زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های الیگوسن سازند پابده برمبنای روزن‌داران شناور در ناحیة بندرعباس

مقدمه

حوضة زاگرس، توالی ضخیم رسوبی است که پی‌سنگ پرکامبرین را می‌پوشاند (Al-Husseini 2000). این حوضه ازنظر زمین‌ریخت‌شناسی از شمال شرق به جنوب غرب شامل زاگرس مرتفع، زاگرس چین‌خورده و دشت آبادان است. زاگرس چین‌خورده در همه‌جا ویژگی‌های یکسانی ندارد و شامل پهنه‌های لرستان، ایذه، فروافتادگی دزفول، فارس، پس خشکی بندرعباس و دشت آبادان است (Aghanabati 2011). محدودة بررسی‌شده در زاگرس چین‌خورده در پس خشکی بندرعباس قرار دارد (شکل 1). طاقدیس‌هایی با جهت‌یافتگی‌های مختلف از ویژگی‌های پس خشکی بندرعباس است که به عملکرد گسل‌های پی‌سنگ مربوط است؛ همچنین ضخامت نهشته‌ها در این پهنه نسبت به ناحیة فارس بیشتر است (Aghanabati 2011).

سازند پابده با لیتولوژی غالب شیل و مارن با منشأ دریایی متشکل از تناوبی از لایه‌های تیره تا روشن شیل و سنگ آهک نازک تا ضخیم‌لایة حاوی روزن‌داران با حفظ‌شدگی خوب است که در جنوب غرب لرستان، خوزستان و ایالت فارس گسترش دارد (Aghanabati 2011). جیمز و وایند (James and Wynd 1965) این سازند را معرفی کردند و برش الگوی آن را در جنوب غربی کوه پابده در تنگ پابده قرار دادند. رخساره‌های زیستی سازند پابده را برای نخستین‌بار وایند (Wynd 1965) بررسی و هفت بیوزون را معرفی کرده است. به‌تازگی برخی پژوهشگران سازند پابده را از دیدگاههای مختلف همچون تغییرات ژئوشیمی (Tabatabaei et al. 2012)، محیط رسوبی (Mohseni and Al-Aasm 2004; Behbahani et al. 2010)، چینه‌نگاری سکانسی (Mirzaei Mahmoudabadi et al. 2010)، چینه‌نگاری زیستی (Babazadeh et al. 2010; Daneshian et al. 2012‚ 2015; Norouzi et al. 2014; Hadavandkhani 2015; Hadavandkhani et al. 2017) و ژئوتوریسم (Habibi et al. 2017) بررسی کرده‌اند.

سن سازند پابده در بخش‌های مختلف حوضة زاگرس متغیر است. سن این سازند در فارس و خوزستان از پالئوسن تا الیگوسن و در لرستان از پالئوسن تا میوسن در نظر گرفته می‌شود (Aghanabati 2011). بیشتر پژوهش‌های زیست‌چینه‌نگاری انجام‌شده در سازند پابده براساس بیوزوناسیون وایند (Wynd 1965) بوده که به‌صورت محلی است و قابلیت تطابق با بیوزوناسیون‌های جهانی را ندارد. در پژوهش هداوندخانی (Hadavandkhani 2015) توالی کاملی از سازند پابده به سن پالئوسن میانی تا الیگوسن پسین در پهنة ایذه براساس بیوزوناسیون جهانی بررسی شده است.

از آنجایی که سازند پابده در منطقة وسیعی از زاگرس رخنمون دارد، به‌منظور درک درست وضعیت پالئوژئوگرافی حوضه در زمان الیگوسن در پس خشکی بندرعباس، بررسی این سازند ضروری است و مقایسة آن با دیگر مناطق و همچنین (شکل 1B) استفاده از بیوزوناسیون جدید و جهانی باید در تفکیک نهشته‌های الیگوسن سازند پابده به شکلی دقیق‌تر مدنظر قرار گیرد.

شکل 1A- نقشة ساختاری ایران و موقعیت زون زاگرس؛ 1B. زیرپهنه‌های زاگرس (برگرفته از Motiei 1995) و موقعیت جغرافیایی منطقة پژوهش و پژوهش‌های پیشین: 1. Hadavandkhani 2015; 2. Daneshian et al. 2015; 3. Babazadeh et al. 2010; 4. Daneshian et al. 2012; 5. Norouzi et al. 2014 ؛ 1C. برش‌های بررسی‌شده در این پژوهش: 1. چاه سفید؛ 2. برش چمپه؛ 3. چاه بندلنگه؛ 4. چاه تفتان (برگرفته از نقشة Geological Division 2004)

Fig. 1: A. Structural map of Iran and location of Zagros Zone, B. Subdivision of Zagros Zone (cited in Motiei 1995), and location of study area and previous researches: 1. Hadavandkhani 2015; 2. Daneshian et al. 2015; 3. Babazadeh et al. 2010; 4. Daneshian et al. 2012; 5. Norouzi et al. 2014, C. Studied sections: 1. Safid well; 2. Champeh section; 3. Bande Lengeh well; 4. Taftan well (cited in Geological Division 2004).

