فروپاشی خرده‌گفتمان عشیره‌ای و رفتار انتخاباتی در انتخابات مجلس شورای اسلامی؛ مطالعۀ موردی: حوزۀ انتخابی بویراحمد در دورۀ نهم انتخابات مجلس شورای اسلامی

مقدمه و بیان مسئله

هراکلیتوس، فیلسوف پیش از سقراط مکتب تغییرات پیاپی، شعار معروفی دارد که می‌گوید: همه‌چیز در جهان در سیلان است؛ تا آنجا که نمی‌توان از یک رودخانه دو بار عبور کرد (گاتلیب، 1384). در حوزۀ سیاست این شعار بیش از همه دربارۀ رفتارهای انتخاباتی صادق است. اگرچه یک‌ گونه از انتخابات به‌تناوب در یک حوزۀ جغرافیایی برگزار می‌شود، رفتارهای رأی‌دهندگان می‌توانند در دوره‌های مختلف رأی‌دهی دچار تغییرات ژرفی شوند؛ به همین دلیل بسیاری پژوهشگران مشارکت سیاسی و انتخاباتی، از تغییر رفتار انتخاباتی سخن می‌گویند؛ درواقع، تغییر در رفتار انتخاباتی از عوامل مختلف و تغییر فضای گفتمانی یک جامعه نشئت می‌گیرد: یک ‌خرده‌گفتمان هژمونی خود را از دست می‌دهد و اعتبارش میان سوژه‌های اجتماعی کمرنگ می‌شود و خرده‌گفتمانی دیگر خود را بر ذهن سوژه‌های اجتماعی هژمون می‌کند. به بیان دیگر، رأی‌دهندگان سوژه‌های گفتمان‌هایی‌اند که در دسترس آنهاست و از نظر آنها اعتبار دارد؛ اما این گفتمان به‌ دلایل مختلف دچار تغییر می‌شود، اعتبارش را از دست می‌دهد و گفتمان دیگری جایگزین آن می‌‌شود. چنین تغییراتی در نظم گفتمانی سوژه‌ها، ترجیح‌های سیاسی رأی‌دهندگان را نیز دچار تغییر می‌کند. در سال‌های گذشته مشارکت رأی‌دهندگان در استان‌های دارای بافت و ساخت اجتماعی عشیره‌ای در انتخابات مجلس شورای اسلامی بسیار زیاد بود. استان کهگیلویه ‌و بویراحمد ازجمله‌ این استان‌ها محسوب می‌شود که در هفت دورۀ انتخابات مجلس شورای اسلامی با مشارکت بیش از 90 درصد پرمشارکت‌ترین استان کشور بوده است (وزارت کشور، 1395). بسیاری پژوهش‌ها، میزان زیاد مشارکت در این استان را به بافت اجتماعی و هژمونی خرده‌گفتمان عشیره‌ای این استان نسبت داده‌اند. یاسوج یکی از شهرهای استان کهگیلویه ‌و ‌بویراحمد است که مشارکت بسیار زیادی در شرکت در انتخابات (به‌ویژه انتخابات مجلس شورای اسلامی) داشته است. این شهر یکی از شهرهای دارای بافت عشیره‌ای است. براساس پژوهش‌های انجام‌شده، خرده‌گفتمان عشیره‌ای و قومیت‌گرایی، گفتمان حاکم در حوزۀ انتخابی بویراحمد بود و رفتار انتخاباتی مردم براساس گفتمان عشیره‌ای و قومیت‌گرایی شکل‌ گرفته بود. در نظم گفتمانی عشیره‌ای رفتارها بر عمل جمعی مبتنی‌اند و کنش‌های مدرنی چون رأی‌دهی نیز راهبرد فردی تلقی نمی‌شدند؛ بلکه راهبردی گروهی محسوب می‌شدند که به‌ناچار بدون محاسبۀ سود یا زیان باید به انجام آنها همت گماشته شود. چنین نگاهی همسو با تعریف گمانشافت و نقطۀ مقابل جامعۀ گزلشافت فردیناند تونیس محسوب می‌شود (سیف‌زاده، 1386)؛ اما همانند همۀ ساخت‌های اجتماعی، ساخت اجتماعی نظام عشیره‌ای نیز با تأثیرگرفتن از تحول در منابع مختلف و عوامل جامعه‌پذیری دچار تغییر می‌شود. این پژوهش قصد دارد به این سؤال پاسخ دهد: آیا هنوز خرده‌گفتمان عشیره‌ای بر رفتار انتخاباتی مردم حوزۀ انتخابی یاسوج حاکم است یا اینکه خرده‌گفتمان عشیره‌ای دچار واسازی و تحول شده و در مفصل‌بندی جدید جای خود را به خرده‌گفتمان دیگری داده است.

پیشینۀ پژوهش

پژوهش‌هایی که دربارۀ رفتار انتخاباتی در انتخابات محلی ازجمله انتخابات مجلس شورای اسلامی در مناطق قومی ایران و شهر یاسوج انجام ‌شده‌اند، مؤلفه‌های فرهنگ قومی را مهم‌ترین متغیر بسیج‌کنندۀ توده‌ها برای مشارکت در انتخابات و شکل‌دهی ترجیح‎ها و درنهایت رفتار انتخاباتی رأی‌دهندگان می‌دانند. بیشتر این پژوهش‌ها از منظری جامعه‌شناختی شکاف‌های مناطق قومی ایران را شکاف‌هایی سنتی می‌دانند که رقابت در تمام ساحت‌های زیست جهان پیرامون محور مبانی چنین ساختی شکل می‌گیرد و نظام اجتماعی و رفتارهای سیاسی را نیز امتداد همین شکاف‌ها می‌دانند و بر این نکته تأکید می‌کنند که ساخت اجتماعی، طایفه‌ای - عشیره‌ای، متغیر اصلی مشارکت انتخاباتی در مناطق قومی – ایلی ایران است و هرچه ساخت اجتماعی طایفه‌ای - عشیره‌ای شدیدتر باشد، میزان مشارکت در انتخابات بیشتر است (مرادی، 1377؛ اکبری، 1387، رامشک، 1382؛ خالق‌‎پور، 1393).

