پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,706 |
| تعداد مقالات | 13,973 |
| تعداد مشاهده مقاله | 33,631,943 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 13,342,930 |
معرفی فلور، شکل‌های زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان غرب منطقۀ لوداب در استان کهگیلویهوبویراحمد | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| علوم زیستی گیاهی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 6، دوره 11، شماره 1، خرداد 1398، صفحه 65-80 اصل مقاله (1.16 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ijpb.2019.112551.1110 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| هادی امینی مهر1؛ سعید افشارزاده* 2؛ عزیزالله جعفری3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1اداره آموزش و پرورش یاسوج، یاسوج، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2گروه زیست‌شناسی، دانشکدۀ علوم، دانشگاه اصفهان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| بررسی فلوریستیک هر منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا فهرست فلوریستیک شناسنامه‌ای برای هر منطقه است که وجود گیاهان و وضعیت آنها را نشان می‌دهد. منطقه غرب لوداب با مساحتی حدود 20000 هکتار، محدوده ای کوهستانی( کوه های زاگرس) واقع در 120 کیلومتری شمال غرب یاسوج از استان کهگیلویه و بویراحمد و در موقعیت 50 ،30 تا 08،31 عرض جغرافیایی و 40،50 تا 59،50 طول جغرافیایی قرار گرفته است. با برخورداری از اختلاف ارتفاع شدید دارای اقلیم های مختلف آب و هوایی و تنوع زیستی فوق العاده ای است. بررسی فلوریستیک منطقه غرب لوداب از اسفندماه 1393 تا مردادماه 1395 صورت گرفت. گونههای گیاهی شناسایی شده به 60 تیره و 164 جنس و 249 گونه تعلق دارند. بزرگترین تیره‌های گیاهی منطقه به ترتیب عبارتند از: تیره کاسنی (Asteraceae) با 37 گونه، پروانه آسا (Fabaceae) با 28 گونه، نعناع (Lamiaceae) با 22 گونه. متنوع ترین جنس ها شامل Euphorbia با 8 گونه، Astragalus با 7 گونه و Salvia با 6 گونه می باشند. همچنین بر اساس سیستم طبقه‌بندی رانکیه 77/41 درصد از گونه ها همی‌کریپتوفیت، 71/27 درصد تروفیت، 85/12 درصد فانروفیت، 45/12 درصد ژئوفیت، 41/4 درصد کامفیت و 81/0 درصد پارازیت می‌باشند. اکثر گونههای منطقه به ناحیه رویشی ایرانو- تورانی (53 درصد) تعلق دارند. در این منطقه 49 گونه سمی، 38 گونه نادر، 56 گونه دارویی و 45 گونه اندمیک از مجموع 249 گونه معرفی شدند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| "فلور"؛ "کوه های زاگرس"؛ "غرب منطقه لوداب"؛ "شکل زیستی"؛ "اندمیک" | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
فلور هر منطقه نتیجۀ واکنش‌های جامعۀ زیستی در برابر شرایط کنونی است و با تکامل گیاهان در دوره‌های گذشته و وضعیت جغرافیایی آن دوران ارتباط دارد. تنوع زیاد آب‌وهوا و خاک در فلات پهناور ایران سبب شده است جوامع گیاهی با ترکیب‌های متفاوتی از گونه‌ها در گذر زمان ایجاد شوند؛ شناخت این تنوع و دگرگونی به بررسی‌های همه‌جانبه ازنظر سیستماتیک، اکولوژی، فیتوجغرافیایی و غیره نیاز دارد. با‌توجه‌به نقش و اهمیت گیاهان در شناخت توان محیط‌زیست، بهسازی و بهره‌برداری معقول از آن، شناسایی علمی گیاهان در هریک از زمینه‌های یادشده ازنظر پژوهشی و کاربردی اهمیت بنیادی و کلیدی دارد (Tavakkoli and Mozaffarian, 2005). به‌طورکلی شناسایی و معرفی رستنی‌های منطقه در بررسی پوشش گیاهی، تعیین ظرفیت اکولوژیکی، ارزیابی وضعیت کنونی و آیندۀ فلور و همچنین اعمال تدابیر حفاظتی و مدیریت صحیح و علمی آن نقش اساسی