روش کار، شیوة انجام پژوهش و موقعیت جغرافیایی محدودة پژوهش

به‌منظور بررسی زیست‌چینه‌نگاری منطقه، تعداد چهار برش سطحی و زیرسطحی در یک روند شمال غرب- جنوب شرق در پس خشکی بندرعباس انتخاب شده است (شکل 1).

برش چمپه با مختصات N 26° 49´ 48´´ و E 54° 44´ 42´´ در 214کیلومتری جنوب غرب بندرعباس واقع است. سازند پابده در این برش 390 متر ضخامت دارد و متشکل از مارن و سنگ آهک است. بخش بزرگی از این برش، مارن‌هایی است که در آن روزن‌داران به‌صورت نمونه‌های آزاد بررسی شدند. 90 متر ابتدای این برش به سن ائوسن و بقیة سازند پابده در این برش به ضخامت 300 متر به سن الیگوسن است. در ادامه سازند کربناتة آسماری با ضخامت حدود 150 متر روی سازند پابده نهشته شده است (شکل 2).

برش زیرسطحی سفید با موقعیت جغرافیایی N 26° 56´ 40´´ و E 54° 27´ 09´´ در 26کیلومتری غرب برش چمپه واقع شده است. ضخامت کل سازند پابده در این چاه 753 متر است که در این پژوهش نهشته‌های مربوط به الیگوسن این سازند به ضخامت 140 متر بررسی شده است. لیتولوژی سازند پابده، آهک رسی و میان‌لایه‌های آهکی است. در ادامه روی سازند پابده، سازند آسماری به ضخامت حدود 100 متر به‌طور پیوسته نهشته شده است. تفکیک بین این دو سازند براساس تیپ فسیل‌ها و تغییر از مجموعة فسیلی پلانکتیک به بنتیک صورت گرفته است.

چاه بندلنگه با مختصات N 26° 49´ 25´´ و E 54° 55´ 38´´ در 20کیلومتری شرق برش چمپه قرار دارد. ضخامت کل سازند پابده در این چاه 851 متر است که در این پژوهش، نهشته‌های الیگوسن این سازند با لیتولوژی مارن و میان‌لایه‌های آهکی به ضخامتی حدود 500 متر بررسی شده است. روی سازند پابده نهشته‌های تبخیری سازند گچساران قرار دارد.

چاه تفتان با موقعیت جغرافیایی N 26° 26´ 52´´ و E 55° 33´ 02´´ در 87کیلومتری جنوب شرق برش چمپه واقع است. سازند پابده در این چاه 1004 متر ضخامت دارد که نهشته‌های الیگوسن این سازند با ضخامت 406 متر بررسی شده و متشکل از مارن و میان‌لایه‌های آهک است. لایه‌های تبخیری سازند گچساران روی سازند پابده نهشته شده است. موقعیت جغرافیایی برش‌های مدنظر در شکل 1C نشان داده شده است.

به‌منظور بررسی‌های زیست‌چینه‌نگاری تعداد 938 نمونه از چهار برش بررسی شده است. در برش چمپه مطالعات روی نمونه‌های نرم و همچنین مقاطع نازک انجام و در سه برش زیرسطحی دیگر، مقاطع نازک بررسی شده است. در بررسی روزن‌داران شناور در 53 نمونة شسته‌شدة مارن در برش چمپه، نمونه‌ها در آب خیسانده و با الک 63 µm و 125 µm شسته شدند؛ سپس نمونه‌های خشک‌شده با استریومیکروسکوپ بررسی و نمونه‌های پیک‌شده (جداشده) روی پایه چسبانده و با طلا پوشش داده و برای عکس‌برداری با میکروسکوپ الکترونی (SEM) آماده شدند؛ همچنین تعداد 85 مقطع نازک از برش چمپه بررسی شد. نمونه‌های خردة حفاری مربوط به چاهها نیز در 800 مقطع نازک مطالعه شدند.

نتایج حاصل از مطالعات فسیل‌شناسی در برش‌ها، به شناسایی روزن‌داران شناور و ارائة بیوزوناسیون استاندارد جهانی (Berggren et al. 1995; Berggren and Pearson 2005; Wade et al. 2011; Berggren et al. 2018) و تعیین سن این نهشته‌ها منجر شده است.

شکل 2A- نمای کلی از سازند پابده، آسماری و گچساران در برش چمپه؛ 2B. مارن‌های بخش انتهایی سازند پابده همراه با میان‌لایه‌های آهکی؛ 2C. نمای نزدیکی از میان‌لایه‌های آهکی سازند پابده

Fig. 2- A. Field picture of Pabdeh, Asmari and Gachsaran formations at Champeh section, B. Marl and  interbedded limestone of upper part of the Pabdeh Formation, C. Close view of marl and interbedded limestone in Pabdeh Formation.

