکی بر عوارض ساخت‌وساز و مسکن بوده است؛ از این بین، بیشترین سهم درآمدی مربوط به پروانه‌های ساختمانی و تراکم و تفکیک اراضی است. ازاین‌رو، با توجه به اهمیت این مقوله و نظرات خبرگان حوزة مدنظر از میان روش‌های تأمین درآمد پایدار شهرداری همدان، عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی در رتبة اول در میان روش‌های تأمین درآمد پایدار قرار گرفته است. بنابراین، باتوجه اهمیت بالای این روش تأمین درآمد برای جبران هزینه‌های عمده شهرداری همدان و نظرات مثبت خبرگان در مورد آن، برخورداری از اولویت اول برای این روش تأمین درآمد منطقی به نظر می‌رسد. همچنین، صدور پروانه برای اماکن عمومی یکی از ردیف‌های بودجه‌ای شهرداری است که شهرداری‌ها هر ساله از محل عوارض صدور پروانه برای اماکن عمومی مانند هتل‌ها، مسافرخانه‌ها و عوارض بر پروانه کسب و پیشه‌ها بخشی از درآمدهای خود را جبران می‌کنند. همچنین در حریم و حاشیة محدودة شهرها، نقاطی که فرمانداری اقدام به صدور پروانه ساختمانی برای ساخت مکان‌های تفریحی و گردشگری و مواردی از این دست می‌کند، علاوه بر اینکه زمینة ساخت‌وساز فراهم می‌شود، توسعة قارچ‌گونة شهر را به دنبال خواهد داشت و اضافه‌شدن این مناطق به محدودة شهری و کسب‌وکارهای ایجادشده در مناطق منجر به ایجاد درآمدی برای شهرداری می‌شود؛ بدین ترتیب، عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش در رتبة دوم در میان روش‌های تأمین درآمد پایدار قرار گرفته است. برنامه‌ریزی اقتصادی و مدیریت مالی و نیز فعالیت‌های مرتبط با این امر ازجمله وظایف ستادی شهرداری‌ها است که ماهیت و کیفیت انجام آن به‌ویژه در سال‌های اخیر از اهمیت و تأثیر بیشتری برخوردار شده است. ضرورت نظری انجام این وظیفه به این دلیل است که شهرداری، به‌عنوان سازمان محلی مسئول ادارة امور شهر، وظیفة مدیریت مالی شهر را ازطریق اعمال روش‌ها و مکانیزم‌های توسعة اقتصادی و گسترش سرمایه‌گذاری شهری نیز بر عهده دارد تا بتواند در همین چارچوب مدیریت و تأمین مالی شهرداری را متقبل شود. درآمد ناشی از عوارض بر کالا و خدمات نیز یکی از مهم‌ترین درآمدهای پایداری شهرداری‌ها محسوب می‌شود و نقش بی‌بدیلی در تقویت این دسته از منابع بر ترکیب درآمدهای شهرداری دارد؛ بنابراین، یکی از ابزارهای لازم برای رسیدن به توسعة پایدار، ایجاد درآمد پایدار برای شهرداری است. وظیفة مدیریت و تأمین مالی شهرداری تابعی از مدیریت مالی - اقتصادی شهر بوده و تأثیرگرفته از عواملی همچون اعانات و دارایی‌هایی است که به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرد / اموال شهرداری / عوارض بر فروش کالاها و خدمات و درآمد ناشی از بهای خدمات شهرداری است و بدین ترتیب عوامل بالا در رتبة سوم، چهارم، پنجم و ششم در میان روش‌های تأمین درآمد پایدار قرار گرفته‌اند. هرچند درآمد شهرداری‌ها در سال‌های اخیر ازطریق اخذ عوارض گوناگون و دیگر منابع از رشد چشمگیری برخوردار بوده است؛ اما متقابلاً هزینه‌های آن نیز افزایش یافته و امروزه دستیابی به روش‌های جدید، پیش‌بینی منابع درآمدی مطمئن و پایدار و تعدیل هزینه‌های شهرداری دغدغة اصلی مدیران و برنامه‌ریزان امور شهری است. درآمد پایدار شهرداری‌ها در کشورهای توسعه‌یافته نشان می‌دهند 50% درآمد پایدار آنها از محل اجارة سهم شهرداری از پروژه‌های مشارکتی است. همچنین، امروزه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و