تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,674 |
تعداد مقالات | 13,669 |
تعداد مشاهده مقاله | 31,674,519 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,510,837 |
سنگشناسی، زمینشیمی و خاستگاه دایکهای داسیتوییدی میرآباد جنوب زاهدان (جنوبخاوری ایران) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پترولوژی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 4، دوره 10، شماره 4 - شماره پیاپی 40، اسفند 1398، صفحه 67-82 اصل مقاله (2 M) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ijp.2020.121877.1164 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
حبیب بیابانگرد* 1؛ ساسان باقری2؛ سهیلا ویسی نسب1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1گروه زمین شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده علوم، زاهدان، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2زمین شناسی،دانشکده علوم، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
دایکهای داسیتوییدی میرآباد، در استان سیستان و بلوچستان، در پهنة جوشخوردة سیستان و جنوب شهر زاهدان، در نزدیکی روستای میرآباد برونزد دارند. سنگ میزبان این دایکها مجموعههای فلیشی ائوسن و آمیزة رنگین افیولیتی کرتاسه است. ترکیب سنگشناختی این دایکها بیشتر داسیتوییدی است و از کانیهای پلاژیوکلاز، کوارتز، هورنبلند و بیوتیت ساخته شدهاند. بافت غالب این سنگها پورفیری است. این دایکها مرز مشخصی با سنگهای میزبان نشان میدهند و گاه انکلاوهای متاپلیتی دارند. سرشت آنها کالکآلکالن و متاآلومین است و خاستگاه آذرین (I) دارند. از عنصرهای LREE و LIL غنیشدگی و از عنصرهای HREE و HFS تهیشدگی نشان میدهند. نبود آنومالی مشخص در عنصر یوروپیم، چهبسا نشاندهندة شرایط اکسیدان ماگمای سازندة آنهاست. روندهای مشابه REE و نمودارهای عنکبوتی این دایکها خاستگاه یکنواخت و همانند آنها را نشان میدهد. نمودارهای تکتونوماگمایی نشاندهندة وابستگی این دایکها به پهنههای فرورانشی است. برپایة نمودار Ta/Yb دربرابر Th/Yb گمان میرود که ماگمای سازندة این دایکها از گوة گوشتهای بالای تختة فرورو که معمولاً تحتتأثیر سیالهای آزادشده از تختة فرورو و عنصرهای موجود در آن (مانند: سیلیسیم، پتاسیم و سدیم) قرار میگیرند، چنین ماگماهایی را پدید میآورند. پس پیدایش این دایکها همزمان با ماگماتیسم و فرورانش پوستة اقیانوسی نئوتتیس بین بلوکهای لوت و افغان روی داده است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
دایکهای داسیتوییدی؛ پهنة جوشخوردة سیستان؛ برخوردی؛ میرآباد؛ زاهدان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
دایکها، سنگهای آذرین صفحهمانند ماگمایی هستند که لایهبندی و یا فولیاسیون سنگهای میزبان را با زاویه قطع میکنند (Irene and Raposo, 2020; Emerman and Marret 1990). دایکها معمولاً بهصورت گروهی (Swarm) با ستبرای متفاوت (از چند سانتیمتر تا چندین متر) و درازای متغیر (از چند متر تا چند ده کیلومتر) هستند (Hastie et al., 2014). دایکها بهصورت مستمر و آهسته (برای نمونه، مقیاس زمانی کمتر از 100 میلیون سال) در پوسته جایگیری میکنند (Petfor et al., 2000). در دایکهای نزدیک به سطح، مدت انجماد کامل ماگما چند روز و در دایکهای ژرف، به چند صد سال میرسد (Chenet and Grapes, 2007). ترکیب سنگشناسی دایکها از بازیک تا اسیدی است. این سنگها در بیشتر پهنههای ساختاری ایران در زمانهای گوناگون دیده میشوند. در پهنة جوشخوردة سیستان دایکهای فراوانی دیده میشوند که دایکهای لامپروفیری، دیابازی، حد واسط و اسیدی از مهمترین آنها بهشمار میروند (Sadeghian and Valizadeh, 1996). Sadeghian (2004)، با بررسی سنگنگاری و فابریک سیلهای درون گرانیتویید زاهدان نشان دادند آنها از نوع دایکها و سیلهای همزمان با ماگماتیسم (synplutonic) هستند؛ اما Kord و همکاران، (2004) آنها را دایک با سرشت آلکالن و کالکآلکالن و در ردة سنگهای آذرین پتاسیم متوسط تا پتاسیم بالا دانستهاند. Kananian و همکاران (2006)، پیدایش دستههای موازی دایک با ترکیب حد واسط تا اسیدی درون تودة لخشک را مرتبط با فرورانش پوستة اقیانوسی جوان سیستان به زیر بلوک افغان میدانند. به باور Farrokhnejad و Ahmadi (2011)، دایکهای لامپروفیری کمپلکس لار دربردارندة شماری زینولیت الترامافیک با بافت پورفیری همساندانه هستند. تا کنون دربارة دایکهای منطقه میرآباد بررسی زمینشناسی دقیقی انجام نشده است. تنها در ﻧﻘﺸﻪﻫﺎی زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ 1:250000 ﺧﺎش (Ghandchi and Afsharian, 1994) و 1:100000 نوکآباد (تهیهشده بهدست Sahandi و Afsharian (1984)) از آنها یاد شده است. در این نقشهها، ترکیب آنها را دیوریتی دانستهاند. این پژوهش از نخستین بررسی های سنگشناختی روی این دایکها بهشمار میرود و در آن تلاش شده است ویژگیهای سنگشناسی، زمینشیمی و خاستگاه آنها شناخته شود.
