ارزیابی زیرساخت‌ها و جاذبه‌های گردشگری در منطقة اورامانات استان کرمانشاه

امروزه گردشگری شهری، یکی از عوامل مهم توسعة اقتصادی، اجتماعی و رفاهی شهر و شهرنشینان است و به همین دلیل مسئولان امور گردشگری و شهری در پی ارتقا و گسترش آن برآمده‌اند؛ اما این ارتقا و گسترش خود مستلزم ایجاد شرایط ویژة ساختاری، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است (وارثی و همکاران، 1390: 92).

رشد روزافزون و شتابندة گردشگری موجب شده است بسیاری صاحب‌نظران قرن 20 را «قرن گردشگری» بنامند. این صنعت بر حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مانند مبادلات خارجی، درآمدها، اشتغال، قیمت‌ها، توزیع درآمدها، مهاجرت، تقسیم کار، آداب و رسوم و هنرها مؤثر است (هزارجریبی و نجفی ملک، 1391: 133). مطالعات انجام‌شده دربارة آمارهای به‌دست‌آمده نشان‌دهندة صعودی‌بودن رشد سالیانة این صنعت است. بررسی آمارها نشان می‌دهد در سطح جهانی تعداد گردشگران در سال ۲۰۱۲ با ۴درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۱۱ برای نخستین‌بار از مرز یک میلیارد نفر گذشته و به یک میلیارد و 35 میلیون نفر رسیده است (قنبری و همکاران، 1393: 90). با رونق و گسترش جهانی این صنعت، تعداد فزاینده‌ای از مناطق در کشورهای در حال توسعه اهمیت گردشگری را به‌منزلة عاملی مهم در توسعة اقتصاد منطقه‌ای درک کرده‌اند (144 :Fik, 2014 & Yang). اجرای سیاست‌های توسعة گردشگری باید براساس پتانسیل‌ها، مشارکت نیروی انسانی، منابع فیزیکی و دیگر منابع باشد؛ در غیر این صورت برنامة گردشگری موفق نخواهد بود (Thabet, 2012: 47). برنامه‌ریزی برای صنعت گردشگری و هدایت و توسعة آن به‌منزلة یکی از منابع بسیار مهم کسب درآمد و ایجاد اشتغال که تأثیرات اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی فوق‌العاده‌ای دارد، یک نیاز محسوب می‌شود؛ اما هدایت این فرایند فقط با شناخت علمی قابلیت‌ها و تنگناهای موجود در هر منطقه از کشور میسر است (ملکی و مودت، 1393: 49). در عصر حاضر صنعت گردشگری و اقتصاد گردشگری در حال تبدیل‌شدن به یکی از سریع‌ترین فعالیت‌های رو به رشد جهان، ابزار ایجاد درآمد، از اصلی‌ترین ارکان اقتصادی جهان و نیز از مفاهیم، اشکال و ارکان توسعة پایدار قلمداد می‌شود (Rattanasuwongchai, 1998: 2). صنعت گردشگری راهکارهای مناسبی برای توسعة صادرات و کسب درآمدهای ارزی سرشار برای کشورها و تأثیر مهم بر افزایش اشتغال، درآمدهای مرتبط با مکان‌های اقامتی و نیز درآمدهای دولتی کشورها دارد (oh, 2004: 39) و یکی از فعال‌ترین، پردرآمدترین و نیز اشتغال‌زاترین صنایع جهان است؛ زیرا در کوتاه‌ترین زمان، نیروی کار ساده را با آموزش‌های کوتاه و میان‌مدت وارد بازار کار می‌کند (منشی‌زاده و همکاران، 1384: 27). گردشگری تأثیرات اقتصادی بسیاری دارد؛ ازجمله درآمد ارزی، افزایش تولید ناخالص ملی، ایجاد یک منبع درآمدی برای دولت و ملت، ایجاد یک منبع اشتغال‌زا و بهبود خدمات اجتماعی (Das, 2009: 470). جاذبه‌های طبیعی و زیرساخت‌های مناسب حمل‌ونقل عواملی‌اند که گردشگران را به مقاصد گردشگری هدایت می‌کنند (Castillo, 2011: 1085). به‌طورکلی عوامل مؤثر بر رونق گردشگری تابع دو عامل جاذبه و زیرساخت است؛ بنابراین برای رونق گردشگری عوامل یادشده لازم و ملزوم یکدیگرند. سطح‌بندی جاذبه‌ها و توان‌های گردشگری، معیاری برای تعیین زیرساخت‌های لازم و ارائة خدمات و امکانات برحسب توان جاذبه است. این عمل به تعدیل نابرابری‌های بین نواحی کمک می‌کند (مودودی ارخودی، 1397: 84).

ایران از منظر منابع طبیعی و جاذبه‌های گردشگری در زمرة ده کشور نخست جهان است (قنبری و همکاران، 1393: 90). رشد جمعیت و افزایش جمعیت جوان کشور در چند دهة اخیر لزوم توجه به راهکارهای جدید را برای ایجاد اشتغال نمایان می‌سازد. بهره‌گیری از توان‌های گوناگون گردشگری کشور در راستای ایجاد درآمد و اشتغال، یکی از همین راهکارهاست (میرزایی، 1388: 50). با توجه به موقعیت منطقة اورامانات ازلحاظ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در استان کرمانشاه، جمعیت این منطقه رشدی نسبتاً زیاد داشته است؛ رشدی که با تأثیرگذاری بر کل ساختار جمعیتی منطقه، جمعیتی جوان با بار تکفلی سنگین را پدید آورده است؛ بنابراین با توجه به همین جمعیت جوان، می‌توان از گردشگری به‌مثابة راهکار اشتغال‌زایی سود جست (میرزایی، 1388: 50).

