واکاوی نقش فعالیت‌های ماهیگیری کوچک‌مقیاس در توسعة اقتصادی و اجتماعی روستاهای ساحلی مکران؛ مطالعة موردی: شهرستان جاسک

مقدمه

ماهیگیری، یکی از فعالیت‌های انسانی مهم و قدیمی در بسیاری از کشورهاست و همواره در فرهنگ، اقتصاد، اشتغال و عرضة مواد غذایی جوامع ساحلی نقش دارد (Anticamara et al, 2011: 131). ماهیگیری، منبع درآمد و معیشت برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان است. برآورد شده است در سال 2016، حدود 60 میلیون نفر به‌طور مستقیم به‌صورت تمام‌وقت یا پاره‌وقت در شیلات و آبزی‌پروری مشغول بوده‌اند. تخمین زده می‌شود برای هر شخص مشغول در شیلات و آبزی‌پروری حدود 3 شغل در فعالیت‌های ثانویه پدید می‌آید؛ ازجمله چرخه و فرایند پس از برداشت و توزیع محصول. اگر به‌طور میانگین اعضای هر خانواده را 3 نفر در نظر بگیریم، بخش‌های اولیه و ثانویة معیشت حدود 600 میلیون نفر یا 12درصد جمعیت جهان را تأمین می‌کند (FAO, 2016: 138).

در ایران ماهیگیری عمدتاً به شکل سنتی و کوچک‌مقیاس انجام می‌شود. در حال حاضر بیش از 130 هزار صیاد با بیش از 10 هزار شناور در سواحل خلیج فارس و دریای عمان ماهیگیری می‌کنند (سازمان شیلات ایران، 1396). صنعت ماهیگیری در اقتصاد کشور ما نقش نسبتاً ناچیزی دارد؛ اما ازلحاظ توسعة روستایی و پایداری جوامع (FAO b, 2005: 6) و امنیت غذایی و ایجاد اشتغال مستقیم در سطح محلی حائز اهمیت است (FAO, 2010: 7).

ناحیة مطالعه‌شده جزو مناطق محروم کشور است. بیشتر ساکنان این ناحیه را روستاییان تشکیل می‌دهند که در روستاهای کم‌جمعیت و پراکنده زندگی می‌کنند. حدود 4000 نفر از ماهیگیران روستایی در بیش از 100 روستای صیادی و نیمه‌صیادی ساحلی شهرستان جاسک زندگی می‌کنند. به دلیل موقعیت و شرایط خاص جغرافیایی، تعداد زیادی از روستاهای ساحلی منطقه در بخش ماهیگیری توانمندی‌ها و قابلیت‌های طبیعی مناسبی دارند. تقویت و توسعة فعالیت‌های ماهیگیری به‌صورت علمی و بهینه، برنامه‌ریزی اصولی و مناسب، ایجاد زیرساخت‌ها و فعالیت‌های مستمر و مکمل، راهبردی مهم برای محرومیت‌زدایی و توسعة روستایی منطقه است. مطالعات اندکی نقش ماهیگیری کوچک‌مقیاس را در توسعة روستایی منطقه یا حتی کشور بررسی کرده‌اند و اطلاعات دقیق و داده‌های منظم کمی دربارة ماهیگیری کوچک‌مقیاس به‌طور نسبتاً محدود در نوشته‌ها وجود دارد. به‌طورکلی هدف مقالة حاضر این است که سند بیشتری از نقش ماهیگیری کوچک‌مقیاس در معیشت و اقتصاد محلی مردمی فراهم کند که در روستاهای منطقه زندگی می‌کنند.

فرضیة پژوهش

فعالیت‌های ماهیگیری کوچک‌مقیاس در توسعة اقتصادی و اجتماعی روستایی شهرستان جاسک مؤثرند.

پیشینة پژوهش

هنوز پژوهش‌های چندانی درزمینة نقش فعالیت‌های ماهیگیری در توسعة روستایی به‌طور خاص انجام نشده است. در سطح جهانی سازمان جهانی خواربار (فائو) و کشورهای آسیایی و آفریقایی مطالعات متعددی درزمینة ماهیگیری کوچک‌مقیاس به‌طورکلی و اهمیت آن انجام داده‌اند که به بعضی از آنها به شرح زیر اشاره می‌شود:

آقازاده^[1] (1994) در پژوهش «تحلیل اقتصادی ماهیگیری در کشور بنگلادش» به این نتیجه می‌رسد که هزاران نفر از مردم بنگلادش در نواحی ساحلی با صید ماهی و میگو امرار معاش می‌کنند و با وجود نقش مردم در این صنعت، آنها فقیر و محروم‌اند. برای بهبود استانداردهای زندگی و بهره‌وری منابع، مدیریت مطلوب اجتماعی نیاز است و باید فعالیت‌های ماهیگیری با توسعة روستایی بر پایة منابع موجود کامل شود.

گیریپا^[2] (1994) در پژوهشی دربارة نقش شیلات در توسعة روستایی کشور هندوستان نشان می‌دهد استفاده از فناوری و دسترسی به بازارهای مناسب سبب افزایش درآمد و بهره‌برداری بیش‌ازحد تعداد کمی از ماهیگیران درمقایسه با بیشتر ماهیگیران بدون فناوری و بازار مناسب شده است. این اختلاف درآمد بین این دو گروه به ناهماهنگی و شکاف در جوامع ماهیگیری کارناتاکای هند انجامیده است.

بنفیگلیولی و حریری^[3] (2004) در پژوهش «جنبه‌های توسعه و ارزیابی اجتماعی ماهیگیری کوچک‌مقیاس (خرد) در کشور یمن» دریافتند با وجود مشکلات متعدد، ماهیگیری کوچک‌مقیاس به‌طور گسترده‌ای به رسمیت شناخته شده است؛ به گونه‌ای که سهم بزرگی در اقتصاد ملی، بهبود امنیت غذایی مردم، کاهش فقر و تولید ثروت دارد.

الیسون^[4] (2004) در مطالعه‌ای با عنوان «بخش ماهیگیری، معیشت و کاهش فقر در شرق و جنوب شرقی آفریقا»، پس از مقایسة میانگین درآمد خانوارهای روستایی به این نتیجه رسید که میانگین درآمد سرانة خانوارهای ماهیگیر از خانوارهای غیرماهیگیر بیشتر است.

