پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 42 |
| تعداد شماره‌ها | 1,513 |
| تعداد مقالات | 12,475 |
| تعداد مشاهده مقاله | 24,709,102 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 10,427,827 |
ارتقای امنیت محیطی در شهرهای مذهبی ازطریق تحلیل و پهنه‌بندی جذابیت داراییها، موردپژوهی: شهر مشهد | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 6، دوره 7، شماره 4 - شماره پیاپی 23، اسفند 1397، صفحه 75-92 اصل مقاله (946.39 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ssoss.2019.104760.1104 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| علی رضا صادقی* 1؛ امید باقرزاده2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1استادیار، بخش شهرسازی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه شیراز، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناخت میزان جذابیت داراییها برای در معرض هدف قرارگرفتن ازسوی دشمن در فرایند مدیریت خطرپذیری، جایگاه والایی دارد. به‌طور کلی جاذبه، معیاری کمکی برای محاسبۀ احتمال حمله است و ارزش یک دارایی از منظر دشمن عاملی است که بر احتمال در معرض هدف قرارگرفتن ازسوی دشمن تأثیر می‌گذارد. در این پژوهش، عوامل مؤثر بر میزان جذابیت داراییهای شهرهای مذهبی برای در معرض هدف قرارگرفتن ازسوی دشمن تحلیل شدهاند تا از این طریق زمینۀ لازم برای تحلیل میزان خطرپذیری امنیتی داراییها و ارتقای امنیت محیطی شهری فراهم شود. به این منظور از روشهای پژوهش توصیفی - تحلیلی و پیمایشی و شیوه‌‌های پژوهش مرور متون و منابع، مشاهده و بازنمایی استفاده شده است. همچنین از پرسشنامه به‌منزلۀ ابزار پژوهش و از آزمون فریدمن برای تحلیل داده‌‌های پژوهش و از نرم‌افزار‌‌های GIS و SPSS به‌منزلۀ ابزار تحلیل داده‌‌ها بهره گرفته شده است. نمونه‌‌گیری این پژوهش به‌طور کامل هدفمند بوده و برای شناسایی گروه نمونۀ 45نفری از جامعۀ آماری، از شیوۀ نمونه‌‌گیری گلوله‌برفی استفاده شده است. همچنین به‌دلیل نقش و جایگاه مجموعۀ شهری مشهد در گسترة شرقی ایران و شهر مشهد به‌منزلۀ دومین کلانشهر مذهبی جهان، این کلانشهر برای نمونۀ موردی انتخاب شده است. نتایج حاصل از این پژوهش، شناخت عوامل ایجادکنندۀ جذابیت داراییها، تحلیل میزان جذابیت داراییها، سطحبندی جذابیت داراییها از منظر دشمن و ارائۀ نقشههای پخشایش داراییها براساس میزان جذابیت در محدودۀ کلانشهر مشهد بوده‌اند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| امنیت محیطی؛ مدیریت خطرپذیری؛ جذابیت دارایی؛ شهر مذهبی؛ مشهد | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه و بیان مسئله امنیت، پیش‌‌زمینۀ یک اجتماع سالم و احساس امنیت، بسترساز توسعۀ جوامع انسانی است و سعادت یک اجتماع در گروه حفظ و بقای امنیت و احساس ناشی از آن است (کامران و شعاع‌برآبادی، 1389: 25). در این زمینه امنیت محیطی به معنای آرامش، اطمینان خاطر و نبود هراس شهروندان از هرگونه تهدید و خطر محیطی (طبیعی و انسانساخت) تعریف شده است که بر نشاط، سلامتی، حضور و مشارکت عمومی شهروندان تأثیر می‌گذارد (کیانی و همکاران، 1392: 110)؛ درواقع، امنیت محیطی به امنیت شهروندان و احساس آنها به ایمن‌بودن در برابر سوانح طبیعی و انسانساخت تأکید دارد و ساختار شهری و استانداردهای ساخت‌وساز و رعایت معیارهای امنیتی کالبدی شهر در ایجاد احساس امنیت محیطی نقش برجسته‌‌ای ایفا میکنند. در شهر امن، ایمنی در فضاهای شهری تأمین میشود و فرد در شهر، احساس امنیت خاطر و نبودن خطر میکند؛ درواقع، در شهر ایمن تلاش بر آن است تا میزان خطرات برای شهروندان به حداقل برسد (پورجعفر و همکاران، 1387: 74). ازاین‌رو، امروزه کشورهای پیشرفتۀ جهان هر ساله هزینههای زیادی را برای افزایش ایمنی و امنیت داراییها، تأسیسات و زیرساختهای شهری خود در برابر مخاطرات احتمالی و خسارات اقتصادی ناشی از یک حادثه صرف میکنند. از آنجا که دامنۀ تصمیم‌گیری در این زمینه گسترده است و از تصمیمات تاکتیکی در شرایط اضطرار تا تصمیمات راهبردی دربارۀ حفاظت بلندمدت از تأسیسات و داراییها را در بر میگیرد، این کشورها همواره درصدد تبیین چالش موجود در تهدیدهای ناشی از سوانح طبیعی و انسان‌ساخت‌اند. کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست و در سالهای اخیر به‌واسطۀ افزایش تهدیدهای خارجی و داخلی درصدد شناخت، تحلیل خطرات و تهدیدهای احتمالی و برنامهریزی و حفظ آمادگی برای مقابله با این تهدیدها بوده است. تحلیل ریسک در داراییهای حیاتی و اهداف جذاب، ابزاری مدیریتی در دست مدیران بحران برای تصمیم‌گیری و بررسی شیوه‌‌های اقدام متقابل در رویارویی با تهدیدها و آسیبپذیریهای احتمالی است؛ درواقع، مدیریت خطرپذیری به معنای کاهش تهدیدهای جان، مال و محیط زیست است در زمانی که در معرض خطرات شناخته شده باشند (Smith, 1996: 54). اما