پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شمارهها | 1,639 |
| تعداد مقالات | 13,327 |
| تعداد مشاهده مقاله | 29,885,474 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 11,949,743 |
تحلیل فضایی نواحی شهر بروجرد از نظر برخورداری از خدمات شهری با الگوهای تصمیمگیری چندمعیاره | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| برنامه ریزی فضایی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 2، دوره 7، شماره 2، شهریور 1396، صفحه 1-20 اصل مقاله (938.24 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/sppl.2017.81129 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| حجت شیخی1؛ سحر منصوری* 2؛ داود نصراللهی3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2شهرسازیی، دانشکده هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان، همدان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3شهرسازیی، دانشگاه واحدعلوم و تحقیقات تهران- مرکزی، تهران، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کی از موضوعات بررسی در شهرهای امروزی دستیابی به توسعة پایدار است. از راهکارهای رسیدن به توسعة پایدار، حفظ تعادل، توازن و هماهنگی بین جمعیت و امکانات و خدمات موجود در شهر است. هدف این مقاله تعیین میزان برخورداری هریک از نواحی هفدهگانة شهر بروجرد از امکانات و خدمات شهری است و روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی است. ابتدا سرانة وضع موجود هریک از کاربریهای شهری از نقشة تفصیلی برای هریک از نواحی بهطور جداگانه استخراج و سپس با بهرهگیری از روش تاپسیس به ارزیابی هریک از نواحی از نظر برخورداری از امکانات و خدمات شهری پرداخته شد. در این پژوهش سرانة کاربریهای تجاری، آموزشی، فرهنگی، جهانگردی - پذیرایی، بهداشتی - درمانی، اداری - انتظامی، فضای سبز، تأسیسات و تجهیزات و ورزشی در هریک از نواحی، شاخصهای پژوهش و نواحی 17 گانة شهر، گزینهها در نظر گرفته شدهاند. نتایج به دستآمده بیان میکند بیشتر نواحی شهر بروجرد از نظر برخورداری از امکانات و خدمات شهری وضعیت مناسبی ندارند؛ بهطوریکه میتوان نواحی شهر را از لحاظ توسعهیافتگی در چهار سطح توسعه قرار داد؛ بهاینترتیب که ناحیة 17 در سطح اول توسعه، نواحی 2، 12 و 15 در سطح دوم توسعه، نواحی 1، 4، 5، 8، 9، 11 و 16 در سطح سوم توسعه و نواحی 3، 6، 7، 10، 13 و 14 در سطح چهارم توسعه قرار دارند؛ بنابراین، توجه به جنبههای ساختار فضایی شهرها از نظر شاخصهای مختلف خدماتی و شیوة توزیع جمعیت، ضروری به نظر میرسد. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| توسعة پایدار؛ خدمات شهری؛ شهر بروجرد؛ عدالت اجتماعی؛ الگوی TOPSIS؛ الگوی AHP | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه و بیان مسئله توسعهیافتگی یکی از شاخصهای مهم در برنامهریزی شهری است که تغییرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیربنایی و رفاهی را در سطح محلات، نواحی یا مناطق یک شهر نشان میدهد. برنامهریزی شهری بهطور عام و برنامهریزی توسعة پایدار شهرها بهطور ویژه، در پی نظمدادن به فضاهای شهری از جنبة دسترسی به امکانات و خدمات مختلف شهری است (نسترن و همکاران، 1389: 84). گسترش شهرها با ساختار فضایی نامنسجم و از همگسیخته، تمرکز نامعقول و نامناسب امکانات و خدمات در بخشهای مختلف شهر و توسعة اقتصادی - اجتماعی نابرابر را در آنها موجب شده است (عباسزادگان وهمکاران، 14:1391). بررسی شناخت وضعیت و تنگناهای توسعة نواحی از جنبة پایداری و توسعة پایدار در شهرها از مسائلی است که بهتازگی در فرهنگ برنامهریزی شهری مطرح شده است. استفاده از شاخصهای توسعة پایدار در زمینههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی، بهداشتی و آموزشی میتواند معیاری مناسب هم برای تعیین جایگاه