بخشی از این پژوهش‌ها نیز از منظری روان‌شناختی، چگونگی رفتار انتخاباتی رأی‌دهندگان مناطق قومی را بررسی کرده‌اند؛ اما درنهایت پندارها را به‌منزلۀ امری روانی به ساختار نسبت می‌دهند و چنین استنتاج می‌کنند که پندارها چون معلول ساختارهای محیطی‌اند، کارکردهایشان در طول زمان فرق نخواهد کرد. بدین‌ سان طبیعی است که در دوره‌های گوناگون انتخابات نتایج متفاوتی بروز نکند. در چنین نوشته‌هایی نظام اجتماعی حاکم بر مناطق ایلی ایران قبل از «نوسازی» به‌ویژه اصلاحات ارضی، نظامی ایلی، سلسله‌مراتبی و منحصر به روابط محدود و چهره‎به‌چهره و ازدواج‌های فامیلی یا درون‌گروهی معرفی می‌شود (مجیدی‌کرایی، 1371). همچنین نوعی تطابق بین جهان‌بینی، نگرش‌های فرهنگی – اجتماعی، تقدیرگرایی و شرایط عینی زندگی لحاظ می‌شود (مقدس و حیدری، 1387) و چنین استنتاج می‌شود که در درجۀ نخست در این نظام اجتماعی هر یک از افراد خود را به یک ایل و طایفه متعلق می‌دانند که باید به رسوم، هنجارها و دیگر قراردادهای اجتماعی موجود در این سیستم متعهد و پایبند باشند (امان‌اللهی‌بهاروند، 1383: 355). در درجۀ دوم، زندگی قبیله‌ای از درک زندگی مدنی بر پایه‌های دموکراسی و مشارکت فعال تمام افراد برای رسیدن به جامعۀ مدنی غافل است؛ درنتیجه، در چنین ساختاری هنگام انتخابات و مشارکت افراد در فعالیت‌های سیاسی – اجتماعی، ورای داشتن هرگونه مرام سیاسی، تعلق طایفه و اعتقادات ایدئولوژیک، کسانی که عضو یک ایل و طایفه‌اند، بر مبنای حسِ «تعلق طایفه یا تعلق مکانی» باید به شخص هم‌طایفه‌ای خود رأی دهند؛ به‌ عبارت‌ دیگر، شرکت در انتخابات با تکیه ‌بر آگاهی افراد نیست؛ بلکه به گرایش به روابط خاص‌ و عاطفی یا سنتی‌بودن جامعه برمی‌گردد که افراد با توجه به ارزش‌های سنتی خویش نماینده را انتخاب می‌کنند و نماینده نیز در یک خاص‌گرایی ویژه منابع مادی و خدماتی را به‌سمت آنها سوق می‌دهد (چلبی، 1375: 275-274).

در پژوهش‌های انجام‌شده به‌طور عمده چنین نتیجه گرفته می‌شود که میزان مشارکت رأی‌دهندگان مناطق قومی در انتخابات محلی نسبت به انتخابات ملی کم بوده و این مشارکت با تأثیرگرفتن از انگیزه‌های قومی صورت گرفته است. حتی مشارکت انتخاباتی زیاد در مناطق قومی نشان‌دهندۀ برجستگی‌های قومی و قبیله‌ای در یک رأی‌گیری ملی و داشتن توجه بیشتر افراد به منافع قومی و قبیله‌ای در مصاف با منافع ملی است (کلانتری، 1380: 171-166). افراد در انتخابات محلی چون مجلس شورای اسلامی با این اندیشه که هرکسی در قبیلۀ ماست باید با ما و همگام ما باشد و هرکس در هویت قبیله یا طایفۀ دیگری است علیه ماست، حاضر به پذیرش او به‌‌منزلۀ خودی نیستند و – گاهی اوقات - همین عقیده مبنایی برای تصمیم‌گیری‌‎های سیاسی – اجتماعی در سطوح محلی، ناحیه‌ای و حتی ملی می‌شود. درنهایت تکرار این روند و انتخاب‌نکردن بر مبنای خردگرایی^[1] و شایسته‌سالاری^[2] در درازمدت زمینه‌ساز ضعف در عملکرد مدیریت و به‌پیروی از آن توسعه‌نیافتگی بخش‌‎های وسیعی از جامعه می‌شود (ضیاءتوانا و شمس‌الدینی، 1389).

چنین پژوهش‌هایی با تکیه ‌بر ساختار اجتماعی، رأی‌دهی در مناطق محلی را بر راهبرد جمعی و گروهی مبتنی می‌دانند؛ اما درون این راهبرد از خردگرایی و الزامات آن غفلت می‌شود و افراد تنها با تکیه ‌بر همبستگی عشیره‌ای بدون توجه به منافع فردی یا ملی اقدام به رأی‌دهی می‌کنند؛ البته چنین تحلیل‌هایی بخشی از واقعیت‌های اثرگذاری ساخت اجتماعی بر کردارها و رفتارها را نشان می‌دهند؛ اما تغییرات دوره‌ای شکاف‌های اجتماعی را از نظر دور داشته‌اند.

چارچوب نظری: تحول شکاف‌های اجتماعی و تحول نظم گفتمانی

چنانچه در نظریه‌های شکاف‌‌های اجتماعی تأکید می‌‌شود، ساختارها هم با ایجاد انواع وابستگی هم با ایجاد پتانسیل برای بروز برخورد میان منافع بر عمل جمعی اثر می‌‌گذارند (دلاپورتا و دیانی، 51:1377)؛ البته ساختار هر جامعه‌‌ای یکپارچه نیست و دستخوش اشکال مختلفی از شکاف‌‌های اجتماعی و سیاسی است (دلاوری، 1378: 168). از این منظر هیچ جامعه‌‌ای را نمی‌‌توان یافت که بدون شکاف یا تنها دارای یک شکاف اجتماعی باشد (حقیقی، 1387: 62)؛ اما شکاف‌های اجتماعی به‌تدریج می‌توانند از یک ‌شکل به شکل دیگر درآیند و به‌طور طبیعی محتوای عمل جمعی را نیز دچار تغییر کنند. شکاف‌ها را در یک تعریف کلی می‌توان به شکاف‌های خشن و شکاف‌های نرم تقسیم کرد. گونۀ نخست، شکاف‌های به‌طور عمده هویتی و دستۀ دوم شکاف‌های غیرهویتی‌اند؛ البته هرکدام از شکاف‌های اجتماعی گونه‌ای از علایق انسان‌ها را نمایندگی می‌کنند. دستۀ نخست علایق غیرملموس و دستۀ دوم علایق عینی و ملموس کنشگران شکاف‌های اجتماعی را نمایندگی می‌کنند (بشیریه، 1385)؛ ازاین‌رو، شکاف‌های سنتی و هویتی به‌طور معمول خشن‌اند؛ اما گونۀ دوم شکاف‌های نرم‌اند. به‌طور معمول شکاف‌های قومی، عشیره‌ای و مذهبی جزء حوزۀ شکاف‌های هویتی‌اند؛ اما شکاف‌های دستۀ دوم به‌طور معمول ماهیتی اقتصادی دارند. هرکدام از این شکاف‌ها با سطح توسعۀ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع پیوند محکمی دارند. شکل و هیئت شکاف‌ها در جوامع کمتر توسعه‌یافته به‌طور عمده هویتی است. آن دسته از جوامع که در حال‌ توسعه یا در حال گذارند، به‌طور معمول ترکیبی از هر دو دسته شکاف‌ها را در خود دارند؛ اما شکل شکاف در جوامع توسعه‌یافته به‌طور معمول ماهیت اقتصادی دارد و با منافع مادی و عینی ارتباط دارد. منازعه در این جوامع رقابت برای تحرک اجتماعی و اقتصادی است. در هرکدام از جوامع رفتارهای اجتماعی و سیاسی به‌شدت از شکل و ترکیب همین شکاف‌ها اثر می‌گیرد و ذهنیت سوژه‌ها و درنهایت رفتار آنها متأثر از همین شکاف‌هاست. همسو با همین تقسیم‌بندی از جوامع، الگوهای مختلفی برای تحلیل رفتار انتخاباتی در هرکدام از این جوامع ارائه‌ شده‌اند. در بررسی الگوهای رفتارهای انتخاباتی به دیدگاه‌‌های متفاوتی اشاره شد که هرکدام متغیرهایی را برای تحلیل رفتار رأی‌دهی افراد بیان کردند. همان ‌گونه که ذکر شد، آنچه از مجموع نظرها و دیدگاه‌ها برمی‌‌آید این است که عواملمتفاوتی به‌صورت همزمان در رفتار رأی‌دهی افراد مؤثرند و تأکید بر یک یا چند عامل نمی‌‌تواند بیان‌کنندۀ دلیل واقعی انتخاب افراد باشد. در یک دسته‌‌بندی نظری می‌‌توان به عوامل بیرونی و درونی مؤثر بر رفتار سیاسی و انتخاباتی افراد اشاره کرد. در مراحل نخست توسعه، مشارکت سیاسی و جلوۀ بارز آن یعنی رأی‌دادن بیشتر ناشی از بسیج بیرونی است؛ یعنی به‌طور عمده از عوامل اجتماعی چون احزاب، گروه‌‌های مذهبی و قومی، انجمن‌‌های صنفی و... اثر می‌گیرد؛ اما در فرایند بلندمدت توسعه عواملی چون سطح بالای تحصیلات، مهارت‌‌ها و اطلاعات که عموماً فردی‌اند، نقش بیشتری بر ترجیح‌های رأی‌دهندگان دارند یعنی عوامل درونی (‌گلابچی، 1375: 16؛ گلابچی، 1384)؛ ازاین‌رو، در الگوی جامعه‌شناختی، ساختارها بر وضعیت و جهت‌گیری‌های سیاسی مردم تأثیر می‌گذارند و گرایش‌های ثابت دارند که در محیط خانوادگی، زندگی شغلی و محیط فرهنگی آنان ریشه دارد (ایوبی، 1377: 17-16). در الگوی جامعه‌شناختی تحلیل رفتار انتخاباتی، بین ویژگی‌های اجتماعی از یک ‌طرف و رفتار رأی‌دهی ازطرف دیگر، رابطه برقرار و چنین استنتاج می‌شود که چگونه رأی‌دادن مردم تا اندازۀ چشمگیری محصول جامعه‌پذیری سیاسی است (علیخانی، 1377: 20). لازارسفلد معتقد است عوامل اجتماعی، تعیین‌کنندۀ گرایش‌های سیاسی فردند؛ ازاین‌رو، در الگوی جامعه‌شناختی توجه عمده به نقش ساختارهای اجتماعی و تصمیم‌های فرد مربوط است و به انگیزه‌های فردی کمتر توجه می‌شود. عضویت گروهی فرد انتخاب‌کننده، طبقۀ اجتماعی، وابستگی مذهبی، پیوندهای جغرافیایی و قومی، سن و جنس فرد در این رهیافت اهمیت دارد (Lazarsfeld et al., 1968).