روش انجام پژوهش در این پژوهش، با انجام چند دوره بازدیدهای صحرایی از همة دایکها و سنگهای میزبان، شمار 80 مقطع نازک تهیه و با میکروسکوپ پلاریزان المپوس مدل BX51P در دانشگاه سیستان و بلوچستان بررسی شدند. سپس شمار 10 نمونة سالم و بیدگرسانی برگزیده و برای انجام تجزیة شیمیایی به آزمایشگاه زرآزمای ماهان درکرمان فرستاده شدند. در این آزمایشگاه عنصرهای اصلی با استفاده از روش XRF و عنصرهای کمیاب با استفاده از ICP-MS تجزیه شدند. دادههای بهدستآمده از تجزیه در جدول 1 آورده شدهاند. همچنین، شمار 2 نمونه نیز برای ارزیابی دقت و صحت دادهها، بهطور تکراری تجزیه شدهاند. دقت محاسبهشده برای عنصرهای اصلی برابربا 06/0 درصد و برای عنصرهای کمیاب برابربا 5/6 درصد است. در رسم نمودارها از نرمافزارهای CorelDraw و GCDkit بهره گرفته شد. نقشة زمینشناسی منطقه نیز با نرمافزار ArcGIS10.7.1 تهیه شد.
جدول 1- دادههای خام تجزیة نمونههای دایکهای داسیتوییدی میرآباد (عنصرهای اصلی به روش XRF و برپایة درصدوزنی و عنصرهای فرعی و کمیاب به روش ICPMS و برپایة ppm بهدستآورده شدهاند)
زمینشناسی منطقه میرآباد در پهنة جوشخوردة سیستان (Tirrul et al., 1983) جای دارد (شکلهای 1- A و 1- B). در این پهنه، مجموعهای از سنگهای افیولیتی کرتاسة پسین، فلیشهای ائوسن و رخنمونهای از سنگهای آذرین درونی و بیرونی اُلیگومیوسن دیده میشوند که بیشترشان گسلخورده هستند ( Tirrul et al., 1983; Walker et al., 2009; Pang et al., 2012, 2013; Kheirkhah et al., 2015; Camp and Griffis, 1982). مجموعههای افیولیتی کرتاسه پسین از کهنترین سنگها در منطقه میرآباد بهشمار میروند. بیشتر این سنگها سرپانتینیتی و خُرد شدهاند، نهشتههای فلیشی ائوسن دربردارندة شیل، ماسهسنگ، سیلتستون، مارن، سنگهای آهکی و سنگهای نیمهآتشفشانی هستند. واحد فلیشی گسترهترین واحد در منطقه و میزبان دایکها است. دایکهای منطقه ترکیب سنگشناسی داسیتی تا آندزیتی دارند و روندهای غالب شمالخاوری- جنوبباختری دارند. در بخش جنوبخاوری منطقه، این دایکها روند شمالباختری- جنوبخاوری نشان میدهند. نقشة زمینشناسی این منطقه با مقیاس 1:20000 در محیط نرمافزار GIS و برپایة بازدیدهای صحرایی، تصویرهای ماهوارهای، نقشههای زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ 1:250000 ﺧﺎش (Ghandchi and Afsharian, 1994) و 1:100000 نوکآباد (تهیهشده بهدست Sahandi و Afsharian (1984) تهیه شد (شکل 2).