نواحی و هم برای برطرفکردن مشکلات و نارساییهای آنها برای رسیدن به رشد اقتصادی و سلامت اجتماعی - فرهنگی ساکنان و درنهایت، تحقق توسعة پایدار شهری باشد (حکمتنیا و موسوی، 1385). باتوجهبه اینکه توزیع عادلانة امکانات و ثمرات توسعه میان بیشتر جمعیت از ویژگیهای مهم اقتصادی پویا و سالم است، برای تحقق این هدف، برنامهریزان کوشش میکنند، نابرابریها و بیتعادلیها را با تدوین و اجرای برنامههای متعدد محرومیتزدایی و گسترش همهجانبة جنبههای مثبت توسعهیافتگی کاهش دهند. برای برنامهریزی، شناسایی جایگاه مناطق نسبت به یکدیگر از لحاظ توسعه لازم است (تقوایی و کیومرثی، 2:1390). سطحبندی توسعه، روشی برای سنجش توسعة مناطق است که اختلاف مکانی، فضایی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مناطق را نسبت به یکدیگر از نظر سطح توسعه مشخص میکند. با این روش، روند شکلگیری توسعة قطبی مناطق مشخص میشود و درنهایت، در برنامهریزی توسعة مناطق، مناطق نیازمند و کمتوسعه در نظر گرفته میشوند و از بیتعادلی مناطق جلوگیری میشود (جدیدی میاندشتی، 1383: 18). توسعة متعادل و متوازن فضاهای جغرافیایی، بررسی دقیق و همهجانبة مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و شناخت بهتر نیازهای جامعه و بهبود آنها را نیاز دارد (ضرابی و همکاران، 27:1391) که برای تعادل در پراکنش شاخصهای توسعه، برنامهریزی جامع توسعهپذیری مناطق با هدف ارائة الگوی مناسب برای توزیع متعادل خدمات، جمعیت و سکونتگاهها (تعادل فضایی) ضروری است. در فرآیند برنامهریزی توسعه، شناخت و تبیین سطوح توسعهیافتگی نواحی و آگاهی از ضعفها و توانمندیهای آنها اهمیت بسیار دارد؛ زیرا دستیابی به الگوی توسعة پایدار نیازمند تعادل در توزیع شاخصهای خدماتی، اقتصادی، فرهنگی، برنامهریزی و... است (همان). نابرابری و ابعاد مختلف آن نشانههای مشخصی از توسعهنیافتگی شمرده میشوند. تفاوتها و نابرابریهای ناحیهای، تهدیدی جدی برای شهرها به شمار میروند (عبدی دانشپور، 1378: 37). واضح است که ساختار فضایی یک شهر متشکل از عناصری است که با یکدیگر در کنش متقابل هستند و ناپایداری هرکدام از این اجزاء بر کل ساختار تأثیر خواهد گذاشت (ساوج و وارد، 1380: 90). در ایران نیز، توزیع نابرابر خدمات و منابع در سطوح منطقهای و شهری حاکم است که این نابرابریها بهدلیل عوامل طبیعی، اقتصادی، سیاسی، مسائل قومی - فرهنگی، نارساییهای نظام برنامهریزی، دوگانگی اقتصادی و قطبهای رشد است که بر عملکرد اقتصادی - اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نواحی تأثیر گذاشته و چنین نابرابریهایی را باعث شده است؛ بهطوریکه رشد شتابان شهرنشینی و توسعة فیزیکی شهرها در دهههای گذشته، به توزیع نامتعادل مراکز خدماتی در سطح شهر و یکساننبودن این خدمات برای شهروندان منجر شده است (پورمحمدی وهمکاران، 92:1389). چنین وضعیتی در بیشتر استانهای کشور وجود دارد. شهر بروجرد نیز از این قاعده مستثنی نیست و توسعة نامتعادل و ناهمگون و نیز توزیع خدمات بهطور ناعادلانه در سطح این شهر وجود دارد؛ بنابراین، ضرورت پژوهش از آنجا ناشی میشود که با بررسی و تحلیل فضایی امکانات وخدمات عمومی موجود در سطح نواحی شهر بروجرد میتوان به کمبودها و تراکم های بیرویه پی برد و میزان برخورداری هریک از نواحی شهری را از نظر امکانات یادشده مشخص کرد. بررسی شیوة پراکنش خدمات و کاربریهای عمومی در فضاهای مختلف جغرافیایی و تعیین توانمندیها و ضعفها، باعث میشود که نبود تعادل در توزیع امکانات شهری بهتر مشخص شود و برنامهریزی برای توزیع عادلانة آنها و دسترسی همة افراد جامعه به خدمات مد نظر، بهطور مطلوب محقق شوند. در این راستا، پژوهش حاضر تلاش میکند، با شناخت موقعیت و چگونگی توزیع شاخصهای انتخابی در این نواحی و بهرهگیری از روشهای مختلف برای دستیابی به توسعة متعادل، به تجزیه و تحلیل شاخصهای مد نظر بپردازد.