در الگوی روان‌شناختی موضوع عمده بررسی تأثیر شخصیت افراد بر سیاست است. به اعتقاد روان‌شناسان عوامل روانی در شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی و سیاسی مردم تأثیر بسزایی دارند و روابط عاطفی و احساسی که بین کاندیدها و رأی‌دهندگان وجود دارد، نقش اصلی را بازی می‌کنند (کلانتری، 1380: 168-167). این نظریه بر جامعه‌پذیری اولیه تأکید فراوانی دارد؛ بدین معنا که خانواده ابزار مهمی است که ازطریق آن وابستگی‌های سیاسی درست می‌شوند و بعدها به‌وسیلۀ عضویت گروهی و تجارت اجتماعی تقویت می‌شود (Heywood, 2007: 242).

در گفتمان روان‌شناختی، انگیزه‌های فردی و وابستگی حزبی در انتخاب نامزد مدنظر تأثیر بسزایی دارد. در این دسته از نظریه‌ها (برخلاف نظریه‌های جامعه‌شناختی)، انگیزه‌های فردی و سیاسی، درون حزب محبوب عامل مهم در تصمیم‌گیری‌ها محسوب می‌شوند؛ اما در هر دو نظریۀ جامعه‌شناختی و روان‌شناختی، فرد نقش کم‌رنگی دارد و وابستگی حزبی بسیار اثرگذار است.

در مقابل، گفتمان اقتصاد سیاسی هنگام تحلیل با ردکردن محصوربودن انسان‌ها در ساختارهای بستۀ الگوهای روان‌شناختی و جامعه‌شناختی، رفتار رأی‌دهی را به باد انتقاد گرفتند. آنان معتقدند این الگوها انسان را اسیر جبر محیطی و احساسات می‌کنند و ارادۀ انسان را نادیده می‌گیرند. طرفداران الگوی اقتصادمحور تأکید می‌کنند رأی‌دادن، عملی مبتنی بر محاسبات عقلانی است و فرد سود و زیان را محاسبه می‌کند. این دیدگاه در تفکرات فردگرایانه ریشه دارد.

روش پژوهش

در این پژوهش برای گردآوری داده‌های مربوط به شهروندان یاسوجی از روش کیفی استفاده ‌شده است. از میان رویکردهای کیفی نظریۀ تحلیل گفتمان، از گفتمان لاکلاو و موفه برای تحلیل متن استفاده شده است. گفتمان در تعریف این دو متفکر کلیت ساخت‌یافته‌ای است که حاصل عمل ترکیب‌بندی است و جهان اجتماعی را برمی‌سازد و معنا می‌بخشد (Laclau & Mouffe, 2002: 112). هر گفتمانی برای اینکه بتواند نظامی منسجم ارائه کند، ناگزیر است معنای نشانه‌ها را به معنایی واحد بکاهد. گفتمان‌ها نقاط محوری خاص خود را در ذهن سوژه‌ها تثبیت می‌کنند؛ اما بعد از مدتی سوژه‌ها می‌توانند در موقعیت سوژگی قرار بگیرند و گفتمان‌هایی پیرامون نقاط محوری دیگر برای دفاع از منافع و ارزش‌های خود به وجود ‌آورند. تثبیت معنای نشانه‌ها در یک گفتمان هیچ‌گاه دائمی نیست. گفتمان‌ها هیچ‌وقت به ساخت‌یافتگی کامل نمی‌رسند. به همین دلیل، گفتمان مسلط همواره در معرض ترکیب‌زدایی و واسازی قرار دارد و معناهای مرجح و تثبیت‌شدۀ آن می‌تواند وارونه شود. سیاست نیز معنایی جز این ندارد (Laclau & Mouffe, 2002: 34). از طرف دیگر، لازمۀ هژمونی یک گفتمان، دردسترس‌بودن دال‌های شناور است که توسط گفتمان‌های موجود تثبیت نشده‌اند. هنگامی ‌که یک گفتمان در حال شکل‌گیری است، مفاهیمی که در آن مفصل‌بندی می‌شوند پیرامون یک مفهوم اصلی به گردش درمی‌آیند که دال مرکزی نامیده می‌شود. در یک گفتمان دال‌های دیگری هم وجود دارند که عناصر نامیده می‌شوند؛ درواقع، عناصر نشانه‌هایی‌‌اند که معنای آنها تثبیت نشده‌اند و گفتمان‌های مختلف سعی دارند به آنها معنا دهند. وقته‌ها مفهوم‌های دیگری‌اند که لاکلاو و موفه برای نشان‌دادن وضعیت تثبیت معنایی به کار می‌برند. ازنظر آنها، وقته‌ها برخلاف عناصر موقعیت‌هایی‌اند که درون یک گفتمان مفصل‌بندی شده‌اند و به هویت و معنایی موقت دست‌یافته‌اند (Laclau & Mouffe, 1985: 127-134).

ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبۀ گروهی متمرکز است. مصاحبۀ گروهی متمرکز روش کارآمدی برای گردآوری داده‌های کیفی است (فلیک، 1387: 212). در این نوع از مصاحبه ازطریق ایجاد حالت غیررسمی، بحث با مصاحبه‌شوندگان به‌ پیش برده می‌شود. مدیر جلسه فضایی آزاد به وجود می‌آورد تا اعضا بتوانند آزادانه نظرها و تجربیاتشان را ابراز کنند (فلیک، 1387 :221). اطلاعات گردآوری‌شده براساس بحث گروهی متمرکز، با چارچوب روشی و نظری تحلیل گفتمان همسویی دارند؛. بدین معنا که مجموعۀ گفتگوها با مصاحبه‌شوندگان براساس چارچوب گفتمان لاکلاو و موفه تحلیل می‌شوند.

واسازی ذهنیت گروه‌های اجتماعی دربارۀ انتخابات مجلس شورای اسلامی

در پژوهش حاضر، به گروه‌های واقعی موجود در جامعه مراجعه و با آنها‌ بحث و مصاحبه شد. گروه‌هایی که برای مصاحبه انتخاب شدند، در برساختن ایده‌ها، ارزش‌ها و شکل‌دادن به ذهنیت افراد نقش دارند. تلاش شده است مصاحبه‌های گروهی متمرکز، بدون هر نوع القای ایده‌ای خاص یا پیش‌داوری انجام گیرد. در ضمن کوشیده شده است جهت بحث به‌سوی پرسش‌های مدنظر مؤلفان سوق داده شود. مصاحبه‌ها دو هفته قبل از برگزاری نهمین دورۀ انتخابات مجلس شورای اسلامی انجام شده‌اند.

زنان خانه‌دار

زنان خانه‌دار 62 درصد از زنان یاسوج و روستاهای اطراف آن را تشکیل می‌دهند (استانداری کهگیلویه ‌و بویراحمد، 1393: 16) که نظرهای آنان دربارۀ انتخابات و رأی‌دهی بسیار جالب‌توجه است. یک مصاحبۀ گروهی متمرکز با زنان خانه‌دار (8 نفر) انجام شد که در روستاهای اطراف یاسوج زندگی می‌کردند. این بحث دربارۀ انتخابات در اوایل اسفند سال 1394، قبل از انتخابات مجلس شورای اسلامی صورت گرفت. مشخصات این 8 نفر به ترتیب جدول زیر است:

جدول 1- مشخصات زنان خانه‌دار مشارکت‌کننده در بحث گروهی متمرکز

زنان خانه‌دار تمایل چندانی به بحث دربارۀ انتخابات نداشتند؛ بنابراین، سعی شد با طرح نکاتی دربارۀ رفتار مردم در انتخابات، به مشارکت در بحث ترغیب شوند. بحث دربارۀ شرکت در انتخابات یاسوج و نحوۀ گزینش نامزدها، با تأثیر طایفه‌گرایی در انتخاب نامزد شروع شد. هدف این بحث آن بود که نکات پرسش‌های مؤثر در فرایند پژوهش مطرح شود. در این میان یکی از خانم‌ها (کد 2) بحث را ادامه داد:

«به نظر من باید در انتخابات شرکت کرد. اینکه از طایفۀ ما باشد یا از طایفۀ دیگر، فرقی نمی‌کند. تنها باید باایمان باشد و کارکرد خوبی داشته باشد. وقتی از طایفۀ خودم باشد؛ ولی گرفتاری و مشکل ما را حل نکند، چه سودی دارد؟ خیابان‌های روستای ما بدون کیفیت است. بیشتر مردم اینجا فقیرند و مدرسۀ بچه‌ها دور است و به‌دلیل تنگدستی حتی نمی‌توانند برای فرزندانشان سرویس بگیرند. باید کسی روی کار بیاید که این مشکلات را برای اهالی اینجا رفع کند».

در این میان خانم (کد 1) گفت:

«ولی بیشتر نامزدهای انتخاباتی فقط وعده می‌دهند. برای من هم اهمیتی ندارد که از طایفه‌ام باشد. من هم با نظر ایشان (خانم کد 2) موافقم. نمایندۀ یاسوج باید مشکلات مردم و به‌‌ویژه جوانان را ببیند و به آنها رسیدگی کند. در خانوادۀ ما کسانی هستند که از شخصی خاص حمایت کنند و شاید در ظاهر به‌دلیل احترام به نظرشان بگوییم به آن شخص رأی می‌دهیم؛ ولی درنهایت به کسی رأی می‌دهم که صلاحیت داشته باشد. در نره‎گاه، ورزشگاه و ... نیست تا جوانان خود را سرگرم کنند و به‌طور کلی در بعد فرهنگی اصلاً کار نشده است. به کسی رأی خواهم داد که صلاحیت رسیدگی در تمام این زمینه‌ها را داشته باشد».

در این میان خانم (کد 3) با اعتراض گفت:

«اما باید به نظر بزرگ‌ترها احترام گذاشت. من به کسی رأی می‌دهم که پدرم پیشنهاد دهد. مگر می‌شود بدون اجازۀ پدر یا شوهر از خانه بیرون رفت؟! بنابراین بدون اجازۀ آنها هم نمی‌توان به شخص دلخواه رأی داد؛ به‌ هر حال من کاری به کسی ندارم و اصلاً اطلاعی از وعده‌ها و برنامه‌های نامزدهای انتخاباتی ندارم. اگر می‌شد به پدرم می‌گفتم شناسنامه‌ام را ببرد و به هرکسی بخواهد رأی دهد».

سپس خانم (کد 5) که از اهالی روستای موردراز بود، چنین گفت:

 «ولی این اصلاً درست نیست. باید به کسی رأی داد که کاردان باشد. از طایفه و اقوام ما کسی هست که کاندید شده باشد؛ ولی اصلاً به او رأی نخواهم داد. پسر من فوق‌لیسانس دارد و چندین سال است که در خانه بیکار است. به کسی رأی می‌دهم که مشکل بیکاری جوانان را رفع کند. انتظار دارم به نامزدی که رأی می‌دهم بتواند مشکل پسرم و به‌طور کلی مشکل بیکاری جوانان را رفع کنند».

خانم (کد 7) با تأیید صحبت‌های او ادامه داد:

 «حرف‌های ایشان درست است. من حتماً در انتخابات شرکت خواهم کرد. ما باید راه شهدا را ادامه دهیم. به کاندیدی رأی خواهم داد که مشکلات مستضعفان و بی‌سرپرستان را حل کند و باکفایت و باعرضه باشد. فرد هرچقدر باخداتر باشد شایسته‌تر است. اگر ریش‌سفیدی کاندیدی را تأیید کند که واقعاً صلاحیت داشته باشد، به آن کاندید رأی خواهم داد؛ اما اگر حتی از طایفه و اقوام باشد ولی بی‌ایمان و بی‌کفایت باشد، به او رأی نخواهم داد».

خانم (کد 5) گفت:

«در هر صورت من محال است در انتخابات شرکت کنم. 6 سال است در انتخابات شرکت نمی‌کنم؛ چون فایده‌ای ندارد. فرقی هم ندارد که از طایفۀ ما باشد یا طایفۀ دیگری. به هر صورت شرکت نخواهم کرد؛ زیرا فقط وعده‌ و وعید می‌دهند و به هیچ‌یک از وعده‌ها عمل نمی‌کنند».