اولین گام در فرایند مدیریت خطرپذیری ناشی از عملیات خصمانه، شناخت و تحلیل تهدیدها و آسیب‌‌پذیری‌‌هایی است که داراییها با آنها روبهرو هستند؛ زیرا به نظر میرسد بررسی و شناسایی تهدیدها و توانمندی‌‌های تسلیحاتی و فناورانۀ دشمن، شرط اول و الزامی برای پی‌بردن به تواناییها و اهداف دشمن است. در باور کارشناسان امور دفاعی، اهتمام به تهدیدها میتواند آنها را به فرصتی برای کسب توان دفاعی و خنثیسازی نقشههای تهاجمی دشمن و حتی بازدارندگی تبدیل کند. به این مهم در شهرها به‌منزلۀ یکی از نمودهای سکونت‌گاه‌های انسانی که از دیرباز تا‌‌کنون در معرض آسیب‌‌های فراوان ناشی از سوانح قرار داشته‌‌اند، بیشتر توجه شده است. در این زمینه جاذبۀ یک دارایی، معیاری کمکی برای محاسبۀ احتمال حمله است که از تخمین عوامل مختلف نشاندهندۀ ارزش دارایی برای در معرض هدف قرارگرفتن شکل میگیرد؛ زیرا برای دشمن، همۀ داراییها ارزش یکسانی ندارند و ارزش یک دارایی از منظر دشمن عاملی است که بر احتمال وقوع یک حادثۀ امنیتی تأثیر می‌گذارد؛ بنابراین، تحلیل و ارزیابی جذابیت داراییها در فرایند مدیریت خطرپذیری و تحلیل تهدیدها و آسیب‌‌پذیری‌ها جایگاه مهمی دارد؛ ازاین‌رو، در این پژوهش عوامل مؤثر بر میزان جذابیت داراییهای شهری برای در معرض هدف قرارگرفتن ازسوی دشمن تحلیل شدهاند تا از این طریق زمینۀ لازم برای تحلیل میزان خطرپذیری امنیتی داراییها و ارتقای امنیت محیطی شهری فراهم شود. در این زمینه به‌دلیل نقش و جایگاه شهر مقدس مشهد به‌منزلۀ دومین کلانشهر مذهبی جهان، موقعیت ممتاز ژئوپولتیک این کلانشهر در منطقۀ شرقی ایران و غنای فرهنگی و تاریخی و توان بالای اقتصادی، این کلانشهر برای نمونۀ موردی انتخاب شده است تا نتایج حاصل از مبانی نظری این پژوهش و تحلیل میزان جذابیت داراییها، برای در معرض هدف قرارگرفتن ازسوی دشمن در آن به کار روند و الگو‌سازی شوند.
پیشینۀ پژوهش در زمینۀ امنیت محیطی و شاخصهای آن، پژوهش‌‌هایی در داخل و خارج از کشور انجام شدهاند که در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود: ملکی و همکاران (1395) میزان احساس امنیت کالبدی - محیطی در محله‌های متفاوت شهر اهواز را بررسی کرده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که بین فضاهای شهری غیررسمی و برنامهریزیشده تفاوت معنیداری ازنظر امنیت محیطی - کالبدی وجود دارد. ایزدی و حقی (1394) امنیت میدان امام شهر همدان را ارزیابی کردند که مشخص شد 3 عامل پیاده‌مداری، زیباییشناسی و امنیت شبانه، به ترتیب بیشترین تأثیر را بر میزان احساس امنیت آن داشته‌‌اند. سجادزاده و صفری (1394) در مقالۀ «ارتقای کیفیت محیطی در سکونت‌گاه‌های غیررسمی با تأکید بر امنیت محیطی؛ نمونۀ موردی: محلۀ منوچهری همدان» نتیجه گرفتند که کنترل دسترسی، نظارت طبیعی و فرهنگ جمعی تأثیر بسیار زیادی بر امنیت فضاها در سکونتگاه غیررسمی دارند. توجه به اصول طراحی شهری در ایجاد امنیت محیطی براساس استانداردها و دستورالعمل‌ها میتواند سبب افزایش کیفیت سکونتگاه غیررسمی، افزایش امنیت و درنهایت بهبود شرایط محیطی این سکونتگاه‌ها شود. پورموسوی و همکاران (1394) در پژوهش «بررسی تأثیر ساختار فیزیکی - کالبدی فضاهای شهری بر امنیت محیطی؛ مطالعۀ موردی: منطقۀ ثامن شهر مشهد»، تأثیرات ساختار کالبدی محیط‌های شهری بر امنیت فضاهای شهری منطقۀ ثامن را ارزیابی کردند. براساس نتایج، بیشترین و بالاترین اولویت در توجه به مسائل امنیت محیطی در فضاهای شهری منطقۀ ثامن، به شاخصهای نبود خوانایی، نمایانی محیط، نامناسب‌بودن فضا و نبود اختلاط و ترکیب مناسب کاربری مربوط است. افشارکهن و رحیقی‌یزدی (1392) نیز تأثیر عوامل محیطی و اجتماعی بر احساس امنیت شهری در محله‌های منتخب شهر یزد را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که متغیرهای فضای فیزیکی، قلمروگرایی، نظارت اجتماعی و تعاملات اجتماعی بر احساس امنیت تأثیر دارند. بخشوده و پرتوی (1390) نقش طراحی محیطی در امنیت و تأثیر آن بر افزایش امنیت مناطق حاشیهنشین و کاهش زمینههای بروز جرم با بهره‌گیری از روشهای معماری و شهرسازی را بررسی کردند. محسنیتبریزی و همکاران (1390) در مقالۀ «فضاهای بیدفاع شهری و خشونت»، جرائم در 12 فضای عمومی شهر تهران را ارزیابی کردند. نتایج پژوهش نشان می‌دهند وجودنداشتن روشنایی، وجودنداشتن تراکم ساختمانی، وجود نقاط فرورفته یا برآمده، کمبود ساختمان‌‌ها و... در بروز انواع جرم و خشونت مؤثرند. ادیبی‌سعدی‌نژاد و عظیمی (1390) امنیت در محیط شهری بر مبنای پارامترهای کالبدی و طراحی در شهر بابلسر را تبیین کردند. برای تحلیل و بررسی امنیت در سطح محله‌های شهر بابلسر از مجموعه شاخصهایی بهره گرفته شده است که به‌گونه‌ای ویژگیهای کالبدی و طراحی محله‌ها را به تصویر میکشند. این شاخصها شامل کیفیت معابر، پوشش گیاهی، روشنایی، مبلمان شهری، فشردگی بافت و درنهایت باز یا بسته‌بودن