بحث و تحلیل یافته‌های پژوهش

چینه‌نگاری زیستی و مرز ائوسن/ الیگوسن

بیوزوناسیون‌های ارزشمند و شناخته‌شده‌ای برمبنای روزن‌داران و در مقیاس جهانی وجود دارند که می‌توان نهشته‌های پابده را برمبنای آنها بررسی و ارزیابی کرد و امکان تطابق نهشته‌های این سازند را با سایر نقاط دنیا فراهم آورد.

وید و همکاران در سال 2011 (Wade et al. 2011) با جمع‌آوری 187 حادثة زیستی روزن‌داران شناور، بیوکرونولوژی سنوزوئیک را بازبینی و بیوزوناسیون دقیق و کاملی را برای سنوزوئیک مناطق با عرض جغرافیایی کم ارائه کردند. در سال 2018 این بیوزوناسیون را برگرن و همکاران (Berggren et al. 2018) بازنگری و تأیید کردند. در جدول 1 ضمن ارائه و مقایسة بیوزوناسیون‌های مطرح، جدیدترین آن (تأییدشدة برگرن و همکاران Berggren et al. 2018) نیز ارائه شده که درحقیقت بیوزوناسیون‌های پیشین را بازنگری کرده و برای این پژوهش مدنظر قرار گرفته است.

جدول 1- بیوزوناسیون‌های جهانی ارائه‌شده برمبنای روزن‌داران شناور (در محدودة ائوسن بالایی تا الیگوسن بالایی)

Table 1. Correlation of Global planktonic foraminifera zonal schemes (for the interval spanning the Late Eocene to the Late Oligocene).

HOZ: Highest-occurrence Zone, PRZ: Partial-range Zone, CRZ: Concurrent-range Zone, LOZ: Lowest-occurrence Zone

بیوزون E16 را نخست برگرن و پیرسون (Berggren and Pearson 2005) معرفی و وید و همکاران (Wade et al. 2011) تأیید کردند. این بیوزون، شاخص ائوسن پسین است و برای شناسایی مرز ائوسن/ الیگوسن استفاده شد. مرز ائوسن با الیگوسن با انقراض جنس Hantkenina مشخص می‌شود (Berggren and Pearson 2005; Wade et al. 2011; Berggren et al. 2018). نکته‌ای که وید و همکاران (Wade et al. 2011) در این بیوزون به آن توجه کردند، استفاده از بالاترین حضور معمول (Highest common occurrence) Pseudohastigerina micra به‌مثابة شاخص دیگری برای تشخیص مرز ائوسن- الیگوسن است. P. micra از فرم‌های معمول در رسوبات ائوسن بالایی است که متحمل کاهش اندازة مشخصی همزمان با انقراض Hantkenina می‌شود (Wade et al. 2011).

در پژوهش‌های قدیمی‌تر (Berggren and Miller 1988; Berggren et al. 1995)، بیوزون P17 برای پایان ائوسن ارائه شده است و آخرین حضور (LAD) Turborotalia cerroazulensis را به دلیل پتانسیل خوب حفظ‌شدگی، به‌مثابة افق زیستی برای رأس ائوسن و مرز E/O در نظر می‌گرفتند. مشاهدات دقیق‌تر حاکی است فاصلة چینه‌نگاری کمی بین این حادثه تا آخرین حضور Hantkenina spp.، منطبق بر Eocene/Oligocene GSSP، موجود است. در برش استراتوتایپ مرز ائوسن/ الیگوسن در میشیگانوی[1] ایتالیا بازه‌ای به ضخامت 44 سانتی‌متر بین انقراض T. cerroazulensis و انقراض hantkeninids ثبت شده است (Premoli Silva and Boersma 1988; Berggren and Pearson 2005).

زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های الیگوسن سازند پابده در برش و چاههای بررسی‌شده

به‌منظور بررسی‌های زیست‌چینه‌نگاری مرز ائوسن/ الیگوسن و نهشته‌های الیگوسن در منطقه، چهار برش سطحی و زیرسطحی چمپه، سفید، بندلنگه و تفتان انتخاب شدند. مطالعات فسیل‌شناسی روی مرز E/O و توالی الیگوسن سازند پابده برمبنای روزن‌داران شناور انجام شده که به تعیین سن و ارائة بیوزون‌های مرتبط انجامیده است. شناسایی و نام‌گذاری روزن‌داران شناور براساس منابع جدیدی چونOlsson et al. 2018; Wade et al. 2018 a, b; Spezzaferri et al. 2018 a, b; Leckie et al. 2018; Pearson et al. 2018  انجام شده است.

در اینجا بیوزون‌های شناسایی‌شده در برش و چاههای بررسی‌شده از قدیم به جدید معرفی می‌شوند.

بیوزون اول

Zone E16. Hantkenina alabamensis Highest-occurrence Zone (Berggren and Pearson 2005; Wade et al. 2011)

تعریف: این بیوزون، بازه‌ای بین دو افق زیستی آخرین حضور Globigerinatheka index در پایین و آخرین حضور Hantkenina alabamensis در بالاست.