بنی و همکاران^[5] (2009) در مقالۀ «ماهی به‌مثابة بانک در آب در کنگو» دریافتند ماهیگیری در جوامع محلی نقشی حیاتی ایفا می‌کند؛ زیرا این جوامع به‌طور وسیعی برای به‌دست‌آوردن پول نقد و خرید کالاها و خدمات ضروری به آن وابسته‌اند؛ همچنین به نظر می‌رسد با وجود موانع و مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی و نهادی، ماهیگیری بر اقتصاد محلی و جلوگیری از فقر و تقویت معیشت مردم با ایجاد درآمد نقدی تأثیرگذار است.

فائو^[6] (2010) در پژوهشی دربارة وضعیت ماهیگیری و آبزی‌پروری جهان اعلام می‌دارد ماهیگیری کوچک‌مقیاس به‌صورت بالقوه و بالفعل در کاهش فقر و امنیت غذایی تأثیر دارد و نقش مهمی در رشد اقتصادی در سطح ملی و توسعة روستایی در سطح محلی با شیوه‌هایی مانند کسب درآمد و ایجاد اشتغال ایفا می‌کند.

نال و فرانکیسا^[7] (2010) در مقالۀ «بررسی مقایسه‌ای شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی در شش بخش ساحلی ترکیه» نشان می‌دهند فعالیت‌های ماهیگیری غالباً عملکرد اقتصادی منفی یا ناکافی دارند و معیشت و توانایی ماهیگیران عموماً با درآمد کم تهدید می‌شود.

بنی و همکاران^[8] (2016) در پژوهشی با عنوان «نقش ماهیگیری و آبزی‌پروری در امنیت غذایی و کاهش فقر: ارزیابی منابع موجود»، مقالات و پژوهش‌های نوشته‌شده در این زمینه را ازلحاظ دقت علمی، کیفیت داده‌ها، متدولوژی و نتایج بررسی، نقد و مقایسه کردند. براساس بررسی‌های انجام‌شده، تاکنون پژوهش مستقلی دربارة موضوع پژوهش در داخل کشور انجام نشده است.

نوربخش (1370) در پژوهشی دربارة صید، دریا و آبزیان خلیج فارس، صیادی را یکی از مشاغل اصلی منطقه و صیادان جنوب را از محروم‌ترین و پرکارترین مردمان این سرزمین می‌داند که با روش‌های سنتی ماهی می‌گیرند. با توجه به ذخایر و توان‌های بالقوه بجاست صنعت ماهیگیری با اصول جدید و تجهیزات پیشرفته در جنوب ایران به وجود آید.

اسماعیلی (1372) در پژوهشی به این نتیجه رسیده است که هنوز ماهیگیران جنوب کشور در سطح پایینی از زندگی قرار دارند؛ این در حالی است که با توجه به امکانات و منابع موجود در کشور، سود مناسبی از صیادی به دست می‌آید. پژوهش حاضر وضعیت، نقش و ارتباط ماهیگیری را در توسعة روستاهای مدنظر به‌طور خاص و با کار میدانی و پژوهش‌های محلی مطالعه کرده است.

صادقی دقیقی و مطیعی لنگرودی (1388) در پژوهشی به این نتیجه رسیده‌اند که بین ایجاد و شکل‌گیری تعاونی صیادی پره و توسعة اقتصادی در دهستان دهکلا رابطة معنا‌داری وجود دارد.

مطیعی لنگرودی و حیدری (1391) در پژوهشی با عنوان «متنوع‌سازی اقتصاد روستاهای ساحلی شهرستان تنکابن»، با نظرسنجی دربارة گردشگری ماهیگیری اعلام می‌دارند با توسعة امکانات زمینة افزایش اشتغال، درآمد و تنوع فعالیت فراهم می‌شود.

نمودار- 1: مدل مفهومی آثار فعالیت‌های ماهیگیری بر توسعة روستایی

مبانی نظری پژوهش

ماهیگیری کوچک‌مقیاس[9]: تعریفی مشخص و پذیرفته در سطح جهان ندارد؛ اما به‌طورکلی اصطلاحات «معیشتی»، «سنتی» و «ابتدایی» را دربرمی‌گیرد (Schumann et al, 2007: 708). تلاش‌های متعددی برای تعریف ماهیگیری کوچک‌مقیاس صورت گرفته است. این تلاش‌ها ویژگی‌های مختلفی مانند اندازة شناورها، تحرک ناوگان، روش تولید، سطوح سازمانی و نحوة فروش و توزیع محصولات را در نظر گرفته‌اند. در حالی ‌که تفاوت‌هایی در تعریف ماهیگیری کوچک‌مقیاس در جهان وجود دارد، تعدادی از ویژگی‌های مشترک آن به این شرح است: استفاده از گونه‌ها و انواع متعدد شناورها، ادوات و روش‌ها، سرمایه‌گذاری کم و استفادة کمتر از ادوات سرمایه‌بر، استفاده از نیروی انسانی زیاد (کاربر)، گسترده‌بودن مراکز تخلیه به‌ویژه در جوامع کوچک، فصلی‌بودن شغل و درآمد ماهیگیری که بیشتر با سایر فعالیت‌های اقتصادی تکمیل می‌شود، مهارت کم برای ورود به آن، عرضة تولید به بازارهای محلی و مصرف معیشتی و قدرت محدود ماهیگیران برای ورود به بازارهای تجاری؛ البته صادرات در بعضی از آنها طی یکی، دو دهة اخیر افزایش یافته است (Panayotou, 1982: 228; Charles, 2001: 20). ازلحاظ تکنولوژیکی ماهیگیری کوچک‌مقیاس سنتی دریایی در بیشتر مواقع با سیستم‌های رانشی غیرماشینی (بادبان و پارو) یا موتورهای با قدرت اسب بخار کم، پیدانکردن الکترونیکی ماهی و نداشتن دستگاه‌های ناوبری مشخص می‌شود (Tieze et al, (2000: 38.

روستاهای صیادی[10]:روستاهایی که بیشتر ساکنان آن به حرفة صیادی اشتغال دارند و ماهیگیری، منبع اصلی درآمد آن روستا را تشکیل می‌دهد.

روستاهای نیمه‌صیادی:روستاهایی که بعضی از ساکنان آن به حرفة صیادی اشتغال دارند و ماهیگیری بخشی از اقتصاد آن روستا را تشکیل می‌دهد (سازمان شیلات ایران، 1386).