شکل 1- A) واحدهای اصلی تکتونواستراتیگرافی ایران (Stӧcklin, 1974) (Al: پهنة البرز؛ UDB: کمربند ارومیه- دختر؛ SSZ: پهنة سنندج- سیرجان؛ Za: پهنة زاگرس؛ Mp: پهنة مکران؛ Lu: بلوک لوت؛ Tb: بلوک طبس؛ Yz: پهنة یزد؛ Kd: پهنة کپهداغ؛ Gb: کویر بزرگ؛ Al: پهنة البرز؛ Pb: پهنة پشتبادام؛ AJT: پهنة انارک- جندق؛ EIR: پهنة خاور ایران)؛ B) پهنههای ساختاری خاور ایران، اصلاح شده پس از Ghodsi و همکاران (2016) (Tf: تفتان؛ Bz: بزمان؛ Ks: کوهسلطان؛ BGC: گرانیت کالکآلکالن بزمان)
شکل 2- نقشة زمینشناسی منطقه، بازترسیمشده در محیط GIS و برپایة ﻧﻘشة زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ 1:100000 نوکآباد (Sahandi and Afsharian, 1984)
در مجموعههای افیولیتی کرتاسه پسین، هارزبورژیتهای سرپانتینیتیشده (شکل 3- A)، اسپیلیتها و به مقدار کم، بازالتهای بالشی از کهنترین گروههاید سنگی منطقه بهشمار میروند. این سنگها بیشتر در بخشهای مرکزی منطقه دیده میشوند (شکل 2). واحدهای فلیشی معمولاً به رنگ تیره هستند و بلندترین ارتفاعات منطقه را دربر میگیرند. آنها عموماً چینخورده هستند و تناوبی از شیل و ماسهسنگ دارند (شکل 3- B). این گروههای سنگی در برخی بخشها تا درجة کم دگرگون شدهاند و با اسلیت و فیلیت جایگزین شدهاند. در منطقه میرآباد، دایکها معمولاً بهصورت متقاطع هستند، هرچند روندهای شمالخاوری- جنوبباختری فراوانتر هستند (شکل 3- C). همچنین، معمولاً شیبهای متفاوتی دارند. بیشتر این دایکها با مجموعههای فلیشی چین خوردهاند و نسبت به فلیشها شگستگیهای فراوانتری دارند. دایکهای منطقه به درازای نزدیک به 10 کیلومتر و ستبرای میانگین 5 متر هستند. در نمونههای صحراییِ این سنگها، کانیهای پلاژیوکلاز و گاه هورنبلند یا بیوتیت دیده میشود. در برخی بخشها، تکههایی از سنگهای میزبان (بهصورت انکلاو) در دایکها دیده میشود. بیشتر انکلاوها متاپلیتی هستند و دربردارندة بهترتیب سه بخشِ متاپلیتی، سورومیکاسه و هورنفلسیشده هستند (شکل 3- D). بخشهای حاشیة انکلاوها بیشتر هورنفلسی و بخشهای درونی آنها کمتر دگرگون شدهاند.
شکل 3- تصویرهای صحرایی از: A) واحدهای الترامافیک که بیشتر ترکیب هارزبورژیت سرپانتینیتیشده دارند؛ B) واحدهای فلیشی منطقه با ترکیب بیشتر شیل و ماسهسنگ؛ C) دایکهای آندزیتی و داسیتی درون واحدهای فلیشی منطقه؛ D) نمایی نزدیک از انکلاوهای متاپلیتی در دایکها (با سه بخش بهترتیب: (1) متاپلیتی، (2) بخش سورومیکاسه (بخشی از متاپلیت است)، (3) بخش هورنفلسیشده
سنگنگاری برپایة بررسیهای سنگنگاری، ترکیب سنگشناختی دایکهای میرآباد بیشتر داسیت، آندزیت و به مقدار کم تراکیآندزیت و ریوداسیت است و بیشتر آنها از کانیهای پلاژیوکلاز، کوارتز، بیوتیت و هورنبلند ساخته شدهاند. آندزیتها: در نمونة دستی به رنگ خاکستری تیره هستند و بافت غالب پورفیری نشان میدهند. این سنگها دربردارندة کانیهای پلاژیوکلاز (50 تا 70 درصدحجمی) با منطقه بندی و به دو صورت درشتبلور و ریزبلور در زمینه هستند. بلورهای درشت به اندازة 1 تا 6 میلیمتر و تختهایشکل، نیمهشکلدار با ماکل پلیسینتتیک، آلبیتی و پریکلین هستند (شکل 4- A). ریزبلورهای سازندۀ زمینه نیز به اندازة 2/1 میلیمتر هستند. برپایة زاویۀ خاموشیِ 10 تا 26 درجه، این کانیها از نوع آندزین- الیگوکلاز هستند. بیوتیت و هورنبلند (10 تا 15 درصدحجمی)، نیمهشکلدار و در بیشتر موارد در پی رویداد دگرسانی، به کانیهای ثانویهای مانند کلریت، اپیدوت و کانیهای کدر تجزیه شدهاند (شکل 4- B). کوارتز (10 درصدحجمی)، بهصورت بیشکل در زمینه سنگ و یا درشتبلور بهصورت انحلال و با طرح خلیجی دیده میشود (شکل 4- B). تراکیآندزیتها: ترکیب کانیشناختی این سنگها همانند آندزیتهاست؛ اما این سنگها بافت جریانی (تراکیتی) نشان میدهند (شکل 4- C).
