پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 42 |
| تعداد شماره‌ها | 1,514 |
| تعداد مقالات | 12,478 |
| تعداد مشاهده مقاله | 24,739,501 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 10,433,082 |
بررسی تأثیر عوامل محیطی بر احساس امنیت زنان (نمونۀ موردی محلۀ سهل‌آباد شیراز) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 6، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 24، فروردین 1398، صفحه 85-96 اصل مقاله (1.07 M) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ssoss.2019.111934.1266 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مریم روستا* 1؛ پردیس احمدی2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشگاه شیراز، دانشکده هنر و معماری، گروه شهرسازی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر تهران، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| زنان ازجمله مهم‌ترین گروه‌های استفاده‌کننده از فضاهای شهری هستند و حضور آنان در اجتماع، الزامات و و پیش‌نیازهایی می‌طلبد که یکی از مهم‌ترین این الزامات، امنیت است. این مقاله، درصدد است براساس مقیاس محله رابطۀ میان شاخص‌های محیطی و احساس امنیت زنان را در فضاهای شهری مشخص کند. در این پژوهش، از روش کمّی از نوع پیمایش استفاده شده است و داده‌ها به کمک پرسش‌نامه جمع‌آوری شدهاند. شاخص‌های محیطی مؤثر بر احساس امنیت زنان، از پژوهش‌های پیشین استخراج شده است و پس از پالایش، 25 شاخص انتخاب و در قالب چهار بُعدِ کالبدیفضایی، عملکردی، بصریادراکی و اجتماعی دسته‌بندی شدهاند. پس از آن، به کمک پرسش‌نامه در قالب 14 گویه با طیف لیکرت، میزان تأثیر شاخص‌های منتخب در محلۀ سهل‌آباد شیراز –به‌صورت نمونۀ موردی- در میان 370 نفر از زنان ساکن در این محله، بررسی شده است. درنهایت، داده‌های حاصل از پیمایش به روش رگرسیون لجستیک ترتیبی تحلیل شدهاند. نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد در بعد کالبدیفضایی بهبود «وضعیت نورپردازی» و در بعد ادراکی بهبود «شهرت محله»، «خوانایی و وضوح مسیرها» و «حس تعلق به محله» بیشترین تأثیر را بر احساس امنیت زنان دارد. اهمیت جنبۀ ذهنی امنیت و نیز تأثیرگذاری بعد ادراکی فضا بر احساس امنیت، لزوم توجه برنامه‌ریزان و طراحان شهری را به ابعاد هویتی‌ادراکی در طراحی و برنامه‌ریزی فضاهای شهری به‌خصوص در مقیاس محله نشان می‌دهد. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| احساس امنیت؛ زنان؛ فضاهای شهری؛ محله؛ رگرسیون لجستیک ترتیبی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه زنان، نیمی از جمعیت شهری و بخش تأثیرگذاری از بافت اجتماعی شهر را به خود اختصاص داده‌اند. در سال‌های اخیر افزایش مشارکت اجتماعی این بخش از جامعه در زمینه‌های مختلف، اهمیت برنامه‌ریزی و طراحی شهری را برای تسهیل و ارتقاء حضور آنان در شهر و فضاهای شهری بیشتر کرده است. حضور بی‌دغدغه و انجام فعالیت‌های اختیاری این طیف جمعیتی در عرصۀ زندگی شهری پیش‌شرط‌هایی می‌طلبد که بی‌شک، یکی از مهم‌ترین آنها امنیت است. تاکنون پژوهش‌های بسیاری اهمیت این موضوع و بررسی میزان اثرگذاری شاخص‌های مختلف بر ارتقاء حس امنیت را ارزیابی کرده‌اند. این پژوهش‌ها با رویکردهای جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، جرم‌شناسی و درنهایت رویکردهای محیطی و فضایی دربارۀ خاستگاه معماری و شهرسازی انجام شدهاند. مقیاس محله یکی از مهم‌ترین مقیاس‌های مکانی برای مطالعه و طراحی و برنامه‌ریزی به‌منظور بهبود وضعیت امنیت زنان و حضور آنها در عرصه‌های عمومی است. این مقاله تلاش می‌کند شاخص‌های محیطی مؤثر بر ارتقاء حس امنیت زنان را در منابع نظری جمع‌بندی و سپس به کمک پیمایش، میزان تأثیر و اولویت‌بندی هریک از آنها را برای توجه‌کردن به این مسائل در طرح‌ها و برنامه‌های شهری بررسی کند. در ادامۀ مقاله، ابتدا مبانی نظری تبیین و پیشینۀ پژوهش مرور می‌شود و سپس ضمن معرفی روش پژوهش، نمونۀ موردی و جامعۀ آماری فرآیند انجام پژوهش شرح داده خواهد شد. در ادامه، یافته‌های حاصل از آزمون، تحلیل و درنهایت، بحث و نتیجه‌گیری ارائه خواهد شد.
مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش فضاهای محلهای فضاهای محلهای درواقع همان فضاهای باز شهری در مقیاس محله هستند که در میان طیف سلسله‌مراتب فضای عمومی تا فضای نیمه‌خصوصی قرار گرفته‌اند. این دسته فضاها به دلیل مقیاس کوچک و نوع فعالیت‌های جاری خود، قادرند جمعیت ساکن در محله را جذب کنند و تعاملات اجتماعی را در این مقیاس ارتقا بخشند؛ به همین دلیل، به گفتۀ دکتر مدنی‌پور، فضاهای عمومی محلات نباید باقی‌مانده‌ای از تودۀ خانه‌های موجود باشند؛ زیرا شرط بقاء حیات اجتماعی ساکنان هستند و در سلسله‌مراتب فضاهای شهری نقشی فعال در زنجیرۀ پیوستۀ تجارب عینی و ذهنی ایفا می‌کنند (مدنی‌پور، 1387: 45). فضاهای محلهای به دلیل انجام فعالیت‌های روزمرۀ زندگی بهترین گزینه برای برقراری عدالت جنسیتی در فضاهای شهری هستند؛ زیرا در درون شهر، بیشترین ارتباط زنان با چنین فضاهایی است. براساس برخی شواهد در بررسی تاریخی فضاهای شهری ایران، در این مقیاس فضاهایی مختص به زنان وجود داشته است. انتهای معابر بن‌بست، سکوهای جلوی خانه‌ها و نظیر آنها فضاهایی امن، راحت و محصور برای زنان فراهم می‌آورده است (رضازاده و محمدی، 1387: 67 و66) بنابراین، در طول زندگی روزمره، این دسته از فضاهای شهری ازلحاظ مقیاس، کیفیت‌های فضایی و میزان دسترسی یکی از مناسب‌ترین فضاها برای حضور زنان و تعاملات اجتماعی آنان هستند. باتوجه‌به این مطلب، می‌شود در این فضاها به‌طور خاص، طراحی و برنامه‌ریزی را برای ارتقاء امنیت – به‌صورت مهم‌ترین مطالبۀ حضور زنان در حیات شهری- دنبال کرد.
امنیت و فضای شهری مازلو نیازهای انسانی را طبقه‌بندی کرده و بر مبنای تقسیم او نیاز به امنیت همواره از نیازهای اساسی انسان بوده است و پس از نیازهای فیزیولوژیک (آب و غذا و...) به شکل دومین طبقه از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین نیازها معرفی شدهاند. به عقیدۀ مازلو[1] (1967) در صورت برآورده‌نشدن نسبی نیاز به امنیت، نیازهای مهم‌تر انسان مانند نیاز به عشق و احترام نیز به‌طور نسبی برآورده نمی‌شوند و انسان حتی از دستیابی به خواسته‌های متعالی خود، مانند خودشکوفایی، زیباشناختی، دانستن و فهمیدن باز می‌ماند (لنگ، 1381: 96). امنیت دو جنبۀ عینی و ذهنی دارد که جنبۀ عینی و بیرونی آن، ایمنی[2] و جنبۀ ذهنی و درونی آن احساس امنیت[3] نامیده می‌شود (کارگر، 1383: 36). جنبه‌های ذهنی و عینی امنیت به‌صورت مستقیم باهم در ارتباط هستند؛ اما همان طور که میان ترس و خطر تفاوت وجود دارد، باید میان احساس امنیت و امنیت نیز تفاوت قایل شد (مدیری، 1385: 26). برخی کارشناسان مانند صالحی (1387) احساس امنیت را برای جامعه ضروری‌تر و مهم‌تر از امنیت می‌دانند؛ بنابراین، تمرکز بر «احساس امنیت» و بررسی راهکارهای محیطی ارتقاء آن، از دغدغه‌های حوزۀ شهرسازی به شمار می‌آید. صاحب‌نظران امنیت شهری را پیش‌شرطی ابتدایی و ضروری برای توسعۀ اقتصادی و اجتماعی می‌دانند؛ بر این اساس، هر نوع توسعه شهری بدون امنیت امکان‌پذیر نخواهد بود (صارمی و صارمی، 1390: 8). لینچ (1384) امنیت را از ویژگی‌های اصلی شهر و فضای شهری خوب می‌داند. فضاهای عمومی شهری نیز با موضوع امنیت تعامل نزدیکی دارند. منابع علمی متعددی به اهمیت و ضروت امنیت در فضاهای شهری توجه کرده‌اند. جیکوبز در کتاب معروف خود، درارتباط‌با مقولۀ احساس امنیت، بر اهمیت نظارت غیررسمی در قالب «چشم‌های خیابان» و مشارکت و حضور فعالانۀ مردم در فضای شهری تأکید می‌کند. او معتقد است امن‌نبودن بسیاری از نقاط شهرها به دلیل مشکل ضعف کالبدی و محیطی برای حضور مردم و تأمین سرزندگی است (ر. ک. جیکوبز، 1386). اسکار نیومن در نظریۀ «فضاهای قابل دفاع» بر نظارت فعالانه و تعریف عرصه‌ها و ارتقاء وضعیت کالبدی فضاهای شهری و محلهای برای کاهش جرم و ارتقاء امنیت تأکید