این بیوزون معادل بخش بالایی بیوزون Turborotalia cunialensislCribrohantkenina infiata Concurrent-range Zone (P16) و کل بیوزون Globigerina gortanii gortanii-Turborotalia centralis Consecutive-range Zone (P17) متعلق به بیوزوناسیون Blow 1969, 1959 و نیز معادل با بیوزون Turborotalia cerroazulensis Interval/Partial-range Zone (P17) مربوط به بیوزوناسیون Berggren et al. 1995 Berggren andMiller 1988; است.

سن: 34.3-33.7 Ma (late Priabonian)

مرز بالایی بیوزون E16 در برش چمپه براساس آخرین حضور Hantkeninaalabamensis و به‌طور کلی انقراض جنس Hantkenina در نمونة ARP 5818 در متراژ 92متری قاعدة برش شناسایی شده است که شاخصی برای مرز ائوسن/ الیگوسن محسوب می‌شود. به علت مشاهده‌نشدن Globigerinathekaindex که شاخص مرز پایینی این بیوزون است، حد پایینی این بیوزون قابل شناسایی نیست و از ابتدای برش تا نمونة ARP 5818 را که آخرین حضور Hantkeninaalabamensis در آن ثبت شده است، به این بیوزون مربوط می‌دانیم.

روزن‌داران شناور یافت‌شده در این بخش از برش چمپه عبارت‌اند از:

Hantkenina alabamensis, Hantkenina sp., Chiloguembelina sp., Subbotina corpulenta S. eocaena, S. gortanii, Globoturborotalita ouachitaensis, G. gnaucki, Globigerina officinalis,, Dentoglobigerina galavisi, Paragloborotalia nana, ciperoella anguliofficinalis, Turborotalia ampliapertura.

در برش زیرسطحی چاه سفید، مرز E/O براساس آخرین حضور Hantkenina sp. در عمق 642متری شناسایی می‌شود. در این چاه بیوزون E16 از عمق 642متری به سمت پایین معرفی می‌شود. مرز بالایی این بیوزون آخرین حضور Hantkenina sp. بوده، ولی مرز پایینی که آخرین حضور Globigerinathekaindex است، به علت مشاهده‌نشدن این تاکسا در این چاه قابل شناسایی نیست.

فرامینفرای پلانکتیک همراه در بیوزون E16 در چاه سفید عبارت‌اند از:

Turborotalia ampliapertura, Paragloborotalia nana, Globigerina sp., Subbotina eocaena, S. gortanii, Pseudohastigerina naguewichiensis, Chiloguembelina sp, Ciperoella anguliofficinalis, Catapsydrax sp.

در چاه بندلنگه آخرین حضور Hantkenina sp. که مرز بالایی بیوزون E16 و همچنین شاخص مرز ائوسن– الیگوسن است، در عمق 1380متری قرار دارد. مرز پایینی این بیوزون در چاه بندلنگه به علت شناسایی‌نشدن فسیل شاخص Globigerinatheka index قابل شناسایی نیست. همان‌طور که در بالا اشاره شد، از این عمق به پایین رسوبات به سن ائوسن هستند و فسیل‌های شاخص ائوسن از قبیل Hantkenina sp., Globigerinatheka sp., Turborotalia cerroazulensis در این چاه مشاهده شده‌اند. رویداد آخرین حضور Turborotalia cerroazulensis که شاهد دیگری بر ورود به ائوسن است، در عمق 1400متری یعنی 20 متر پایین‌تر از آخرین حضور Hantkenina sp. مشاهده شده است. این بازه بین این دو رویداد زیستی مطابق با برش نمونة مرز ائوسن- الیگوسن در ایتالیاست (Premoli Silva and Boersma 1988; Berggren and Pearson 2005).

در چاه تفتان بیوزون P17 بازه‌ای بین آخرین حضور Cribrohantkenina inflate و انقراض Turborotalia cerroazulensis/ Turborotalia cunialensis است. این بیوزون معادل بیوزون E16 است که در برش‌های پیشین ارائه شده است. به دلیل شناسایی‌نشدن جنس Hantkenina در این برش و با وجود اهمیت این جنس در تعیین سن و ارائة بیوزوناسیون در نهشته‌های آخر ائوسن، تعیین مرز ائوسن/ الیگوسن و همین‌طور مرز E16/ O1 در این چاه با جنس Hantkenina انجام نمی‌شود و درعوض با گونة Turborotaliacerroazulensis انجام می‌شود. در کارهای قدیمی‌تر نیز همین تاکسا، اساس تعیین مرز بین ائوسن و الیگوسن بوده است (Berggren et al. 1995)؛ بنابراین نهشته‌های زیر این عمق به سن ائوسن پسین است. مرز زیرین این بیوزون در این چاه شناسایی نشده است. حضور Globigerinatheka sp. پس از این عمق نیز، گواه دیگری بر ورود به ائوسن است.