دارد (Kazemian et al., 2004). ازاین‌رو، انجام چنین پژوهش‌هایی در غرب منطقۀ لوداب که ازنظر وجود گونه‌ها و ذخایر ژنتیکی موقعیت ویژه‌ای دارد و تاکنون مطالعۀ دقیق و اساسی برای تشخیص ترکیب فلوریستیکی آن انجام نشده است، ضروری به نظر می‌‌‌رسد. مطالعه‌های فلوریستیک در استان کهگیلویهوبویراحمد با‌توجه‌به غنای تنوع زیستی گیاهی آن پیشینه‌ای طولانی دارند. از بین گیاه‌شناسان خارجی، Kotshyi در سال 1842 گیاهان قلۀ دنا و پس‌از او، Hausskencht در سال 1867 به‌طور پراکنده گیاهان کوه دنا، قلۀ پازن پیر، کوه گل سی‌سخت، تل خسرو، دیلگون، کوه‌های نور، ساورز و اشگر و تنگ تکاب را جمع‌آوری کردند (Ghahraman, 1996). در مجموعۀ فلورا ایرانیکا حدود 600 گونه از نقاط مختلف استان به‌ویژه کوه‌های دنا (دینار)، ساورز، نیل (نور) و اشگر گزارش شده است (Rechinger, 1963-2005). Ghahraman (1992-1979) در مجموعۀ فلور رنگی ایران (جلد 16 تا 26) حدود 200 گونه از گیاهان استان را معرفی کرده است. Jafari Kokhdan در چند طرح پژوهشی و تشکیل هرباریوم فلور استان در جهاد سازندگی (سابق) و همچنین در تشکیل هرباریوم دانشگاه یاسوج طی سال‌های 1368 تا 1393 با جمع‌آوری حدود 10000 نمونۀ گیاهی، حدود 900 گونۀ گیاهی را از استان کهگیلویهوبویراحمد گزارش کرده است (Jafari Kokhdan, 1996; 2012; 2013). Sayadian در سال 2012 طی مطالعه فلوریستیک منطقۀ حفاظت‌شدۀ کوه هجال از ارتفاعات دنای شرقی در 10 کیلومتری شرق شهر سی‌سخت به مساحتی حدود 5000 هکتار، تعداد 184 گونه را در قالب 44 تیره و 134 جنس گزارش کرد. Hosseini (2013) تعداد 304 گونه، 209 جنس و 58 تیره را از کوه‌های کاچیان در شرق یاسوج، Mortezaei (2013) تعداد 44 تیره، 164 جنس و 277 گونه را از کوه دل محطو واقع در 250 کیلومتری غرب یاسوج و در مساحتی حدود 4000 هکتار، Fariabi (2012) تعداد 65 تیره، 208 جنس و 303 گونه را از منطقۀ کوه دمه در 120 کیلومتری غرب یاسوج، Younesi (2013) تعداد 56 تیره، 172 جنس و 232 گونه را در محدوده‌ای به مساحت 6000 هکتار از کوه‌های سیاه و سفید واقع در 70 کیلومتری غرب دهدشت، Sartaneh در سال 2013 تعداد 55 تیره، 153 جنس و 198 گونه را از کوه تامر واقع در 40 کیلومتری جنوب‌شرق یاسوج به مساحت 5000 هکتار، Moradian (2015) تعداد 382 گونه، 235 جنس و 71 تیرۀ گیاهی را از منطقۀ سپیدار‌دشت روم واقع در 45 کیلومتری جنوب یاسوج و در مساحتی حدود 10000 هزار هکتار گزارش کردند. در تمام مطالعه‌های انجام‌شده در بخش‌های سردسیری استان، تیره‌های باقلائیان (Fabaceae) و کاسنی (Asteraceae) بزرگترین تیره‌های گیاهی و شکل رویشی کامفیت بیشترین درصد طیف زیستی گیاهان را به خود اختصاص داده و در مناطق گرمسیری طیف زیستی تروفیت غالب بوده است (Zarifian, 2013). معرفی منطقۀ مطالعه‌شده: منطقۀ مطالعه‌شده به وسعت 20000 هکتار، سرزمین کوهستانی چین‌خورده، جوان، دارای شیب بسیار تند به‌شکل ناودیس با حداقل و حداکثر ارتفاع به‌ترتیب 1000 و 3500 متر از سطح دریا، در فاصلۀ 120 کیلومتری شمال‌غرب یاسوج از استان کهگیلویهوبویراحمد و بین طول جغرافیایی¢40°50 تا ¢59°50 و عرض جغرافیایی ¢50°30 تا ¢08°31 قرار دارد (شکل 1). این منطقه به‌علت قرارگرفتن در اقلیم دوگانه (به‌علت اختلاف ارتفاع 2500 متری در عرض جغرافیایی کم) که هوای سرد در نوک کوه‌ها و هوای گرم در دامنۀ کوه‌ها وجود دارد، گونههای گیاهی متنوع و حتی منحصربه‌فرد بسیاری دارد. اقلیم‌های متفاوت و علفزارهای متراکم بین سنگ‌های این منطقه محل بسیار مستعدی برای دامپروری است و بیشترین نوع پوشش گیاهی بلندقد آن را درختان بلوط تشکیل می‌دهند. منطقۀ لوداب بین کوه نیل (با طول حدود 25 تا 30 