منطقة اورامانات در شمال غربی استان کرمانشاه واقع شده و شامل 4 شهرستان پاوه، جوانرود، روانسر و ثلاث باباجانی است. این منطقه به دلیل وجود منابع طبیعی، تاریخی و فرهنگی از یک‌سو و آب‌وهوای متنوع، دلپذیر و چهار فصل، رودخانه‌های پرآب و چشمه‌های جاری، کوهستان‌های برف‌گیر، جنگل‌های خودرو و باغ‌های گسترده و ... از سوی دیگر، جزو یکی از مهم‌ترین مناطق جاذب گردشگر در استان کرمانشاه شناخته شده است (طاووسی و همکاران، 1393: 21) و پتانسیل‌های بالقوة فراوان گردشگری در ابعاد مختلف دارد. به دلیل همین پتانسیل‌های بالقوه و طبیعت بکر و زیبا این منطقه امکان جذب گردشگر و با 15 منطقة نمونة گردشگری، بیشترین منطقة نمونة گردشگری را در استان کرمانشاه دارد. شناسایی جاذبه‌های گردشگری و بررسی زیرساخت‌های گردشگری منطقة اورامانات، امر مهمی در توسعه و پیشرفت گردشگری و جذب گردشگر بومی و غیربومی است و در راستای تقویت اقتصادی کمک فراوانی می‌کند.

با توجه به مطالب یادشده، هدف پژوهش حاضر، تبیین وضعیت زیرساخت‌های گردشگری در منطقة اورامانات استان کرمانشاه در سال 95 و پاسخگویی به پرسش‌های زیر است:

1-       کدام‌یک از شهرستان‌های منطقة اورامانات به‌لحاظ برخورداری از زیرساخت‌های گردشگری وضعیت بهتری دارند؟

2-       برخوردارترین و محروم‌ترین شهرستان‌های استان ازلحاظ زیرساخت‌های گردشگری کدام‌اند؟

 

پیشینة پژوهش

بعضی مطالعات انجام‌شده در داخل و خارج درزمینة گردشگری به شرح زیر است:

کادارو و ستانا^[1] (۲۰۰۷) اهمیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل را به‌منزلة عامل تعیین‌کننده‌ در توسعة گردشگری جزیرة موریس بررسی کرده‌اند. به‌منظور انجام این پژوهش آنها از مدل پویایی پانل طی سال‌های 1987- 2003 بهره گرفته‌اند. یافته‌های پژوهش حاکی است گردشگران آمریکا، اروپا و آسیا به زیرساخت‌های حمل‌ونقل جزیره حساس بوده‌اند.

محمد و موحد جمیل^[2] (۲۰۱۲) در پژوهشی اولویت‌بندی مقصد گردشگری را براساس انگیزة گردشگران در مالزی بررسی و تحلیل کردند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد بازدید دوستان و بستگان و تمدد اعصاب و استراحت، عوامل تأثیرگذار بر انتخاب مقصد است. در میان مقاصد گردشگری مالزی نیز براساس اولویت‌بندی به ترتیب لنکاوی، منطقة آلور و بوجانگ قرار دارند.

دومنیگز و همکاران^[3] (۲۰۱۴) در پژوهشی بر رقابت‌پذیری مقاصد گردشگران و مقایسة دو کشور اسپانیا و استرالیا تمرکز کردند. نتایج حاصل نشان می‌دهد در استرالیا کیفیت خدمات، برندهای تجاری و زیرساخت‌های مناسب اهمیت زیادی برای جذب گردشگر دارند. آب‌وهوا و ساختارهای محلی گردشگری، مهم‌ترین موضوع در جذب گردشگر در اسپانیا هستند.

شماعی و موسی‌وند (1390) شهرستان‌های استان اصفهان را ازلحاظ جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از مدل TOPSISوAHP سطح‌بندی کردند. نتایج نشان می‌دهد با توجه به معیارهای در نظر گرفته شده برای سطح‌بندی شهرستان‌ها، شهرستان‌های اصفهان، شاهین‌شهر و کاشان با مدل TOPSIS به ترتیب در سطح یک تا سه از نظر داشتن زیرساخت‌های گردشگری قرار دارند و با ترکیب دو مدل یادشده، شهرستان اصفهان و کاشان به ترتیب به‌مثابة نواحی اول و دوم گردشگری بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده‌اند.

امیدی (1391) توسعة صنعت گردشگری را در استان ایلام (با استفاده از مدل SWOT و تشکیل ماتریس اندازه‌گیری کمّی راهبردی QSPM) راهبردسنجی کرد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد امتیاز موزون استان ایلام در ماتریس‌های عوامل خارجی 06/3 (مطلوب) و عوامل داخلی 05/2 است؛ همچنین سنجش کمّی راهبردها نشان داد از بین راهبردهای تدوین‌شده، راهبرد تمرکز بر نیازها و دستیابی به پیش‌شرط‌های اصلی توسعه، نظیر گسترش راهها، ایجاد شبکة ریلی (ST7) و تأکید بر مزایای اصلی در معرفی موقعیت مرزی استان (ST1) با داشتن بیشترین نمره (به ترتیب 3/2 و 66/1)، بیشترین جذابیت و راهبرد هماهنگی بین دستگاههای اجرایی (ST4) با نمرة 81/0، کمترین جذابیت را دارد.

صفری (1392) توسعة گردشگری آذربایجان شرقی را با استفاده از مدل  SWOT(مطالعة موردی: کریدور گردشگری تبریز- جلفا) بررسی کرد. نتایج نشان می‌دهد صنعت گردشگری در این دو محور با وجود برخورداربودن از ظرفیت‌های زیاد در بخش‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی، به دلیل وجود موانعی مانند کمبود امکانات زیربنایی و رفاهی، تعدد تصمیم‌گیران و مسائل مدیریتی و ضعف تبلیغاتی از رونق بازمانده است.