عمومی در حوزة خدمات شهرداری‌ها و دولت محلی در بسیاری از شهرها صورت می‌گیرد و رونق و افزایش روزافزون استفاده از سرمایه‌گذاری مرهون آگاهی هرچه بیشتر پژوهشگران اقتصادی و مدیران شهری با مزایا و تبعات مثبت حاصل از سرمایه‌گذاری در تولیدات مربوط به خدمات شهری و مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری در حوزة مدیریت شهری است. سرمایه‌گذاری یکی از عناصری است که می‌تواند شهر را نجات دهد و مشکلات اقتصادی را حل کند. در ایجاد درآمدهای پایدار باید نسبت به سرمایه‌گذاری، جذب سرمایه‌گذار و رونق کسب‌وکار بازار اقدام شود. مشارکت بخش خصوصی در اجرای طرح‌های کلان شهری برای ایجاد مکان‌های تفریحی و توریستی، هتل، سینما و واحدهای تجاری و خدماتی می‌تواند توسعة شهری و ارائه خدمات بیشتر به شهروندان را به دنبال داشته باشد و همچنین، شهرداری‌ها را در پیشبرد اهداف توسعة شهری توانمند کند. منابع درآمدهای پایدار می‌توانند از محل‌هایی شامل تولید انبوه گل و گیاه و نهال و گیاهان گلخانه‌ای و فروش آنها با توجه به اقلیم و آب‌وهوای منطقه، اجرای طرح تفکیک زباله‌های شهری، به‌کارگیری و اجرای روش‌های جدید مکانیزه در خدمات شهری، ایجاد صنایع تبدیلی همچون بازیافت کاغذ پلاستیک و احداث کارخانة سیمان با مشارکت بانک‌ها و بخش خصوصی، افزایش بهره‌وری و نیروی کار با استفاده از ارتقای آموزش و دوره‌های بازآموزی و دقیق و توجیه اقتصادی و فنی طرح‌های خدماتی مورد نیاز شهروندان ایجاد شوند و با توجه به اهمیت این دو مقوله به‌ترتیب در رتبة هفتم و هشتم در میان روش‌های تأمین درآمد پایدار قرار گرفته‌اند. مالیات بر ارزش افزوده نیز رایج‌ترین مالیاتی است که شهرداری‌ها برای تأمین هزینه‌های خود دریافت می‌کنند. با توجه به اینکه سهم پرداختی‌های مالی دولت ایران به شهرداری تقریباً صفر شده و سهم درآمدی پایین، در سال‌های کنونی شهرداری را با مشکل کسری بودجه مواجه کرده و از آنجا که در کوتاه‌مدت بهترین راه برای افزایش درآمد، کاهش هزینه است، استفادة حداکثری از ظرفیت موجود یا اصلاحات سیستم موجود خصوصاً در بخش اخذ و پرداخت مالیات ارزش افزوده در شهرداری کمک شایانی در این بخش می‌کند. همچنین، تعاملات میان شهرداری‌ها با سازمان امور مالیاتی کشور برای طراحی نظام بهینه اخذ مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند فصلی جدید در تأمین درآمدهای پایدار برای شهرداری‌ها محسوب شود. مالیات انتقالی از دولت به شهرداری (مالیات مشترک)، چه در قالب مالیات بر ارزش افزوده و چه به‌صورت انتقال درصدی از مالیات‌های ملی به‌عنوان سهم شهرداری به آن شهر را پایدارترین نوع درآمد برای شهرداری می‌توان در نظر گرفت. ازاین‌رو، سهم شهرداری از قانون مالیات بر ارزش افزوده در رتبة نهم در میان روش‌های تأمین درآمد پایدار قرار گرفته است.متأسفانه سهم شهرداری‌ها از محل ارزش افزوده، عوارض کالا، خدمات، سوخت و نیز جرائم پرداخت نمی‌شود؛ این منابع از درآمدهای پایدار شهرداری است. برای عملی‌کردن اهداف قانون مالیات بر ارزش افزوده شهرداری‌ها نقش اساسی و مهمی را دنبال می‌کنند. شهرداری‌ها با آموزش شهروندان در ارتباط آنها با توسعه و آبادانی شهرها و نقش و جایگاه مالیات بر ارزش افزوده بر بهبود وضعیت اقتصادی شهر می‌توانند باعث جلب اعتماد شهروندان شوند و مقدمات لازم نسبت به پرداخت به موقع این مالیات را فراهم کنند.