روزن‌داران شناور همراه در این بخش عبارت‌اند از:

Globigerina sp., Subbotina eocaena, Chiloguembelina sp., Globoturborotalia ouachitaensis, Turborotalia cerroazulensis, Globigerinatheka sp.

این بیوزون با بیوزون شمارة 52 وایند (Wynd 1965) Globorotalia cerroazulensis- Hantkenina ass. Zone هم‌ارز است.

بیوزون دوم

Zone O1. Pseudohastigerina naguewichiensis Highest-occurrence Zone (Berggren and Pearson 2005; Wade et al. 2011)

تعریف: این بیوزون، بازه‌ای از آخرین حضور Hantkenina alabamensis تا آخرین حضور Pseudohastigerinanaguewichiensis را شامل می‌شود.

این بیوزون معادل Turborotalia cerroazulensis- Pseudohastigerina spp. Interval Zone (PI8) متعلق به Berggrenet al. 1995 است.

سن: 33.7-32.0 Ma; early Oligocene (early Rupelian)

در برش چمپه، این بیوزون به ضخامت 143 متر از نمونة ARP 5818 در متراژ 92متری تا نمونة ARP 5852 در متراژ 235متری مشخص می‌شود. براساس بررسی روزن‌داران شناور در این برش، آخرین حضور Hantkenina alabamensis در نمونة ARP 5818 بوده است که مرز زیرین این بیوزون را تشکیل می‌دهد؛ همچنین آخرین نمونه از Pseudohastigerina naguewichiesis در نمونة ARP 5852 مشاهده شده است که مرز بالایی این بیوزون را تشکیل می‌دهد.

روزن‌داران شناور یافت‌شده در این بخش از برش چمپه عبارت‌اند از:

Chiloguembelina sp., Subbotina corpulenta S. eocaena, S. gortanii, Globoturborotalita ouachitaensis, G. gnaucki, Globigerina officinalis,, Dentoglobigerina galavisi, D. venezuelana, Pseudohastigerina naguewichiensis, Paragloborotalia nana, ciperoella anguliofficinalis, Turborotalia ampliapertura, Catapsydrax sp.

در چاه سفید، این بیوزون با ضخامت 33 متر معرفی می‌شود. مرز بالایی آخرین حضور Pseudohastigerina naguewichiensis در عمق 609متری و مرز پایینی آخرین حضور Hantkenina sp. در عمق 642متری است.

فرامینفرای پلانکتیک همراه در این بخش عبارت‌اند از:

Turborotalia ampliapertura, Paragloborotalia nana, Globigerina sp., Subbotina eocaena, S. gortanii, Globigerinella obesa, Pseudohastigerina naguewichiensis, Chiloguembelina sp, Ciperoella anguliofficinalis, Catapsydrax sp.

بیوزون سوم

Zone O2. Turborotalia ampliapertura Highest-occurrence Zone (Berggren and Pearson 2005; Wade et al. 2011)

تعریف: این بیوزون بازه‌ای را شامل می‌شود که بین بالاترین حضور Pseudohastigerin naguewichiesis و بالاترین حضور Turborotalia ampliapertura قرار دارد.

این بیوزون معادل Turborotalia ampliapertura Partial-range/Interval Zone (PI9) متعلق بهBerggren and Miller 1988, Berggren et al. 1995 است.

سن: 32.0-30.3 Ma; early Oligocene (middle-late Rupelian)

در برش چمپه، همان‌طور که در بالا بیان شد، آخرین حضور Pseudohastigerinnaguewichiesis در نمونة ARP5852 دیده شده است که به‌مثابة رأس بیوزون O1 و نیز قاعدة بیوزون O2 محسوب می‌شود. آخرین حضور Turborotaliaampliapertura نیز در نمونة ARP 5868 در متراژ 298متری برش دیده شده است که مرز بالایی بیوزون را مشخص می‌کند. بدین ترتیب بیوزون O2 با ضخامت 63 متر از متراژ 235 تا 298متری برش چمپه دیده می‌شود.

روزن‌داران شناور یافت‌شده در این بخش از برش چمپه عبارت‌اند از:

Chiloguembelina sp., Subbotina gortanii, Globoturborotalita ouachitaensis, G. gnaucki, Globigerina officinalis, Dentoglobigerina venezuelana, D. prasaepis, Paragloborotalia nana, ciperoella anguliofficinalis, Turborotalia ampliapertura, Catapsydrax sp.

در چاه سفید، بیوزون O2 به ضخامت 61 متر در عمق 548متری تا 609متری مشخص می‌شود. مرز بالایی آخرین حضور Turborotaliaampliapertura و مرز پایینی آخرین حضور Pseudohastigerinanaguewichiensis است.

روزن‌داران شناور همراه در این بیوزون عبارت‌اند از:

Turborotalia ampliapertura, Paragloborotalia nana, Globigerina sp., Subbotina eocaena, Globigerinella obesa, Catapsydrax sp., Chiloguembelina sp, Ciperoella anguliofficinalis.