هدف پژوهش هدف از پژوهش انجامشده، تحلیل فضایی نواحی 17 گانة شهر بروجرد از نظر برخورداری از خدمات و امکانات شهری با الگوی تصمیمگیری چندمعیارة تاپسیس است.
پیشینة پژوهش وارثی و همکاران (1386)، در مقالهای با عنوان "بررسی آثار توزیع خدمات شهری بر نبود تعادل فضایی جمعیت، شیوة توزیع و پراکنش خدمات شهری بر پایة عدالتاجتماعی در مناطق شهر اصفهان" نتیجهگیری کردند که توزیع خدمات شهری یکی از عوامل تاثیرگذار بر مهاجرتها و جابهجاییهای درونشهری است که نامتناسببودن خدمات شهری با نیازهای مناطق و فضاهای شهری، افزایش تراکم جمعیت در مناطق دیگر را به دنبال دارد که نهتنها به نفع شهروندان نیست، بلکه توزیع خدمات شهری مناسب برای شهروندان ممکن نخواهد بود. نسترن و همکاران (1389)، در پژوهشی با عنوان "کاربرد روش تاپسیس در تحلیل و اولویتبندی توسعة پایدار مناطق شهری (مطالعة موردی مناطق شهر اصفهان)"، با 21 شاخص به سطحبندی نواحی شهر اصفهان از نظر میزان پایداری پرداختهاند و نواحی را به سه سطح برخوردار، نیمهبرخوردار و محروم دستهبندی کردهاند. حبیبی و همکاران (1390)، در مقالهای با عنوان "بررسی و تحلیل وضعیت عدالت اجتماعی در ساختار فضایی شهر سنندج"، با شاخص پراکندگی ویلیامسون و موریس وضعیت توزیع شاخصهای اجتماعی - اقتصادی و کالبدی را در سطح نواحی 21 گانة شهر سنندج بررسی و نسبت به سطحبندی میزان برخورداری شهروندان از امکانات و خدمات شهری اقدام کردهاند؛ سپس با تحلیلهای آماری نتایج، همبستگی و رابطة بین سطح اقتصادی - اجتماعی ساکنان با میزان برخورداری از کاربریهای خدمات شهری تحلیل شد. نتیجة حاصل از پژوهش رابطة مستقیم و همبستگی معنادار و دوطرفه را بین شاخصهای اقتصادی - اجتماعی و کالبدی نشان داد. در ساختار فضایی شهر سنندج نواحی که ساکنان آن شرایط بهتری از نظر اقتصادی - اجتماعی دارند، منابع، امکانات و خدمات شهری بیشتری نیز دارند و در سطح بیشتری از نظر توسعه قرار دارند و بیشتر محلههای حاشیهای و مسئلهدار در نواحی هستند که در آخرین سطح توسعه قرار دارند و امکانات و خدمات کمتری دارند. تقوایی و کیومرثی (1390)، در مقالهای با عنوان "سطحبندی محلات شهری براساس میزان بهرهمندی از امکانات و خدمات شهری با بهرهگیری از تکنیک تاپسیس (مطالعة موردی شهر آباده)"، به سطحبندی محلات شهری شهر آباده با روش تاپسیس پرداختند و به این نتیجه رسیدند که بین محلات این شهر از نظر میزان برخورداری از خدمات و امکانات شهری تفاوت فاحشی وجود دارد و آنها را به پنج دستة فروتوسعه، توسعهنیافته، متوسط، فراتوسعه و وراتوسعه تقسیم کردند. موسوی (1391) در پژوهشی با عنوان "شکل پایدار شهر و عدالت اجتماعی؛ مطالعة موردی: شهر میاندوآب"، به بررسی تاثیر الگوی توسعة شهری بر شیوة توزیع خدمات و امکانات شهری در شهر میاندوآب پرداخته است. در این پژوهش با 13 شاخص خدماتی، شیوة توزیع خدمات در 30 