ماهیگیری کوچک‌مقیاس با وجود حضور پررنگ در قسمت‌های زیادی از نواحی روستایی کشورهای در حال توسعه و وابستگی معیشت تعداد زیادی از خانواده‌های فقیر و بدون زمین به آن، معمولاً در نظریه‌ها و برنامه‌ریزی‌های توسعة روستایی به‌ندرت در نظر گرفته می‌شود (Ruddle, 2008: 404 & kura et al, 2004: 47 & Allison, 2004: 271 & Berkes, 2003: 17). درواقع ماهیگیری سنتی بیشتر به‌منزلة بخشی راکد، با بهره‌وری کم و عقب‌مانده در نظر گرفته می‌شود (Platteau, 1989: 591). ماهیگیری کوچک‌مقیاس، بخش جدایی‌ناپذیر توسعة روستایی است (Ruddle, 2006: 27) و به‌مثابة موتور بالقوة توسعه و تغییر اجتماعی عمل می‌کند (2007: 237 ,Andrew et al). دو دیدگاه و نظریة مهم درزمینة نقش فعالیت‌های ماهیگیری در کاهش فقر و توسعة روستایی وجود دارد که عبارت‌اند از:

الف- دیدگاه ثروت‌محور

مدل ثروت‌محور مرتبط با الگوی رشد اقتصادی است. بنیاد علمی آن را گوردن^[11] (1945) تدوین کرد و در مفهوم بیشترین بازده اقتصادی متبلور شد. تعداد زیادی از اقتصاددانان برجستة شیلاتی مانند کلارک^[12] (1985)، آندرسون^[13] (1977)، کانینگهام و همکاران^[14] (2009) و هانسون^[15] (2004) از مدل ثروت‌محور حمایت کردند. به‌طورکلی مدل ثروت‌محور به دنبال به‌دست‌آوردن بیشترین سود و توزیع دوبارة آن است. مطابق این مدل رشد اقتصادی، مهم‌ترین و مؤثرترین راه برای کاهش فقر است (Béné et al, 2010: 330). این نظریه در گزارش اخیر فائو و بانک جهانی با عنوان «میلیاردهای غرق‌شده» تأیید و تأکید شده سهم شیلات در اقتصاد جهانی به میزان چشمگیری کمتر از حد انتظار است. رویکرد ثروت‌محور ریشه در گفتمان مالتوس^[16] دارد و نشان می‌دهد اقدامات باید اساساً بر کاهش تلاش ماهیگیری و کنترل دسترسی به منابع متمرکز شوند؛ به این امید که این اقدامات سبب تقویت بازدهی و تولید حاصل از ماهیگیری و منجر به کاهش فقر در داخل و خارج از شیلات خواهد شد (Grafton et al, 2008: 633 & World Bank, 2009: 24).

در این مدل، راه‌حل مشکل فقر این است که دسترسی فعالان با سیستم حقوقی ماهیگیری مؤثر محدود شود و مجموع تلاش ماهیگیری نزدیک به بیشترین بازده اقتصادی باشد. با انجام این کار انتظار می‌رود ثروت و سود بخش شیلات به بیشترین حد برسد و منافع حاصل از آن با پرداخت مالیات و عوارض در جامعه توزیع شود (Cunningham et al, 2009: 285)؛ همچنین به‌منظور کاهش فقر، دسترسی محدود و درآمد افزایش یابد و به‌طور صادقانه به ماهیگیران و بخش ماهیگیری توجه شود (Hersoug, 2007: 18).

براساس این مدل، ماهیگیری کوچک‌مقیاس گاه فعالیت پرسودی است؛ با ماهیگیری یا فعالیت‌های وابسته مانند تجارت ماهی ممکن است ثروت تولید شود و عاملی قدرتمند برای کاهش فقر باشد. ماهیگیری کوچک‌مقیاس در داخل بخش ثروت ایجاد می‌کند و ممکن است به بقیة جامعة محلی گسترش یابد یا حتی با درآمدهای مالیاتی و مبادلات خارجی به اقتصاد ملی رخنه کند. ماهیگیری کوچک‌مقیاس نقشی مهم در توسعة روستایی ایفا می‌کند. نقش ماهیگیری کوچک‌مقیاس در کاهش فقر و توسعة روستایی، تولید ثروت در سطح خانواده، موتور توسعة روستایی در سطح محلی و رشد اقتصادی در سطح ملی است (Béné, 2006: 13) (نمودار 2).

با وجود نقش و فواید این مدل، به دلیل ماهیت بازارمحور و تجاری‌بودن و تمرکز قدرت و ثروت، در عمل فرصت‌ها و منافع اقتصادی غالباً نصیب سرمایه‌داران و شرکت‌های خصوصی می‌شود و به‌ندرت بخش‌های فقیر و روستایی از فواید آن بهره‌مند می‌شوند. به دلیل چالش‌هایی که ماهیگیران و مردم با آنها مواجه هستند، در حال حاضر این رویکرد از سوی نهادهای توسعه، سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان بخش شیلات با چالش مواجه شده است (Sowman et al, 2014: 40 & Ringer et al, 2018: 101 & Carothers, 2013: 520).

ب- مدل تأمین اجتماعی ماهیگیری

گروهی از پژوهشگران به‌تازگی از مدلی دیگر دفاع کردند که «مدل تأمین اجتماعی» نامیده می‌شود. لارسن و همکاران^[17] (2003) ادعا کردند نقش اصلی ماهیگیری کوچک‌مقیاس در توسعة اقتصادی، کاهش فقر و سود حاصل از منابع شیلاتی نیست؛ بلکه ظرفیت آن برای جذب نیروی کار صیادی است (Béné et al, 2010: 331).

استدلال تامسون^[18] (1980) تأییدکنندة ادعای لارسن و همکاران درزمینة ظرفیت زیاد اشتغال‌زایی ماهیگیری کوچک‌مقیاس برای فقرا به‌ویژه در شرایط کمبود سرمایه و سرمایه‌گذاری است. اطلاعات وی نشان داد سرمایة لازم برای ایجاد هر شغل در ماهیگیری کوچک‌مقیاس بین 250 تا 2500 دلار است که کمتر از 1% هزینة آن در ناوگان ماهیگیری صنعتی است (Thomson, 1980: 3).

نقش عمدة ماهیگیری کوچک‌مقیاس در 5 دهة گذشته به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه و ظرفیت آن برای ایفای نقش پناهگاه و سوپاپ اطمینان برای جمعیت روستایی در حال افزایش بوده است و این نقش به احتمال زیاد تا سال‌های 2000- 2025 ادامه خواهد یافت (Béné, 2006: 39). دربارة نقش حمایت اجتماعی ماهیگیری باید گفت در بحران‌های اقتصادی جمعی یا فردی، منابع درآمد، اشتغال و غذایی، جایگزینی برای فقرا و خانواده‌های آسیب‌پذیر فراهم می‌کند. برای بیشتر خانوارهای درگیر در فعالیت‌های ماهیگیری تمام‌وقت، پاره‌وقت و اتفاقی در کشورهای در حال توسعه، ماهیگیری و فعالیت‌های وابسته سودهای اقتصادی بزرگ تولید نمی‌کنند؛ بلکه به آنها کمک می‌کنند تا معیشت خود را حفظ کنند و به محرومیت بیشتر دچار نشوند.