فضا میشوند. بیلر[1] (2011)، در در پژوهشی با عنوان برنامهریزی برای امنیت فضاهای عمومی، امنیت در فضاهای عمومی شهر برلین را ارزیابی کرده است. ازجمله شاخصهای بررسی‌شده در این پژوهش میتوان به علائم، مالکیت، استراحتگاه، تنوع مکان‌های نشستن، روشنایی، اغذیهفروشیها، تزیینات بصری و هنری، دسترسی، خرد اقلیم، ناحیۀ تجاری، دوربینهای امنیتی و... اشاره کرد. نیمز و چمیتز[2] (2007) در مقالۀ «روشی برای سنجش امنیت فضاهای دسترسی عمومی»، معیارها و شاخصهایی برای سنجش امنیت فضاها ارائه کرده‌اند. این معیارها در قالب چهار دستۀ کلی قوانین، نظارت، طراحی محیطی و دسترسی تعریف شدهاند. همان گونه که ملاحظه میشود، بیشتر پژوهش‌های انجامشده در زمینۀ امنیت محیطی، جرم و جنایت در شهر و پیشگیری از آن ازطریق طراحی محیطی را بررسی کرده‌اند. در صورتی که در فرایند تأمین امنیت محیطی و مدیریت خطرپذیری ناشی از عملیات خصمانه، شناخت و تحلیل تهدیدها و آسیبپذیریهای داخلی و خارجی که داراییها با آنها روبهرو هستند، اهمیت دارد و توجه‌نکردن به گونه‌‌های مختلف تهدید، آسیب‌‌های جبران‌ناپذیری را در پی خواهد داشت. شناخت به‌موقع تهدیدها، تحلیل نقاط موردتوجه دشمن در هر تهدید و آمادگی برای گرفتن تدابیر هوشمندانۀ مقابله با تهدیدها، موجب رفع نقاط ضعف و کاهش آسیبپذیری میشود. اهمیت توجه به این مهم در کشور ایران که در طول سالهای اخیر همواره با انواع تهدید نرم و سخت ازسوی دشمنان منطقهای و فرامنطقه‌‌ای و گروهک‌‌های تروریستی داخلی روبهرو بوده است، به‌خوبی احساس میشود. با وجود این، در زمینۀ مقابله با تهدیدهای دشمن خارجی و ارتقای امنیت محیطی در شهرها (و به‌‌ویژه در شهرهای مذهبی) ازطریق تحلیل جذابیت داراییها برای در معرض هدف واقع‌شدن ازسوی دشمن، پژوهش مستقلی انجام نشده است.
چارچوب مفهومی موضوع پژوهش بازشناخت مفاهیم دارایی، تهدید و خطرپذیری در عام‌ترین تعریف، دارایی به معنای هر چیزی دانسته شده است که برای سازمان ارزش دارد (ستاره، 1390: 53). به‌طور کلی داراییها در شهر، به کاربری‌‌های شهری و شهروندانی تعبیر میشوند که از این کاربری‌‌ها استفاده میکنند. داراییهای شهری ازنظر ارزش و اهمیت به سه دستۀ اصلی تقسیم میشوند که عبارت‌اند از: 1- داراییهای مهم: کاربری‌‌هایی هستند که انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز آسیب و صدمات محدود در نظام سیاسی، هدایت کنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی و دفاعی با سطح تأثیرگذاری محلی در کشور شود. 2- داراییهای حساس: مراکزی‌اند که انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز بحران، آسیب و صدمات چشمگیر در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی و دفاعی با سطح تأثیرگذاری منطقهای در کشور شود. 3- داراییهای حیاتی: مراکزی‌اند که انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز بحران، آسیب و صدمات جدی و مخاطره‌آمیز در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی و دفاعی با سطح تأثیرگذاری سراسری در کشور شود (مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، 1388: 15). تهدید عبارت است از عوامل و شرایطی که در تقابل با سامانه، آن را از حالت تعادل خارج کنند. به‌طوری که بقای سامانه به مخاطره بیفتد، سامانه به اهداف خود نرسد و تأخیر جبران‌‌ناپذیر در تحصیل اهداف پیش آید. تواناییها، نیت‌ها و اقدامات دشمنان بالفعل و بالقوه برای ممانعت از دست‌یابی موفقیتآمیز خودی به علایق و مقاصد امنیت ملی یا مداخله را تهدید می‌گویند؛ به‌گونه‌ای که رسیدن به این علایق و مقاصد به خطر بیفتد. تهدید به معنای عام یعنی ترساندن طرف مقابل برای جلوگیری از ایجاد خطر یا رسیدن به یک هدف از قبل پیشبینی شده. تهدید، خطری بالقوه است که هنوز محقق نشده و تنها در حد یک ایده است؛ درواقع، تهدید به معنی هر نوع شرایط، موقعیت یا رویدادی است که امکان بالقوۀ آسیب‌رساندن و خسارت به سرمایه‌ها را دارد. همچنین به تواناییها و انگیزۀ دشمن در انجام‌دادن اقداماتی که به سرمایه‌های باارزش خسارت وارد کند، تهدید اطلاق میشود. منابع تهدید ممکن است به بخش‌های زیر تقسیم شوند: دشمن خارجی، تروریست (بین‌المللی یا داخلی)، کارکنان و پیمانکاران ناراضی و گروه‌های افراطی (American Petroleum Institute, 2004: 3-5). به‌دلیل نقش و اهمیتی که ماهیت شهر در انسجام اجتماعی، زیستی و عملکردی دارد، امروزه در جنگ‌های فرسایشی، برای تضعیف روحیه، واردکردن صدمات اقتصادی و ازهم‌گسیختگی نظام اجتماعی، بخش زیادی از تهدیدها متوجه شهر و تأسیسات و تجهیزات موجود در آن میشوند (ابوالحسنی، 1384: 25). به نظر میرسد در کنار تهدیدهای تروریستی، اصلی‌ترین عامل تهدیدکنندۀ شهر، حملۀ مستقیم دشمن فرامنطقه‌‌ای با استفاده از انواع سلاح متعارف ازجمله بمباران‌های هوایی و حملات موشکی باشد. در جدول 1، دسته‌بندی انواع تهدید ارائه شده است.