4-2- پیشنهادات کاربردی:

ü براساس نتایج تحقیق مشخص شد شاخص «تناسب با قوانین و مقررات» در اولویت اول میان شاخص‌ها قرار دارد؛ بنابراین، گفتنی است:

- منابع درآمد پایدار، عنصر مهمی است که فقدان آن به شدت بر عملکرد مدیریت شهری تأثیر منفی می‌گذارد و این مدیریت را از برنامه‌ریزی حتی میان‌مدت منع خواهد کرد. همچنین، با افزایش نیاز به خدمات عمومی در شهرها و محدودیت‌های مالی شهرداری‌ها، چگونگی تأمین منابع مالی پایدار شهری به یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی سیاست‌مداران و برنامه‌ریزان شهری تبدیل شده است که راههای دستیابی به آن باید در گسترة قوانین و مقررات انجام گیرد؛ ازاین‌رو، با توجه به اینکه شهرداری‌ها، سازمان‌های محلی و نمایندگان آنها در شورای شهر، منتخب مردم‌اند باید در چارچوب قوانین مربوطه عمل کنند و متناسب با قوانین و مقررات از محل درآمدهای محلی، امور خدماتی و عمرانی، شهر را اداره کنند؛ برای مثال، قانون نوسازی و عمران شهری با توجه به موقعیت اقتصادی و اجتماعی شهر، ارزیابی و تعیین بهای زمین‌های شهری، مکانیزه‌شدن بانک اطلاعات املاک و استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی برای ممیزی املاک، به‌روزرسانی اطلاعات املاک و اصلاح آیین نامه‌های مرتبط با آن باید با قوانین و مقررات شهرسازی تناسب داشته باشد. همچنین اعمال ضمانت‌های اجرایی قانون و اصلاح آیین نامه‌های مرتبط نیز باید براساس قوانین خاص و عام شهرسازی انجام گیرد.

ü براساس نتایج حاصل از تکنیک تاپسیس مشخص شد روش «عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی» در اولویت اول میان روش‌های تأمین درآمد پایدار شهرداری قرار دارد؛ بنابراین، گفتنی است:

- شهرداری‌ها برای تأمین هزینه‌های خود به شیوه‌های مختلفی متوسل می‌شوند که مهم‌ترین آنها وضع عوارض جدید یا گسترش عوارض موجود همچون عوارض نوسازی، تفکیک اراضی، تراکم و ساختمان‌ها و جریمه تغییر کاربری اراضی، جریمه افزایش تعداد طبقات ساختمان، جریمه حذف پارکینگ از ساختمان و ... است؛ براساس این، پیشنهاد می‌شود قوانین و آیین‌نامه‌هایی به‌منظور تقسط این عوارض تدوین شود و قانون مجزایی برای اجرایی‌کردن آن در دستور کار شهرداری‌ها قرار گیرد. اتخاذ روش‌های تشویقی و ایجاد زمینة مناسب در پرداخت عوارض از سوی شهروندان و تقویت سیستم مالیاتی در این زمنیه نیز توصیه می‌شود.

- عدم مهارت و دریافت آموزش‌های لازم برای پرسنل نظام تشخیص و وصول عوارض شهرداری ازجمله مشکلات در این زمینه است؛ ازاین‌رو، آموزش به پرسنل نظام تشخیص و وصول عوارض شهرداری می‌تواند در جهت توانمندسازی کارکنان در امر شناسایی و وصول عوارض تأثیر بسزایی داشته باشد.

- همچنین پیشنهاد می شود با در نظر گرفتن میزان اهمیت به‌روزبودن بانک اطلاعات املاک شهرداری و نقش آن در اخذ عوارض، ستادهای ممیزی به‌جای هر 4 سال، هر ساله اقدام به ممیزی املاک و شناسایی موارد مشمول عوارض کنند.