نمودار- 2: مقایسة مدل‌های ثروت‌محور و تأمین اجتماعی‌محور در ماهیگیری کوچک‌مقیاس

از دیدگاه اقتصادی و اجتماعی ماهیگیری کوچک‌مقیاس حیاتی است؛ به‌ویژه در نواحی دورافتاده که اشتغال کمیاب است و برنامه‌های تأمین اجتماعی هم در کمترین حد هستند (Béné et al, 2010: 331). ماهیگیری کوچک‌مقیاس منافع مهمی به وجود می‌آورد، دربرابر بحران‌ها و شوک‌ها انعطاف‌پذیر است، در کاهش فقر و امنیت غذایی نقش مهمی ایفا می‌کند و به دلیل گستردگی جغرافیایی سهم بیشتری برای منافع اقتصادی و اجتماعی دارد (FAO, 2005: 1 & FAO, 2003: 5). بسیار دیده شده است ماهیگیری کوچک‌مقیاس به‌مثابة نقطة شروع برای کاهش فقر با ایجاد درآمد و اشتغال و امنیت غذایی و رسیدن به اهداف توسعه به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه مطرح است (Kura et al, 2004: 47 & Allison, 2004: 271 & Béné et al, 2016: 195).

ماهیگیری کوچک‌مقیاس برای حفظ معیشت‌های روستایی در کشورهای کم‌درآمد، فعالیتی درآمدزا و حیاتی است (Allison et al, 2001: 377 & Stobutzki et al, 2006: 116) و این درآمد نقدی برای به‌دست‌آوردن مواد غذایی، کالاها و خدمات اساسی شامل بهداشت، آموزش، لباس و بعضی از نهاده‌های ماهیگیری مهم است (Walmsley et al, 2006: 831).

منافع ماهیگیری کوچک‌مقیاس برای خانوارهای روستایی فراتر از ابعاد مالی و مادی است و به‌منزلة شیوة معیشت نقش مهمی در زندگی، هویت، میراث فرهنگی و فعالیت‌های جمعی و گروهی آنها دارد (Weeratunge et al, 2014: 278). برمبنای این مدل راه‌حل پیشگیری از فقر، ایجاد اشتغال جایگزین و راهبرد معیشتی متنوع و چندبخشی است که افراد خانوار را از خطرات اقتصادی، سیاسی و محیطی محفوظ می‌دارد (Hersoug, 2007: 17).

روش‌شناسی پژوهش

نوع پژوهش، کاربردی و روش بررسی و پردازش داده‌ها، توصیفی - تحلیلی است. برای گردآوری داده‌های پژوهش از روش مطالعة کتابخانه‌ای، منابع الکترونیکی و مطالعات وسیع میدانی استفاده شده است. داده‌های لازم با بهره‌گیری از فنون پیمایش و تهیه و تدوین پرسش‌نامه‌های معتبر پژوهشگرساخته و با مراجعة حضوری به روستاهای منطقة مدنظر و نیز منابع و اسناد دردسترس به دست آمده است. شاخص‌های متعدد اجتماعی - اقتصادی براساس طیف لیکرت - مقیاس کیفی و رتبه‌ای - ارزیابی شده‌اند. در تدوین و تنظیم پرسش‌نامه، موضوع اعتبار و پایایی مدنظر بوده است. روایی پرسش‌نامه با نظر کارشناسان و صاحب‌نظران تأیید شد. پرسش‌نامه را نخست 40 نفر از ماهیگیران روستایی ساکن شهرستان که جزو نمونة آماری نبودند به‌منزلة پایلوت و به‌منظور رفع اشکالات احتمالی تکمیل کردند و پس از انجام پیش‌آزمون و انجام اصلاحات لازم و حذف گزینه‌های ضعیف، آلفای کرونباخ[19] آن اندازه‌گیری شد. آلفای کرونباخ برای آثار اقتصادی 71/0 و برای آثار اجتماعی 78/0 و درمجموع 83/0 به دست آمد که حاکی از پایایی پذیرفته و نشان‌دهندة انسجام درونی پرسش‌نامه است.

جامعة آماری مدنظر را تعداد 4036 نفر از ماهیگیران ساکن در نقاط روستایی شهرستان جاسک تشکیل می‌دهند. حجم نمونة پژوهش 350 نفر است که با بهره‌گیری از فرمول کوکران[20] از جامعة یادشده انتخاب شدند. برای دستیابی به نتایج مدنظر، روش نمونه‌گیری تصادفی چندمرحله‌ای به کار رفته که یکی از روش‌های نمونه‌گیری احتمالی است. نخست 10درصد از روستاهای ماهیگیری منطقه برای تکمیل پرسش‌نامه به‌صورت تصادفی به‌مثابة نمونه و سپس ماهیگیران نمونه به‌صورت تصادفی انتخاب شدند. پس از گرد‌آوری پرسش‌نامه‌های تکمیل‌شده، تعداد
22 پرسش‌نامة مخدوش جدا و درنهایت تعداد 328 پرسش‌نامه تجزیه‌وتحلیل شد. در پژوهش حاضر برای تحلیل داده‌های گردآوری‌شده با بهره‌گیری از نرم‌افزار SPSS، دو روش آماری به کار رفته است:

1- آمار توصیفی به‌منظور استخراج و طبقه‌بندی داده‌ها شامل درصد، میانگین و انحراف معیار؛

2- آمار استنباطی از آزمون پارامتریک t برای بررسی ارتباط و معنا‌داری شاخص‌ها و تحلیل‌های مدنظر.

آزمون t تک‌نمونه‌ای برای آزمون فرض دربارة میانگین یک جامعه استفاده می‌شود. در بیشتر پژوهش‌هایی که با مقیاس لیکرت انجام می‌شوند، برای بررسی فرضیه‌های پژوهش و تحلیل پرسش‌های تخصصی مربوط به آنها این آزمون به کار می‌رود. بر این اساس به‌منظور مقایسة میانگین هریک از ابعاد اقتصادی و اجتماعی توسعة روستایی، حد متوسط، نقطة مبنا برای ارزشیابی در نظر گرفته شده است. بدیهی است با توجه به جهت هریک از متغیرها، نمره‌های بیش از حد متوسط تأثیر مثبت را نشان می‌دهند.