کیلومتر) و کوه چال شاهین قرار گرفته است (شکل 2). جادۀ قدیم و آسفالتۀ یاسوج- پاتاوه- مارگون- لوداب و جادۀ جدید و آسفالتۀ یاسوج- عزیزی- لوداب راه‌های دسترسی به منطقه‌اند. طبق آمار ایستگاه هواشناسی یاسوج، میانگین بارش سالانه حدود 816 میلی‌متر با توزیع سالانۀ نسبتاً مناسب است. بیشترین میزان بارش به فصل زمستان با 6/431 میلی‌متر، سپس فصل پاییز با 5/233 میلی‌متر و فصل بهار با 6/138 میلی‌متر مربوط است. در فصل تابستان، به‌غیر‌از بارش‌های رگباری اندک در برخی سال‌ها عملاً بارندگی انجام نمی‌شود و فصل خشک منطقه است. بیشترین بارش ماهانه به آذرماه (8/664 میلی‌متر) مربوط است. با بررسی میانگین‌های دما، مردادماه و تیرماه به‌ترتیب با میانگین کل 5/26 و 3/26 درجۀ سانتی‌گراد گرم‌ترین ماه‌ها و دی‌ماه و بهمن‌ماه به‌ترتیب با میانگین کل 4 و 2/4 درجۀ سانتی‌گراد سردترین ماه‌ها طی سال‌های 1367 تا 1394 بوده‌اند (Meterological Organization of Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad Province, 2016). شکل 3 منحنیآمبروترمیک منطقۀ مطالعه‌شده را نشان می‌دهد.
شکل 1- الف. نقشۀ استان کهگیلویهوبویراحمد، ب. نقشۀ منطقۀ مطالعه‌شده (برگرفته ازGoogle Earth)
شکل 2- نمایی از منطقۀ لوداب (تصویر از نگارندگان)
شکل 3- منحنی آمبروترمیک ایستگاه یاسوج (از سال 1367تا 1394)
مواد و روش‌ها. نمونه‌های گیاهی غرب منطقۀ لوداب از اسفندماه 1393 تا مردادماه 1395 طی فصل‌ها و زمان‌های مختلف به‌طور پیمایشی جمع‌آوری شدند و ارتفاع، طول و عرض جغرافیایی محل‌های جمع‌آوری به کمک جی‌پی‌اس (GPS) تعیین شد. بیش از 750 نمونه جمع‌آوری، دسته‌بندی و شماره‌گذاری شدند و هر شماره بیان‌کنندۀ تاریخ جمع‌آوری و ویژگی‌های مکان مربوطه بود. پیش‌از جمع‌آوری هر نمونه، چندین عکس از بخش‌های کلیدی آن گرفته شد. نمونه‌ها با استفاده از پرس خشک و برای مطالعه‌های بعدی به آزمایشگاه منتقل شدند. در آزمایشگاه، بخش‌های مهم گیاه ازجمله گل با جوشاندن نرم شدند و ویژگی‌های آنها با دستگاه‌های استریوسکوپ و میکروسکوپ بررسی شدند. کلیدهای راهنما ازجمله فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2005)، فلور رنگی ایران (Ghahraman, 1979-1992)، فلور ایران (Assadi, 1989-2016)، رده‌بندی گیاهی (Mozaffarian, 2005) و کروموفیت‌های ایران (Ghahraman, 1992-1996) برای شناسایی گونه‌ها استفاده شدند. نام‌های مؤلفان مطابق با IPNI (2012) و The Plant List (2015) بررسی شدند. درنهایت، 249 گونه شناسایی شدند که به‌شکل نمونۀ هرباریومی در هرباریوم دانشگاه اصفهان (شمارۀ هرباریومی 21868 تا 22098 و 22115 تا 22132) و در آزمایشگاه زیست‌شناسی دانشگاه یاسوج نگهداری می‌شوند. پس‌از شناسایی نمونه‌های گیاهی، فهرستی از فلور منطقه همراه با ویژگی‌های آنها ازجمله یادداشت‌های صحرایی و موارد تکمیلی مانند نام فارسی، طیف زیستی،گونههای نادر و انحصاری، ناحیۀ رویشی، گونههای دارویی، سمی و هرز تهیه و در محیط Excel وارد و برای تجزیهوتحلیل نهایی آماده شد. در پژوهش حاضر، گونههای نادر یا گونههای گیاهی تهدید‌شدۀ منطقه با‌توجه‌به معیارهای اتحادیۀ جهانی حفاظت از گونههای در معرض خطر (Holub and Prochazka, 2000) و همچنین Red data book of Iran (Jalili and Jamzad, 1999) تعیین شدند. پراکنش گونههای گیاهی منطقه با مراجعه به منابع مختلف ازجمله فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2005)، فلور ایران (Assadi, 1989-2016)، کتاب شالوده‌های ژئوبوتانیکی خاورمیانه (Zohary, 1973) و Red data book of Iran. (Jalili and Jamzad, 1999) مشخص شد. شکل زیستی گیاهان با استفاده از سیستم Raunkiaer (1934) تعیین شد.