ü براساس نتایج حاصل از تکنیک تاپسیس مشخص شد روش «عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش» در اولویت دوم میان روش‌های تأمین درآمد پایدار شهرداری قرار دارد؛ بنابراین، گفتنی است:

- تحولات جدید در شهرداری‌ها و مدیریت شـهری نشـان می‌دهنـد برنامـه‌ریـزی در تصـمیم‌گیری‌های شـهری از مشخصه‌های اساسـی مدیریت شهر است. ارتقای شرایط مدیریت شـهری و بهبود وضعیت شهرداری‌ها، به‌عنوان یکی از اهداف و برنامه‌ها و از عوامـل مـؤثر در بهبـود ادارة شـهرها و عملکرد شهرداری‌ها باید شایان توجـه قـرار گیـرد. برای کمک به پایداری درآمد در شهرداری‌ها می‌توان مواردی همچون توسعه و گسترش نظام تاکسیرانی در سطح شهر به‌منظور ایجاد درآمدهایی مانند عـوارض پروانه تاکســیرانی بــرای شــهرداری، گسترش و توسعة فضاهای ورزشـی و تفریحـی با توجه به فضاهای خالی موجود و بدون استفاده در شهر برای بالابردن سرانه‌های شهری و عوارض ناشی از پروانه کسب اماکن ورزشی و تفریحی و ... را بررسی و اجرا کرد.

ü براساس نتایج حاصل از تکنیک تاپسیس مشخص شد روش «اعانات و دارایی‌هایی که به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرند» در اولویت سوم میان روش‌های تأمین درآمد پایدار شهرداری قرار دارد؛ بنابراین، گفتنی است:

- یکی از ردیف‌های درآمدی که در ایران و سایر کشورها وجود دارد، اعانات و دارایی‌هایی‌اند که به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرند. شهرداری با استفاده از این دارایی‌ها و در قبال ارائه خدمت شهری به دیگر نهادهای دولتی و غیردولتی می‌تواند به‌گونه‌ای عوارض دریافت کند که بهای خدمات شهری در محل ارائه خدمات پرداخت شود و محل مصرف عوارض برای پرداخت‌کنندگان نیز مشخص باشد؛ این امر موجب به وجود آمدن اعتماد عمومی به شهرداری و پرداخت به موقع عوارض و تسهیل در امر تأمین درآمد پایدار شهرداری می‌شود.

ü براساس نتایج حاصل از تکنیک تاپسیس مشخص شد روش «درآمد حاصل از اموال شهرداری» در اولویت چهارم میان روش‌های تأمین درآمد پایدار شهرداری قرار دارد؛ بنابراین، گفتنی است:

- کسب درآمد در شهرداری از اموری است که تأثیر عمده‌ای در ارائه خدمات شهری به شهروندان دارد و اگر شهرداری‌ها درآمد کافی و پایدار نداشته باشند، نمی‌توانند تأسیسات ضروری در شهر ایجاد و اداره کنند. یکی از راههای کسب درآمد پایدار، درآمد حاصل از اموال شهرداری است؛ ازاین‌رو، موارد زیر توصیه می‌شوند: سرمایه‌گذاری در ایجاد تأسیسات تفریحی و مسکونی و گردشگری، تبدیل زمین‌های وقف به زمین‌های قابل کاربرد و استفادة بهینه از اراضی و فضاهای شهری که در اختیار شهرداری‌ها قرار دارد و سبب ایجاد درآمد برای شهرداری‌ها می‌شود.

¹ sullivan

[2] Jacobs

[3] Gholizadeh & aminirad

[4] Cigu & Romania

[5]

[6]

[7]

مراجع

آیت‌الهی، علیرضا (1387). «تأمین مالی شهرداری‌های فرانسه»، چکیده همایش مالیه شهرداری‌ها، انتشارات شهرداری تهران، معاونت مالی و اداری.