محدودة پژوهش

محدودة پژوهش، شهرستان جاسک در جنوب شرق کشور است که روی جلگة ساحلی دریای عمان و ناهمواری‌های مکران و در منتهی‌الیه جنوب شرقی استان هرمزگان واقع ‌شده است. براساس آخرین تقسیمات سیاسی‌اداری، شهرستان جاسک از 2 بخش، 5 دهستان و 165 روستا تشکیل‌ شده است. جمعیت این شهرستان بیش از 58884 نفر است که 16860 نفر در شهر جاسک و بقیه در نقاط روستایی ساکن‌اند (مرکز آمار ایران، 1395).

یافته‌های پژوهش

ویژگی‌های فردی ماهیگیران

میانگین سنی افراد پژوهش 34 سال، کمترین سن 18 سال و بیشترین آن 66 سال بود. 31درصد افراد مجرد و 69درصد آنها متأهل بودند. 3/17درصد از پاسخگویان بی‌سواد و حدود 9/17درصد آنها فقط قادر به خواندن و نوشتن بودند. 2/4درصد پاسخگویان تحصیلات نهضت سوادآموزی، 3/17درصد ابتدایی، 5/25درصد راهنمایی، 1/16درصد دیپلم و 2/1درصد آنها بالاتر از دیپلم داشتند. از میان این افراد 1/31درصد جاشو یا صیاد ساده، 2/53درصد ناخدا (ناخدا صیاد)، 1درصد خدمه و 8/13درصد مالک بودند.

جدول- 4: ویژگی‌های فردی ماهیگیران

جدول‌های تجزیه‌ و تحلیل استخراج‌شده از پرسش‌نامه با استفاده از برنامة SPSS به تفکیک دو جدول توزیع درصدی پرسش‌های مرتبط با نقش ماهیگیری در توسعة اقتصادی (جدول 5) و توزیع درصدی پرسش‌های مرتبط با نقش فعالیت‌های ماهیگیری در توسعة اجتماعی (جدول 7) از دیدگاه ماهیگیران و جدول‌های نتیجة t تک‌نمونه‌ای هر پرسش به همراه میزان معنا‌داری شاخص‌ها (جدول‌های 6 و 8) آورده شده است. همان‌گونه که در این جدول‌ها مشخص شده است بیشتر شاخص‌ها از سطح معنا‌داری مناسبی برای تحلیل برخوردارند.

آثار اقتصادی: برای بررسی نقش و تأثیر ماهیگیری در توسعة اقتصادی روستاهای منطقه از دیدگاه ماهیگیران، از متغیرهایی نظیر درآمد، اشتغال‌زایی، جلوگیری از فقر، افزایش قدرت خرید و ... استفاده شده است.

جدول- 5: توزیع درصدی و آمار توصیفی هرکدام از متغیرهای مرتبط با نقش ماهیگیری در توسعة اقتصادی

* درصد پاسخ ماهیگیران به پرسش‌های مطرح‌شده؛ منبع: مطالعات میدانی نگارنده

درزمینة میانگین و تأثیر کلی فعالیت‌های ماهیگیری بر توسعة اقتصادی روستاهای ساحلی شهرستان جاسک از دیدگاه ماهیگیران، با توجه به اینکه تفاوت بین t به‌دست‌آمده و t حد متوسط در سطح 99درصد معنا‌دار و t به‌دست‌آمده بیش از حد متوسط است، بنابراین فعالیت‌های ماهیگیری در توسعة اقتصادی تأثیر مثبت دارند.

جدول- 6: آزمون t تک‌نمونه‌ای هرکدام از متغیرهای مرتبط با نقش ماهیگیری در توسعة اقتصادی

میزان معناداری شاخص‌ها در سطح 99%؛ منبع: مطالعات میدانی نگارنده

آثار اجتماعی: برای بررسی آثار اجتماعی ماهیگیری در روستاهای منطقه، متغیرهایی نظیر مهاجرت، آموزش، امکانات زیربنایی، بهبود وضعیت راه‌ها و ... مدنظر قرار گرفته است.

جدول- 7: توزیع درصدی و آمار توصیفی هرکدام از متغیرهای مرتبط با نقش ماهیگیری در توسعة اجتماعی

* درصد پاسخ ماهیگیران به پرسش‌های مطرح‌شده؛ منبع: مطالعات میدانی نگارنده

جدول- 8: آزمون t تک‌نمونه‌ای هرکدام از متغیرهای مرتبط با نقش ماهیگیری در توسعة اجتماعی

میزان معناداری شاخص‌ها در سطح 99%؛ منبع: مطالعات میدانی نگارنده

درزمینة میانگین و تأثیر کلی فعالیت‌های ماهیگیری بر توسعة اجتماعی روستاهای ساحلی شهرستان جاسک از دیدگاه ماهیگیران، با توجه به اینکه تفاوت بین t به‌دست‌آمده و t حد متوسط معنا‌دار نیست، بنابراین فعالیت‌های ماهیگیری در توسعة اجتماعی بی‌تأثیرند.

نتایج مشاهدات میدانی و پرسشگری از ماهیگیران بیان‌کنندة آن است که ماهیگیری کوچک‌مقیاس با وجود منافع و نقش و جایگاه حیاتی آن در معیشت و زندگی روستاهای ساحلی شهرستان جاسک، امروزه با تنگناها و مشکلات عدیده‌ای همانند کاهش صید و ذخایر، نبود اشتغال جایگزین، تغییرات اقلیمی و ... مواجه است(جدول 9).

جدول- 9: مهم‌ترین تنگناهای ماهیگیری سنتی و تأثیرات آنها

آزمون فرضیه

آزمون t تک‌نمونه‌ای برای آزمون فرض دربارة میانگین یک جامعه استفاده می‌شود. در بیشتر پژوهش‌هایی که با مقیاس لیکرت انجام می‌شوند، برای بررسی فرضیه‌های پژوهش و تحلیل پرسش‌های تخصصی مربوط به آنها از این آزمون استفاده می‌شود. برای آزمون فرضیة این پژوهش، با توجه به حجم زیاد نمونه از آزمون پارامتریک میانگین یک جامعه (t-test) استفاده می‌کنیم. در این آزمون، فرضیه‌های H₀: µ≤ 3 و H₁: µ>3 به ترتیب بیان‌کنندة بی‌تأثیربودن و تأثیرگذاری فعالیت‌های ماهیگیری بر متغیرهای توسعة اقتصادی و اجتماعی روستاهای دریای عمان است. این آزمون با نرم‌افزار SPSS انجام و نتیجة حاصل از آن در جدول (10) نشان داده شده است. این جدول بیان‌کنندة نتایج آزمون t تک‌نمونه‌ای و سطح معناداری میانگین کل متغیرهای مرتبط با نقش ماهیگیری در توسعة اجتماعی و اقتصادی است که با استفاده از آنها امکان آزمون فرضیه فراهم می‌شود.