ضرابی و همکاران (1393) زیرساخت‌های گردشگری را در مقصد اکوتوریستی بند ارومیه با استفاده از روش SWOT تحلیل کردند. نتایج نشان می‌دهد هرچه میزان تبلیغات افزایش یابد، به همان اندازه میزان گردشگران ورودی افزایش می‌یابد.

جلالی و خادم‌الحسینی (1394) مناطق نمونة گردشگری استان کرمان را سطح‌بندی کردند. نتایج نشان می‌دهد از میان عوامل در نظر گرفته شده برای سطح‌بندی مناطق نمونه، عامل زیرساخت اقامتی– فرهنگی با مقدار 17.47، مؤثرترین و عامل تأمین سوخت با مقدار 1.41، کم‌اثرترین بوده‌اند؛ همچنین نتایج نشان می‌دهد از میان مناطق نمونه، قلعه‌دختر با بار عاملی 7.46، جوپار با بار عاملی 6.92 و طوبی با بار عاملی 6.09 به ترتیب در سطح یک تا سه ازنظر داشتن زیرساخت‌های گردشگری قرار دارند؛ درنتیجه بهترین شرایط را برای سرمایه‌گذاری‌ها و عملیات عمرانی دارند و سایر مناطق در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

اکبری و همکاران (۱۳۹۵) کارایی نسبی شهرستان‌های استان آذربایجان ‌شرقی را در بخش زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از رویکرد تحلیل پوششی داده‌ها (DEA) سنجیدند. نتایج این پژوهش نشان داد در بین شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی ازلحاظ زیرساخت‌های گردشگری به ترتیب شهرستان‌های تبریز، مراغه و میانه با بیشترین میزان کارایی، جایگاه اول تا سوم و شهرستان‌های هشترود، ورزقان و چاروایماق با کمترین میزان کارایی، جایگاه هفدهم تا نوزدهم را به خود اختصاص داده‌اند.

عیسی‌لو و همکاران (1396) سطح برخورداری شهرستان‌های استان مرکزی را از‌لحاظ زیرساخت‌های گردشگری سنجیدند. نتایج نشان می‌دهد شهرستان اراک، ساوه و خمین در رتبه‌های نخست و شهرستان‌های خنداب و فراهان در رتبه‌های آخر قرار دارند.

مودودی ارخودی و همکاران (1397) اولویت جاذبه‌های گردشگری بیرجند را شناسایی کردند. با توجه به نتایج فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی فازی، شاخص‌های دسترسی با وزن ۰٫۲۹۸۷ و ارزش بصری با وزن ۰٫1726، بیشترین اهمیت را در سطح‌بندی مکان‌های گردشگری دارند. براساس نتایج نهایی تحلیل خاکستری، باغ اکبریه بهترین رتبه را دارد و قلعة بیرجند و بند امیرشاه در رتبۀ بعدی قرار دارند.

بر این اساس پژوهشگران داخلی و خارجی پژوهش‌هایی را دربارة موضوع مدنظر انجام داده‌اند؛ اما در پژوهش حاضر از یک سو محدودة مکانی (منطقة اورامانات استان کرمانشاه) و از سوی دیگر استفاده از مهم‌ترین مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره (SAR و WASPAS) و روش ترکیبی برای ارزیابی زیرساخت‌های گردشگری، باعث متمایزشدن آن از سایر پژوهش‌های مشابه شده است.

 

مبانی نظری پژوهش

فقط پیشینة کهن‌شهر، میراث گرانبهای تاریخی و فرهنگی، اماکن فرهنگی و سرگرمی فراوان و نظایر اینها برای موفقیت هر شهر در توسعة گردشگری شهری کافی نیست؛ این امر همچنین نیازمند وجود زیرساخت‌های مناسب شهری و مدیریت عاقلانه و مدبرانه در عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و مانند اینهاست؛ به بیان دیگر شهر به مدیریت آگاه، سازش‌پذیر با معیارهای جهانی و باخبر از سازوکارها و ویژگی‌های روحی و خلقی گردشگران و خواست‌های آنان نیاز دارد. دومین شرط برای تضمین موفقیت سیاست توسعة گردشگری شهری، تنسیق و آمایش جاذبه‌های شهر و ایجاد تسهیلات و امکاناتی است که دسترسی به جاذبه‌ها را بیش از پیش آسان می‌سازد. بهداشتی‌بودن شرایط زندگی در میهمانسراها، رستوران‌ها، معابر عمومی و مهم‌تر از همه پاکی هوا، از دیگر شرایط لازم برای موفقیت شهرها در گسترش گردشگری شهری است (دیناری، 1384: 15).

با درنظرگرفتن محیط شهری به‌مثابة محصولی تفریحی، عناصر گردشگری شهری در سه گروه عناصر اصلی، عناصر ثانویه و عناصر جانبی طبقه‌بندی شده است:

1-         عناصر اصلی: انگیزه‌های اصلی گردشگران از دیدن یک شهر هستند که خود به دو گروه «مکان‌های فعالیت» و «زمینه‌های سرگرمی» تقسیم می‌شوند. «مکان‌های فعالیت»، خدمات و تسهیلاتی‌اند که برای تفریح و سرگرمی ایجاد شده‌اند؛ در حالی که هدف اصلی شکل‌گیری «زمینه‌های سرگرمی»، تفریح و سرگرمی نبوده است، ولی امروز به‌منزلة بخشی از جاذبه‌های گردشگری تجربه می‌شوند.