نتایج. از مجموع 750 نمونۀ گیاهی جمع‌آوری‌شده، 249 گونۀ گیاهی متعلق به 164 جنس و 60 تیره شناسایی شدند. از گیاهان شناساییشده، 224 گونه، 145 جنس و 51 تیره دولپه‌ای، 24 گونه، 18 جنس و 8 تیره تک‌لپه‌ای و 1 گونه، 1 جنس و 1 تیره پتریدوفیت‌ها بودند. مهم‌ترین تیره‌های گیاهی بر اساس تعداد جنس و درصد نسبی جنس‌های آنها نسبت به کل جنس‌های منطقه در جدول 1 و تیره‌های مهم منطقه بر اساس تعداد گونه و درصد نسبی تعداد گونههای آنها نسبت به کل گونههای منطقه در جدول 2 آمده است. تصاویر برخی از گونههای معمول موجود در منطقه در شکل 4 ارائه شده است.
جدول 1- مهم‌ترین تیره‌های گیاهی منطقه ازنظر تعداد جنس‌های گیاهی
جدول 2- مهم‌ترین تیره‌های گیاهی منطقه ازنظر تعداد گونه
بر اساس جدول 2، تیره‌های Asteraceae، Fabaceae، Lamiaceae، Apiaceae، Rosaceae، Brassicaceae و Euphorbiaceae مجموعاً با 135 گونه از کل گونه‌ها (2/54 درصد)، مهم‌ترین تیره‌های گیاهی منطقه محسوب می‌شوند؛ همچنین 30 تیره تنها با 1 گونه در منطقه حضور دارند.
شکل 4- تصاویر برخی از گونههای گیاهی موجود در منطقه
نتایج تجزیهوتحلیل شکل‌های زیستی منطقه نشان دادند 104 گونه (77/41 درصد) از کل گونههای گیاهی همی‌کریپتوفیت هستند و تروفیت‌ها با 68 گونه (30/27 درصد)، فانروفیت‌ها با 32 گونه (85/12 درصد)، ژئوفیت‌ها با 31 گونه (45/12 درصد)، کامفیت‌ها با 11 گونه (41/4 درصد) و پارازیت‌ها با 3 گونه (20/1 درصد) در رده‌های بعدی شکل‌های زیستی منطقه قرار دارند (شکل 5). بررسی پراکنش جغرافیایی (Chorology) گیاهان منطقه، غلبۀ گونههای انحصاری ناحیۀ رویشی ایرانی-تورانی با 53 درصد فلور منطقه را نشان می‌دهد و گیاهان مشترک دو یا چند‌ناحیه‌ای در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند (شکل 6).