محلة شهر بررسی شدهاند که 2 محله توزیع خدمات کاملا متعادل؛ 5 محله، تقریبا متعادل؛ 10 محله، نیمهمتعادل و 13 محله، توزیع خدمات نامتعادل داشتند. برقراری ارتباط آماری بین تراکم خالص جمعیت و توزیع خدمات نشان میدهد که تراکم جمعیت با توزیع خدمات، رابطة معنادار نسبی دارد؛ بهگونهای که محلههایی با تراکم جمعیتی خیلی زیاد، توزیع خدمات کاملا نامتعادل دارند. همچنین زیاری و همکاران (1392)، در مقالهای با عنوان "بررسی و سنجش عدالت فضایی بهرهمندی از خدمات عمومی شهری براساس توزیع جمعیت و قابلیت دسترسی در شهر بابلسر"، کیفیت برخورداری و دسترسی مناسب ساکنان محلات مختلف شهر بابلسر را از خدمات عمومی شهری با الگوی تحلیل تاکسونامی و تدوین پرسشنامه بررسی کردند. نتایج پژوهش نشان دادند که بین جمعیت و ارائة خدمات و میزان برخورداری محلات مختلف شهر از خدمات شهری، رابطة متناسبی برقرار نیست و بیشتر ساکنان محلات نیز از وضعیت دسترسی به خدمات یادشده رضایت ندارند.
پرسش و فرضیة پژوهش - آیا نواحی شهر بروجرد از نظر برخورداری از خدمات شهری در سطح مناسبی قرار دارند؟ - به نظر میرسد بیشتر نواحی شهر بروجرد از لحاظ خدمات شهری وضعیت مناسبی ندارند. روش پژوهش روش انجام این پژوهش باتوجهبه موضوع و ماهیت آن توصیفی - تحلیلی است و دادهها و اطلاعات لازم، بیشتر، از منابع پایهای (نظری - عملی)، اسناد و مدارک رسمی فرادست شامل طرحهای جامع و تفصیلی شهر و همچنین نقشههای کاربری زمینهای شهری بروجرد استفاده شده است. با نقشة کاربری زمینهای شهر بروجرد، مساحت کاربریهای موجود در شهر به تفکیک نواحی استخراج و سپس سرانة هریک از کاربریها در نواحی
شاخصهای بررسیشده کاربریهای بررسیشده در پژوهش حاضر براساس ضوابط و معیارهای موجود شامل نه کاربری تجاری، آموزشی، فرهنگی - مذهبی، جهانگردی - پذیرایی، بهداشتی - درمانی، ورزشی، اداری، فضای سبز و تأسیسات و تجهیزات شهری هستند (جدول 1). جدول- 1: انواع کاربری زمینها و زیرگروههای فعالیتی آنها برمبنای ضوابط سازمان مدیریت و برنامهریزی
مأخذ: شیعه، 1387 محدوده و قلمرو پژوهش محدودة بررسیشده در این پژوهش، شهر بروجرد است. شهر بروجرد در استان لرستان واقع شده و وسعت محدودة قانونی آن بالغ بر 09/3719 هکتار است که به دو منطقة شهرداری و 17 ناحیه تقسیم شده است (مهندسین مشاور مادشهر، 1388: 106-105). سیر تحول جمعیتی شهر بروجرد به شرح زیر بوده است. در سال 1335 جمعیت شهر بروجرد، 49186 نفر بوده است و در سال 1345 با نرخ رشد 8/3 درصد به 71486 و در دهة بعد به 101345 نفر رسیده است. بیشترین تحولات جمعیتی را در دهة 55 تا 65 شاهد هستیم که باتوجهبه رشد 1/6 درصدی جمعیت شهر بروجرد به 183160 نفر رسیده است. از دهة 1365 به بعد همچنان جمعیت شهر بروجرد روند صعودی داشته است و در سالهای 1375، 1385 و 1390 بهترتیب 217804، 244981 و 260654 نفر است (مرکز آمار ایران).