کرده است. او سه ویژگی مهم فضاهای مستعد جرم را بیگانگی، نبودن نظارت عمومی و دسترسی به راه فرار می‌داند و به باور او با استفاده از سازوکارهای نمادین طراحی محیط مصنوع، می‌شود امنیت محیط را تا حد زیادی افزایش داد (ر. ک. نیومن، 1378). در رویکرد [4]CEPTED نیز مؤلفه‌های محیطی مؤثر بر کاهش جرم و بهبود امنیت، به‌طور مستقیم در قالب یک چک لیست تدوین شده است (ر. ک.Ray, 1971 ). این نظریه مبتنی بر تأثیر کیفیت محیط بر رفتار انسان است و مطابق آن، طراحی مناسب فضا و محیط ساخته‌شده به کاهش فرصت‌های مجرمانه، افزایش ترس از جرم و بهبود کیفیت زندگی منجر می‌شود (پورجعفر و همکاران، 1387: 74). هیلیر[5] (1996) بر افزایش امنیت ازطریق افزایش تحرک و جنبش در فضاهای شهری تأکید دارد. بنا بر نظر او مکان‌هایی که برای حرکت و جنبش ظرفیت کمتری دارند، برای وقوع جرم مستعد هستند؛ همچنین، با بزرگ‌ترشدن فضا، افزایش حضور مردم و ایجاد الگوهای حرکتی، امنیت استفاده‌کنندگان از فضا ارتقاء می‌یابد (Brenda & Pei, 1997). بارتون و لین در پژوهش خود تأکید می‌کنند که آشنابودن فضا و وجودنداشتن حس غربت، در تقویت احساس امنیت ذهنی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد؛ همچنین، زمینۀ مثبت یا منفی ذهنی به‌یادمانده از فضا نیز به‌صورت چشمگیری بر دریافت ادراکی امنیت از فضا تأثیر دارد (Buron & Lynne, 2006). لطفی و همکاران (1394) در پژوهشی با عنوان «ارزیابی مؤلفه‌های کالبدی فضاهای عمومی و تأثیر آن در احساس امنیت اجتماعی شهروندان بابلسر» بر معناداری و مستقیم‌بودن رابطۀ میان مؤلفه‌های محیطی و امنیت اجتماعی تأکید دارند. رحیمی و پیربابایی (1392) در پژوهش خود در شهر تبریز، به وجود همبستگی معنادار میان سازمان‌دهی فضایی و ادراکی خیابان با احساس امنیت عابران اشاره می‌کنند. طبق پژوهش بمانیان و همکاران (1388) میان احساس امنیت درک‌شده از فضا و میزان تردد و استفاده از آن فضا رابطۀ مستقیمی وجود دارد. با بررسی منابع پژوهشی و میزان تکرار پژوهش‌های مرتبط با حوزۀ امنیت و محیط، می‌شود یقین حاصل کرد که میان برخی از شاخص‌ها و کیفیت‌های محیطی با امنیت، رابطۀ مستقیم و همبستگی معناداری وجود دارد.
زنان، امنیت و فضای شهری نیمی از جمعیت ساکن در شهرها زنان هستند و روند روزافزون حضور آنها در محیط‌های کار و فعالیت اجتماعی شهری سبب می‌شود تا در مکان‌یابی و طراحی و ساخت کالبد شهر، به حضور گستردۀ این قشر در فضاها و عرصه‌های مختلف سکونت، کار و حمل‌ونقل توجه شود (قاضی‌نژاد و شاکری،1391). در طراحی و برنامه‌ریزی فضاهای عمومی شهری برای جلب رضایت تمام گروه‌های استفاده‌کننده از فضا باید نیازهای زنان شناخته و زمینه‌های ایجاد حقوق مدنی دررابطه‌با حضور آنان فراهم شود (کیقبادی، 1393). زنان به دلیل ویژگی‌های جسمی و روحی خاص خود، نسبت به مردان کمتر احساس امنیت می‌کنند (گلی و همکاران، 1394). جنسیت به‌صورت تأثیرگذارترین عامل شخصیتی در احساس ناامنی مطرح شده است. عموماً زنان بیشتر از مردان، ترس و ناامنی را احساس می‌کنند و مردان احساس مثبت‌تری نسبت به امنیت محیط خود دارند (بمانیان و همکاران، 1388). بل تأکید می‌کند درک یک زن از امنیت به این بستگی دارد که او به چه میزان محیط فیزیکی و اجتماعی اطراف خود را بشناسد و در آن احساس راحتی داشته باشد. عواملی چون ارتباطات اجتماعی و نوع گروه‌های اجتماعی حاضر در یک فضا در مقایسه با مؤلفه‌های طراحی آن، بر احساس امنیت زنان بیشتر تأثیر دارند (Bell, 1998). فضای شهری مناسب باید تا حد زیادی امنیت گروه‌های مختلف استفاده‌کننده از خود را تأمین کند. امروزه، با اندازه‌گیری تعداد زنان و مردان استفاده‌کننده از فضا و میزان احساس آرامش و امنیت آنها از حضور در آن فضا می‌شود میزان موفقیت هر فضای شهری را محاسبه کرد (حاجی‌احمدی و همکاران، 1394).