جدول 1- دسته‌بندی انواع تهدید (موحدی‌نیا، 1385؛ داعی‌نژاد، 1385)
در این زمینه، سانحه، حادثۀ استثنائی و منحصربه‌فردی است که صدمات و تلفات زیادی را برای مردم، زیرساخت‌ها و محیط زیست ایجاد میکند (Cutter, 2001: 3). یک سانحه، شرایط اضطراری جدی است که دولت‌ها در برابر آن واکنش نشان می‌دهند و برای جبران خسارت ناشی از آن، منابعی بیشتر از شرایط عادی اختصاص می‌یابد (Carroll, 2001: 467). همچنین، ریسک یا خطرپذیری، میزان احتمال رخداد یک حادثۀ ناخواسته است که میتواند بر مأموریت و زندگی یک شهر، سازمان یا هر سیستمی به‌صورت نا‌‌مطلوب تأثیر بگذارد و دربرگیرندۀ 4 عنصر اصلی زیر است: 1- داراییها، 2- احتمال وقوع تهدیدها با اندیشه و برنامۀ قبلی، 3- آسیبپذیری در سیستم پشتیبانی و داراییها، 4- پیامدهای عمل تهدید (Norman, 2010: 12)؛ درواقع، ریسک چیزی بیشتر از تبعات خطر نیست (Bezek, 2002) و خطرپذیری عبارت است از احتمال اینکه دشمن با یک تهدید خاص از آسیبپذیری امنیتی موجود در یک هدف یا مجموعه‌ای از اهداف در جهت حمله‌ای موفقیتآمیز استفاده و پیامدهایی را به مجموعه تحمیل کند (علیدوستی، 1389: 19). در این زمینه، ارزیابی ریسک درجۀ احتمال خسارت و ضرر و زیان به مایملک در منطقهای مشخص و در فاصلۀ زمانیِ خاص را تخمین می‌زند (Godschalk et al., 1998: 99) و فرایندی تحلیلی برای تهیۀ اطلاعات در زمینۀ حوادث ناخواسته است (Gratt, 1987: 244)؛ درواقع، ارزیابی ریسک بیشتر به‌منظور ارزیابی سلامت انسان یا بررسی اثرات حوادث طبیعی یا انسانساخت به کار برده میشود (Hill & Cutter, 2001: 16). همچنین مدیریت ریسک، مدیریت یکپارچۀ تصمیمات اداری، سازمان‌ها، مهارت‌های عملکردی و مسئولیت‌ها برای کاربرد سیاست‌ها، راهبرد‌ها و شیوه‌نامه‌های کاهش خطرپذیری بحران است (U.N. ISDR, 2002: 25)؛ اما در فرایند برنامهریزی برای پشتیبانی از داراییهای شهر، باید تعیین کرد که کدام یک از داراییهای مذکور، اهمیت حیاتی برای شهر دارد و پیامدهای حاصل از آسیبپذیری به چه میزان است. مفهوم جذابیت دارایی و انگارههای تأثیرگذار بر آن دارایی جذاب، یک دارایی است که برای دشمن هدفی مطلوب به شمار می‌‌آید. ماهیت و میزان گستردگی ارزش دارایی، نشاندهندۀ جذابیت دارایی است. باید توجه کرد که ارزش درک‌شدۀ یک دارایی جذاب برای دشمن ممکن است با ارزش درک‌شده به‌وسیلۀ نیروهای خودی متفاوت باشد (ASME Innovative Technologies Institute, 2006: 61)؛ درواقع، اگر ریسک حاصل‌ضرب احتمال وقوع یک حادثه در پیامدهای ناشی از آن دانسته شود (Ansell & Wharton, 1992: 100)، آنگاه جاذبۀ هدف، معیاری کمکی برای محاسبۀ احتمال حمله است. این عامل نیز از تخمین عوامل مختلف نشاندهندۀ ارزش دارایی برای در معرض هدف قرارگرفتن تشکیل میشود (علیدوستی، 1389: 20). همچنین جذابیت دارایی را میتوان معیاری جایگزین برای درستنمایی یک تهدید تعریف کرد. این پارامتر، تخمینی از میزان درستنمایی در معرض تهدید قرارگرفتن یک دارایی به‌منزلۀیک هدف است (جمشیدی، 1390: 18-17). درواقع، عوامل تهدید و چیزهایی که بیش از همه برای آنها جذاب‌اند، باید شناخته شوند تا مشخص شود که از چه چیزی باید محافظت به عمل آورد. در این صورت است که سازمان یا کشور یا شهر میتواند اقدامات متقابلی را برای به وجود آوردن صحنه‌ای غیرجذاب برای مجرمان، تروریست‌‌ها و دشمنان فرامنطقه‌‌ای خود انجام دهد. این امر تنها با تشخیص اینکه کدام بخش از سازمان، کشور یا شهر برای مقاصد آنها جذاب‌‌تر است، امکان‌‌پذیر است. جذابیت دارایی از عوامل مختلفی تشکیل شده و در شکل 1 نشان داده شده است. فرض اساسی این است که ارزش یک دارایی از منظر دشمن، عاملی است که بر احتمال وقوع یک حادثۀ امنیتی تأثیر می‌گذارد؛ ازاین‌رو، به نظر میرسد جذابیت هر دارایی برای در معرض هدف قرارگرفتن ازسوی دشمن، با میزان خسارت و نوع پیامد ناشی از در معرض هدف قرارگرفتن آن دارایی، متناظر است و رابطه‌‌ای مستقیم دارد. الف) خسارت: در صورت بروز جنگ و گسترش دامنۀ آن به شهرها و تأسیسات و تجهیزات زیربنایی، علاوه بر مشکلات روحی و روانی واردشده بر مردم و کارکنان شاغل در تأسیسات که به خودی خود موجب بروز مشکل در ارائۀ خدمات میشود، خسارتهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی متنوعی نیز ممکن است به وجود آیند که برخی از آنها در جدول 2 معرفی شدهاند. همچنین در این جدول به مصداق‌‌ها و نمونه‌‌هایی از هر نوع خسارت اشاره شده است.
شکل 1- عوامل و انگارههای اثرگذار بر شناسایی میزان جذابیت داراییها
ب) پیامد: پیامد عبارت است از پتانسیل یک تهدید در اثرگذاری موفقیتآمیز به یک دارایی یا جامعه. عموماً در تجهیزات، شدت پیامدهای یک حادثه که توان به چالش کشیدن داراییها و زیرساخت‌ها را داشته باشد، با میزان جراحات و خسارات ناشی از یک حملۀ موفق بیان میشود. آثار عمومی و اختصاصی ناشی از تهاجم به زیرساختهای کشور را میتوان به آثار اقتصادی - اجتماعی مرتبط با استمرارنداشتن تولید و ارائۀ خدمت در زیرساخت‌ها، آثار ناشی از تهاجم مستقیم دشمن به زیرساخت‌ها و آثار اختصاصی ناشی از تداوم‌نداشتن تولید و ارائۀ خدمات در زیرساختهای کشور دسته‌بندی کرد (موحدی‌نیا، 1385). در جدول 3 به تعدادی از پیامدهای اصلی احتمالی اشاره میشود.
جدول 2- خسارتهای به‌وجودآمده در زمان جنگ در شهر (میسمی و موسوی، 1388: 25)
جدول 3- پیامدهای اصلی احتمالی ناشی از تهاجم به زیرساختهای کشور (موحدی‌نیا، 1385).