طرح جامع درآمدهای پایدار و سایر منابع مالی شهرداری تهران (1386). معاونت مالی و اداری اداره کل تشخیص و وصول درآمد، مصوبه شصت و چهارمین، شصت و ششمین و شصت و هشتمین جلسات رسمی - علنی فوق‌العاده و عادی شورای اسلامی شهر تهران (دور سوم).

اسکندری ثانی، محمد و همکاران (1396). بررسی راهکارهای تأمین منابع مالی پایدار در شهرداری‌های کوچک، نمونه موردی: شهر سه قلعه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام‌نور استان خراسان جنوبی، مرکز پیام‌نور فردوس.

پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری همدان (1395). درآمدهای پایدار مقدمه‌ای بر توسعه پایدار شهری، تاریخ انتشار 31/3/1395، از سایت http://news.hamedan.ir/

حق‌بیان، رسول (1396). «تأمین درآمد پایدار شهرداری‌ها؛ شناسایی اصول و الزامات اساسی در راستای بهره‌گیری در شهرهای ایران»، اولین کنگره بین‌المللی پژوهش‌های علوم میان‌رشته‌ای در شهرسازی و معماری.

خان‌محمدی، عصمت (1396). «اقتصاد مقاومتی راهبرد پایدارسازی نظام درآمدی و تأمین منابع مالی شهرداری‌ها (مطالعه موردی: منطقه 20 تهران)»، پنجمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، تهران: دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی.

دانش جعفری، داود و همکاران (1393). «ارزیابی پایداری منابع مالی و درآمدی شهرداری تهران»، مجله اقتصاد و مدیریت شهری، دوره 2، شماره 7، 34-15.

سیف‌اله، مراد و همکاران (1393). «طراحی و تبیین نظام مدیریت مالیات محلی با رویکرد اسلامی (شهرداری تهران)»، مدیریت اسلامی، سال 22، شماره 2، 183-151.

معزی مقدم، حسین (1381). «شیوه‌های تأمین منابع درآمدی شهرداری‌ها در ایران»، فصلنامه بررسی‌های اقتصادی، دوره 3، شماره 3، 7.

مسگری، سمیه و همکاران (1397). «بررسی عوامل موثر بر درآمد شهرداری‌ها و ارائه راهبردهای مناسب به‌منظور ایجاد درآمد پایدار»، تحقیقات جغرافیایی، دوره 33، شماره 2، 89-73.

نجاتی، حسینی (1381). برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مسائل نظری و چالش‌های تجربی، تهران: مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری، انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور.

Cigu, E., & Romania, I. (2014). 'An aproach of local financial autonomy and implication over sustainable development in the knowledge society'. Journal of PublicAdministration, Finance and Law 6: 44-53.

Gholizadeh, A. A., & Aminirad, M. (2018). 'Determining the Optimal Structure of Tehran Municipality Income Basis Based on Risk and Returns', Journal of Urban Economics and Management 6: 81-95.

Http://news.hamedan.ir/

Jacobs, N. P. (2019). Local government revenue enhancement: a case study of Umsobomvu Local Municipality (Doctoral dissertation, Stellenbosch: Stellenbosch University).‏

Malek zadeh, G., kazemi, M., & Lagzian, M. (2014). 'Organizational Intelligence: Designing a Hierarchy Model for Iranian State Universities with a Demetal Appoach, Transformation Management Research 5 (10): 94-124.

Shah, A. (2004). 'Fiscal Decentralization in Developing and Transition Economies: Progress, Problems, and the Promise'.Policy Research Working Paper, WorldBank, publication 3282(3282): 1-45.

Shah, A. (2010). 'Fiscal Decentralization in Developing and Transition Economies: Progress, Problems, and the Promise'. Policy Research Working Paper, WorldBank, publication 3282 (3282): 1-45.

Shouri, M., & Noahdi, R. (2018). 'Sustainable Income Sources for Municipalities in Iran', Geography and human relationship 1 (3): 325-34.

Sullivan, A. (2003). Urban conomic (5th ed), Mc Graw-Hill Higher Education.

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 2,504

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 768

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

شناسایی و رتبه‌بندی مهم‌ترین روش‌های تأمین درآمدی پایدار شهرداری با استفاده از فنون MCDM (مطالعة موردی: شهرداری همدان)