شاخص‌های محیطی احساس امنیت زنان در فضاهای شهری در فضاهای شهری، درک زنان از امنیت به مؤلفه‌های بسیاری وابسته است. ویژگی‌های کالبدیفضایی، وضعیت اقتصادی، وضعیت سیاسی و اجتماعی و مسائل فرهنگی هریک با شاخص‌های خود بر میزان احساس امنیت زنان تأثیرگذارند؛ اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد زنان در فضای شهری با کیفیت مناسب، بیشتر احساس امنیت می‌کنند و حضورشان در این مکان‌ها پررنگ‌تر است. بمانیان و همکاران (1388) در پژوهش خود به جنبه‌های دوسویۀ کالبدی‌اجتماعی فضا بر احساس امنیت زنان توجه کرده‌اند و شش عامل شهرت فضا، آشنابودن فضا، عدالت اجتماعی، تراکم جمعیتی یک فضا، نظارت و مراقبت از فضا و جاذبه و اجتماع‌پذیری فضا را بر احساس امینت زنان مؤثر دانسته‌اند. ضابطیان و همکاران (1389) در جمع‌بندی خود از مؤلفه‌های برنامه‌ریزی کالبدی فضاهای شهری بر احساس امنیت زنان، به این عوامل اشاره می‌کنند: کاربری‌ها و فعالیت‌های ناشی از آنان، خوانایی، دسترسی و نفوذپذیری، نظارت غیررسمی، میزان آشنایی با فضا و حیات شبانه. گلی (1390) در پژوهش خود تأکید می‌کند که در فضاهای شهری میان نوع کاربری، تنوع فعالیتی، بازه‌های زمانی فعالیت‌ها و نیز چگونگی مجاورت کاربری‌ها با احساس امنیت زنان در آن فضاها رابطۀ معناداری وجود دارد. گلی و همکاران (1394) در فضاهای عمومی شهری میان فرم فضا، اطلاعات محیطی، نور، میزان دسترسی، کیفیت فعالیت‌ها و کاربری زمین با احساس امنیت اجتماعی زنان رابطۀ معناداری یافته‌اند. در بررسی‌های کتابخانه‌ای عوامل مؤثر بر میزان احساس امنیت زنان در فضاهای شهری را چنین بر شمرده‌اند: مزاحمت‌های خیابانی، امنیت تردد شبانه در شهر، وضعیت حمل‌ونقل، میزان دسترسی، فیزیک محیط، اشراف‌داشتن بر فضا، کیفیت پیاده‌روها، روشنایی، رنگ، پوشش گیاهی، حجاب و پوشش، نظارت‌های عمومی و رسمی و حضور پلیس (پوراحمد و همکاران، 1396). شکوری‌اصل (1395) در پژوهش خود، بیست و شش شاخص محیطی مؤثر بر احساس امنیت زنان را در سه بعد فرم، عملکرد و معنا دسته‌بندی کرده و برای آنها از آزمون کمّی استفاده کرده است. پین، طراحی نامناسب فضاها و خیابان‌های شهری را بر وقوع جرم و احساس ناامنی مؤثر می‌داند (Pain, 2000). در پژوهش دیگری عوامل مؤثر بر ناامنی زنان را رعایت‌نکردن سلسله‌مراتب فضایی، نظارت کم بر فضاهای شهری و مراقبت کم از ساختمان‌ها دانسته‌اند (Brown et al., 2004). به اعتقاد موسر، در فضاهای شهری مهم‌ترین مکان‌های ناامن برای زنان مکان‌ها و فضاهای کم‌نور و تاریک، ایستگاه‌های اتوبوس دورافتاده و سرویس‌های بهداشتی نامناسب هستند (Moser, 2004). کوزنز و همکارانش، عوامل تشدیدکنندۀ ناامنی زنان را وجود نقاط دورافتاده، کیفیت نامناسب راه‌ها و تقاطع‌ها و نامناسببودن پیاده‌روها می‌دانند (Cozens et al., 2005). براساس پژوهشی از مؤسسۀ جگوری در دهلی عوامل محیطی مؤثر بر احساس ناامنی زنان در خیابان‌های شهر، شلوغی محلهای انتظار برای وسایل حمل‌ونقل عمومی، نامناسببودن پیاده‌روها، نامناسببودن سرویس‌های بهداشتی عمومی و کمبود علائم و اطلاعات هستند (Jagori, 2010). در پژوهش دیگری عواملی مانند میزان ساختمان‌های فرسوده، بناهای رهاشده، زمینهای خالی، وجود نقاط پنهان، کیفیت نامناسب پیاده‌روها و نقاشیهای نامناسب دیواری بر احساس ناامنی در فضاهای شهری تأثیر دارند (Pitner et al., 2012). به اعتقاد فوستر و همکارانش نیز عوامل محیطی مؤثر بر وقوع جرم در فضاهای شهری شامل این موارد هستند: تفکیک نامناسب کاربری‌ها، وجود انواع آلودگیها و وجود فعالیت‌های نامتجانس (Foster et al., 2011). جدول شماره 1، جمع‌بندی شاخص‌های محیطی امنیت را در منابع مختلف نشان می‌دهد.