عامل جذابیت هدف، تنها شامل عواملی همچون پیامدها و میزان خسارت نیست و این امر نشاندهندۀ پیچیدگی فرایند در معرض هدف قرارگرفتن است؛ اما پیامدها و میزان خسارت ناشی از در معرض هدف قرارگرفتن دارایی، عواملی غالب در محاسبۀ میزان جذابیت دارایی‌اند. در این بین به نظر میرسد مراکز مهم و شریانهای حیاتی به‌واسطۀ خسارت و پیامدهای شدیدی که حمله به آنها یا اختلال ایجادکردن در کار آنها به‌دنبال دارد، از جذاب‌‌ترین دارایی شهرها برای در معرض هدف قرارگرفتن ازسوی دشمن‌اند. به‌طور کلی، زیرساختی را حیاتی در نظر می‌گیرند که وقفه‌های طولانی در آن میتواند موجب اخلال جدی در مسائل نظامی و اقتصادی شود. به‌طور کلی آنچه از آن با عنوان «شریانهای حیاتی» نام برده میشود، شامل مجموعۀ سازه‌های زیربنایی شبکه‌ای میشود که به‌طور عمده عبارت از شبکه‌های آب، برق، مخابرات، گاز، فاضلاب و راه‌آهن است. در تقسیم‌بندی جزئی‌تر، راه و راه‌آهن از مجموعۀ مذکور جدا و از 5 شبکۀ باقی‌مانده، با عنوان «شبکه‌های خدمات‌رسانی شهری» نام برده میشود (مؤیدی‌نژاد و همکاران، 1386). با جمع‌‌بندی مباحث مطرح‌شده در زمینۀ جذابیت، نوع خسارت و پیامد ناشی از در معرض هدف قرارگرفتن هر دارایی شهری، انگاره‌ها و معیارهای پیشنهادی تأثیرگذار بر میزان جذابیت داراییها برای در معرض هدف واقع‌شدن در جدول 4 ارائه شدهاند.
جدول 4- شاخصها و معیارهای پیشنهادی سنجش میزان جذابیت داراییها
در زمینۀ شاخصها و معیارهای پیشنهادی ذکر نکات زیر ضروری است: 1- اهمیت راهبردی، از جایگاه آن دارایی و سطح وابستگی‌ها به آن ازنظر ملی، استانی، شهری و... ناشی میشود. 2- گسترش حوزۀ نفوذ خسارتهای ناشی از در معرض هدف قرارگرفتن دارایی، به گستردگی مراکز و زیرمجموعه‌‌های وابستۀ زیر پوشش دارایی و گسترۀ ذی‌نفعان کالبدی و جمعیتی دارایی اشاره دارد. 3- عمق تأثیرگذاری دارایی، ازنظر تأثیرات کیفی در تأمین نیازهای حیاتی ادارۀ کشور، داراییها را میسنجد و این نکته را بررسی میکند که در صورت حذف دارایی، تأثیر بر تأمین نیازهای حیاتی و مدیریتی کشور تا چه حد است. 4- دربارۀ میزان انحصاری‌بودن یا امکان تجدیدپذیری باید گفت دشمن درصدد قطع چرخه‌های خدماتی حیاتی کشور است و برای رسیدن به این هدف، مراکز دارای نقش و تأثیر زیاد را در اولویت تهاجم خود قرار میدهد. در صورت انهدام یا از کار انداختن این مراکز، در این چرخه اختلال ایجاد میشود. با توجه به آنچه گفته شد، سؤال‌های اصلی این پژوهش را میتوان اینگونه بیان کرد: عوامل ایجادکنندۀ جذابیت داراییها و شاخصهای نشاندهندۀ ارزش داراییها برای در معرض هدف قرارگرفتن در شهرهای مذهبی به‌طور عام و در شهر مشهد به‌طور خاص کدام‌اند؟ براساس اولویت هدف قرارگرفتن، سطحبندی میزان اهمیت داراییها و نحوۀ پخشایش داراییهای جذاب در شهر مشهد چگونه است؟
شناخت محدودۀ مطالعه‌شده در پژوهش شهر مقدس مشهد به‌سبب ویژگی منحصربه‌فرد مذهبی - زیارتی در ایران و جهان اسلام، موقعیت ممتاز ژئوپولتیک در منطقۀ شرقی ایران، غنای فرهنگی و تاریخی و توان بالای اقتصادی، نقش بسیار مهمی در فرایند توسعۀ ملی و تحقق اهداف آرمانی جمهوری اسلامی ایران دارد. حضور بارگاه امام رضا (ع) در این شهر، نقش فرهنگی و مذهبی منحصربه‌فردی در سطح ملی و فراملی برای آن ایجاد میکند و سبب میشود این کلانشهر، به مرکز مذهبی - سیاسی و فرهنگی - ملی تبدیل شود، آثار باارزش هنری و فرهنگی اسلامی و ایرانی در این شهر شکل بگیرند، مدارس و مراکز مطالعات دینی و پژوهشگاه‌های علوم انسانی در این شهر توسعه یابند و جمعیت بزرگ زائران و گردشگران به این شهر جلب شوند که خود بستر توسعۀ اقتصادی و تعاملات انسانی ویژه در آن محسوب میشود. وجود حرم زیارتی و تمرکز کارکردهای تجاری و خدماتی مرتبط با آن در مرکز کلانشهر مشهد، نقش تعیین‌کننده‌‌ای در شکل‌گیری و توسعۀ مرکز شهر، ساختار کالبدی شهر و افزایش خوانایی آن و در ساختار کاربری زمین در این شهر دارد؛ درواقع، یک مرکز قوی، فعال و تاریخی با عملکرد ملی و فراملی در این شهر شکل گرفته است که کارکرد اصلی آن را میتوان زیارت و گردشگری دانست. پایانه‌های اصلی برون‌شهری مانند ایستگاه مرکزی راه‌آهن، فرودگاه و پایانه‌های اتوبوس بین‌شهری، نقش بسیار مهمی در جذب و توزیع سفر در این شهر دارند و اهمیت مکان استقرار آنها از این جهت تشدید میشود که قرارگرفتن آنها در احاطۀ بافت شهری علاوه بر ناهمخوانی فعالیتی، ایجاد فشار ناشی از تراکم فعالیتی آنها و سرایت انواع آلودگی بر بافت‌های مسکونی مجاور میشود. ازنظر کالبدی، مرکز ثقل شهر بر مرکز فعالیتی آن و حوزۀ پیرامونی حرم منطبق است و حرم زیارتی، نقش تعیین‌کننده‌‌ای در ساختار کالبدی شهر دارد. حرم و میدان‌های پیرامون آن، کانون‌های اصلی جذب سفر در شهرند و مقصد تعداد زیادی از سفرهای عمومی درون‌شهری محسوب میشوند. این حوزه به‌دلیل انبوهی جمعیت، فشردگی فضایی و عملکردی، تعدد فضاهای شهری بدون نظارت و کنترل اجتماعی و تداخل زائران در حوزههای مسکونی، در مقابل مخاطرات طبیعی و امنیت اجتماعی و دفاعی، آسیبپذیری زیادی دارد. در بحث ایمنی دفاعی کلانشهر مشهد و عوامل تهدیدکنندۀ آن، این فرض محتمل پذیرفته میشود که این شهر، در معرض تهدید واقع شده است. به‌طوری که زمینه و عامل بروز آنها بیرون از نظام این منطقه است و این مخاطرات، امنیت دفاعی شهر را هدف قرار می‌دهند. پادگان‌های نظامی، صنایع، نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و پست‌های فشارقوی، تصفیه‌خانه‌ها، مخازن سوخت، فرودگاه‌ها، پایانه‌ها، راه‌آهن، جاده‌ها، پل‌ها و شبکه‌های مخابراتی و سیلوهای گندم و انبارها، کانون‌های جذاب اصلی در معرض تهدید و مؤثر در گسترش دامنۀ آسیب در کلانشهر مشهدند.