شکل 4- تصویرهای میکروسکوپی (در XPL) از دایکهای میرآباد: A) کانیهای پلاژیوکلاز با ماکل پلیسنتتیک و کلسیت های ثانویه در دایک آندزیتی؛ B) کانیهای کوارتز خلیجی، پلاژیوکلاز و و کلریتی که جانشین هورنبلند شده است در داسیت؛ C) درشتبلورهای پلاژیوکلاز شکلدار با منطقهبندی و هورنبلندهای شکلدار در تراکیآندزیت؛ D) کانیهای درشت کوارتز با خلیج خوردگی و پلاژیوکلاز با منطقهبندی و بافت غربالی در دایک داسیتوییدی (نام اختصاری کانیها برگرفته از Whitney و Evans (2010): Pl: پلاژیوکلاز؛ Qz: کوارتز، Hbl: هورنبلند؛ Cc: کلسیت؛ Chl: کلریت)
داسیتها: در نمونة دستی، این سنگها به رنگ خاکستری روشن دیده میشوند و در مقاطع میکروسکوپی، کانیهای پلاژیوکلاز، هورنبلند و کوارتز دارند. پلاژیوکلازها (50 تا 60 درصدحجمی)، به دو صورت درشتبلور در اندازۀ میانگین 1 تا 6 میلیمتر، تختهایشکل و ریزبلورهای سازندۀ زمینه به اندازة میانگین 2/0-1/0 میلیمتر هستند. درشتبلورهای پلاژیوکلاز در این سنگها منطقهبندی و بافت غربالی دارند (شکل 4- D). کلسیت و سریسیت محصول دگرسانی این کانیها هستند. هورنبلند با درصدحجمی تا 10 درصدحجمی و اندازۀ 5/0 میلیمتر در این سنگها دیده میشود. این کانی بهصورت شکلدار تا نیمهشکلدار دیده میشود و بیشتر به کانیهای ثانویهای مانند کلسیت و کانیهای کدر دگرسان شده است. کوارتزهای دیدهشده در این سنگها بیشکل هستند و بیشترشان خلیج خوردگی دارند (شکل 4- D). در برخی از این سنگها، مقدار این کانی فراوان است؛ بهگونهایکه سنگ را میتوان «ریوداسیت» نامید.
زمینشیمی در نمودار ردهبندی شیمیایی سنگهای آذرین (TAS)، ترکیب شیمیایی دایکها در محدودة سنگهای آندزیتی و سری ماگمایی سابآلکالن (شکل 5) و در نمودار تعیین سری ماگمایی (AFM)، در سری ماگمایی کالکآلکالن جای میگیرد (شکل 6). در نمودار اندیس آلومینیم (Shand, 1943)، دایکهای بررسیشده بیشتر متاآلومینوس هستند و تنها 2 نمونة آنها کمی به پرآلومینوس گرایش دارند (شکل 7)؛ آن هم شاید پیامد دگرسانی این نمونهها باشد.
شکل 5- ترکیب شیمیایی دایکهای داسیتوییدی میرآباد روی نمودار ردهبندی سنگهای آذرین (Middlemost, 1994)
الگوی عنصرهای خاکی کمیاب بهنجارشده به ترکیب کندریت (Thompson, 1982) برای این نمونهها در شکل 8 آورده شده است. عنصرهای خاکی کمیاب سبک (LREE) با شیب کمابیش تند و کاهنده تا 10 برابر مقادیر اولیهشان به ترکیب کندریت غنیشدگی نشان میدهند. عنصرهای خاکی کمیاب سنگین (HREE) نیز غنیشدگی ضعیف و الگوی موازی و کمابیش مسطح را نشان میدهند (شکل 8).
شکل 8- ترکیب شیمیایی دایکهای داسیتوییدی میرآباد در نمودار عنکبوتی عنصرهای خاکی کمیاب بهنجارشده به ترکیب کندریت (Thompson, 1982) (نماد نمونهها همانند شکل 5 است)
الگوی همروند نمونهها نسبت بههم شاید نشاندهندة خاستگاه یکسان (Wilson, 1980) برای سنگهای منطقه باشد. آنومالی مثبت و قوی Pb و Cs (شکل 9) چهبسا پیامد آلایش است (Wilson, 1989). این ویژگیِ سنگهای بررسیشده شاید پیامد آلایش با پوسته (حضور انکلاوهای متاپلیتی) باشد. توقف کوتاهمدت ماگما و حتی گذر ماگما از پوستة قارهای بههمراه سیالهای درونقارهای و هضم مواد پوستهای بهدست ماگما اینگونه ناهنجاریها را به دنبال دارد (Wayer et al., 2003; Wang et al., 2003).