روش و فرآیند پژوهش در نخستین مرحلۀ پژوهش، برای یافتن شاخص‌های محیطی مؤثر بر امنیت زنان در فضاهای شهری منابع و اسناد کتابخانه‌ای مطالعه و بررسی قرار شده است. هدف آن بوده است که به این شیوه، ضمن تدوین مبانی نظری، شاخص‌های لازم برای پیمایش و تدوین پرسش‌نامه، اولویت‌بندی و انتخاب شوند. نمودار تصویر شماره 1، فراوانی تکرار شاخص‌ها را در منابع کتابخانه‌ای نشان می‌دهد. همان گونه که در این نمودار دیده می‌شود، شاخص‌های نظارت رسمی و غیررسمی، دسترسی‌پذیری و نورپردازی مناسب، بیشترین میزان فراوانی را در منابع نظری به خود اختصاص داده‌اند.
جدول شماره 1- جمع‌بندی پیشینۀ پژوهش
تصویر شماره 1- میزان تکرار شاخص‌ها در پژوهش‌های پیشین
پس از آن برای نظم‌دهی و تحلیل مناسب‌تر، شاخص‌ها ازنظر موضوعی دسته‌بندی و تفکیک شدهاند. در این دسته‌بندی 25 شاخص به‌دست‌آمده از مطالعات کتابخانه‌ای درچهار بُعد کالبدیفضایی، عملکردی، بصریادراکی، زیست‌محیطی و اجتماعی تفکیک شدهاند. نمودار تصویر شماره 2 این دسته‌بندی را نشان می‌دهد.
تصویر شماره 2- دسته‌بندی شاخص‌های محیطی مؤثر بر احساس امنیت زنان
در مرحلۀ دوم، داده‌ها به صورت کمّی جمع‌آوری شدهاند. برای انجام این کار و به‌منظور خلاصه‌سازی پس از بازبینی مجدد شاخص‌های حاصل‌شده از مبانی نظری تعدادی از مهم‌ترین آنها به‌صورت پرسش‌نامه‌ای در قالب 14 گویه با طیف نگرش‌سنجی لیکرت تدوین شده است.
معرفی محلۀ سهل‌آباد مطابق مطالب گفته‌شده، در مرحلۀ دوم پژوهش، بررسی نگرش زنان دربارۀ شاخص‌های محیطی اثرگذار بر احساس امنیت آنان مدنظر است. این محله با وسعت حدود 156 هکتار و با جمعیتی بالغ بر 17000 نفر در منتهاالیه جنوب شرقی شهر شیراز و در منطقۀ 7 شهرداری این شهر قرار دارد.
تحلیل داده‌ها داده‌های حاصل از این مرحله، به کمک نرم‌افزار SPSS ارزیابی و تحلیل شدهاند و مدل تحلیلی استفاده‌شده، مدل رگرسیون لجستیک ترتیبی است. جدول شماره 2، به‌صورت توصیفی پاسخ افراد را به پرسش‌هایی نشان می‌دهد که دربارۀ وضعیت شاخص‌های محیطی مؤثر بر احساس امنیت زنان این محله هستند.
جدول شماره 2- وضعیت احساس امنیت و شاخص‌های محیطی در محلۀ سهل‌آباد
جدول شماره 3- داده‌های حاصل از اعمال مدل لجستیک ترتیبی بر روی شاخص‌ها
برای تحلیل داده‌ها از estimate هر سؤال متغیر e می‌گیریم. eβ نسبت بخت‌ها است و این فرمول نشان می‌دهد به ازای هر واحد تغییر و بهبود در شاخص‌ها احساس امنیت چند برابر می‌شود. اگر میزان آن را از عدد 1 کم و در عدد 100 ضرب کنیم، درصد میزان تغییر به دست می‌آید. به‌طور خلاصه، در جدول شماره 4 می‌شود یافته‌های حاصل از آزمون مدل رگرسیون لجستیک ترتیبی را بر شاخص‌ها مشاهده کرد.