روش پژوهش پژوهش حاضر از طیفی از روشهای پژوهش بهره برده است. برای شناخت عوامل ایجادکنندۀ جذابیت داراییها و پارامترهای نشاندهندۀ ارزش داراییها برای در معرض هدف قرارگرفتن ازسوی دشمن، از روش پژوهش توصیفی - تحلیلی در بستری از مطالعات کتابخانه‌‌ای استفاده کرده است. همچنین برای تحلیل میزان جذابیت، سطحبندی و چگونگی پخشایش داراییهای جذاب برای در معرض هدف قرارگرفتن، از روشهای پژوهش پیمایشی و شیوه‌‌های پژوهش مشاهده و بازنمایی در بستری از مطالعات کتابخانه‌‌ای و میدانی استفاده کرده است. به‌علاوه برای تحلیل معیارهای پیشنهادی و انتخاب معیارهای اصلی جذابیت و اهمیت داراییها برای در معرض هدف واقع‌شدن در کلانشهر مذهبی مشهد، از نظرهای متخصصان حوزۀ پدافند غیرعامل و حوزۀ مطالعات شهری استفاده شده است. به این منظور پرسشنامه‌‌ای با مقیاس لیکرت تهیه شد و در اختیار گروه نمونۀ 45نفری از جامعۀ آماری پژوهش (متخصصان دو حوزۀ پدافند غیرعامل و مطالعات شهری که با ویژگی‌‌ها و ساختار کالبدی - فضایی شهر مشهد آشنایی کامل داشته‌‌اند) قرار گرفت. نمونه‌‌گیری این پژوهش به‌طور کامل هدفمند بوده و برای شناسایی متخصصان از شیوۀ نمونه‌‌گیری گلوله‌برفی استفاده شده و نمونه‌‌گیری تا رسیدن به اشباع نظری ادامه پیدا کرده است. گروه نمونۀ این پژوهش شامل اعضای هیئت علمی، دانشجویان و دانش‌‌آموختگان کارشناسی‌ارشد رشته‌‌های طراحی شهری، برنامهریزی شهری، جغرافیا و برنامهریزی شهری و مدیریت سوانح طبیعی و کارشناسان و مدیران سازمانهای دولتی و نظامی شهر مشهد با تخصص پدافند غیرعامل بودند که با وضعیت موجود، ویژگی‌‌ها و ساختار کالبدی - فضایی شهر مشهد آشنایی کامل داشتند. همچنین در این پژوهش هدف از تهیۀ پرسشنامه (ابزار پژوهش)، دست‌یابی به معیارهای اصلی جذابیت داراییها برای دشمن در کلانشهر مشهد بوده است و با تحلیل نتایج این پرسشنامه، میزان اهمیت هر یک از معیارها سنجیده شده است. در این بخش از پژوهش برای تحلیل داده‌‌ها از آزمون فریدمن و نرم‌افزار‌‌های GIS و EXCEL و SPSS به‌منزلۀ ابزارهای تحلیل داده‌‌های پژوهش استفاده شده است. همان گونه که پیشتر اشاره شد، در تجزیه و تحلیل داده‌‌ها با توجه ماهیت پژوهش، برای رتبه‌بندی معیارها از آزمون فریدمن استفاده شده است. همچنین با توجه به جدول 5، مقدار آلفای کل پرسشنامه برابر با 705/0 است که این مقدار، میزان مناسب همسانی درونی سؤالات را نشان میدهد.
جدول 5- محاسبۀ آلفای کرونباخ
یافته‌‌ها انتخاب معیارهای اصلی جذابیت داراییها در شهر مشهد برای پاسخ به این سؤال که بین داراییهای راهبردی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی - اعتقادی - نمادینِ مجاور به داراییهای حیاتی و داراییهایی که موجب خسارتهای جانبی میشوند، کدام یک ازنظر دشمن اهمیت بیشتری دارد و برای رتبه‌بندی میزان اهمیت جذابیت داراییها از آزمون فریدمن استفاده میشود که نتایج آن در جدول 6 آمده است.
جدول 6- آزمون فریدمن اهمیت راهبردی دارایی
نتیجۀ آزمون ذکرشده نشان میدهد بین مؤلفه‌ها تفاوت معناداری وجود دارد و مقدار سطح بحرانی مشاهده‌شده از سطح 01/0 بزرگ‌تر است. در ادامه برای تعیین اولویت و اهمیت مؤلفه‌ها از میانگین رتبه‌ها استفاده میشود. هر مؤلفه که بیشترین میانگین رتبه را داشته باشد، اهمیت بیشتری دارد و برای دشمن نیز مهم‌تر است. نتیجه در جدول 7 ارائه شده است.
جدول 7- رتبه‌بندی داراییهای راهبردی
برای پاسخ به این سؤال که در زمینۀ گسترش حوزۀ نفوذ یک دارایی و در صورت خسارت به آن، امکان مرگ‌ومیر نیروی انسانی برای دشمن اهمیت بیشتری دارد یا امکان ایجاد خسارت به مناطق وسیعی از شهر و حومه‌‌های شهری، از آزمون فریدمن استفاده شده است. نتیجۀ این آزمون نشان میدهد بین مؤلفه‌ها تفاوت معناداری وجود دارد. در ادامه برای بررسی تعیین اولویت و اهمیت مؤلفه‌ها از میانگین رتبه‌ها استفاده میشود که نتیجه در جدول 8 ارائه شده است.