1-1-     مکان‌های فعالیت:

-           خدمات و تسهیلات فرهنگی: کنسرت، سینما، تئاتر و ...؛

-           خدمات و تسهیلات ورزشی: استادیوم‌ها و باشگاههای ورزشی، مسابقات ورزشی بین‌المللی، منطقه‌ای، ملی و محلی و ...؛

-            خدمات و تسهیلات سرگرمی: جشنواره‌ها، رویدادها و ... .

 1-2- زمینه‌های سرگرمی:

-           ویژگی‌های فیزیکی شهر: بافت شهر، بناهای تاریخی، باغ‌ها و بوستان‌ها، رودخانه‌ها و ...؛

-            ویژگی‌های اجتماعی- فرهنگی شهر: فرهنگ عامه، زبان و گویش، آداب و رسوم.

2-         عناصر ثانویه: امکانات و خدماتی‌اند که ممکن است گردشگران در طول بازدید خود به آنها نیاز داشته باشند و باعث بهبود کیفیت بازدید آنها شود، ولی هدف اصلی آنها از سفر به شمار نمی‌روند؛ مانند هتل‌ها، رستوران‌ها و مراکز خرید.

3-         عناصر جانبی: این عناصر زیرساخت‌های موجود در یک شهر هستند که بر تجربة گردشگر مؤثرند؛ مانند راههای دسترسی، پارکینگ، مراکز اطلاع‌رسانی، تابلوها و نقشه‌های راهنما (ضیایی و عباس‌پور، 1390: 79- 80).

به ‌طور کلی گردشگری آثار گوناگونی بر توسعه دارد؛ ازجمله:

 

آثار اقتصادی

1-         افزایش درآمد، تقویت تولید ناخالص ملی و تسریع در گردش پول با هزینه‌هایی که گردشگر می‌کند؛ شامل هزینه‌های تهیة غذا، اقامتگاه، حمل‌ونقل، خرید سوغات و صنایع دستی محلی و ...؛ این جریان اقتصادی پویا به صادرات نامرئی معروف و بیان‌کنندة اهمیت نسبی صنعت گردشگری در کل اقتصاد است.

2-          ارزآوری صنعت گردشگری با گسترش گردشگری بین‌المللی؛ این معیار دریافت ناخالص ارز خارجی و کل ارزی را محاسبه می‌کند که پس از کسر عوامل برگشتی ارز خارجی در کشور باقی می‌ماند.

3-         کمک به درآمدهای دولتی؛ از مزایای اقتصادی گردشگری برای دولت، گسترش دامنة مالیات است. به این شکل که صنعت گردشگری به نهادها و سازمان‌های پشتیبان نیاز دارد تا امکانات و تسهیلات لازم را برای آن فراهم آورد؛ ازجملة این سازمان‌هاست: شبکة مخابرات، برق، خدمات حمل‌ونقل، هتل‌ها و... .

4-          ایجاد مشاغل گوناگون و گستردگی زمینة اشتغال در آن؛ به گونه‌ای که هم کارگران سادة بدون مهارت و هم صاحبان مهارت‌های گوناگون در این رشته شاغل شوند. گردشگری درمقایسه با سایر بخش‌ها بابت هر واحد سرمایه‌گذاری، تعداد بیشتری از نیروی انسانی را به کار می‌گیرد (نوبخت نجات و امیری، 1397: 121- 122).

 

آثار فرهنگی– اجتماعی

۱- بهبود سطح زندگی مردم؛ اگر منافع اقتصادی گردشگری به‌خوبی تقسیم شود، سطح زندگی مردم ارتقا می‌یابد و به بهبود خدمات و امکانات اجتماعی کمک می‌کند.

۲- حفاظت از میراث فرهنگی منطقه؛ الگوهای فرهنگی درزمینة موسیقی، تئاتر، لباس، صنایع دستی، آداب و رسوم و سبک‌های معماری، همگی از جاذبه‌های مهم گردشگری به شمار می‌روند؛ بنابراین صنعت گردشگری ضرورت حفظ الگوهای یادشده را توجیه می‌کند (همان، 122). شکل 1 آثار گردشگری را بر کاهش فقر و محرومیت نشان می‌دهد.

 

 

شکل 1- آثار گردشگری بر کاهش فقر و محرومیت

منبع: توکلی و همکاران، 1389: 83

 

روش پژوهش

پژوهش حاضر با هدف کاربردی و به روش توصیفی– تحلیلی صورت گرفته است. محدودة آن، منطقة اورامانات و دیگر شهرستان‌های استان کرمانشاه است. به‌منظور رتبه‌بندی زیرساخت‌های گردشگری در منطقة اورامانات و دیگر شهرستان‌های استان کرمانشاه، 15 معیار (X1: تعداد منطقة نمونة گردشگری، X2: تعداد هتل، X3: تعداد مجتمع اقامتی، :X4 تعداد مهمانپذیر،  :X5تعداد پایانه، X6: تعداد وسایل نقلیة عمومی،  :X7تعداد پارک عمومی، X8: تعداد شرکت‌های تعاونی حمل‌ونقل فعال، X9: تعداد جایگاههای فروش مواد سوختی، X10: تعداد سالن‌های نمایش، X11: تعداد واحدهای بانکی، X12: تعداد شرکت‌های تعاونی فعال خدماتی، X13: تعداد مسافران جابه‌جاشدة درون‌استانی، X14: تعداد مسافران جابه‌جاشدة برون‌استانی،  :X15تعداد شرکت‌های فعال تأمین نیاز مصرف‌کنندگان) مربوط به جاذبه‌ها و زیرساخت‌های گردشگری در نظر گرفته شد. به‌منظور تعیین اهمیت هر یک از معیارها، آنتروپی شانون و برای ارزیابی آنها، مدل‌های SAR و WASPAS به کار رفت. با توجه به اینکه از دو مدل SAR و WASPAS برای رتبه‌بندی شهرستان‌ها استفاده شده و تعدادی از شهرستان‌ها در دو مدل نتایج متفاوتی کسب کرده‌اند، برای رسیدن به نتیجۀ واحد و نهایی شهرستان‌ها روش ترکیبی (ادغام) به کار رفته است. درنهایت میزان برخورداری هر یک از شهرستان‌ها در سه گروه برخوردار، نیمه‌برخوردار و محروم مشخص شد (شکل 2).