خانم (کد 4) گفت:

«من در انتخابات به‌دلیل آیندۀ فرزندم شرکت می‌کنم. کاندیدی انتخاب خواهم کرد که به جوانان و خواسته‌های آنان توجه کند. اگر از طایفه‌ام کسی کاندید باشد به او رأی می‌دهم؛ چون شناخت بهتری نسبت به او دارم و می‌تواند به منافعمان رسیدگی کند».

و بالاخره خانم (کد 6) گفت:

«من باید با شوهرم حتماً مشورت کنم. به هرکسی که ایشان صلاح دانست رأی خواهم داد».

سپس از آنها پرسیده شد: با تمام این صحبت‌ها فکر می‌کنید طایفه‌گرایی در یاسوج نسبت به سال‌های گذشته کمتر شده است یا خیر؟ نظر بیشتر آنان نظر این بود که طایفه‌گرایی و انتخاب طایفه‌ای در یاسوج کمتر از سال‌های گذشته شده و شدتش کاهش‌ یافته است. حتی یکی از آنان بیان کرد که قبلاً اگر طبق نظر شوهرم عمل نمی‌کردم و به نامزد مدنظرش رأی نمی‌دادم، کتک می‌خوردم؛ ولی اکنون خیلی بهتر شده است و دیگر برایش فرقی نمی‌کند طبق نظرش عمل کنم یا نه.

سپس از آنها خواسته شد نظرشان را دربارۀ میزان اثرگذاری جریان‌های سیاسی اصلاح‌طلب و اصول‌گرا و نامزدهای مستقل بر میزان گرایششان به رأی‌دهی و انتخاب نامزد نهایی بگویند.

خانم (کد 8) اینگونه بیان کرد:

 «من خودم اصلاح‌طلب هستم و در مقابل دوست دارم نامزدی رأی بیاورد که رگه‌هایی از اصلاح‌طلبی داشته باشد؛ بنابراین، این جریانات سیاسی بر انتخاب من تأثیرگذارند».

خانم (کد 4) گفت:

 «اصول‌گرا و اصلاح‌طلب مهم نیست. مهم این است که به فکر مردم و منافع ملت باشد».

خانم (کد 1) با خنده بیان کرد:

 «من که اصلاً از این جریانات سر درنمی‌آورم و نظری هم راجع به آنها ندارم».

بقیۀ خانم‌ها هم سکوت را برگزیدند که در این میان بحث به میزان تأثیرگذاری رسانه‌ها (رادیو، تلویزیون، مطبوعات، اینترنت و فضای مجازی) و تبلیغات میدانی (دیدارهای خانگی، جلسات کاندیداها با مردم) در انتخاب نهایی افراد کشانده شد.

خانم (کد 6) گفت:

«به نظر من رسانه‌ها به‌‌ویژه فضای مجازی خیلی تأثیرگذار بودند. من خودم عضو یکی از شبکه‌های مجازی هستم که دربارۀ انتخابات و کاندیداها مطالبی می‌گویند. در آن شبکه تبلیغات وسیعی می‌شود. در اقوام هم افرادی هستند که تبلیغات شبکه‌ها در انتخاب فرد مدنظرشان تأثیر زیادی داشته است».

خانم (کد 8) با تأیید حرف ایشان گفت:

«بله کاملاً درسته. رسانه‌ها به‌‌ویژه شبکه‌های مجازی احساسات مردم را برمی‌انگیزند و حتی به‌جرئت می‌توانم بگویم در انتخاب فرد مدنظر بنده و اینکه از چه طیفی باشد تأثیر بسزایی دارند».

خانم (کد 1) گفت:

«مردم بیش از اینکه به‌دنبال مطبوعات باشند، به اینترنت و فضای مجازی علاقه دارند و از آن استفاده می‌کنند؛ ولی فضای مجازی روی انتخاب بنده تأثیر چندانی ندارد و خودم هم اصولاً به اینگونه بحث‌ها علاقۀ زیادی ندارم، چه برسد به اینکه بخواهم تبلیغاتشان را دنبال کنم».

خانم (کد 2) گفت:

«اما به نظر من هنوز دیدارهای خانگی و جلسات کاندیداها با مردم روستا در اینجا بسیار تأثیرگذارتر از رسانه‌هاست. مردم در جلسه با کاندیداها آشنایی زیادی کسب می‌کنند و برخی از آنها بعد از اتمام جلسه ممکن است کاملاً نظرشان تغییر کند. من برخی از این تغییرات را به چشم خودم دیدم».

 در ادامه دربارۀ سطح تحصیلات کاندیداها از آنها سؤال شد.

خانم (کد 2) گفت:

«برای من و امثال من اصلاً اهمیت ندارد که کاندیدمان چه میزان تحصیل داشته باشد. همین ‌که بدانم خدمتگزار است کافی است».

خانم (کد 8) که تحصیلات بالاتری نسبت به بقیۀ خانم‌ها داشت، با لحنی معترضانه گفت:

«این چه حرفیه که می‌گویید؟! هرچه کاندید سواد بیشتری داشته باشد، نسبت به انجام وظایف خود متخصص‌تر است. نباید تأثیر سواد در روند کار را نادیده گرفت».

نظر خانم‌های (کد 4، 3 و 1)دربارۀ سطح تحصیلات مشابه خانم (کد 2) بود و بقیۀ خانم‌ها نظری همانند خانم (کد 8) داشتند.

قرائت کارگران

کارگران بخش مهم و زحمتکش جامعۀ ما را تشکیل می‌دهند. نظرهای آنان در عین سادگی، بسیار جالب و تأمل‎برانگیز بودند. بحث گروهی متمرکز در اوایل اسفندماه سال 1394 با حضور 5 نفر از کارگران برگزار شد. مشخصات کارگران مشارکت‌کننده در بحث در جدول 2 بیان شده است:

جدول 2- مشخصات کارگران (مرد) مشارکت‌کننده در بحث گروهی متمرکز

یکی از کارگران (کد 3) بحث را شروع کرد:

«به نظر من انتخابات یک تکلیف است که باید انجام دهیم. جمهوری اسلامی حق انتخاب را به ملت داده است. برای من مهم نیست که کاندیدی که انتخاب می‌کنم از طایفه‌ام باشد. به هرکس دلم بخواهد رأی می‌دهم و کاری هم به نظر دیگران و اقوامم ندارم. حتی اگر برادرم کاندید شود و بدانم کاری برای من و مردم انجام نمی‌دهد ،به او رأی نخواهم داد».

یکی دیگر از کارگران (کد 1) با تأیید همین صحبت‌ها گفت:

 «ما هزاران شهید دادیم. هدف ما آسایش کشور است. از طایفۀ من کسی کاندید شده ولی به او رأی نمی‌دهم؛ چون می‌دانم صلاحیت ندارد».

کارگر دیگر (کد 5) بیان کرد:

 «ما خودمان از قوم‌گرایی بیزار و خسته شده‌ایم و انتظار داریم که دیگر انتخابات براساس قوم‌گرایی نباشد. اگر از طایفه‌ام کسی کاندید شده باشد که خداترس و باصلاحیت باشد، به او به‌دلیل صلاحیتش رأی خواهم داد، نه به‌دلیل اینکه از اقواممان است».

کارگر دیگر (کد 2) گفت:

«برای من منافع اقتصادی مهم است. اگر هم از طایفه‌ام باشد به آن رأی خواهم داد؛ چون اگر از قوم‌وخویش باشد حتماً به نیازها و خواسته‌هایم رسیدگی خواهد کرد».