جدول- 10: آزمون t تک‌نمونه‌ای میانگین کل متغیرهای مرتبط با نقش ماهیگیری در توسعة اقتصادی و اجتماعی

میزان معناداری شاخص‌ها در سطح 99%؛ منبع: مطالعات میدانی نگارنده

براساس نتیجة به‌دست‌آمده، تفاوت بین t به‌دست‌آمده و t حد متوسط در سطح 99درصد معنا‌دار و t به‌دست‌آمده بیش از حد متوسط است؛ بنابراین نقش فعالیت‌های ماهیگیری در توسعة اجتماعی و اقتصادی مثبت است و امکان تعمیم نتایج حاصل از این آزمون با 99درصد اطمینان به جامعة آماری وجود دارد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از بررسی وضعیت متغیرهای توسعه و تحلیل آنها با استفاده از آزمون پارامتری t تک‌نمونه‌ای، فرضیة پژوهش به اثبات رسیده است؛ درنتیجه فرض صفر رد و فرض پژوهش اثبات می‌شود و بنابراین فعالیت‌های ماهیگیری در توسعة اقتصادی و اجتماعی و درنهایت توسعة روستاهای ساحلی شهرستان جاسک مؤثرند.

نتیجه‌گیری

درزمینة توسعة اقتصادی، نتیجة نهایی میانگین کل متغیرهای اقتصادی گویای تأثیر مثبت و معنادار فعالیت‌های ماهیگیری بر توسعة اقتصادی روستاهای منطقه است. تحلیل‌های آماری نشان می‌دهد فعالیت‌های ماهیگیری بر متغیرهای اقتصادی روستاهای ساحلی شهرستان جاسک تأثیرات متفاوتی دارند.

براساس نظر و ارزشیابی ماهیگیران آثار مثبت اقتصادی ماهیگیری درزمینة ایجاد اشتغال و جلوگیری از بیکاری (حرفة اجباری و معیشتی)، تأمین کمترین درآمد، گذران معیشت و جلوگیری از فقر و صادرات محصول تأیید شد. در این میان بهترین شرایط در متغیرهای اشتغال‌زایی و تأمین کمترین درآمد دیده می‌شود؛ به‌طوری‌که t محاسبه‌شده اختلاف مثبت زیاد و معناداری را با حد متوسط نشان می‌دهد.

یافته‌ها نشان می‌دهد براساس نظر و ارزشیابی ماهیگیران، نقش ماهیگیری درزمینة متغیرهای افزایش درآمد نسبت به سال‌های گذشته، انتخاب شغل توسط فرزندان و خویشاوندان، افزایش قدرت خرید و دسترسی به بازار فروش مناسب منفی است. در این میان نامناسب‌ترین شرایط در متغیرهای افزایش درآمد نسبت به سال‌های گذشته دیده می‌شود؛ به‌طوری‌که t محاسبه‌شده اختلاف منفی زیاد و معناداری را با حد متوسط نشان می‌دهد؛ همچنین یافته‌ها حاکی است براساس نظر و ارزشیابی ماهیگیران، آثار ماهیگیری درزمینة متغیرهای افزایش درآمد و سودآوری و رضایت شغلی بی‌تأثیر است؛ به‌طوری‌که t محاسبه‌شده اختلاف کمی را با حد متوسط نشان می‌دهد.

برمبنای نتایج پژوهش بیشتر ماهیگیران روستایی تحصیلات کم و منابع سرمایه‌ای محدودی دارند؛ در این شرایط نقش ماهیگیری سنتی در امرار معاش، اشتغال‌زایی، درآمد و همچنین اقتصاد خانواده، روستا و حتی منطقه مهم و ملموس است. حدود 80درصد از ماهیگیران میزان وابستگی درآمدشان را به شغل ماهیگیری در حد زیاد و بسیار زیاد می‌دانند. این نشان می‌دهد درآمد حاصل از ماهیگیری نقشی مهم و حیاتی در زندگی و تأمین نیازهای آنها دارد. همچنین حدود 70درصد ماهیگیران معتقدند ماهیگیری در سطح متوسط و کم موجب افزایش درآمد و سودآوری برای آنها شده است. این کمبود درآمد به دلیل سنتی‌بودن ساختار تولید در منطقه، هزینه‌های زیاد ماهیگیری، کاهش و کمبود ذخایر، صید کم و گسترده‌بودن خانوارها، فصلی‌بودن ماهیگیری و ... است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، 70درصد ماهیگیران میزان رضایت شغلی خودشان را در سطح متوسط و کم بیان کرده‌اند و همچنین 70درصد از آنها گفته‌اند در صورت امکان و پیداکردن شغل جدید، ماهیگیری را رها می‌کنند.

نکتة مهم این است که چرا ماهیگیران با وجود درآمد و سودآوری کم، به شغل ماهیگیری ادامه می‌دهند. نبود فرصت‌های شغلی و درآمدی دیگر، مهم‌ترین عامل حفظ شغل ماهیگیری و کاهش‌نیافتن آن است. بیشتر ماهیگیران متأثر از بافت سنتی و فرهنگی جامعه، شغل صیادی را از پدران خود به ارث برده‌اند و درصد کسانی که از سایر مشاغل به این شغل آمده باشند، ناچیز است. تعداد زیادی از ماهیگیران از سر اجبار یا سنت به این حرفه روی آورده‌اند، نه از سر انگیزه‌های اقتصادی. کمبود درآمد، وجود مشاغل کاذب، کم‌بودن بهره‌وری و خطرات و آسیب‌ها، از مهم‌ترین دلایل انگیزه‌نداشتن ماهیگیران و گرایش‌نداشتن به شغل ماهیگیری است؛ بنابراین شرایط اقتصادی ماهیگیران نیاز به بهبود و ارتقا دارد و برای حفظ و افزایش کیفیت زندگی ماهیگیران اصلاحات جدید ضروری است.