جدول شماره 4- یافته‌های حاصل از آزمون لجستیک ترتیبی
در دستۀ شاخص‌های کالبدیفضایی به ازای 1 سطح کاهش نقاط کور در محله (افزایش رؤیت‌پذیری) احتمال برخورداری زنان از حس امنیت، 38.7 درصد و به ازای 1 سطح بهبود وضعیت نورپردازی در محله، احتمال برخورداری آنان از حس امنیت، حدودا 2.07 برابر می‌شود. در دستۀ شاخص‌های بصریادراکی با 1 سطح بهبود در وضعیت عمومی زیبایی محله و پاک‌سازی آن از آلودگی‌های محیطی و بصری احساس امنیت، 55.9 درصد افزایش می‌یابد. در این دسته، شاخص‌های شهرت محله، خوانایی فضا و حس تعلق با 95، 86.6 و 77.9 درصد، بر حس امنیت زنان بیشترین تأثیر را دارند. همچنین، با 1 سطح ارتقاء وضعیت آشنایی با فضا حس امنیت زنان در محله 24.7 درصد افزایش می‌یابد. در دستۀ شاخص‌های بعد اجتماعی، شاخص اجتماع‌پذیری فضا با مقدار معناداری 0.652 در سطح معناداری 5 درصد، درزمینۀ بهبود حس امنیت زنان تأثیری را نشان نمی‌دهد. در این دسته، با 1 سطح بهبود در شاخص‌های نظارت رسمی (حضور پلیس) و نظارت غیررسمی، احساس امنیت زنان به ترتیب 43.3 و 55.1 درصد افزایش می‌یابد. در دستۀ شاخص‌های عملکردی حضور دست‌فروش‌ها بر احساس امنیت زنان تأثیر منفی داشته است. در همین دسته، ارتقاء پیاده‌مداری تأثیر چشمگیری بر احساس امنیت زنان دارد. مطابق نتایج آزمون، با 1 سطح بهبود وضعیت پیاده‌مداری حس امنیت زنان 51.8 درصد افزایش خواهد یافت. بهبود کیفی و کمّی وضعیت تنوع کاربری‌ها و نیز کاربری‌های فعال شبانه، 24.4 درصد احساس امنیت زنان را افزایش می‌دهد و انتقال و حذف کاربری‌های ناسازگار، به میزان 23.8 درصد بر بهبود حس امنیت زنان مؤثر است.
بحث و نتیجه یافته‌های حاصل از اعمال مدل لجستیک ترتیبی بر روی داده‌ها نشان می‌دهد در میان شاخص‌های محیطی مؤثر بر احساس امنیت زنان، وضعیت نورپردازی بیشترین میزان تأثیر را به خود اختصاص داده است. اهمیت تأثیر نورپردازی همان گونه که در ماتریس جدول شماره 2 و نمودار شماره 1 نیز دیده می‌شود، در بخش مرور پیشینۀ پژوهش، از پرتکرارترین شاخص‌ها در میان منابع کتابخانه‌ای بوده است؛ بنابراین، در فرآیند طراحی و برنامه‌ریزی، توجه‌کردن به کیفیت و کمیت نورپردازی معابر و فضاهای عمومی محله، ممکن است تا حد زیادی به بهبود حس امنیت زنان کمک کند. زیادبودن سهم تأثیر شاخص‌ها در دستۀ بصریادراکی اهمیت بعد بصری و به‌خصوص، بعد ادراکی را در طراحی و برنامه‌ریزی فضاهای شهری نشان می‌دهد. همان گونه که پیشتر نیز اشاره شد، جنبۀ ذهنی امنیت زنان، در بسیاری از موارد از بعد عینی آن اهمیت بیشتری دارد و به‌تبع آن، همان گونه که نتایج این تحلیل آماری نیز نشان می‌دهد، شاخص‌های ذهنی و ادراکی و تقویت آنها در فضاهای شهری ممکن است بر بهبود احساس امنیت زنان تأثیر به‌سزایی داشته باشد. در حیطۀ دانش شهرسازی راهکارهای طراحی و برنامه‌ریزی مشخصی برای ارتقاء این شاخص‌های کیفی وجود دارد. در بعد اجتماعی نتایج معنادار نبودن تأثیر شاخص اجتماع‌پذیری فضا را بر احساس امنیت زنان نشان می‌دهند. معنادارنبودن تأثیر این شاخص، باوجود تأکید پژوهش‌های پیشین بر آن، ممکن است به دلیل مسائلی از این قبیل باشد: فقدان فضاهای اجتماع‌پذیر در محلۀ سهل‌آباد و درنتیجه، محسوس‌نبودن تجربه و درک چنین فضاهایی از جانب زنان پاسخ‌دهنده و قادرنبودن آنها به ارزیابی میزان تأثیر آنها بر احساس امنیت. در دستۀ شاخص‌های عملکردی حضور دست‌فروش‌ها، بر احساس امنیت زنان تأثیر منفی داشته است. حضور دست‌فروش‌ها یا به عبارتی فروشنده‌های غیررسمی با آن که در بسیاری موارد به افزایش سرزندگی فضا و تحقق حیات شبانۀ فضاهای شهری کمک می‌کند، در برخی موارد مانند محلۀ مدنظر، فضای اجتماعی امن و مطلوبی را برای حضور زنان فراهم نمی‌سازد. به نظر می‌رسد دلیل تأثیر منفی این شاخص بر احساس امنیت زنان نیز چنین باشد. در