کارگر (کد 4) که تا این زمان ساکت بود، گفت:

 «من به کاندیدی رأی خواهم داد که قوم‌گرا نباشد.کارخانه‌ای بزند تا جوانان در آن مشغول به کار شوند. اولویت من هم منافع اقتصادی است؛ ولی برخلاف این آقا (کد 2) برایم فرقی نمی‌کند از قوم باشد یا نه. هرچند که در فامیل ما هنوز طایفه‌گرایی حاکم است».

در ادامه کارگر (کد 4) همچنان بر نظر خود پافشاری می‌کرد. تا اینکه بحث به‌سمت میزان اثرگذاری جناح‌های اصلاح‌طلب و اصول‌گرا و مستقل در رأی‌دهی افراد کشیده و از آنها در این زمینه سؤال پرسیده شد که متأسفانه بیشتر آنها اطلاع چندانی در این زمینه نداشتند.

کارگر (کد 3) گفت:

«من حتی اسمشان را به‌زور می‌توانم بر سر زبان بیاورم و نمی‌دانم کاندیداها از کدام جریان هستند».

کارگرهای شرکت‌کننده در بحث، از اینترنت و فضای مجازی و مطبوعات استفاده نمی‌کردند و در این زمینه هم اطلاعی نداشتند و تنها معتقد بودند استفاده از اینترنت و... در سال‌های اخیر در مناطق زندگی‌شان روزبه‌روز گسترده‌تر می‌شود.

دربارۀ سطح تحصیلات، بیشتر آنها دربارۀ تأثیرگذاری سطح تحصیلات نامزدها در انتخاب فرد (به‌‌ویژه قشر جوان) اتفاق ‌نظر داشتند.

کارمندان

کارمندان نمونه‌ای از اقشار تحصیل‌کرده‌اند که نقش مهمی در شکل‌دهی به ذهنیت‌ها و نگرش مردم و اعضای خانوادۀ خود ایفا می‌کنند. علاوه بر این، فضای حاکم بر ادارات دولتی، بر شکل‌دهی ذهنیت کارمندان بسیار مؤثراست. بحث گروهی متمرکز در اوایل بهمن‌ماه سال 1394 با حضور 7 نفر از کارمندان برگزار شد. مشخصات آنان در جدول 3 آمده است:

جدول 3- مشخصات کارمندان مشارکت‌کننده در بحث گروهی متمرکز

بحث با یکی از کارمندان زن (کد 5) آغاز شد:

«چیزی که در انتخاب کاندید مدنظرم برایم اهمیت بالایی دارد، تقوای بالای سیاسی، تهذیب و تزکیۀ نفس و پایبندبودن به ارزش‌هاست. در انتخابات نظر خودم اولویت دارد. من از قبل شروع به بررسی سوابق و برنامه‌های کاندیداها می‌کنم و هر کاندیدی که به نظرم اصلح بود، انتخاب می‌کنم».

در این میان چند معیار برای ایشان مطرح شد تا به ترتیب اهمیتی که برایش دارد، آنها را اولویت‌بندی کند. معیارهای مطرح‌شده عبارت بودند از: کارکرد افراد، شعارهای انتخاباتی، هویت حزبی و جناحی، طایفه و قبیله، سابقۀ سیاسی، مقبولیت اجتماعی، ارزش‌ها و باورهای نامزد، عقلانیت، تخصص و تعهد مسئولانه. ایشان گفتند: «عقلانیت، تعهد مسئولانه، تخصص، ارزش‌ها و باورهای کاندیدا به ترتیب برایم اهمیت دارد و به بقیۀ موارد هم اعتقادی ندارم».

کارمند بعدی (کد 1) در ادامه گفت:

«شرکت در انتخابات یک وظیفۀ شرعی است. در تمام مراسمات و تشکیلات شرکت می‌کنم. اصلاً برایم مهم نیست که از چه طایفه‌ای باشد. من خودم مستقل عمل می‌کنم و کسی را انتخاب می‌کنم که پاسخگوی مردم باشد و از نظام و ولایت پشتیبانی کند».

کارمندهای (کد 2 و 3) هم همین نظرها را بیان کردند و بر عدالت و صلاحیت نامزدهای انتخاباتی تأکید فراوان داشتند.

کارمند (کد 4) گفت:

«اگر نامزد انتخاباتی از اقواممان باشد و اصلح هم باشد، دروغ نمی‌گویم و حتماً به آن رأی خواهم داد؛ ولی اگر اصلح نباشد خیر. منافع اقتصادی و اشتغال جوانان برای من بسیار اهمیت دارد و در انتخاب کاندید خود حتماً برنامه‌هایش را در نظر خواهم گرفت».

برای شرکت‌کردن دو کارمند کد 6 و 7 در بحث، معیارهای مطرح‌شده برای کارمند (کد 5) تکرار شد و از دو کارمند خانم دیگر خواسته شد آنها هم این معیارها را به ترتیب اهمیتی که برای هرکدام قائل‌اند، اولویت‌بندی کنند.

کارمند (کد 7) پاسخ داد:

«تخصص، تعهد مسئولانه، کارکرد افراد، مقبولیت اجتماعی، عقلانیت، سابقۀ سیاسی و ارزش‌ها و باورهای کاندیدا به ترتیب برایش اهمیت دارد»

 او در ادامه بر شاخصه‌های عدالت و مردم‌مداری بسیار تأکید کرد.

اولویت‌های کارمند (کد 6) به ترتیب عبارت بودند از: «تعهد مسئولانه، کارکرد، ارزش‌ها و باورهای کاندیدا، مقبولیت اجتماعی، سابقۀ سیاسی افراد، هویت حزبی و جناحی، شعارهای انتخاباتی و طایفه و قبیله».

نظرشان دربارۀ میزان تأثیرگذاری جریان‌های سیاسی اصول‌گرا، اصلاح‌طلب و نامزدهای مستقل در انتخاب نهایی افراد پرسیده شد که کارمند (کد 3) شروع به صحبت کرد:

«به نظر من در یاسوج تبلیغات جناحی هنوز جاافتاده نشده است و تأثیر چندانی ندارد و مردم بیشتر به سمت و سویی می‌روند که منافعشان، به‌‌ویژه منافع اقتصادی‌شان تأمین شود».

کارمند (کد 7) بیان کرد:

«اما با وجود این، نسبت به انتخابات قبلی به نظر من جریان‌های سیاسی تأثیرشان در انتخاب نهایی افراد بیشتر شده است. این را می‌توان در فضای مجازی و اینترنت به‌خوبی احساس کرد».

بدین ترتیب کارمند (کد 7) بحث تأثیر رسانه‌ها را مطرح کرد. کارمند (کد 2) گفت:

«من به‌وضوح می‌بینم که برخی مردم خارج از طایفه‌ای که قرار دارند، برای نامزد وابسته به جریان سیاسی موردعلاقۀ خود تبلیغ می‌کنند. در شبکه‌های مجازی هم به تبلیغات گسترده می‌پردازند و تأثیر بسیاری به‌‌ویژه بر جوانان دارد و می‌تواند به حزبی‌شدن رفتار انتخاباتی مردم کمک کند».