درزمینة توسعة اجتماعی، نتیجة نهایی میانگین کل متغیرهای اجتماعی گویای بی‌تأثیربودن فعالیت‌های ماهیگیری بر توسعة اجتماعی روستاهای منطقه است. تحلیل‌های آماری نشان می‌دهد فعالیت‌های ماهیگیری بر متغیرهای اجتماعی روستاهای ساحلی شهرستان جاسک تأثیرات مثبت و منفی دارند. براساس نظر و ارزشیابی ماهیگیران، آثار مثبت اجتماعی ماهیگیری درزمینة کاهش مهاجرت، مشارکت در کارهای جمعی، برخورداری از خدمات بیمه و افزایش جایگاه اجتماعی تأیید شد. در این میان بهترین شرایط در متغیر کاهش مهاجرت دیده می‌شود؛ به‌طوری‌که t محاسبه‌شده اختلاف مثبت زیاد و معناداری را با حد متوسط نشان می‌دهد. برمبنای نتایج به‌دست‌آمده حدود 58درصد ماهیگیران تمایل خود را به مهاجرت از روستا به شهر یا سایر روستاها در سطح کم و بسیار کم بیان کرده‌اند؛ بنابراین تأثیر و رابطة ماهیگیری با کاهش مهاجرت تأیید می‌شود. به دلیل توان‌های طبیعی و وجود زمینة اشتغال در بخش ماهیگیری، تعلق ‌خاطر ماهیگیران به روستاهای خود در سطح زیاد است.

برمبنای نتایج به‌دست‌آمده بیش از 93درصد ماهیگیران زیر پوشش انواع بیمه هستند و ماهیگیری در این زمینه نقش مثبتی ایفا کرده است. یافته‌ها نشان می‌دهد براساس نظر و ارزشیابی ماهیگیران، نقش ماهیگیری درزمینة متغیرهای ادامه تحصیل و افزایش سطح سواد، دسترسی به امکانات زیربنایی، دسترسی و بهبود راههای ارتباطی و وسایل حمل‌ونقل و انجام مسافرت‌های تفریحی منفی است. در این میان نامناسب‌ترین شرایط در متغیر انجام مسافرت‌های تفریحی دیده می‌شود؛ به‌طوری‌که t محاسبه‌شده اختلاف منفی زیاد و معناداری را با حد متوسط نشان می‌دهد.

براساس نتایج به‌دست‌آمده بیش از 80درصد ماهیگیران میزان دسترسی به امکانات زیربنایی صیادی مانند اسکله، موج‌شکن و ... را در سطح متوسط و کمتر می‌دانند؛ بنابراین ماهیگیران روستایی با کمبود امکانات زیربنایی صیادی لازم و بیشتر ماهیگیران در روستاهایشان با کمبود راه‌های ارتباطی و وسایل حمل‌ونقل مناسب مواجه هستند؛ بر این اساس فقر زیرساخت‌ها، مانعی اصلی برای ماهیگیران روستایی منطقه به شمار می‌آید.

برمبنای یافته‌های پژوهش بیشتر صیادان روستایی بی‌سوادند یا سطح تحصیلات کمی دارند. این واقعیت تأثیر منفی بر توسعة روش‌های نوین ماهیگیری و ارتقای معیشت ماهیگیران دارد؛ همچنین یافته‌ها نشان می‌دهد براساس نظر و ارزشیابی ماهیگیران آثار ماهیگیری درزمینة متغیر بهبود و دسترسی به امکانات بهداشتی و درمانی بی‌تأثیر است؛ به‌طوری‌که t محاسبه‌شده اختلاف کمی را با حد متوسط نشان می‌دهد.

به‌طورکلی نتیجة نهایی میانگین کل متغیرهای اجتماعی گویای بی‌تأثیربودن فعالیت‌های ماهیگیری بر توسعة اجتماعی روستاهای منطقه است؛ بنابراین شرایط اجتماعی ماهیگیران نیاز به بهبود و ارتقا دارد و برای حفظ و افزایش کیفیت زندگی ماهیگیران اصلاحات جدید ضروری است.

ماهیگیری کوچک‌مقیاس با وجود منافع و نقش و جایگاه حیاتی متعدد آن در معیشت و زندگی روستاهای ساحلی شهرستان جاسک، امروزه با تنگناها و مشکلات عدیده‌ای همانند کاهش صید و ذخایر، نبود اشتغال جایگزین، تغییرات اقلیمی و ... مواجه است. در رأس این چالش‌ها، کمبود صید بیان شده است که صددرصد ماهیگیران به آن اشاره کرده‌اند.

ماهیگیران معتقدند در طول ده سال گذشته صید آنها سیر نزولی داشته است و در حال حاضر ذخیرة ماهی کمی برای صید در آب‌های ساحلی وجود دارد و به‌سختی امکان صید برای فروش دارند که عملاً با توجه به افزایش هزینه‌ها، سود چندانی عایدشان نمی‌شود. ماهیگیران منطقه عوامل و دلایل مختلفی را در کاهش ذخایر و کمبود صید دخیل می‌دانند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: صید بیش‌ازحد و غیرمجاز، رعایت‌نشدن قوانین و مقررات و ضعف نظارت و کنترل، ورود شناورهای صنعتی و خارجی به حریم صید سنتی، تغییرات اقلیمی و مهاجرت ماهیان؛ بنابراین این مسائل و وجود سایر مشکلات و تغییرات اقلیمی، اقتصادی و اجتماعی به معیشت ماهیگیران آسیب‌ جدی وارد می‌کند.

نتایج حاصل از این پژوهش درمقایسه با نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش‌های یادشده در پیشینة پژوهش جالب توجه است؛ به گونه‌ای که با مراجعه به پژوهش‌های آقازاده^[21] (1994)، بنفیگلیولی و حریری^[22] (2004)، الیسون^[23] (2004)، بنی و همکاران^[24] (2009)، نال و فرانکیسا^[25] (2010) مشاهده می‌شود نتایج آنها یا با یافته‌های پژوهش حاضر منطبق و هماهنگ یا مکمل نتایج پژوهش حاضر است.

به‌منظور دستیابی به توسعة روستایی، حمایت از ماهیگیری ضروری به نظر می‌رسد. بررسی‌های صورت‌گرفته در روستاهای مدنظر با مطالعات میدانی و تکمیل پرسش‌نامه توسط ماهیگیران روستایی و تحلیل‌های آماری نشان می‌دهد فعالیت‌های ماهیگیری در منطقه تأثیرات مثبت و منفی اقتصادی و اجتماعی دارد.