 

 

شکل 2-مراحل انجام پژوهش

 

تکنیک‌های پژوهش

مدل SAR [4]

همانند بسیاری از روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره، روش رتبه‌بندی تجمعی ساده برپایة رتبه‌بندی گزینه‌ها با توجه به هر معیار است. در این روش به استانداردکردن داده‌ها نیازی نیست؛ زیرا اساس کار برمبنای رتبه‌های اختصاص داده‌شده به هریک از گزینه‌هاست؛ همچنین در این روش، ترتیب صعودی و نزولی رتبه تعریف شده است. ارزش حاصل از مجموع شاخص‌ها برتری هر گزینه را در مقایسه با سایر گزینه‌ها نشان می‌دهد (اسماعیل‌زاده و همکاران، 1395: 249). فرایند مدل به قرار زیر است:

گام اول، تشکیل ماتریس وضع موجود؛ رابطة (1).

گام دوم، رتبه‌بندی ترتیبی گزینه‌ها ازنظر هر شاخص؛ کمترین مقادیر خام ماتریس رتبۀ 1 می‌گیرد.

گام سوم، وزن‌دهی و محاسبۀ مقادیر رتبۀ وزنی؛ رابطة (2) و رابطة (3).

 

 

گام چهارم، محاسبۀ امتیازات نهایی، رتبه‌بندی و اولویت‌بندی؛ رابطة (4).

 

تکنیک ارزیابی تولید وزنی تجمعی (WASPAS)[5]

مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره[6]، مجموعه‌ای از روش‌هایی است که به تصمیم‌گیرندگان اجازه می‌دهد با درنظرگرفتن مجموعه‌ای از معیارهای بیشتر متضاد به انتخاب، رتبه‌بندی، مرتب‌کردن یا توصیف مجموعه‌ای از گزینه‌ها در فرایند تصمیم‌گیری بپردازند. یکی از مؤلفه‌هایی که در انتخاب روش تصمیم‌گیری چندمعیاره به آن توجه می‌شود، میزان دقت این مدل‌هاست. پژوهشگران بیان می‌کنند ترکیب دو مدل میزان دقت آنها را افزایش می‌دهد. میزان دقت نتایج مدل‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه WSM (مدل جمع وزنی) و مدل WPS (مدل تولید وزنی) به‌خوبی شناخته شده است. همچنین میزان دقت مدل‌های ترکیبی را پژوهشگران تحلیل کرده‌اند. نتایج بررسی‌های پژوهشگران تأیید کرده است میزان دقت مدل‌های ترکیبی در مقایسه با میزان دقت این مدل‌ها پیش از ترکیب‌شدن بسیار بیشتر است. یکی از این مدل‌های ترکیبی، مدل ارزیابی تولید وزنی تجمعی (WASPAS) است. این مدل در مسائل پیچیدة تصمیم‌گیری کارایی زیادی دارد و همچنین نتایج حاصل از این مدل از دقت زیادی برخوردارند (اسفندیاری مهنی و همکاران، 1396: 94).

 

گام‌های اجرایی این مدل:

 گام اول: تشکیل ماتریس وضع موجود براساس شاخص‌های طراحی‌شده؛

گام دوم: استانداردکردن ماتریس وضع موجود براساس روش بی‌مقیاس‌سازی نورم؛ رابطة (5).

گام سوم: محاسبة وزن هر یک از شاخص‌ها براساس روش وزن‌دهی آنتروپی شانون؛

 گام چهارم: برآورد واریانس مقادیر معیارهای استانداردشدة اولیه با تابع؛ رابطة (6).

 

 

گام پنجم: محاسبة واریانس‌های  و    با توابع؛ رابطة (7) و رابطة (8).

گام ششم: محاسبة مقدار (l) و  Qiبرای رتبه‌بندی گزینه‌ها به‌صورت توابع (پورطاهری و همکاران، 1395: 125-124)؛ رابطة (9) و (10).

 

محدودة پژوهش

منطقة اورامانات در طول شرقی 45 درجه و 39 دقیقه تا 46 درجه و 50 دقیقه و عرض شمالی 34 درجه و 31 دقیقه تا 35 درجه و 17 دقیقة نصف‌النهار گرینویچ واقع شده (صیدایی و همکاران، 1392: 8) که شامل چهار شهرستان (پاوه، جوانرود، روانسر و ثلاث ‌باباجانی) از شهرستان‌های استان کرمانشاه است. این محدوده جاذبه‌های گردشگری مهمی دارد؛ همچون غار قوری‌قلعه (بزرگ‌ترین غار آبی آسیا و جزو یکی از هفت اثر طبیعی ملی)، بازارچة مرزی جوانرود، شهر پاوه با معماری و بافت شهری شبیه به ماسوله (ضرابی و همکاران، 1390: 37).

براساس سرشماری سال 1395 این منطقه با وسعتی برابر با 2/4122، 218476 نفر جمعیت، 9 بخش، 10 شهر و 19 دهستان دارد و از شمال به استان کردستان، از شرق به شهرستان کرمانشاه، از جنوب به شهرستان دالاهو و سرپل ذهاب و از غرب با کشور عراق هم‌مرز است (سالنامة آماری کرمانشاه، 1395)؛ (جدول 1 و شکل 3).