در این میان از آنها سؤال شد که به نظر آنها تبلیغات رسانه‌ای تأثیرگذاری بیشتری بر اذهان افراد دارند یا تبلیغات میدانی (دیدارهای خانگی، جلسات کاندیداها با مردم یاسوج و روستاها)؟

کارمند (کد 7)گفت:

 «بسیار مشخص است که تأثیر فضای مجازی نسبت به دوره‌های قبل بیشتر شده است؛ زیرا گوشی موبایل همواره و در همۀ زمان‌ها و مکان‌ها در دسترس مردم قرار دارد و مردم دائم در اینترنت‌اند؛ پس به‌طور مشخص چیزی که بیست‌وچهارساعته در ذهن افراد کار می‌کند و همواره به تبلیغ می‌پردازد، تأثیرگذاری بیشتری دارد نسبت به جلساتی که هرچند وقت یک ‌بار تشکیل می‌شود».

کارمندهای (کدهای 7، 6 و 2) همین نظرها را تأیید کردند؛ اما کارمند (کد 3) بر نظر خود اصرار می‌ورزید و تبلیغات میدانی مثل دیدارهای خانگی و ارتباط‌های رودررو را در شکل‌دهی رفتار انتخاباتی مهم می‌دانست و کارمندهای (کدهای 4 و 1) هم با او هم‌‌عقیده بودند و به تأثیرگذاری تبلیغات میدانی اعتقاد بیشتری داشتند. دربارۀ تبلیغات میدانی معتقد بودند رسانه‌هایی مثل مطبوعات، رادیو و تلویزیون تأثیر بیشتری دارند. ازنظر آنان مردم‌ دوست دارند خواسته‌های خود را رودررو برای نامزدهای انتخابات مطرح کنند و بلافاصله پاسخ آنها را نیز بشنوند.

افراد غیرشاغل

بیکاران در جامعۀ کنونی جمعیت بالایی هستند و مشارکت‌داشتن یا مشارکت‌نداشتن آنها در انتخابات از عوامل مختلفی اثر می‌گیرد. بدین ترتیب نظر آنان دربارۀ انتخابات برای این پژوهش، مهم و قابل‌توجه بود. بحث گروهی متمرکز در اوایل اسفند سال با حضور 4 نفر از افراد بیکار یاسوج صورت گرفت که بیشتر آنان گلایه‌های زیادی از مسئولان داشتند. مشخصات این گروه در جدول 4 آمده است:

جدول 4- مشخصات افراد جویای کار (مرد) شرکت‌کننده در بحث گروهی متمرکز

بیکار (کد 4) رشتۀ کلام را در دست گرفت و با گلایۀ بسیار شروع به صحبت کرد:

 «چرا باید در انتخابات شرکت کنم؛ در صورتی‌ که مسئولان به هیچ‌یک از وعده‌های خود عمل نمی‌کنند؟ من سه سال است که مدرک لیسانس خود را گرفته‌ام و بیکار در خانه نشستم. از بیکاری خسته شدم. به هر دری می‌زنم فایده‌ای ندارد. همۀ نامزدهای انتخاباتی فقط به فکر منافع خودشان هستند. مهم نیست که از چه طایفه‌ای باشند، مهم این است که فقط منافع خود و رسیدن به صندلی قدرت را در نظر دارند؛ ولی وقتی‌که بر صندلی قدرت نشستند، دیگر همۀ شعارها و وعده‌هایشان را از یاد می‌برند».

بیکار (کد 1) که ازلحاظ سنی مسن‌تر بود، در جواب گفت:

 «مشکل تنها از مسئولان نیست. من حتماً در انتخابات شرکت می‌کنم و کسی را انتخاب خواهم کرد که واقعاً صادق باشد و برنامه‌های اقتصادی در وعده‌هایش گنجانده‌ شده باشد و اینکه از قوم و طایفه‌ام باشد، برایم اصلاً مهم نیست».

بیکار (کد 4) همچنان مشغول بحث‌کردن با بیکار (کد 1) بود که در این میان (کد 2) گفت:

 «اما به نظرم اگر کاندید از فامیل و طایفۀ خودمان باشد بهتر است و من به او رأی خواهم داد حتی اگر منافعی برایم نداشته نباشد».

بیکار (کد 3) نظرهایش مشابه بیکار (کد 1) بود و حرف‌های او را تأیید کرد و همچنین بر مسئلۀ عمران و آبادی و اشتغال تأکید زیادی داشت.

از آنها خواسته شد نظرشان را دربارۀ میزان تأثیرگذاری جریان‌های سیاسی در انتخاب نهایی افراد، میزان تأثیرگذاری تبلیغات رسانه‌ای و میدانی و تأثیر سطح تحصیلات نامزدها بیان کنند.

بیکار (کد 4) که دلگیر و ناراحت بود، دوباره رغبت‌نداشتن به شرکت در انتخابات را تکرار و بیان کرد که دربارۀ این موضوعات هم ‌نظر خاصی ندارد.

بیکار (کد 1) گفت:

 «من که از اینترنت استفاده نمی‌کنم؛ ولی به نظرم تبلیغات رادیو و تلویزیون مؤثر بوده است. در دیدارهای خانگی هم کاندیداها وعده‌هایی به افراد خانواده می‌دهند که تأثیر زیادی در انتخاب نهایی افراد دارد؛ اما سطح تحصیلات نمی‌تواند اهمیت چندانی داشته باشد؛ زیرا تقریباً همۀ نامزدها در یک سطح هستند».

بیکار (کد 3) بیان کرد:

«به نظرم اینترنت و فضای مجازی تأثیر زیادی در جهت‌دهی به اذهان مردم داشته است. برنامه‌های مختلف در فضای مجازی دربارۀ جریانات سیاسی، سبب اتصال هریک از افراد به جناح خاص و گزینش فرد وابسته به آن جناح شده است. هرچند که در یاسوج هنوز دیدارهای خانگی رواج دارند».

دانشجویان

دانشجویان به‌دلیل دسترسی به منابع گفتمانی مانند اینترنت، کتاب، نشریه، فضای گفتمانی دانشگاه و... نقش مهمی در نحوۀ گزینش نامزدهای انتخاباتی ایفا می‌کنند. آنها به‎منزلۀ قشر فرهیخته و جوان کشور در نوع نگرش افراد خانواده و آگاهی‌بخشیدن به آنان نقش بسزایی دارند. در این پژوهش بحث گروهی متمرکز دربارۀ انتخابات مجلس شورای اسلامی یاسوج 1394، با دانشجویان در اوایل بهمن‌ماه همین سال انجام شد که گزارش آن در ادامه آورده می‌شود. این جلسه با حضور 6 نفر از دانشجویان یاسوجی انجام شد که دو نفر از آنها در دانشگاه دولتی، یک نفر در دانشگاه آزاد اسلامی و دو نفر در دانشگاه پیام نور مشغول تحصیل بودند. مشخصات دانشجویان به شرح جدول 5 است:

جدول 5- مشخصات دانشجویان شرکت‌کننده در بحث گروهی متمرکز

یکی از دانشجویان (کد 1) بحث را آغاز کرد:

 «من در انتخابات شرکت خواهم کرد؛ ولی اصلاً از نحوۀ گزینش کاندیداهای انتخاباتی راضی نیستم».