همین دسته، توجه به مسئله‌ای چون پیاده‌مداری تأثیر چشمگیری بر احساس امنیت زنان نشان می‌دهد. این موضوع، به‌خصوص در مقیاس محله اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و برای تحقق آن در ابعاد عملکردی، بصری و نیز کالبدیفضایی باید به این امر توجه و برای آن برنامه‌ریزی کرد. در مجموع، طبق مرور نتایج پژوهش‌های پیشین و نیز تحلیل نتایج حاصل از این پیمایش، توجه به ابعاد کالبدیفضایی، بصریادراکی، عملکردی و اجتماعی در طراحی و برنامه‌ریزی فضاهای محلهای ممکن است بر بهبود حس امنیت زنان در این فضاها تأثیرگذار باشد. در ساماندهی فضاها از شاخص‌های هویتی‌ادراکی غافل می‌شوند؛ بااین‌حال، این شاخص‌ها به‌طور ویژه‌ای بر احساس امنیت زنان تأثیر می‌گذارند. برنامه‌ریزی و طراحی درخصوص عملیاتی‌کردن این راهبردها ممکن است ازطریق افزایش حس امنیت زنان- به‌صورت یکی از مهم‌ترین گروه‌های استفاده‌کننده از فضاهای شهری- حضور آنان را در عرصه‌های عمومی به‌خصوص در مقیاس محله، تقویت کند.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
بمانیان، م.؛ رفیعیان، م. و ضابطیان، ا. (1388). «سنجش عوامل مؤثر بر ارتقاء امنیت زنان در محیط‌های شهری (مورد محدوده اطراف پارک شهر تهران)»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی پژوهش زنان، د 7 ، ش 3، ص 49- 67. پوراحمد، ا.؛ آروین، م. و رحیم‌پور، ن. (1396). «ارزیابی احساس امنیت زنان در فضاهای شهری؛ مطالعۀ موردی منطقۀ یک اهواز»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی مطالعات شهری، ش 23، ص 53-68. پورجعفر، م.؛ محمودی‌نژاد، ه.؛ رفیعیان، م. و انصاری، م. (1387). «ارتقاء امنیت محیطی و کاهش جرائم شهری با تأکید بر رویکرد C.P.T.E.D.»، نشریۀ بین‌المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت ایران، ش 6، ص 73- 82. حاجی‌احمدی همدانی، آ.؛ ماجدی، ح. و جهانشاه‌لو، ل. (1394). «بررسی معیارهای تأثیرگذار بر افزایش میزان فعالیت زنان در فضاهای شهری؛ مطالعۀ موردی محلۀ پونک (20متری گلستان) شهر تهران»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی مطالعات شهری، ش 14، ص 58-47 . جیکوبز، ج. (1386). مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمۀ: حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. رحیمی، ل. و پیربابایی، م. (1392). «نقش سازمان‌دهی فضایی و ادراکی خیابان در احساس امنیت عابران، مطالعۀ موردی شهر تبریز»، فصلنامۀ علمی – پژوهشی هویت شهر، د 7، ش16، ص 71- 80. رضازاده، ر. و محمدی، م. (1387). «طراحی فضای محلهای با تأکید بر رویکرد عدالت جنسیتی و چارچوب اصول اخلاق مراقبتی»، فصلنامۀ علمی -پژوهشی نامۀ معماری و شهرسازی، ش 2، ص 92-73. شکوری اصل، ش. (1395). «شناسایی ویژگی‌های محیطی تأثیرگذار بر احساس امنیت بانوان در فضاهای شهری؛ مطالعۀ موردی محلات مخصوص و سلامت منطقۀ 11 شهر تهران»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی مطالعات شهری، ش 21، ص 91-77. صارمی، ح. و صارمی، م. (1390). «بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر تجلی شهر امن از دیدگاه اسلام»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی مدیریت شهری، ش 27، ص 18-7. صالحی، ا. (1387). ویژگی‌های محیطی فضاهای شهری امن، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری. ضابطیان، ا.