شکل- 1: موقعیت شهر بروجرد در کشور، استان و شهرستان
تعاریف و مبانی نظری در افکار صاحبنظران توسعه، تعابیر گوناگونی از واژة توسعه وجود دارند که از آن جمله میتوان به افزایش تولید و بازدهی، ارتقای سطح کمّی و کیفی زندگی، رفع فقر و محرومیت، ارتقای سطح خدمات بهداشتی و درمانی، برطرفکردن مشکلات بیکاری و تورم، تأمین نیازهای اقتصادی - اجتماعی، برخورداری از آموزش و فرهنگ و مشارکت فعال در عرصههای گوناگون اشاره کرد (تقوایی وصالحی،11:1392). توسعه را میتوان تکامل سطح زندگی و رسیدن به شرایط آرمانی در زمینة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دانست که با تحقق مفاهیم آزادی، عدالت، پویایی اجتماعی، توسعة انسانی و رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را همراه است (زاهدی اصل، 5:1377). از بیشتر نظریهها و تعاریف توسعه میتوان چنین نتیجه گرفت که همة این تعاریف بهنوعی، بهبود کیفیت زندگی همة اقشار جامعه را مد نظر دارند و به دنبال از بینبردن فقر و نابرابریها در جوامع بشری هستند (زالی، 1383: 9). پل استریتن معتقد است که هدف نهایی توسعه باید فراهمکردن بهبود مستمر در وضع زندگی افراد باشد و ثمرات خود را نصیب همگان کند (معصومیاشکوری، 1387: 49)؛ اما بهتازگی، رویکردها به مفهوم توسعه، علاوهبر رشد در همة جهات، توزیع متعادل را نیز در بر میگیرد (تقوایی و صالحی،11:1392). ازسویدیگر، بنیاد اسلام بر پایة عدالت استوار است و عدالت، خود نتیجة تکامل اجتماعی است (بهرامی و عطار،16:1390). توزیع فضایی متعادل خدمات شهری از مهمترین نشانههای عدالت اجتماعی در شهر به شمار میرود. بهطورکلی، رابطة تنگاتنگی بین عدالت فضایی شهری و وجود تسهیلات عمومی شهری وجود دارد. زیرساختها و تسهیلات شهری، اساس توسعة شهری هستند و بدون وجود زیرساختهای شهری توسعهای اتفاق نخواهد افتاد (داداشپور و رستمی، 1390: 10). برایناساس، برنامهریزان و کارشناسان، ضرورت توسعة متعادل را به دلایل مختلفی مطرح میکنند که عبارتند از: 1- تأمین عدالت اجتماعی برای برخورداری عادلانه و منطقی از امکانات و خدمات؛ 2- ملاحظات سیاسی که عاملی برای کاهش ناآرامیهای سیاسی است و درنهایت میتواند به واگرایی منجر شود؛ 3- ملاحظات اقتصادی و اجتماعی که از مهاجرت روستاییان به شهرها جلوگیری میکند (بهرامی و عطار، 16:1390). غفلت از این اهداف انسانی و اجتماعی در طرحهای توسعة شهری، شهرها را با چرخة نامطلوبی از بیتعادلی اجتماعی - اقتصادی روبهرو میکند و چالشهای بیسابقهای مانند بیعدالتی در توزیع خدمات عمومی و سلامت اجتماعی شهری را سبب شده است (زیاری وهمکاران، 28:1392)؛ بهعبارتدیگر، توزیع بهینة خدمات و امکانات بهگونهای هدایت شود که به نفع همة اقشار و گروههای اجتماعی جامعه باشد و عدالت اجتماعی و فضایی تحقق یابد (حاتمینژاد و همکاران، 80:1391). عدالت فضایی بیانکنندة رفتار منصفانه و دربرگیرندۀ همۀ مردم بدون توجه به قومیت، رنگ، منشأ، ملیت یا درآمد در توسعه، اجرا و بهکارگیری قواعد محیطی است (Bass, 1998: 23)؛ حتی مقولة عدالت فضایی بهمثابۀ موضوعی کلیدی و پراهمیت در الگوی توسعة پایدار نیز مطرح است. این مفهوم، اهداف مشترکی را بین حفاظت محیطی و عدالت اجتماعی بنیان میگذارد (Mitchel and Norman, 2012: 17). منظور از عدالت فضایی (در شهر)، توزیع عادلانۀ نیازهای اساسی، امکانات، تسهیلات و خدمات شهری، میان محلههای مختلف شهر