 

جدول 1- مشخصات عمومی منطقة اورامانات

منطقة اورامانات	روانسر	جوانرود	ثلاث ‌باباجانی	پاوه	شهرستان
218476	47657	75169	35219	60431	جمعیت
2/4122	2/1125	7/777	5/1417	8/801	مساحت (کیلومترمربع)
9	2	2	2	3	بخش
10	2	1	2	5	شهر
19	6	4	4	5	دهستان

منبع: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کرمانشاه، معاونت آمار و اطلاعات، 1395

 

شکل 3-موقعیت منطقة اورامانات در استان کرمانشاه

منطقة نمونة گردشگری به محدوده‌ای جغرافیایی اطلاق می‌شود که در آن یک یا چند یا مجموعه‌ای از جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی وجود دارد و وجود آنها انگیزه‌ای برای سفر و اقامت گردشگران خواهد بود (احمدی، ۱۳۸۸: ۲۷). با توجه به تقسیم‌بندی‌های صورت‌گرفته در طرح جامع گردشگری، استان کرمانشاه به پنج قطب گردشگری کرمانشاه، اورامانات، قصر شیرین، اسلام‌آباد غرب و کنگاور تقسیم شده است که هرکدام از آنها شهرستان‌ها و مناطق نمونة گردشگری را به خود اختصاص داده‌اند. بر این اساس قطب گردشگری اورامانات با ۱۵ منطقة نمونة گردشگری، بیشترین منطقة نمونه و قطب گردشگری اسلام‌آباد غرب با ۵ منطقة نمونه، کمترین تعداد نمونه را در استان دارد (نوری و همکاران، 1391: 82)؛ (جداول 2 و 3 و شکل‌های 4، 5 و 6).

 

جدول 2- مشخصه‌های کلی مناطق نمونة گردشگری استان کرمانشاه

منبع: نوری و همکاران، 1391: 82

 

شکل 4- موقعیت مناطق نمونة گردشگری استان کرمانشاه

منبع: نوری و همکاران، 1391: 82

 

جدول 3- ویژگی‌های مناطق نمونة گردشگری منطقة اورامانات

منبع: نوری و تقی‌زاده، 1392: 81

شکل 6- نمونه‌هایی از نقاط گردشگری در منطقة اورامانات استان کرمانشاه

 

شکل 5- ویژگی‌های مناطق نمونة گردشگری

منبع: تقی‌زاده، 1391: 25

 

 

یافته‌های پژوهش

در پژوهش حاضر برای رتبه‌بندی شهرستان‌های استان کرمانشاه در بهره‌مندی از زیرساخت‌های گردشگری، دو مدل SAR و WASPAS به کار رفته است. به‌منظور تلفیق نتایج دو مدل از روش ترکیبی (ادغام) استفاده شده است تا میزان برخورداری شهرستان‌ها مشخص شود. در دو مدل SAR، WASPAS و روش ترکیبی (ادغام) شهرستان‌ها در سه سطح 70/0-100/0 برخوردار، 35/0-70/0 نیمه‌برخوردار و 0/0-35/0 محروم دسته‌بندی شده‌اند.

 با توجه به جدول 4 مشخص شد بیشترین اهمیت مربوط به معیار تعداد مسافر جابه‌جاشدة درون‌استانی با 1011/0 است و معیار تعداد مهمان‌پذیر، کمترین اهمیت را با 0056/0 دارد و معیارهای دیگر در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.

جدول 4- وزن معیارهای زیرساخت‌ها و جاذبه‌های گردشگری در منطقة اورامانات براساس مدل آنتروپی شانون

منبع: محاسبات نویسندگان، 1397

در مدل WASPAS ضریب برخورداری شهرستان‌ها بین 4475/0 تا 0983/0 است که نشان می‌دهد درمجموع شهرستان‌ها وضعیت مطلوبی ندارند؛ به طوری‌ که (14/7درصد) یک شهرستان نیمه‌برخوردار و (86/92درصد) 13 شهرستان‌ محروم‌اند. در بین شهرستان‌ها، قصر شیرین با 4475/0 وضعیت بهتری نسبت به بقیة شهرستان‌ها دارد و در رتبة اول و نیمه‌برخوردار است و 13 شهرستان دیگر یعنی پاوه، سنقر، اسلام‌آباد غرب، گیلان غرب، کرمانشاه، دالاهو، جوانرود، کنگاور، هرسین، ثلاث ‌باباجانی، روانسر، صحنه و سرپل ‌ذهاب به ترتیب در رتبه‌های دوم تا چهاردهم و محروم قرار گرفته‌اند. فضای توسعة غالب بر شهرستان‌ها در این مدل، محروم است (جدول 5 و شکل 7).

 

جدول 5- رتبه‌بندی شهرستان‌های استان کرمانشاه و منطقة اورامانات براساس زیرساخت‌های گردشگریدر مدل WASPAS

درصد	تعداد	وضعیت	رتبه	Q	شهرستان
14/7	1	نیمه‌برخوردار	1	4475/0	قصر شیرین
		محروم	2	2486/0	پاوه
		محروم	3	2452/0	سنقر
		محروم	4	2219/0	اسلام‌آباد غرب
		محروم	5	2051/0	گیلان غرب
		محروم	6	1907/0	کرمانشاه
86/92	13	محروم	7	1845/0	دالاهو
		محروم	8	1727/0	جوانرود
		محروم	9	1725/0	کنگاور
		محروم	10	1676/0	هرسین
		محروم	11	1658/0	ثلاث ‌باباجانی
		محروم	12	1576/0	روانسر
		محروم	13	1275/0	صحنه
		محروم	14	0983/0	سرپل ‌ذهاب

منبع: محاسبات نویسندگان، 1397

 