؛ بمانیان، م. و رفیعیان، م. (1389). «بررسی الگوی برنامه‌ریزی کاربری فضاهای شهری مؤثر بر افزایش امنیت زنان»، فصلنامۀ علمی – پژوهشی علوم اجتماعی، ش 48، ص 148-108. قاضی‌نژاد، م. و شاکری، ف. (1391). «بررسی و تحلیل جامعه‌شناختی ترس از جرم و رفتارهای غیرمدنی در میان زنان شهر تهران با تأکید بر هویت جنسی و هویت مدنی»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی مسائل اجتماعی ایران، د 3 ، ش 2، ص 202-181. کیقبادی، س. (1393). «ارتقاء حضور زنان در فضای شهری با رویکرد توسعۀ امنیت اجتماعی (نمونۀ موردی بلوار سجاد مشهد)»، نخستین همایش مهندسی عمران، معماری و مدیریت پایدار شهری، گرگان. گلی، ع. (1390). «زنان و امنیت در فضاهای عمومی شهری (مطالعۀ موردی پارک آزادی شیراز)»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی جامعه‌شناسی تاریخی، د 3، ش 2، ص 165-143. گلی، ع.؛ قاسم‌زاده، ب.؛ فتح‌بقالی، ع. و رمضان‌مقدم‌واجاری، ی. (1394). «عوامل مؤثر در احساس امنیت اجتماعی زنان در فضاهای عمومی شهری (مطالعۀ موردی پارک ائل‌گلی تبریز)»، فصلنامۀ علمی – پژوهشی مطالعات راهبردی زنان، ش 69، ص 136-97. لطفی، ص.؛ بردی، ر. و واحدی، ح. (1394). «ارزیابی مؤلفه‌های کالبدی فضاهای عمومی و تأثیر آن در احساس امنیت اجتماعی شهروندان بابلسر»، پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، ش 9، ص 154-131. لنگ، ج. (1381). آفرینش نظریۀ معماری؛ نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمۀ: علیرضا عینی‌فر. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. لینچ، ک. (1384). شکل خوب شهر، ترجمۀ: سیدحسین بحرینی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. مدنی‌پور، ع. (1387). فضاهای عمومی و خصوصی شهر، ترجمۀ: فرشاد نوریان، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری. مدیری، آ. (1385). «جرم، خشونت و احساس امنیت در فضاهای عمومی شهر»، فصلنامۀ علمی – پژوهشی رفاه اجتماعی، ش 22، ص 28-11. نیومن، ا. (1387). خلق فضاهای قابل دفاع. ترجمۀ: فایزه رواقی و کاوه صابر. تهران: انتشارات طحان. Bell, Wendy. (1998) “Women and Community Safety.” Bell Planning Associates South Australia, 32: 1-26. Brenda, S. A. Yeoh, Pei Lin Yeow. (1997) “Where Women Fear to Tread: Images of Danger and the Effects of Fear of Crime in Singapore.” Geo Journal, 43 (3): 273-286. Burton, E. & Lynne, M. (2006) Inclusive Urban Design: Streets for Life, London: Architectural Press. Brown, B. B. Perkins, D. D. & Brown .G. (2004) “Crime, New Housing, and Housing Incivilities in A First-Ring Suburb: Multilevel Relationships Acrosstime.” Housing, 16 (6): 301-345. Cozens, P. Saville, G. and Hillier, D. (2005) “Crime Prevention Through Environmental Design (CPTED): A Review and Modern Bibliography.” Journal of Property Management, 23 (5): 328–356. Foster, S. and Giles-Corti, B. and Knuiman, M. (2011) “Neighbourhood Design and Fear of Crime: A Social Ecological Examination of the Correlates of Residents’ Fear In New Suburban Housing Developments.” Health & Place, 16 (6): 1156-1165. Moser, C O.N. (2004) “Urban Violence and Insecurity: An Introductory Roadmap.” Environment and Urbanization, 16(2): 3-16. Pain, R. ( 2000) “Place, Social Relations and the Fear of Crime: A Review.” Progress in Human Geography, 24 (3): 365–387 Pitner, R. O. and Man Soo, Y. and Brown, E. (2012) “Making Neighborhoods Safer :Examining Predictors of Residents’ Concerns About Neighborhood Safety.” Environmental Psychology, 32: 43-49. Jagori, T. (2010) Understanding Woman’s Safety; Toward a Gender Inclusive City, Delhi: Jagori. Ray, C. Jeffery. (1971) Crime prevention through environmental design, London: Sage Publications. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,148 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 599 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||