شکل 5- طیف شکل رویشی گیاهان منطقه
شکل 6- طیف نواحی رویشی گیاهان منطقه نتایج پژوهش حاضر نشان دادند 45 گونۀ انحصاری کشور متعلق به 33 جنس و 18 تیره در منطقۀ مطالعه‌شده وجود دارند؛ علاوه‌بر‌این، گونۀ Crepiskurdica که در فلورا ایرانیکا از منطقۀ کردستان عراق گزارش شده و در فلور ایران اشاره‌ای به آن نشده است، برای نخستین‌بار از این منطقه برای کشور معرفی می‌شود. تعداد زیادی ازگونه‌های مطالعۀ حاضر برای استان و منطقه در فلورا ایرانیکا گزارش نشده‌اند؛ این موضوع ممکن است به‌علت انجام‌نشدن نمونه‌برداری گسترده از منطقه در زمان جمع‌آوری نمونه‌ها برای فلورا ایرانیکا و همچنین تغییرات اقلیمی باشد. بررسی زیست‌اقتصادی گیاهان موجود در منطقه نشان داد تعداد 56 گونۀ دارویی متعلق به 29 تیره و 51 جنس وجود دارند. بیشترین گونههای دارویی به‌ترتیب به تیره‌های گل سرخ (Rosaceae) با 7 گونه، کاسنی (Asteraceae)، باقلائیان (Fabaceae) و نعناع (Lamiaceae) هرکدام با 5 گونه تعلق دارند. تجزیهوتحلیل داده‌های فلوریستیکی منطقه بر اساس معیارهای اتحادیۀ جهانی حفاظت از گونههای در معرض خطر (IUCN) نشان داد از مجموع 249 گونۀ شناساییشده، تعداد 38 گونۀ گیاهی به 30 جنس و 18 تیرۀ نادر تعلق دارند. سه گونۀ کرفس سفید (Haussknechtia elymaitica)، شیپوری غول‌پیکر (Arum giganteum) و طوسک ایرانی (Scabiosa persica) گونههای آسیب‌پذیر و دارای ارزش حفاظتی تشخیص داده شدند. یافته‌های پژوهش حاضر نشان دادند تعداد 49 گونۀ گیاهی شناسایی‌شدۀ متعلق به 34 جنس و 24 تیره سمی‌اند و از این نظر، باقلائیان (Fabaceae) با داشتن6 جنس و 12 گونۀ سمی بزرگترین تیره محسوب می‌شوند. بحث و نتیجه‌گیری. گیاهان غرب منطقۀ لوداب واقع در شمال‌غرب یاسوج، استان کهگیلویهوبویراحمد برای نخستین‌بار در پژوهش حاضر مطالعه شدند. یافته‌های پژوهش حاضر نشان دادند 249 گونۀ گیاهی متعلق به 164 جنس و 60 تیرۀ گیاهی در منطقۀ مطالعه‌شده رویش دارند. با‌توجه‌به اینکه منطقۀ مطالعه‌شده با مساحت 20000 هکتار تنها 00012/0 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص می‌دهد، حضور نزدیک به 41 درصد از تیره‌های گیاهی کشور در این وسعت کم را می‌توان به کوهستانی‌بودن منطقه و اختلاف ارتفاع حدود 2500 متر و به‌تبع آن تغییرات دمایی وابسته به طبقه‌های ارتفاعی نسبت داد. سایر مطالعه‌های انجام‌شده در مناطق دارای شرایط و وسعت مشابه و در ناحیۀ رویشی ایرانی-تورانی، در نزدیکی منطقۀ لوداب نیز به نتایج تقریباً مشابهی دست یافته‌اند که ازجملۀ آنها عبارتند از: گزارش 280 گونه ازکوه نیل در130 کیلومتری شمال‌غربی یاسوج (Rokhideh, 2015)، گزارش 235 گونه از چین و گلال در 110 کیلومتری شمال‌غربی یاسوج (Eftekhari, 2018) و معرفی 277 گونه از کوه دلی محطو در250 کیلومتری غرب یاسوج (Mortezaei, 2013). بررسی تنوع گونه‌ای درون تیره‌های گیاهی نشان داد تیره‌های کاسنی (Asteraceae) با 37 گونه، باقلائیان (Fabaceae) با 28 گونه، نعناع (Lamiaceae) با 22 گونه، چتریان (Apiaceae) با 16 گونه، گل سرخ (Rosaceae) با 14 گونه، شب‌بو (Brassicaceae) و فرفیون (Euphorbiaceae) هریک با 9 گونه، گاوزبان (Boraginaceae) با 8 گونه و میخک (Caryophyllaceae) با 7 گونه به‌ترتیب بزرگترین تیره‌های گیاهی منطقه ازنظر فراوانی گونه‌اند؛ این تیره‌ها ازنظر تعداد گونه جزو تیره‌های بزرگ کشور محسوب می‌شوند. بررسی‌ها نشان دادند یافته‌های پژوهش حاضر با نتایج مطالعه‌های فلوریستیک در سایر نقاط مشابه و نزدیک مطابقت دارند. نتایج مطالعه‌های فلوریستیک Rokhideh (2015) در کوه نیل نشان دادند تیره‌های کاسنی (Asteraceae)، باقلائیان (Fabaceae)، نعناع (Lamiaceae)، گل سرخ (Rosaceae) و چتریان (Apiaceae) به‌ترتیب با 29، 26، 25، 15 و 14 گونه بزرگترین تیره‌های گیاهی منطقه‌اند. یافته‌های مشابه طی مطالعۀ Eftekhari (2018) در چین و گلال نیز نشان دادند تیره‌های کاسنی (Asteraceae)، شب‌بو (Brassicaceae)، نعناع (Lamiaceae) و چتریان (Apiaceae) به‌ترتیب با 32، 23، 22 و 21 گونه بزرگترین تیره‌های گیاهی این منطقه محسوب می‌شوند. نتایج پژوهش‌های یادشده نشان دادند در تمام مطالعه‌های انجام‌شده در مناطق مرتفع استان، تیرۀ کاسنی (Asteraceae) بزرگترین تیرۀ گیاهی است. علت فراوانی نسبی گیاهان این تیره را می‌توان عوامل تکاملی، تنوع زیاد گونههای آن در کشور، سازش‌پذیری گیاهان این تیره به شرایط سخت کوهستانی و توانایی فوق‌العادۀ گیاهان آن در ایجاد و انتشار بذرهای کوچک و معمولاً مجهز به عوامل انتشار دانست؛ علاوه‌بر‌این، بسیاری از گونههای آن ازنظر مرتعی و درجۀ خوش‌خوراکی در کلاس 3 قرار می‌گیرند و عملاً دام آنها را چرا نمی‌کند و عامل اصلی تخریب پوشش‌های گیاهی یا چرای دام تأثیری بر حضور برخی گونههای این تیره ندارد. بررسی جنس‌های گیاهی موجود در منطقه نشان داد جنس فرفیون (Euphorbia) با 8 گونه مهم‌ترین جنس گیاهی منطقه محسوب می‌شود. گونههای این جنس سمی‌اند و چرا نمی‌شوند. همچنین بررسی‌ها نشان دادند جنس گون (Astragalus) با 7 گونه در رتبۀ دوم مهم‌ترین جنس‌های گیاهی منطقه قرار دارد. گونههای این جنس معمولاً خوش‌خوراک نیستند و چرای دام تهدیدی برای آنها محسوب نمی‌شود (Jafari Kokhdan, 2012). نتایج بررسی شکل زیستی گیاهان منطقه نشان دادند همیکریپتوفیتها فراوان‌ترین شکل زیستی‌اند و تروفیت‌ها در رتبۀ بعدی قرار دارند. نتایج بررسی فلوریستیک کوه نیل توسط Rokhideh در سال 2015 نشان دادند همیکریپتوفیتها با 28/39 درصد و تروفیت‌ها با 28/29 درصد شکل‌های زیستی غالب منطقه‌اند. همیکریپتوفیتها و تروفیت‌ها در بررسی مشابهی در کوه‌های کاچیان و آب نهر به‌ترتیب با 42 و 3/26 درصد (Hosseini, 2013) و در بررسی فلوریستیک کوه هجال در دنای شرقی به‌ترتیب با 93/63 و 6/13 درصد (Sayadian, 2012) نیز فراوان‌ترین شکل‌های زیستی گزارش شده‌اند. غالب‌بودن همیکریپتوفیتها را می‌توان به اقلیم منطقه نسبت داد. طبق نظر Archibald (1995) فراوانی همیکریپتوفیتها در هر منطقه نشان‌دهندۀ اقلیم سرد و کوهستانی آن منطقه است؛ بنابراین، غالب‌شدن شکل زیستی همی‌کریپتوفیت، سازگاری آنها را با شرایط اکولوژیکی منطقه‌ای نشان می‌دهد. با‌توجه‌به فصل خشک تابستان و نبود ریزش‌های کافی، سازگاری همیکریپتوفیتها به چنین شرایط اقلیمی‌ای باعث شده است این طیف زیستی مقاوم‌ترین عنصر گیاهی باشد و درصد زیادی از رستنی‌های دائمی و پایدار منطقه را به‌خود اختصاص دهد. تروفیت‌ها در رتبۀ دوم شکل زیستی قرار می‌گیرند. فراوانی تروفیت‌ها در منطقه گویای تطبیق چرخۀ رویشی گیاهان عمرکوتاه با چرای دام و میزان بارندگی در منطقه است؛ زیرا این گیاهان چرخۀ زندگی خود را در آخر زمستان و شروع بهار و پیش‌از ورود دام‌ها کامل و پیش‌از چرای دام خزان می‌کنند و با تولید بذر از بین می‌روند (Jafari Kokhdan, 2013). از میان گونههای شناساییشده، 45 گونه (07/18 درصد) انحصاری ایران، 38 گونه (26/15 درصد) از گونههای نادر ایران، 72 گونه (91/28 درصد) دارویی و 49 گونه (67/19 درصد) سمی هستند و 93 گونه (34/37 درصد) توانمندی هرزشدن را دارند. بیشتر گیاهان منطقه (53 درصد فلور منطقه) را عناصری با خاستگاه ایرانی-تورانی و بقیه را عناصری با دو یا چند ناحیۀ رویشی تشکیل می‌دهند؛ تعلق‌داشتن منطقۀ مطالعه‌شده به زیرحوضۀ کردو- زاگرسی از این ناحیۀ رویشی نیز این موضوع را اثبات می‌کند؛ هرچند قرارگرفتن منطقه در مرزهای ناحیۀ رویشی ایرانی-تورانی، هم‌جواربودن با نواحی