نتیجة نهایی مؤلفه‌های میانگین توسعه گویای تأثیر مثبت فعالیت‌های ماهیگیری بر توسعة اقتصادی و مؤثرنبودن فعالیت‌های ماهیگیری بر توسعة اجتماعی روستاهای منطقه است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از بررسی وضعیت متغیرهای توسعه و تحلیل آنها با بهره‌گیری از آزمون پارامتری t تک‌نمونه‌ای، فرضیة پژوهش به اثبات رسیده است؛ بنابراین فعالیت‌های ماهیگیری بر توسعة اقتصادی و اجتماعی مؤثرند و امکان تعمیم نتایج حاصل از این آزمون با 99درصد اطمینان به جامعة آماری وجود دارد. با توجه به منفی‌بودن و اختلاف اندک t محاسبه‌شده با t میانگین برای بعضی از شاخص‌های توسعة اجتماعی و اقتصادی، به‌طورکلی نقش فعالیت‌های ماهیگیری در توسعة روستایی منطقه در حد زیاد و مطلوبی نیست و شرایط اقتصادی و اجتماعی ماهیگیران نیاز به بهبود و ارتقا دارد و برای حفظ و افزایش کیفیت زندگی ماهیگیران اصلاحات جدید ضروری است؛ بنابراین چنانچه جاذبه‌های شغلی مانند درآمد کافی و امنیت شغلی در این حرفه مهیا شود و آسیب‌ها و خطرات به کمترین حد ممکن برسد، آیندة ماهیگیری در روستاهای منطقه امیدوارکننده خواهد بود. درمجموع با توجه به توانمندی‌ها و قابلیت‌های شیلاتی منطقه، توسعه و تقویت فعالیت‌های ماهیگیری و فراهم‌کردن امکانات و خدمات لازم موجب آثار مثبت و مطلوب اقتصادی و اجتماعی بیشتر و زمینه‌ساز توسعة روستایی می‌شود. با برنامه‌ریزی اصولی و تلاش برای استفادة بهینه از توان‌های ماهیگیری، وضعیت اقتصادی و پیرو آن وضعیت اجتماعی روستاهای منطقه بهبود می‌یابد. توسعة ماهیگیری و بهره‌مندی از قابلیت‌های بالقوة آن ضمن دگرگونی چهرة منطقه، رفاه و درآمد بیشتر، تنوع‌بخشی به اقتصاد روستایی و ارتقای سطح کیفی زندگی روستاییان را به همراه خواهد داشت.

پیشنهاد‌ها

براساس یافته‌های پژوهش پیشنهادها و توصیه‌های زیر به‌منظور توسعه و تقویت فعالیت‌های ماهیگیری در روستاهای منطقه ارائه می‌شود:

- ماهیگیری سنتی منطقه با تنگناها و مشکلات عدیده‌ای روبه‌روست که مهم‌ترین آنها، کاهش ذخایر و کمبود صید است. این واقعیت است که به دلیل بهره‌برداری بیش‌ازحد و کاهش ذخایر شاهد توسعه‌ای پایدار و پایداری در فعالیت‌های ماهیگیری سنتی در آینده نخواهیم بود؛ بنابراین ماهیگیران سنتی به امنیت و ثبات معیشتی با بهره‌برداری درست و پایدار از ذخایر دریایی نیاز دارند. بر این اساس برنامه‌ها و اقدامات جدی در حوزة کنترل و مدیریت صید و حفاظت ذخایر برای توسعة پایدار ماهیگیری ضروری است. تلاش و میزان صید ماهیگیران باید برنامه‌ریزی و در بلندمدت براساس وضعیت ذخایر پایه‌ریزی شود.

- در بسیاری مواقع فرصت‌های اشتغال جایگزین و مناسب و مطابق با مهارت و سطح سواد ماهیگیران کوچک‌مقیاس وجود ندارد. متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی در روستاهای منطقه برای کاهش فشار بر منابع و ذخایر دریایی و حفظ و بهبود معیشت ماهیگیران ضرورتی انکارناپذیر است. ایجاد تنوع شغلی با توسعة آبزی‌پروری به‌ویژه پرورش میگو در هزاران هکتار از زمین‌های ساحلی مستعد شهرستان، توسعة صید فانوس‌ماهیان، توسعة صید آب‌های دور و فراساحل و همچنین ایجاد و گسترش صنایع شیلاتی و عمل‌آوری، سرمایه‌گذاری و گسترش اکوتوریسم و گردشگری ساحلی، ازجمله راهبردهای بهبود اقتصاد خانوارهای روستایی است که می‌باید به‌صورت تدریجی و نظام‌یافته انجام و زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری لازم در این راستا فراهم شود؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود با فراهم‌کردن شرایط توسعة آبزی‌پروری و صید در آب‌های دور و ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی زمینه برای افزایش درآمد ساکنان روستاهای منطقه فراهم شود.

- اعمال سیاست‌های حمایتی مناسب و مؤثر به‌ویژه درزمینة تأمین سوخت و بیمه‌های فراگیر با توجه به پرخطربودن شغل ماهیگیران و آسیب‌پذیری آنها درمقابل حوادث مختلف اقلیمی، طبیعی و اقتصادی.

- یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد بیشتر ماهیگیران از دسترسی به بازار مناسب و نحوة فروش رضایت ندارند؛ به همین دلیل پیشنهاد می‌شود برای ایجاد سیستم مناسب فروش و دسترسی به بازار برنامه‌ریزی شود. این امر کاهش هزینه‌ها و افزایش درآمد را در پی دارد. اعطای وام‌های کم‌بهره از سوی دولت فرایند بازاریابی محصولات را آسان می‌کند.

- با توجه به کم‌بودن میزان سواد ماهیگیران منطقه و با توجه به تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم این شاخص بر توسعة پایدار ماهیگیری و تحول مثبت آن، درزمینة برگزاری آموزش‌های شغلی، آموزش شیوه‌های جدید به صیادان، ایجاد مراکز آموزشی برای صیادان و ارتقای این شاخص اقدام شود.

- با توجه به اظهار علاقه‌مندی 60درصد از ماهیگیران در سطح زیاد و بسیار زیاد برای پیوستن به تعاونی‌ها و انجام کارها به‌صورت جمعی و همچنین ضرورت تعاون در امر ماهیگیری پیشنهاد می‌شود تعاونی‌های تخصصی مانند صید، عمل‌آوری و فروش تشکیل و فعالیت‌های گروهی تقویت شود.

- با عنایت به ضعف امکانات و خدمات زیربنایی در روستاهای منطقه، می‌باید درزمینة ایجاد و توسعة زیربناهای لازم برای ماهیگیران نظیر راه‌های ارتباطی، مراکز بهداشتی، اسکله و موج‌شکن اقدام شود. خدمات‌رسانی و سرمایه‌گذاری بیشتر توسط دولت در این راستا ضروری است.

- ماهیگیری پایدار به مدیریت مناسب منابع و توانایی جامعة ماهیگیری وابسته است. در صورت مدیریت مناسب و برنامه‌ریزی راهبردی، امکان پیگیری هدفمند منافع ماهیگیری و ارتقای سطح درآمد، اشتغال و توسعة روستایی منطقه فراهم می‌شود.