جدول 8- آزمون فریدمن گسترش حوزۀ نفوذ یک دارایی و رتبه‌بندی عوامل آن
برای پاسخ به این سؤال که کدام یک از دو عامل ذکرشده هنگام حملۀ دشمن اهمیت بیشتری دارند و عنصر جذاب‌تری به شمار می‌‌آیند، از آزمون فریدمن استفاده شده است. نتیجۀ این آزمون نشان میدهد بین مؤلفه‌ها تفاوت معناداری وجود دارد. در ادامه برای بررسی تعیین اولویت و اهمیت مؤلفه‌ها از میانگین رتبه‌ها استفاده میشود که نتیجه در جدول 9 ارائه شده است.
جدول 9- آزمون فریدمن، عمق تأثیرگذاری و رتبه‌بندی عوامل آن
در همین زمینه و برای پاسخ به این سؤال که کدام یک از داراییهای ذکرشده در صورت برخورداری از میزان بیشتر انحصاری‌بودن، اهمیت بیشتری برای دشمن دارد، از آزمون فریدمن استفاده شده است. نتایج این آزمون نشان می‌دهند بین مؤلفه‌ها تفاوت معناداری وجود دارد. در ادامه برای بررسی تعیین اولویت و اهمیت مؤلفه‌ها از میانگین رتبه‌ها استفاده میشود که نتیجه در جدول 10 ارائه شده است.
جدول 10- آزمون فریدمن انحصاری‌بودن دارایی و رتبه‌بندی اهمیت آن
نتیجه سطحبندی جذابیت داراییها برای در معرض هدف قرارگرفتن با توجه به تحلیلهای انجامشده، جذابیت داراییها سطحبندی شده و در قالب طیفی از جذابیت در جدول 11 ارائه شده است.
جدول 11- سطحبندی جذابیت داراییها برای دشمن
پس از به دست آوردن میزان جذابیت داراییها و سطحبندی آن، مکان و موقعیت این داراییها روی نقشه نمایش داده شده و با استفاده از تحلیلهای انجامشده در نرم‌‌افزار GIS، پهنه‌های شهری به‌لحاظ این فاکتور سطحبندی شده و نقشۀ داراییها براساس میزان جذابیت به دست آمده است. نقشههای 1 تا 3، نشاندهندۀ پهنه‌بندی جذابیت داراییها از منظر اهمیت راهبردی آنهاست. ذکر این نکته ضروری است که در پهنه‌بندی جذابیت داراییها براساس اهمیت راهبردی آنها، تأثیر کلی مجموعۀ داراییها مدنظر قرار گرفته و تعداد و چگونگی تمرکز و پراکنش آنها تأثیر اساسی بر پهنه‌‌ها داشته است. با توجه به نتایج حاصل از تحلیل نقشۀ جذابیت ناشی از اهمیت راهبردی داراییها، به نظر میرسد انتقال و جابه‌جایی داراییهایی با اهمیت سیاسی و اقتصادی، به‌واسطۀ تعدد و تمرکز این داراییها، از حوزۀ مرکزی شهر به حوزههای پیرامونی بتواند جذابیت حوزۀ مرکزی برای در معرض هدف قرارگرفتن را کاهش دهد و تعادل لازم را در این زمینه برقرار کند.
نقشۀ 1- پهنه‌بندی براساس جذابیت ناشی از خسارت جانبی داراییها در شهر مشهد
نقشۀ 2- پهنه‌بندی براساس جذابیت راهبردی داراییها در شهر مشهد
نقشۀ 3- پهنه‌بندی براساس جذابیت کاربری فرهنگی و اعتقادی در شهر مشهد
نقشۀ 4- پهنه‌بندی داراییها براساس جذابیت در شهر مشهد
همچنین با توجه به نقشۀ نهایی پهنه‌بندی جذابیت داراییها (نقشۀ 4) و برای کاهش اثرات ناشی از در معرض هدف قرارگرفتن داراییهای جذاب در شهرهای مذهبی و ارتقای امنیت محیطی در اینگونه شهرها، توجه به موارد ارائه‌شده در جدول 12 ضروری به نظر میرسد.
جدول 12- پیشنهادها برای کاهش اثرات ناشی از در معرض هدف قرارگرفتن داراییهای جذاب در شهرهای مذهبی و ارتقای امنیت محیطی در اینگونه شهرها
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ابوالحسنی، ع. (1384). پدافندغیرعاملمعماریوطراحیشهریدرایران، تهران: معاونت پدافند غیرعامل قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا (ص). ادیبی‌سعدی‌نژاد، ف. و عظیمی، آ. (1390). «تبیین امنیت در محیط شهری بر مبنای پارامترهای کالبدی و طراحی؛ مورد شهر بابلسر»؛ فصلنامۀ آمایش محیط، د 4، ش 15، ص 105-81. افشارکهن، ج. و رحیقی‌یزدی، م. (1392). «تأثیر عوامل محیطی و اجتماعی بر احساس امنیت شهری؛ موردمطالعه: محلات منتخب شهر یزد»، فصلنامۀ مطالعات جامعهشناختی شهری، س 3، ش 8، ص 78-59. ایزدی، م. و حقی، م. (1394). «ارتقای احساس امنیت در فضاهای عمومی با بهره‌گیری از طراحی شهری؛ نمونۀ مطالعه: میدان امام شهر همدان»، نشریۀ هنرهای زیبا، د ۲۰، ش ۲، ص 12-5. بخشوده، ش. و پرتوی، ب. (1390). «نقش طراحی محیطی در امنیت مناطق حاشیهنشین»، فصلنامۀ علمی - تخصصی دانش انتظامی زنجان، د 1، ش 1، ص 109-89. پورجعفر، م.؛ محمودینژاد، هـ.؛ رفیعیان، م. و انصاری، م. (1387). «ارتقای امنیت محیطی و کاهش جرائم شهری با تأکید بر رویکرد CPTED»، نشریۀ بین‌المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت ایران، ش 6، ص 82-73. پورموسوی، م.؛ سالاری‌سردری، ف.؛ علی‌زاده، د.؛ بیرانوندزاده، م. و شاهینی‌فر، م. (1394). «بررسی تأثیر ساختار فیزیکی - کالبدی فضاهای شهری بر امنیت محیطی؛ مطالعة موردی: منطقة ثامن شهر مشهد»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، د 47، ش 3، ص 476-463. جمشیدی، ع. (1390). ارائۀ الگویی سیستماتیک به‌منظور ارزیابی ریسک داراییها؛ مطالعۀ موردی: جزیرۀ لاوان، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد مدیریت سوانح طبیعی، دانشکدۀ محیط زیست دانشگاه تهران. داعی‌نژاد، ف. (1385). اصول و رهنمودهای طراحی و تجهیز فضای باز مجموعه‌های مسکونی به‌منظور پدافند غیرعامل، گزارش تحقیقاتی، نشریۀ شمارۀ گ -440، تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن. ستاره، ع. (1390). مدریت ریسک در پدافند غیرعامل، تهران: اندیشۀ ظهور. سجادزاده، ح. و صفری، م. (1394). «ارتقای کیفیت محیطی در سکونت‌گاه‌های غیررسمی با تأکید بر امنیت محیطی؛ نمونۀ موردی: محلۀ منوچهری همدان»، فصلنامۀ مطالعات برنامهریزی شهری، ش 12، ص 146-103. علیدوستی، ع. (1389). ارائۀ الگوی ارزیابی آسیبپذیری امنیتی با استفاده از روشهای عددی (منطق فازی و شبکۀ عصبی)، گزارش طرح پژوهشی، پژوهشکدۀ مدیریت بحران دانشگاه صنعتی مالک اشتر. کامران، ح. و شعاع‌برآبادی، ع. (1389). «بررسی امنیت در شهرهای مرزی؛ مطالعۀ موردی: شهر تایباد»، نشریۀ جغرافیا، ش 25، ص 46-25. کیانی، الف.