رویشی نبو-سندی و صحرا-عربی و گسترش عناصر مدیترانه‌ای از سمت جنوب‌غرب کشور از یک سو و کوهستانی‌بودن منطقه و اقلیم دوگانۀ آن به‌تبع طبقه‌های ارتفاعی متفاوت از سوی دیگر، شرایط را برای حضور عناصری با دو یا چند ناحیۀ رویشی فراهم کرده است. بلوط ایرانی (Quercus branti) که به عقیدۀ Zohary (1973) عنصر اصلی جنگل‌های زاگرس است، یکی از عناصر اصلی رویش‌های ایرانی-تورانی و تیپ غالب جنگل‌های بلوط در غرب منطقۀ لوداب است. بنه (Pistacia atlantica)، زالزالک (Crataegus pontica)، زبان گنجشک (Fraxinus angustifolia)، کیکم (Acer monspessulanum)، ارژن (Amygdalus haussknechtii)، شن (Lonicera nummolarifolia)، راناس (Cerasus microcrpa) و شیرخشت (Cotoneaster luristanica) از دیگر عناصر رویشی درختی و درختچه‌ای ایرانی-تورانی‌اند که به‌شکل پراکنده بلوط را در جنگل‌های این حوضه همراهی می‌کنند. بسیاری از گونه‌ها نظیر آویشن (Thymus)، چویل، گل راعی (Hypericum) و غیره ازنظر دارویی اهمیت دارند. تعداد گیاهان دارویی منطقه، 72 گونۀ گیاهی (91/28 درصد) است. علاوه‌بر گیاهان دارویی، گیاهان اسانس‌دار نظیر جاشیر و چویل به‌وفور در منطقه وجود دارند که در صورت بهره‌برداری از آنها، فرصت‌های شغلی متعددی ایجاد می‌شوند. انواع گیاهان خوراکی، دارویی و همچنین علوفه‌ای از منطقه برداشت می‌شوند. در فصل بهار، هجوم بومیان منطقه و برداشت بی‌‌رویه از برخی گیاهان نظیر Allium jesdianum(بن سرخ، لیزک)، Allium ampeloprasum (تره کوهی)،Rheum ribes (ریواس)، Thymus daenensis(آویشن) و ... به‌شدت نسل این گیاهان را تهدید و آنها را کمیاب می‌کند؛ بنابراین، ادارۀ کل محیط‌زیست باید برنامه‌ای اصولی برای حل این مشکلات در پیش گیرد. با‌توجه‌به اینکه تعداد 1727 گونه از کل گونههای گیاهی شناساییشده در ایران، انحصاری سرزمین ایران هستند (Jalili and Jamzad, (1999)، منطقۀ مطالعه‌شده باوجود مساحت کم، 60/2 درصد از کل گونههای انحصاری ایران را به خود اختصاص می‌دهد که این امر بر اهمیت منطقه ازنظر ذخایر ژنتیکی می‌افزاید و بر حفاظت از آن تأکید می‌کند. فهرست گونههای گیاهی شناسایی‌شدۀ منطقه همراه با شکل زیستی، پراکنش جغرافیایی و شمارۀ هرباریومی آنها در پیوست 1 آمده است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Archibald, O. W. (1995) Ecology of world vegetation. Chapman and Hall, London. Assadi, M. (Ed.) (1989-2016) Flora of Iran. vols. 1-85. RIFR, Tehran (in Persian). Eftekhari, R. (2018) Floristic study of Chin and Gelal regions. MSc thesis, Shahrekord University, Shahrekord, Iran (in Persian). Fariabi, M. (2012) Floristic study of Dameh mountain located at 120 km to west of Yasouj. MSc thesis, Yasouj University, Yasouj, Iran (in Persian). Ghahraman, A. (1992-1996) Plant systematics- Chromophytes of Iran. vols. 1-4. Tehran University Press, Tehran (in Persian). Ghahraman, A. (1979-1992) Colorful flora of Iran. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian). Ghahraman, A. (1996) General code of the families and genera of the flora of Iran. Research Institute of Forest and Rangeland, Tehran, Iran (in Persian). Holub, J. and Prochazka, F. (2000) Red list of vascular plants of the Czech Republic. Preslia 72: 187-230 (in Persian). Hosseini, F. (2013) Floristic study of Kachian mountain located at Northeast of Yasouj. MSc thesis. Yasouj University, Yasouj, Iran (in Persian). IPNI, The International Plant Names Index. Retrieved from http://www.ipni.org. On: 31 March 2012.