در چاه بندلنگه به علت مشاهده‌نشدن تاکسای کلیدی Pseudohastigerinanaguewichiensis که آخرین حضور آن مرز پایینی زون O2 و مرز بالایی زون O1 است، تفکیک بین این دو بیوزون امکان‌پذیر نیست؛ به همین سبب از عمق 1025متری که آخرین حضور T. ampliapertura بوده تا عمق 1380متری که آخرین حضور Hantkenina sp. بوده و جمعاً به ضخامت 355 متر است، به بیوزون‌های O1- O2 نسبت داده می‌شود.

از روزن‌داران شناور همراه می‌توان به فرم‌های زیر اشاره کرد:

Turborotalia ampliapertura, Paragloborotalia nana, Globigerina sp., Subbotina eocaena, S. gortanii, Globigerinella obesa, Chiloguembelina sp, Ciperoella anguliofficinalis, Globoturborotalia ouachitaensis.

در چاه تفتان، همان‌طور که پیش از این بیان شد، به علت مشاهده‌نشدن هیچ فرمی از hantkeninids، مرز ائوسن به الیگوسن براساس آخرین حضور Turborotaliacerroazulensis تعیین و از بیوزون P17 استفاده شده است. در ادامه برای این برش مجموعة بیوزون PI8. Turborotalia cerroazulensis-Pseudohastigerina spp. Interval Zone / P19. "Turborotalia" ampliapertura Interval Zone (Berggren and Miller 1988) تشخیص داده شد. این بیوزون‌ها معادل (Berggren and Pearson 2005; Wade et al. 2011)O1- O2  است که در برش‌های پیشین نیز تشخیص داده شدند. به علت نبود جنس Pseudohastigerina در این بخش، تفکیک دو بیوزون P18 و P19 از یکدیگر امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین از عمق 2695متری که آخرین حضور Turborotaliaampliapertura یعنی مرز بالایی زون P19 است تا عمق 3002متری که آخرین حضور Turborotalia cerroazulensis و مرز پایینی زون P18 است، به‌صورت بیوزون‌های P18/ P19 مشخص شدند.

روزن‌داران شناور همراه در این بازه عبارت‌اند از:

Turborotalia ampliapertura, Globigerina sp., Subbotina eocaena, Globigerinella obesa, Chiloguembelina sp., Globoturborotalia ouachitaensis.

بیوزون چهارم

Zone O3. Dentoglobigerina sellii Partial-range Zone (Berggren and Pearson 2005; Wade et al. 2011)

تعریف: این بیوزون بخشی از محدودة سنی Dentoglobigerinasellii را شامل می‌شود که بین انقراض Turborotaliaampliapertura و ظهور Ciperoellaangulisuturalis واقع شده باشد.

این بیوزون معادل است با:

Dentoglobigerina sellii Partial-range Zone [P20] (Berggren and Miller 1988; Berggrenet al. 1995).

سن: 30.3-29.4 Ma; late early Oligocene (late Rupelian)

در برش چمپه، مرز زیرین این بیوزون، آخرین حضور Turborotaliaampliapertura در متراژ 298متری و نمونة ARP 5868 است. مرز بالایی به علت نبود Ciperoellaangulisuturalis قابل شناسایی نیست. به سمت بالا و تا پایان سازند پابده از فراوانی روزن‌داران شناور به‌شدت کاسته شده است؛ به همین دلیل بیوزون O3، آخرین بیوزون شناسایی‌شده برمبنای روزن‌داران شناور در این برش است. با پایان‌یافتن سازند پابده، آهک‌های سازند آسماری روی پابده نهشته شده‌اند.

در چاه سفید، بیوزون O3 از عمق 548متری به بالا تشخیص داده شد. مرز بالایی بیوزون در این چاه مشاهده نشده، ولی مرز پایینی که آخرین حضور T. ampliapertura است، در عمق 548متری مشاهده شده است.

دیگر روزن‌داران شناور همراه در این بیوزون عبارت‌اند از:

Paragloborotalia nana, Globigerina sp., Subbotina eocaena, Globigerinella obesa, Catapsydrax sp., Chiloguembelina sp.

در برش چاه بندلنگه، بیوزون O3 از متراژ 1025متری به بالا مشخص شده است. شناسایی این بیوزون در اینجا فقط براساس مرز پایینی صورت گرفته که آخرین حضور T. ampliapertura در عمق 1025متری است. مرز بالایی که اولین حضور C. angulisuturalis است، همچون برش‌های دیگر در این برش نیز قابل شناسایی نیست.

دیگر روزن‌داران شناور همراه در این بیوزون عبارت‌اند از:

Globigerina sp., Globigerinella obesa, Chiloguembelina sp., Subbotina gortanii, Ciperoellaanguliofficinalis.