؛ سالاری‌سردری، ف.؛ بیرانوندزاده، م. و درویشی، هـ. (1392). «تحلیل و اولویت‌‌بندی راهبردهای امنیت محیطی در فضاهای شهر زابل»، نشریۀ مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، ش 13، ص 126-107. محسنیتبریزی، ع.؛ قهرمانی، س. و یاهک، س. (1390). «فضاهای بیدفاع شهری و خشونت؛ مطالعۀ موردی: فضاهای بیدفاع شهر تهران»، نشریۀ جامعهشناسی کاربردی، ش 44، ص 70-51. مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن. (1388). پیش‌نویس مبحث بیست و یکم مقررات ملی ساختمان، وزارت مسکن و شهرسازی. ملکی، س.؛ زادولی‌خواجه، ش. و زارعی، ج. (1395). «ارزیابی امنیت محیطی – کالبدی در فضاهای دوگانۀ شهری؛ مورد مطالعه: کلانشهر اهواز»، پژوهشنامۀ نظم و امنیت انتظامی، س 9، ش 4، ص 22-1. موحدی‌نیا، ج. (1385). مفاهیم نظری و عملی دفاع غیرعامل، معاونت آموزش و نیروی انسانی ستاد مشترک سپاه، تهران: سمت. مؤیدی‌نژاد، ح.؛ حقی‌آبی، الف. و جلیلی، س. (1386). «نواقص و کاستی‌های مدیریت بحران در شریانهای حیاتی ایران»، در مجموعهمقالاتوب‌سایتپدافندغیرعامل، سومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه، تهران، بهمن‌ماه 1386، شرکت کیفیت ترویج. ر. ک.: https://www.civilica.com/Paper-INDM03-INDM03_170.html میسمی، ح. و موسوی، پ. (1388). اصولومبانیپدافندغیرعامل. تهران: سازمان عمران. American Petroleum Institute. (2004) Security Vulnerability Assessment Methodology for the Pertroleum and Petrochemicael Industries, 2nd, Washington: API Publishing Services.
Ansell, J. and Wharton, F. (1992) Risk: Analysis, Assessment, and Management. Chichester: John Wiley & Sons.
ASME Innovative Technologies Institute. (2006) Ramcap: The Framework, Washington, DC, LLC.
Beeler, J. N. (2011) Security Planning for Public Spaces: Testing a ProposedCPTED Rating Instrument in Berlin, Germany. Master Thesis, Urban and Regional Planning, University of Florid.
Bezek, B. (2002) “Moderator Remarks, Session V: From Awareness to Action: How Do We Motivate Action?” Western States Seismic Policy Council Annual Conference, September 17, Denver, CO.
Carroll, J. (2001) “Emergency Management on a Grand Scale – A Bureaucrat’s Analysis.” Chapter 28 in Farazmand, A. (ed.). Handbook of Crisis and Emergency Management. New York and Basel: Marcel Dekker, Inc. 463-480.
Cutter, S. L. (2001) “The Changing Nature of Risks and Hazards.” Chapter 1, in Cutter, S. L. (Ed.), American Hazardscapes: The Regionalization of Hazards and Disasters. Washington DC: Joseph Henry Press. 1-12.
Godschalk, D. R. Kaiser, E. & Berke, P. (1998) “Integrating Hazard Mitigation and Local Land Use Planning.” Chapter 4 in Burby, R. (Ed.), Cooperating with Nature, Washington DC: National Academy Press and Joseph Henry Press. 85-118.
Gratt, L. B. (1987) “Risk Analysis or Risk Assessment; A Proposal for Consistent Definitions.” in Covello, V. T. Lave, L. B. Moghissi, A. A. Uppuluri, V. R. R. (Eds.) Uncertainty in Risk Assessment, Risk Management and Decision Making, New York: Plenum Press. 241-249.
Hill, A. A. & Cutter, S. L. (2001) “Methods for Determining Disaster Proneness.” Chapter 2, in Cutter, S. L. (Ed.), American Hazardscapes: The Regionalization of Hazards and Disasters, Washington DC: Joseph Henry Press. 13-36.
Nemeth, J. & Schmidt, S. (2007) “Toward a Methodology for Measuring the Security of Publicly Accessible Spaces.” Journal of the AmericanPlanning Association, 73 (3): 283-297.
Norman, T. (2010) Risk Analysis and Security Countermeasure Selection. Boca Raton: Taylor and Francis Group, LLC, CRC Press.
United Nations, International Strategy for Disaster Reduction (U.N, ISDR). (2002) Living with Risk: A Global Review of Disaster Reduction Initiatives (preliminary version). Geneva: UN ISDR.
Smith, K. (1996). Environmental Hazards-Assessing Risk and Reducing Disaster. London and New York: Routledge.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,177 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 329 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||