شکل 9- ترکیب شیمیایی دایکهای داسیتوییدی میرآباد روی نمودار عنکبوتی بهنجارشده به ترکیب گوشتۀ اولیه (Pearce, 1983) (نماد نمونهها همانند شکل 5 است)
به باور Kurt و همکاران (2008)، تهیشدگی از Nb و غنیشدگی از LILE و LREE پیامد غنیشدگی ماگماهای برخاسته از گوشته (سیالهای فرورانشی) و یا آلایش پوستهای هستند. این تغییرات که بهخوبی در شکلهای 8 و 9 دیده میشوند، از ویژگیهای پهنههای فرورانش هستند و در پی نبود تحرک و بجاماندن آنها در تختة فرورو (subducting slab) روی دادهاند؛ بهگونهایکه این عنصرها به سیالهای آزادشده از تخته وارد نمی شوند (Avanzinelli et al., 2009; Wilson, 1989; Rollinson, 1993). در هنگامِ دگرگونی و آبزدایی پوستۀ اقیانوسی فرورو در پهنههای فرورانش و در پایان، ذوببخشی صفحۀ فرورو، این عنصرهای کم تحرک در فازهای دیرگدازِ تفالۀ دیرگداز (مانند: تیتانیت، ایلمنیت، روتیل، اسفن، آپاتیت و زیرکن) یهجای میمانند؛ زیرا عنصرهای یادشده در این فازها بسیار سازگار هستند (Hawkesworth et al., 1991; Khan et al., 1993; Castillo et al., 2006). تمرکز عنصرها در بخش پوستهای بسیار اندک است. پس مشارکت پوستهای در پیدایش سنگهای جداشده از خاستگاه گوشتهای نیز آنومالی منفی این عنصرها در نمونهها را پدید میآورد. در کل، عنصرهای HFS نسبت به عنصرهای LIL تهیشدگی نشان میدهند (شکلهای 8 و 9). یکی از دلایل این تهیشدگی در عنصرهای HFS، نامحلولبودن این عنصرها در آب است؛ ازاینرو، توانایی انتقال بههمراه سیالهای پدیدآمده از آبزدایی سنگکرة اقیانوسی به گوة گوشتهای را ندارند (Tatsumi et al., 1986; Keppler, 1996; Munker et al., 2004). همچنین، تهیشدگی از عنصرهای HFS نسبت به عنصرهای LIL چهبسا در پی آلودگی با پوستۀ قارهای نیز پدید میآید (Parat et al., 2005). ازاینرو، ماگمای سازندۀ این سنگها پس از پیدایش، دچار تحولات ماگمایی و آلایش پوستهای شده است.
بحث نمودار شناسایی محیطهای تکتونوماگمایی (شکل 10- A) که دو محیط درونصفحهای و کمانی را از هم جدا میکند، بیشتر برای سنگهای با طبیعت آتشفشانی شوشونیتی بهکار برده میشود؛ اما از آن برای سنگهای آتشفشانی حد واسط نیز بهره گرفته شده است. سنگهای بررسیشده در این نمودار در گسترة سنگهای کمانی جای میگیرند. Pearce و همکاران (1984) نمودار Y دربرابر Nb را بیشتر برای شناسایی پهنة زمینساختی پیدایش گرانیتها پیشنهاد کردهاند؛ اما Garcia و همکاران (2008) این نمودار را برای سنگهای آتشفشانی فلسیک و حد واسط نیز بهکار برده است. در این نمودار، نمونهها در محدودۀ کمان آتشفشانی و همزمان با برخورد جای میگیرند (شکل 10- B).