در چاه تفتان این بیوزون معادل بیوزون (Berggren and Miller 1988) P20 بوده که بازه‌ای بین آخرین حضور Turborotalia ampliapertura و اولین حضور C. angulisuturalis است. در این چاه، مرز پایینی این بیوزون یعنی آخرین حضور Turborotaliaampliapertura در عمق 2695متری دیده شده است، ولی مرز بالایی به علت مشاهده‌نشدن C. angulisuturalis تشخیص داده نمی‌شود.

از روزن‌داران شناور همراه Globigerina sp.,Globigerinellaobesa, Chiloguembelina sp. نام‌بردنی است.

براساس بررسی‌های انجام‌شده در برش‌های مطالعه‌شده، رسوب‌گذاری سازند پابده در این منطقه تا سن الیگوسن (روپلین) ادامه داشته است. همان‌طور که در بالا بیان شد، مرز ائوسن/ الیگوسن منطبق بر بیوزون E16 بوده و بیوزون‌های O1, O2 و O3 نیز متعلق به روپلین در سازند پابده معرفی شده است.

بیوزون‌های معرفی‌شده در این مقاله، براساس راهنمای بین‌المللی چینه‌نگاری (Salvador 1994; Murphy and Slvador 1999) اینتروال زون محسوب می‌شوند. لازم به یادآوری است برگرن و پیرسون (Berggren and Pearson 2005) اینتروال زون را به پنج گروه تقسیم کردند؛ این پنج گروه عبارت‌اند از: Taxon-Range Zone (TRZ) Concurrent-Range Zone (CRZ), Highest-Occurrence Zone (HOZ), Lowest-Occurrence Zone (LOZ), Partial-Range Zone (PRZ) (Berggren and Pearson 2005).

بیوزون‌های O2, O1 و O3 مطابق با بیوزون شمارة 54 وایند Small globigerinids- Haplophragmium slingeri- Zeauvigerina assemblage zone (Wynd 1965) است.

شکل 3- گسترش روزن‌داران شناور الیگوسن سازند پابده و بیوزوناسیون مرتبط با آن در برش سطحی چمپه

Fig. 3- Distribution of planktonic foraminifera and biozonation of the Pabdeh Formation  at Champeh section.

شکل 4- گسترش روزن‌داران شناور و بیوزوناسیون مرتبط با آن در چاه سفید

Fig. 4- Distribution of planktonic foraminifera and biozonation of the Pabdeh Formation at Safid well.

شکل 5- گسترش روزن‌داران شناور و بیوزوناسیون مرتبط با آن در چاه بندلنگه

Fig. 5- Distribution of planktonic foraminifera and biozonation of the Pabdeh Formation at Bande Lengeh well.

شکل 6- گسترش روزن‌داران شناور و بیوزوناسیون مرتبط با آن در چاه تفتان

Fig. 6- Distribution of planktonic foraminifera and biozonation of the Pabdeh Formation at Taftan well.

تطابق زیست‌چینه‌نگاری برش‌های مطالعه‌شده و مقایسه با مناطق دیگر

در اوایل پالئوژن در زاگرس سه ناوة (تراف، گودال) تتیس، خوزستان و لنگه وجود داشت که با پشته‌هایی از یکدیگر جدا بودند (Aghanabati 2011)؛ تراف بزرگ تتیس واقع در شمال شرق خوزستان، تراف خوزستان که از شرق عراق تا فارس ساحلی امتداد داشته و تراف لنگه که در ادامة تراف خوزستان تا حوالی ساحل عمان گسترش داشته است (Motiei 1995).

در ائوسن میانی، پس‌روی عمومی همراه با بالاآمدن آغاز شده است و در پایان ائوسن، فقط مناطق مرکزی تراف‌ها در زیر آب باقی مانده‌اند. طی الیگوسن، پلاتفرم فارس داخلی و شمال خاوری لرستان از آب بیرون مانده، ولی در تراف‌های خوزستان و لنگه، رسوب‌گذاری نهشته‌های عمیق پابده ادامه داشته است (Aghanabati 2011; Motiei 1995).

چرخة رسوبی آسماری مبیّن کم‌عمق‌ و محدودشدن حوضة رسوبی است (Motiei 1995). منطقة مطالعه‌شده در تراف لنگه واقع شده است. در بخش‌های کم‌عمق حوضه، با افت سطح آب، روی سازند پابده، سازند کربناتة آسماری نهشته شده است (برش چمپه و چاه سفید)؛ در حالی که در همین زمان در بخش‌های عمیق‌تر حوضه، همچنان رسوب‌گذاری سازند پابده تداوم داشته است (چاه بندلنگه و چاه تفتان). در ادامه با کاهش سطح آب و بسته‌شدن حوضه، ارتباط حوضه با دریای آزاد به‌تدریج قطع شده و روی سازند پابده تبخیری‌های سازند گچساران نهشته شده است. شکل 7، گسترش جانبی و تطابق زیست‌چینه‌نگاری را بین برش‌های بررسی‌شده در منطقه در یک روند شمال غرب- جنوب شرق نشان می‌دهد. نهشته‌های الیگوسن سازند پابده در روند بررسی‌شده در چاه سفید کمترین ضخامت را دارد و به سمت جنوب شرق ضخامت بیشتر شده است؛ به نحوی که در چاه بندلنگه بیشترین ضخامت را دارد.