شکل 7- سطح برخورداری شهرستان‌های استان کرمانشاه و منطقة اورامانات براساس زیرساخت‌های گردشگری

در مدلWASPAS

مقدار مدل SAR بین 0 و 1 است؛ هر چقدر به سمت 1 نزدیک‌تر باشد، رتبة بالاتری دارد. در این مدل شهرستان‌ها در سه سطح دسته‌بندی شده‌اند که تنها شهرستان برخوردار، قصر شیرین، با 7734/0 در رتبة اول قرار دارد و شهرستان‌های پاوه، گیلان غرب، سنقر، اسلام‌آباد غرب، هرسین، کنگاور، صحنه، جوانرود، دالاهو، کرمانشاه و روانسر به ترتیب در رتبه‌های دوم تا دوازدهم و نیمه‌برخوردار و درنهایت دو شهرستان ثلاث ‌باباجانی با 3251/0 و سرپل ‌ذهاب با 3114/0 در رتبة سیزدهم و چهاردهم و محروم قرار دارند. فضای توسعة غالب بر شهرستان‌ها در مدل SAR، بیشتر نیمه‌برخوردار است؛ زیرا 57/78درصد شهرستان‌ها در سطح نیمه‌برخوردار قرار دارند (جدول 6 و شکل 8).

 

جدول 6- رتبه‌بندی شهرستان‌های استان کرمانشاه و منطقة اورامانات براساس زیرساخت‌های گردشگریدر مدل SAR

درصد	تعداد	وضعیت	رتبه	SAR	شهرستان
14/7	1	برخوردار	1	7734/0	قصر شیرین
		نیمه‌برخوردار	2	6606/0	پاوه
		نیمه‌برخوردار	3	5404/0	گیلان غرب
		نیمه‌برخوردار	4	5210/0	سنقر
		نیمه‌برخوردار	5	4815/0	اسلام‌آباد غرب
		نیمه‌برخوردار	6	4759/0	هرسین
57/78	11	نیمه‌برخوردار	7	4489/0	کنگاور
		نیمه‌برخوردار	8	4251/0	صحنه
		نیمه‌برخوردار	9	4229/0	جوانرود
		نیمه‌برخوردار	10	4061/0	دالاهو
		نیمه‌برخوردار	11	3751/0	کرمانشاه
		نیمه‌برخوردار	12	3602/0	روانسر
29/14	2	محروم	13	3251/0	ثلاث‌ باباجانی
		محروم	14	3114/0	سرپل‌ ذهاب

منبع: محاسبات نویسندگان، 1397

 

شکل 8- سطح برخورداری شهرستان‌های استان کرمانشاه و منطقة اورامانات

براساس زیرساخت‌های گردشگریدر مدل SAR

پس از مدل‌های SAR و WASPAS، برای انجام رتبه‌بندی نهایی شهرستان‌ها از روش ترکیبی (ادغام) استفاده شد. نتایج روش ترکیبی نشان می‌دهد شهرستان قصر شیرین با ضریب 6105/0 در رتبة اول و نیمه‌برخوردار، شهرستان پاوه با ضریب 4556/0، شهرستان سنقر با ضریب 3831/0، شهرستان گیلان غرب با ضریب 3728/0 و شهرستان اسلام‌آباد غرب با ضریب 3517/0 در رتبه‌های دوم تا پنجم و نیمه‌برخوردار و شهرستان هرسین با ضریب 3218/0، شهرستان کنگاور با ضریب 3107/0، شهرستان جوانرود با ضریب 2978/0، شهرستان دالاهو با ضریب 2953/0، شهرستان کرمانشاه با ضریب 2829/0، شهرستان صحنه با ضریب 2763/0، شهرستان روانسر با ضریب 2589/0، شهرستان ثلاث ‌باباجانی با ضریب 2454/0 و درنهایت شهرستان سرپل‌ ذهاب با ضریب 2048/0 در رتبه‌های شش تا چهاردهم و محروم قرار دارند. فضای توسعة غالب بر شهرستان‌ها در روش ترکیبی، محروم است (29/64درصد). 9 شهرستان در سطح محروم قرار دارند و وضعیت کلی استان براساس روش ترکیبی محروم است (جدول 7 و 8 و شکل 9).

 

جدول 7- رتبه‌بندی شهرستان‌ها با مدل‌ها و روش ترکیبی (ادغام)

ادامه جدول 7- رتبه‌بندی شهرستان‌ها با مدل‌ها و روش ترکیبی (ادغام)

منبع: محاسبات نویسندگان، 1397

 

جدول 8- رتبه‌بندی و تعیین سطح برخورداری شهرستان‌ها با روش ترکیبی (ادغام)

منبع: محاسبات نویسندگان، 1397

 

شکل 9- سطح برخورداری شهرستان‌های استان کرمانشاه و منطقة اورامانات

براساس زیرساخت‌های گردشگری در روش ترکیبی (ادغام)

نتیجه‌گیری

امروزه گردشگری شهری، یکی از عوامل مهم توسعة اقتصادی، اجتماعی و رفاهی شهر و شهرنشینان است و به همین دلیل مسئولان امور گردشگری و شهری در پی ارتقا و گسترش آن برآمده‌اند؛ لیکن این ارتقا و گسترش خود مستلزم ایجاد شرایط ویژة ساختاری، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. رشد روزافزون و شتابندة گردشگری موجب شده است بسیاری از صاحب‌نظران قرن 20 را «قرن گردشگری» بنامند. این صنعت بر حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مانند مبادلات خارجی، درآمدها، اشتغال، قیمت‌ها، توزیع درآمدها، مهاجرت، تقسیم کار، آداب و رسوم و هنرها مؤثر است.