شکل 10- ترکیب شیمیایی دایکهای داسیتوییدی میرآباد روی: A) نمودار درصدوزنی Al2O3 دربرابر TiO2 (Muller and Groves, 1992)؛ B) نمودار Nb دربرابر Y (برپایة ppm) (Pearce et al., 1984) (WPG: گرانیتهای درونقاره؛ ORG: گرانیتهای پهنههای کوهزایی؛ VAG+Syn COLG: گرانیتهای پهنههای کمانی و همزمان با برخورد) (نماد نمونهها همانند شکل 5 است)
نمودار Ta/Yb دربرابر Th/Yb (Pearce, 1996; Wilson, 2007) برای بررسی نقش فرایند متاسوماتیسم در تحول سنگهای آتشفشانی بهکار برده میشود. معمولاً نسبتهای Th/Yb و Ta/Yb تحتتأثیر جدایش بلورین یا ذوببخشی (که در آن پیروکسن و فلدسپارها بهصورت فازهای اصلی با بجامانده هستند) قرار نمیگیرند (Wilson, 2007). ازاینرو، فراوانی این عنصرها ترکیب سنگ خاستگاه ماگما یا هضم سنگهای پوسته بهدست ماگما یا متاسوماتیسم ناحیه خاستگاه که با فرایندهای فرورانش انجام میشود را نشان میدهد (Pearce, 1983; Wilson, 1980). همانگونهکه در شکل 11- A دیده میشود، نمونهها در روند غنیشدگی با روند متاسوماتیسم خاستگاه گوشتهای و آلایش پوستهای جای میگیرند. پس گمان میرود شاید سیالهای برخاسته از تختة فرورو (اقیانوس نئوتتیس) و آلایش پوستة قارهای در تحول سنگهای منطقه نقش داشتهاند. برای شناخت نقش مؤلفه های پوستهای در تحولات ماگمایی، نمودار Ce دربرابر Ce/Yb (Liu and Shang, 2014) بهکار برده شده است. در این نمودار، نسبت با افزایش Ce، مقدار Ce/Yb در سنگ افزایش مییابد. این ویژگی نشانة تأثیر مؤلفههای پوستهای در سنگهای منطقه است (شکل 11- B). همچنین، در نمودار Nb/Y دربرابر Rb/Y (شکل 11- C)، نمونهها بالای خط Y/Rb=1 جای میگیرند. این ویژگی نشاندهندة آلودگی پوستهای است. ازاینرو، گمان میرود مؤلفههای پوستهای در پیدایش و تحول ماگما دخالت داشتهاند. پس چهبسا پیدایش این دایکها پیامد فرورانش پوستة اقیانوسی نئوتتیس (اقیانوس سیستان) به زیر بلوک افغان و همزمان با ماگماتیسم باشد.
شکل 11- ترکیب شیمیایی دایکهای داسیتوییدی میرآباد روی: A) نمودار Ta/Yb دربرابر Th/Yb (Pearce, 1996)؛ B) نمودار Ce دربرابر Ce/Yb (Liu and Shang., 2014)؛ C) نمودار Nb/Y دربرابر Rb/Y (Temel et al., 1998) (نماد نمونهها همانند شکل 5 است)
برداشت در این نوشتار، سنگشناسی، زمینشیمیایی و خاستگاه دایکهای داسیتوییدی منطقه میرآباد ارزیابی و بررسی شد. از دیدگاه سنگشناسی، این دایکها بیشتر ترکیب آندزیتی و داسیتی دارند و بیشترشان متاآلومین و کالکآلکالن هستند. برپایة دادههای زمینشیمیایی مانند غنیشدگی از عنصرهای LREE نسبت به HREE، آنومالی منفی شاخص Nb و غنیشدگی از عنصرهای LIL، اینگونه تعمیم داده میشود که ماگمای سازندة دایکهای منطقه میرآباد به پهنههای فرورانشی وابسته است. نمودار Ce دربرابر Ce/Yb، غنیشدگی چشمگیر Pb و داشتن انکلاوهای متاپلیتی نشاندهندة نقش آلایش پوستهای هنگام پیدایش ماگمایی سازندة این دایکها هستند. برپایة آنچه دربارة این دایکها گفته شد، گمان میرود ماگمای سازندة این دایکها از گوة گوشتهای بالای تختة فرورو که معمولاً تحتتأثیر سیالهای آزادشده از تختة فرورو و عنصرهای موجود در آن (مانند: سیلیسیم، پتاسیم و سدیم) قرار میگیرند، چنین ماگماهایی را پدید میآورند. پس پیدایش این دایکها همزمان با ماگماتیسم و فرورانش پوستة اقیانوسی نئوتتیس میان بلوکهای لوت و افغان روی داده است.