در این بخش، مقایسة نهشته‌های الیگوسن سازند پابده در منطقة بررسی‌شده با نهشته‌های هم‌ارز در پژوهش‌های پژوهشگران دیگر، مدنظر قرار می‌گیرد. در شکل 1، مناطقی نشان داده شده که رسوبات الیگوسن سازند پابده در آنها بررسی شده است. در شکل 8، نتایج حاصل از این بررسی و نیز برش‌های کارشده توسط دیگر پژوهشگران به تفکیک ضخامت و سن این نهشته‌ها و همچنین بیوزون‌های ارائه‌شده برای این بخش از سازند پابده نشان داده شده است. چهار برش در پهنة ایذه (برش‌های تنگ حتی 1، تنگ پابده 2 و چهارده 3 Hadavandkhani 2015 و برش کوه لار 4 Daneshian et al. 2015) و سه برش در پهنة فارس (برش نره 5 Daneshian et al. 2012، چاه هالگان 6 Norouzi et al. 2014 و برش تنگ زنجیران 7 Babazade et al. 2010) انتخاب شده‌اند.

به‌منظور انجام تطابق بین برش‌های بررسی‌شده در این پژوهش با سایر برش‌ها، در برش‌هایی که بیوزون‌ها براساس وایند (Wynd 1965) شناسایی شده بودند، با توجه به محتویات روزن‌داران شناور گزارش‌شده، بیوزوناسیون جدید برگرن و همکاران (Berggren et al. 2018) در این پژوهش برای این برش‌ها (برش نره Daneshian et al. 2012 و چاه هالگان Norouzi et al. 2014) مشخص شده است.

براساس بررسی‌های زیست‌چینه‌نگاری در منطقة پژوهش، سن نهشته‌های الیگوسن سازند پابده در پس خشکی بندرعباس (چاه سفید، برش چمپه، چاه بندلنگه و چاه تفتان) به سن روپلین و شامل بیوزون‌های O2, O1 و O3 است و حتی تا انتهای روپلین نمی‌رسد. برش‌های نره، تنگ زنجیران و چاه هالگان نیز که در پهنة فارس واقع شده‌اند، به سن روپلین است. در برش‌های تنگ حتی، تنگ پابده، چهارده و کوه لار که در پهنة ایذه واقع شده‌اند، بیوزوناسیون جهانی (Wade et al. 2011) برای تفکیک این نهشته‌ها استفاده شده است. نهشته‌های الیگوسن سازند پابده در این برش‌ها به سن روپلین- شاتین است.

مقایسه و تطابق برش‌های یادشده نشان می‌دهد در پس خشکی بندرعباس، نهشته‌های الیگوسن سازند پابده ضخامت بیشتری دارد و به سن روپلین است. این نهشته‌ها به سمت پهنة فارس نیز با همان سن است، ولی از ضخامت آنها کاسته شده است. به سمت پهنة ایذه این نهشته‌ها جوان‌تر شده است؛ به‌طوری که تا شاتین ادامه داشته، اما ضخامت آنها نسبت به منطقة پژوهش کمتر است (شکل 8).

شکل 7- مقایسه و مطابقت نهشته‌های الیگوسن سازند پابده در منطقة پژوهش؛ 1. چاه سفید، 2. برش چمپه، 3. چاه بندلنگه، 4. چاه تفتان

Fig. 7. Correlation of Oligocene deposits of the Pabdeh Formation in study area: 1. Safid well, 2. Champeh section, 3. Bande Lengeh well, 4. Taftan well.

شکل 8- مقایسه و تطابق نهشته‌های الیگوسن سازند پابده در پس خشکی بندرعباس و پهنه‌های فارس و ایذه. برش 1، 2 و 3 Hadavandkhani 2015، برش 4 Daneshian et al. 2015 در پهنة ایذه، برش 5 Daneshian et al. 2012، برش 6 Norouzi et al. 2014، برش 7 Babazade et al. 2010 در پهنة فارس، برش‌های 8 چاه سفید، 9 چمپه، 10 چاه بندلنگه و 11 چاه تفتان بررسی‌شده در این پژوهش در پس خشکی بندرعباس

Fig. 8. Correlation of Oligocene deposits of the Pabdeh Formation in Bandar Abbas Hinterland, Fars and Izeh Zones. Sections nos. 1, 2, 3 Hadavandkhani 2015, section 4 Daneshian et al. 2015 in Izeh Zone, section 5 Daneshian et al. 2012, section 6 Norouzi et al. 2014, section 7 Babazade et al. 2010 in Fars Zone, sections 8 Safid well, 9 Champeh, 10 Bande Lengeh well, 11 Taftan well, study in this research in Bandar Abbas Hinterland.