منطقة اورامانات در شمال غربی استان کرمانشاه قرار دارد که با وجود منابع طبیعی، تاریخی و فرهنگی از یک سو و داشتن آب‌وهوای متنوع، دلپذیر و چهار فصل، رودخانه‌های پرآب و چشمه‌های جاری، کوهستان‌های برف‌گیر، جنگل‌های خودرو و باغ‌های گسترده و ... از سوی دیگر، جزو یکی از مهم‌ترین مناطق جاذب گردشگر در استان کرمانشاه شناخته شده است. هدف پژوهش حاضر، تبیین وضعیت زیرساخت‌های گردشگری در منطقة اورامانات استان کرمانشاه است. پس از گردآوری داده‌ها و اطلاعات، منطقة اورامانات و دیگر شهرستان‌های استان کرمانشاه ازلحاظ 15 معیار با استفاده از روش آنتروپی وزن‌دهی شدند و از مدل‌های SAR و WASPAS برای رتبه‌بندی و بررسی وضعیت برخورداری منطقه و دیگر شهرستان‌های استان کرمانشاه استفاده شد. با توجه به اینکه رتبة تعدادی از شهرستان‌ها در دو مدل SAR و WASPAS با هم فرق داشت، روش ترکیبی (ادغام) برای ادغام نتایج مدل‌ها به کار رفت. در روش آنتروپی بیشترین اهمیت مربوط به معیار تعداد مسافر جابه‌جاشدة درون‌استانی و کمترین اهمیت مربوط به معیار تعداد مهمان‌پذیر است.

در مدل WASPAS، نتایج نشان می‌دهد شهرستان‌ها وضعیت مطلوبی ندارند؛ به طوری که یک شهرستان نیمه‌برخوردار (14/7درصد) و 13 شهرستان ‌(86/92درصد) محروم‌اند. در بین شهرستان‌ها، قصر شیرین وضعیت بهتری نسبت به بقیة شهرستان‌ها دارد و در رتبة اول و نیمه‌برخوردار است و 13 شهرستان دیگر استان در رتبه‌های دوم تا چهاردهم و محروم قرار دارند. فضای توسعة غالب بر شهرستان‌ها در این مدل، بیشتر محروم است.

 در مدل SAR، شهرستان‌ها در سه سطح دسته‌بندی شده‌اند؛ تنها شهرستان برخوردار قصر شیرین با ضریب 7734/0 در رتبة اول قرار دارد و شهرستان‌های پاوه، گیلان غرب، سنقر، اسلام‌آباد غرب، هرسین، کنگاور، صحنه، جوانرود، دالاهو، کرمانشاه و روانسر به ترتیب در رتبه‌های دوم تا دوازدهم و نیمه‌برخوردار و درنهایت دو شهرستان ثلاث ‌باباجانی و سرپل‌ ذهاب در رتبة سیزدهم و چهاردهم و محروم قرار دارند. فضای توسعة غالب بر شهرستان‌ها در این مدل بیشتر نیمه‌برخوردار است.

پس از مدل‌های SAR و WASPAS، برای انجام رتبه‌بندی نهایی شهرستان‌ها از روش ترکیبی (ادغام) استفاده شد. نتایج نشان می‌دهد شهرستان قصر شیرین در رتبة اول و نیمه‌برخوردار، شهرستان‌های پاوه، سنقر، گیلان غرب و اسلام‌آباد غرب در رتبه‌های دوم تا پنجم و نیمه‌برخوردار و شهرستان‌های هرسین، کنگاور، جوانرود، دالاهو، کرمانشاه، صحنه، روانسر، ثلاث ‌باباجانی و سرپل ‌ذهاب به ترتیب در رتبه‌های ششم تا چهاردهم و محروم قرار دارند. فضای توسعة غالب بر شهرستان‌ها در روش ترکیبی، بیشتر محروم است و 9 شهرستان (29/64درصد) در سطح محروم قرار دارند. وضعیت کلی استان براساس روش ترکیبی محروم است.

در پاسخ به پرسش کدام‌یک از شهرستان‌های منطقة اورامانات به‌لحاظ برخورداری از زیرساخت‌های گردشگری وضعیت بهتری دارند، براساس روش ترکیبی شهرستان پاوه در رتبة دوم و نیمه‌برخوردار است.

در پاسخ به پرسش برخوردارترین و محروم‌ترین شهرستان‌های استان ازلحاظ زیرساخت‌های گردشگری کدام‌اند، براساس روش ترکیبی شهرستان برخوردار نداریم. قصر شیرین در رتبة اول و نیمه‌برخوردار و سرپل ‌ذهاب در رتبة آخر و محروم قرار دارد.

وجود زیرساخت‌ها و جاذبه‌های گردشگری در هر مکان برای کسب رضایت گردشگران اهمیت زیادی دارد و برای بهبود وضعیت گردشگری باید زیرساخت‌های آن ازلحاظ کمّی و کیفی ارتقا یابند. با توجه به نتایج پژوهش حاضر و به‌منظور ارتقای کمّی و کیفی زیرساخت‌ها و بهبود وضعیت گردشگری پیشنهادهای زیر ارائه می‌شود:

-           در اولویت قرارگرفتن مناطق محروم و نیمه‌برخوردار ازلحاظ زیرساخت‌های گردشگری در برنامه‌ریزی برای توسعه؛

-                      استخدام متخصصان در این زمینه؛

-                      ارتقای کمّی خدمات گردشگری در سطح استان؛

-                      ارتقای کیفی خدمات گردشگری در سطح استان؛

-                      رسیدگی به وضعیت حمل‌ونقل مسافربری؛

-                      احداث رستوران بین ‌راهی، مراکز فرهنگی- هنری و...؛

-                      امکان دسترسی مناسب گردشگران به امکانات.

 

تعداد مشاهده مقاله: 1,634

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 989