سپاسگزاری نگارندگان مقاله از معاونت پژوهشی دانشگاه سیستان و بلوچستان برای پشتیبانیهای مالی و معنوی و داوران گرامی که برای بررسی این نوشتار وقت گذاشتند، بسیار سپاسگزارند.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Avanzinelli, R., Lustrino, M., Mattei, M., Melluso, L. and Conticelli S. (2009) Potassic and ultrapotassic magmatism in the circum-Tyrrhenian region: Significance of carbonated politic vs. politic sediment recycling at destructive plate margine. Lithos 113(5): 213-227. Camp, V. E. and Griffis, R. J. (1982) Character, genesis and tectonic setting of igneous rocks in the Sistan suture zone, eastern Iran. Lithos 15(3): 221-239. Castillo, P. R., Rigby, S. J. and Solidum, R. U. (2006) Origin of high field strength element enrichment in volcanic arcs: geochemical evidence from the Sulu Arc, Southern Philippines. Lithos 9(4): 271-288. Emerman, S. H. and Marret, R. (1990) Why dikes? Geology 18(1): 231-233. Farrokhnejad, M. and Ahmadi, A. (2011) Petrography and Mineralogy of Ultramafic Xenoliths of the Lar Complex, Zahedan, Eastern Iran. 15th Iranian Geological Society Conference, Tehran, Kharazmi University, Tehran, Iran (in Persian). Garcia, T. S., Quesada, C., Bellido, F., Dunning, G. R. and Tanago, J. G. (2008) Two-step magma flooding of the upper crust during rifting: The early Paleozoic of the Ossa Morena zone (SW Iberia), Tectonophysics 461 (4), 72-90. Ghandchi, M. R. and Afsharian, A. (1994) Geological map Khash quadrangle (1: 250000). Geological Survey of Iran, Tehran, Iran. Ghodsi, R., Boomari, M., Bagheri, S. (2016) Geochemistry zircon U-Pb age and tectonic constraints on the Bazman granitoid complex, southeast Iran. Turkish Journal of Earh Sciences 25: 311-340. Hastie, W. W., Watkeys, M. K. and Aubourg, C. (2014) Magma flow in dyke swarms of the Karoo LIP: Implications for the mantle plume hypothesis. Gondwana Research 25: 736-755. Hawkesworth, C. J., Hergt, J. M., Ellam, R. M. and McDermott, F. (1991) Element fluxes associated with subduction related magmatism. Philosophical Transactions of the Royal Society of London 335(3): 393-405. Irene, M. and Raposo, B. (2020) Emplacement of dike swarms from the island of Ilhabela (SE Brazil) and its relationship with the South Atlantic Ocean opening revealed by magnetic fabrics. Physics of the Earth and Planetary Interiors 301(1): 3-72. Irvine, T. N. and Baragar, W. R. A. (1971) Aguide to the chemical classification of the common rock. Canadian Journal of Earth Sciences 8(5): 523-548. Kananian, A., Rezaei Kohkhaei, M. and Ismaili, M. (2006) Lithology and tectonic location of the Lakhshak Granite pluton, North-west of Zahedan. Iranian Journal of Earth Sciences 65: 126-143. Keppler, H. (1996) Constraints from partitioning experiments on the composition of subduction zone fluids. Nature 380(4): 237-240. Khan, M. A., Jan, Q. M. and Weaver, B. L. (1993) Evolution of the lower arc crust in Kohistan, N. Pakistan: temporal arc magmatism through early, mature and intra arc rift stages. In: Himalayan Tectonics (Eds. Treloar, P. J. and Searle, M. P.) 74(1): 123–128. Geolgical Society of London, UK. Kheirkhah, M., Neill, M. I. and Allen, M. B. (2015) Petrogenesis of OIB-like basaltic volcanic rocks in a continental collision zone: Late Cenozoic magmatism of Eastern Iran. Journal of Asian Earth Sciences 106: 19–33. Kord, M., Ghasemi, H. and Sadeghian, M. (2004) Petrography, geochemistry and petrology of dykes in Zahedan granitoid pluton, 8th Iranian Geological Society Conference, Shahroud University, Shahroud, Iran. Kurt, H., Asan, K. and Ruffet, G. (2008) The relationship between collision-related calcalkaline, andwithinplate alkaline volcanism in the Karacadag Area (KonyaTurkiye, Central Anatolia). Chemie der Erde 68: 155–1766. Middlemost, E. A. K. (1994) Naming materials in the magma/igneous rock system. Earth Science Reviews 37: 215–224. Muller, D. and Groves, D. L. (1997) Potassic igneous rocks and associated Gold-copper Mineralization. Second Updated and Enlarged Edition Springer. Munker, C., Worner, G., Yogodzinski, G. and Churikova, T. (2004) Behaviour of high field strength elements in subduction zones: constraints from Kamchatka-Aleutian arc lavas. Earth and Planetary Science Letters 224: 275–293. Pang, K. N., Chung, S. L., Zarrinkoub, M. H., Khatib, M. M., Mohammadi, S. S., Chiu, H. Y., Chu, C. H., Lee, H. Y. and Lo, C. H. (2013) Eocene–Oligocene