Jafari Kokhdan, A. (1996) The final report of the collection, introduction and herbarium organization research project of the flora of Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad Province, Yasouj, Iran (in Persian).
Jafari Kokhdan, A. (2012) Plant diversity of land-scape conservation of central Zagros. The first national congress of investigation of threats and destruction factors of biodiversity in central Zagros region, Isfahan, Iran (in Persian).
Jafari Kokhdan, A. (2013) The final report of investigation, collection and herbarium organization project of flora of Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad Province, Agricultural Research, Education & Extention Organization (AREEO), Yasouj, Iran (in Persian).
Jalili, A. and Jamzad, Z. (1999) Red data book of Iran. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran, Iran (in Persian).
Kazemian, A., Saghafi Khadem, F., Assadi, M. and Ghorbanli, M. (2004) Floristic study of Bande-Golestan and identification of biological forms and chorotype of the plants. Pajouhesh va Sazandegi 17(3): 48-62 (in Persian).
Moradian, F. (2015) Floristic study of Sepidar and Dashte room at southwest of Yasouj. MSc thesis, Yasouj University, Yasouj, Iran (in Persian).
Mortezaei, A. (2013) Floristic study of Delmahtoo mountain located at 250 km west of Yasouj. MSc thesis, Yasouj University, Yasouj, Iran (in Persian).
Meterological Organization of Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad Province. (2016) Statistical data of Yasouj synoptic station. Retrieved from http://www.ewather.ir. On: 20 October 2015 (in Persian).
Mozaffarian, V. (2005) Plant Classification. vols: 1-2. Amirkabir Press, Tehran, Iran (in Persian).
Raunkiaer, C. (1934) The life forms of plants and statistical plant geography. Clarendon Press, Oxford.
Rechinger, K. H. (Ed.) (1963-2005) Flora Iranica. vols. 1-176. Akademische Ddruck-U Verlagsanstalt, Graz.
Rokhideh, S. (2015) Floristic study of Nil mountain vegetations. MSc thesis, Yasouj University, Yasouj, Iran (in Persian).
Sartaneh, R. (2013) Floristic study of Tamer mountain located at east of Yasouj. MSc thesis, Islamic Azad University- Fars Science and Research Branch, Marvdasht, Iran (in Persian).
Sayadian, Z. (2012) Floristic study of Hejal mountain. MSc thesis, Yasouj University, Yasouj, Iran (in Persian).
Tavakkoli, Z. and Mozaffarian, V. (2005) Survey to flora of Kobar watershed in Ghum area, Iran. Pajouhesh va Sazandegi 66: 56-67 (in Persian).
The Plant List. Retrieved from http://www.theplantlist.org. On: 20 October 2015.
Younesi, S. (2013) Floristic study of Siah and Sefid mountains located at Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad. MSc thesis, Payame Noor Universtiy, Tehran, Iran (in Persian).
Zarifian, A. (2013) Floristic study of Saverz mountain. MSc thesis, Yasouj University, Yasouj, Iran (in Persian).
Zohary, M. (1973) Geobotanical foundations of the Middle East. vol. 2. Gustav Fisher Verlag, Stuttgart. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,431 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 709 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||