از او خواسته شد دلیل نارضایتی خود را از نحوۀ گزینش کاندیداها بیان کند. او در جواب گفت:

 «درواقع، برای اینکه واقعیت‌ها در جامعه نمود پیدا کند لازم است به مواردی که در هر زمینه نیاز است، عمل کنند. به وضعیت کاندیداها در هر عرصه توجه نمی‌شود. باید فارغ از هرگونه گرایش قومی و قبیله‌ای آگاهی مردم را بالا برد تا تنها به اساس صحبت‌های کاندیداها توجه کنند. به نظر من مهم‌ترین معیار در انتخاب کاندید، توجه به ارزش‌ها و باورهای اوست؛ زیرا اگر این مورد وجود داشته باشد، انتخاب اصلح است و می‌تواند در دیگر حیطه‌ها عملکرد خوبی را به نمایش گذارد».

دانشجوی دیگر (کد 3) گفت:

«به نظر من داشتن تعهد به انقلاب و اسلام در اولویت قرار دارد؛ زیرا احساس مسئولیت و درک مردم، ریشه در تعهد به انقلاب و اسلام دارد و انگیزۀ کافی برای خدمت به مردم را فراهم می‌کند. بدین ترتیب اصلاً اهمیتی ندارد که آن نامزد انتخاباتی از طایفۀ ما باشد یا خیر».

دانشجوی دیگر (کد 2)گفت:

«به نظر من در انتخاب کاندیدا نگرش به برنامه‌ها و وعده‌هایی که می‌دهند، اهمیت بسیار دارد. انجام کارهای عمرانی در شهر یاسوج مسئلۀ مهمی است. همچنین ایجاد کارگاه‌ها و کارخانه‌ها برای اشتغال جوانان مهم است». از او پرسیده شد آیا از نحوۀ گزینش کاندیداهای انتخاباتی رضایت دارید؟ او در پاسخ گفت: «خیر راضی نیستم؛ زیرا با وجود اینکه هم‌اکنون طایفه‌گرایی نسبت به سال‌های پیش کاهش ‌یافته است، باز هم کم‌وبیش نحوۀ گزینش‌ها براساس روابط فامیلی و عشیره‌ای انجام می‌گیرد، نه صلاحیت واقعی آنها».

دانشجوی دیگر (کد 5) همین دیدگاه را داشت و بر خدمت برای مردم تأکید کرد.

دانشجوی (کد 6) مصاحبه را ادامه داد:

«ازنظر من معیار اصلح‌بودن، ولایت‌مداری و داشتن تخصص لازم برای درک قوانین و تصویب یا رد آنهاست. به انتخاب براساس طایفه و قبیله هم اصلاً اعتقادی ندارم و خوشبختانه خانواده‌ام هم اینگونه نیستند و به هرکسی دلشان بخواهد رأی می‌دهند».

دانشجوی (کد 4) بیان کرد:

 «تعهدگرایی و قانون‌مداری و متخصص‌بودن در زمینۀ کاری خود، برای انتخاب اصلح اولویت دارد. من معتقدم باید مردم را به روش‌های مختلف از انتخاب اصلح مطلع کرد و زمینه‌های آگاهی‌‌بخشی به مردم فراهم شود. من که در این کار کوتاهی نخواهم کرد. باید به مردم فهماند که گزینش طایفه و قبیله‌ای جایی در انتخاب درست ندارد».

برای آگاهی از دیدگاه دانشجویان - که قشر تحصیل‌کردۀ جامعه‌اند - دربارۀ میزان اثرگذاری جریان‌های سیاسی بر انتخاب نهایی افراد، تأثیر تبلیغات رسانه‌ای و میدانی و سطح تحصیلات نامزد در انتخابشان پرسیده شد.

دانشجوی (کد 1) گفت:

 «جریان‌های سیاسی اصلاح‌طلب، اصول‌گرا و مستقل‌ها در انتخاب نهایی افراد، چه بخواهیم چه نخواهیم، تأثیرگذارند. امروزه تبلیغات رسانه‌ای و فضای مجازی سطح آگاهی مردم را بالا برده‌اند و افراد با اینگونه جریان‌ها و مبانی فکری‌شان آشنا می‌شوند. می‌توان گفت اینترنت و فضای مجازی در تبلیغات رسانه‌ای نقش بیشتری ایفا می‌کنند و به نظر بنده بسیار تأثیرگذارند. هرچند در یاسوج هنوز تبلیغات میدانی ازجمله دیدارهای خانگی و جلسات نامزدها با مردم نقش مهمی دارند، تأثیر فضای مجازی بر قشر جوان و تحصیل‌کرده بیشتر شده است. درنهایت سطح تحصیلات کاندیدا بیشتر برای اقشار تحصیل‌کرده اهمیت دارد تا عوام».

دانشجوی (کد 3) گفت:

«به نظر من اهمیت ندارد که نامزد انتخاباتی فوق‌لیسانس داشته باشد یا اینکه دکتری. چون به ‌هر حال هر دو تحصیل‌کردۀ دانشگاهی هستند. آنچه اهمیت دارد وجدان کاری و احساس مسئولیت و خدمت به مردم است».

 بقیۀ دانشجویان نیز صحبت او را تأیید کردند. در ادامه گفت:

 «امروزه تبلیغات رسانه‌ای نقش زیادی در جامعه‌پذیری و آگاهی افراد دارند؛ بنابراین، تأثیر آن را نمی‌توان انکار کرد. مطبوعات و نشریات بیشترین تأثیر را بر گروه تحصیل‌کرده می‌گذارند؛ البته متأسفانه اکنون درصد کتاب‌خوانی و گرایش به مطالعۀ روزنامه‌ها و مجلات با آمدن غولی به نام اینترنت (فضای مجازی ،شبکه‌های اجتماعی) به‌شدت کاهش‌ یافته است. همان ‌طور که دوستمان (کد 1) گفتند، تبلیغات رسانه‌ای و رادیو و تلویزیون مردم را نسبت به جریان‌های سیاسی مختلف آگاه کرده‌اند و مردم بیشتر از قبل، به‌سوی این جریانات گرایش دارند؛ البته هرکس نسبت به مبانی و اصول فکری خود، به جریان خاصی متصل می‌شود».

دانشجوی (کد 5) گفت:

«به نظر من هرکس برحسب منافعی که به دنبالش است، به‌سمت جریان‌های سیاسی می‌رود؛ زیرا من موارد زیادی سراغ دارم که با وجود تضاد فکری با جریانی خاص، به تبلیغ آن جریان سیاسی می‌پردازد و حتی در فضای مجازی شبکه‌ای را برای تبلیغ این جریان اختصاص داده است؛ زیرا جریان مدنظر منافعش را بیشتر تأمین می‌کند. تبلیغات میدانی هنوز در یاسوج به‌‌ویژه روستاهای اطراف، جایگاه خود را دارند و دیدارهای خانگی، جلسات نامزدها با مردم وسیله‌ای برای رایزنی کاندیداها شده است. در این جلسات وعده‌های زیادی به مردم داده می‌شود».

نظرهای بقیۀ دانشجویان مشابه نظرهای ذکرشده بود. بدین ترتیب بحث با دانشجویان در فضایی کاملاً منطقی به اتمام رسید.

ریش‌سفیدان و بزرگان طوایف و روستا

بزرگان طوایف و روستا ازجمله افراد ریش‌سفیدی‌اند که مردمان محلۀ زندگی‌شان روی حرف آنها حساب باز می‌کنند و برایشان احترام خاصی قائل‌اند. بحث گروهی متمرکز با بزرگان روستا در اسفندماه 1394 با شرکت 5 نفر از ریش‌سفیدان روستاهای اطراف یاسوج صورت گرفت.

جدول 6- مشخصات بزرگان طوایف و روستاهای شرکت‌کننده در بحث گروهی متمرکز