post-collisional magmatism in the Lut–Sistan region, eastern Iran: Magma genesis and tectonic implications. Lithos 180-181: 234-251. Pang, K. N., Chung, S. L., Zarrinkoub, M. H., Mohammadi, S. S., Yang, H. M., Chu, C. H., Lee, H. Y. and Lo, C. H. (2012) Age, geochemical characteristics and petrogenesis of late Cenozoic intraplate alkali basalts in the Lut–Sistan region, eastern Iran. Chemical Geology 306-307: 35-40. Parat, F., Michael, A., Dungan, and Peter, W. and Lipman, M. (2005) Contemporaneous Trachyandesitic and Calc-alkaline Volcanism of the Huerto Andesite, San Juan Volcanic Field, Colorado, USA. Journal of Petrology 45(46): 859-891. Pearce, J, A. (1996) A user's guide to basalt discrimination diagrams. In: Trace element geochemistry of volcanic rocks: applications for massive sulphide exploration (Ed. Wyman, D. A.) Short Course Notes, 4(12): 79-113. Geological Association of Canada. Pearce, J. A. (1983) Role of the Sub-Continental Lithosphere in Magma Genesis at Active Continental Margins. In: continental basalts and mantle xenoliths (Eds. Hawkesworth, C. J. and Norry, M. J.) 230-249. Shiva, Nantwich. Pearce, J. A., Harris, N. B. W. and Tindle, A. G. (1984) Trace element discrimination diagram for the tectonic interpretation of granitic rockes. Journal of Petroliuom 18(25): 956-980. Petfor, N., Crunden, A. R., McCaftrey, K. J. W. and Vigneresse, J. L. (2000) Granite magma formation, transport and emplacement in the Earth's crust. Nature 408: 669-673. Rollinson, H. R. (1993) Using geochemical data: Evolution, Presentation, interpretation. Longman, Singapore. Sadeghian, M. (2004) Magmatism, metallogeny and the mechanism of Zahedan granitoid replacement. M. Sc. Thesis, University of Tehran, Tehran, Iran (In Persian). Sadeghian, M. and Valizadeh, M. (1996) Petrogenesis of the Alvand granitoid pluton. Iranian Journal of Geoscience 5(19): 14-31 (in Persian). Sahandi, M. R. and Afsharian, F. (1984) Geological map of Nokabad quadrangle (1:100,000). Geological Survey of Iran, Tehran, Iran. Shand, S. J. (1943) Eruptive rocks, their genesis, composition, classification, and their relations to ore - deposits. John Wiley & Sons Inc., New York, US. Stӧcklin, J. (1974) Possible ancient continental margins in Iran. In: The geology of continental margins (Eds. Burke, C. A. and Drake, C. L.) 16: 873–887. Springer, NewYork, US. Tatsumi, Y., Hamilton, D. L. and Nesbitt, R. W. (1986) Chemical characteristics of fluid plase released from a subducted lithosphere and origin of arc magmas: evidence from high- pressure experiments and natural rocks. Journal of Volcanology and Geothermal Research 29(7): 293-310. Temel, A., Gündoğdu M, N. and Gourgaud A. (1998) Petrological and geochemical characteristics of Cenozoic High-K calc-alkaline volcanism in Konya, Central Anatolia, Turkey. Journal of Volcanology and Geothermal Research 85: 327-354. Thompson, R. N. (1982) Magmatism of the British Tertiary Volcanic province. Scottish Journal of Geology 18: 49-107. Tirrul, L., Bell, I. R., Griffis, R. J. and Camp, V. E. (1983) Sistan suture zone of eastern Iran. Geological Society of America Bulletin 94: 134-150. Walker, R. T., Gans, P., Allen, M. B., Jackson, J., Khatib, M., Marsh, N. and Zarrinkoub, M. (2009) Late Cenozoic volcanism and rates of active faulting in eastern Iran. Geophysical Journal International 177: 783–805. Wang, Y., Fan, W. and Guo, F. (2003) Geochemistry of early Mesozoic potassium-rich diorites granodiorites in southeastern Hunan Province, South China: Petrogenesis and tectonic implications. Geochemical Journal 37: 427-448 Wayer, S., Munker, C. and Mezger, K. (2003) Nb/Ta, Zr/Hf and REE in the depleted mantle: implications for the diferentiation history of the crust-mantle system. Earth and Planetary Science Letters 205: 309-324. Whitney, D. L. and Evans, B. W. (2010) Abbreviations for names of rock-forming minerals. American Mineralogist 95(1): 185–187. Wilson, M. (1980) Petrogenesis of the Paleoproterozoic basalt–andesite–rhyolite dyke association in the Caraj´as region, Amazonian craton. Lithos 43: 235–265. Wilson, M. (1989) Igneous petrogenesis. Unwin and Hyman, London, UK. Wilson, M., (2007) Igneous petrogenesis, a global tectonic approach. Springer Netherlands, London, UK.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 499 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 288 |