است؛ بهطوریکه، هیچ محلهای در مقایسه با محلۀ دیگر در برخورداری از مزیتهای فضایی برتری نداشته باشد و اصل دسترسی برابر رعایت شده باشد (حاتمینژاد،1380: 8). خدمات شهری بخشی از خدمات عمومی، اجتماعی و شخصی است که در چارچوب نظام سلسلهمراتب مراکز شهری، نیازهای عمومی - اجتماعی را برآورده میکند و در یک واحد نسبتاً مستقل و واحد سیاسی تصمیمگیرنده برای رفاه زندگی شهری ارائه میشود (هاشمی و یحییپور، 1390: 17). خدمات شهری تنها خدماتی نیستند که از سوی شهرداریها ارائه شوند، بلکه خدماتی هستند که در یک شهر ارائه و طیف بسیار وسیعی از خدمات را شامل میشوند؛ بههرحال، خدمات شهری مفهومی گسترده و پیچیده دارد و تعریفی واحد و یکسان ندارد. پس هرگونه خدمات را که در شهری ارائه شوند، میتوان در خدمات شهری دستهبندی کرد؛ بنابراین، دریافت خدمات عمومی در مقیاس وسیع انجام میشود و بر زندگی روزانة افراد تأثیر مستقیم دارد (Cho, 2003: 39 - 40)؛ مانند خدمات آموزشی، فضای سبز، خدمات ورزشی، درمانی، فرهنگی، مذهبی و ... که همۀ این خدمات، عملکردهای فضایی دارند (Savas, 1978: 800)؛ بنابراین، برنامهریزان باید به دنبال این باشند که در الگوی مکانیابی خدمات و نحوۀ توزیع آنها چقدر نابرابری به وجود آمده است و چه گروههایی از جامعه، بیشتر محروم شدهاند (Hewko, 2001: 5)؛ سپس این نابرابریها را که هدف نهایی برنامهریزان فضایی است، برطرف و بین سکونتگاهها تعادل ایجاد کنند (محمدزاده تیتکانلو، 1381: 16).
یافتههای پژوهش در این پژوهش برای تحلیل فضایی نواحی 17 گانة شهر بروجرد در برخورداری از کاربریهای خدماتی، از روشهای مشخصی استفاده شده است. ابتدا وزندهی معیارهای پژوهش با الگوی AHP مشخص و سپس از روش TOPSIS برای تعیین میزان برخورداری از خدمات شهری و سطحبندی نواحی استفاده شد. فرایند و الگوریتم روش رتبهبندی براساس تشابه به راهحل ایدئال، در هفت مرحله به شرح ذیل خلاصه میشود: - تشکیل ماتریس دادهها براساس M آلترناتیو و N شاخص (به دستآوردن ماتریس تصمیم)؛ در پژوهش حاضر آلترناتیوها شامل نواحی 17 گانة شهر بروجرد و شاخصها، سرانههای موجود هریک از کاربریهای شهری، برحسب مترمربع به هر نفر در جدول (2) ارائه شدهاند. جدول- 2: آلترناتیوها و شاخصهای بررسیشده
مأخذ: طرح تفصیلی شهر بروجرد
Mها نواحی 17 گانة شهر و Nها اعداد و ارقام هر مکان دربارة شاخص در نظرگرفتهشده هستند. نکات درخورتوجه در این قسمت عبارتند از: - معیارهای کمّی و کیفی بهطور همزمان میتوانند استفاده شوند؛ بهشرطیکه معیارهای کیفی امکان تبدیل به معیارهای کمّی را داشته باشند. برایناساس، معیارهای کیفی باید امتیازدهی شوند و برای انجام تحلیل در ماتریس دادهها قرار گیرند؛ - همة معیارها باید یکدست باشند؛ یعنی همه مثبت یا همه منفی باشند. شاخص منفی نمیتواند در کنار معیارهای مثبت آزمونشده قرار گیرد. این روش شش گام دارد: 1- تهیة ماتریس نرمالشده؛ در این مرحله، مقیاسهای موجود در ماتریس تصمیم را بدون مقیاس میکنیم؛ بهاینترتیب که هرکدام از مقادیر بر اندازة بردار مربوط به همان شاخص تقسیم میشود؛ 2- هر درایة rij از رابطة 1 به دست میآید؛
در جدول (3)، ماتریس اعداد نرمالشده محاسبه شده است.
جدول- 3: ماتریس اعداد نرمالشده
منبع: محاسبات نگارندگان 3- وزندهی به ماتریس نرمالیزه شده؛ ماتریس تصمیم درواقع شاخص است و لازم است کمّی شود؛ بدینمنظور، تصمیمگیرنده برای هر شاخص وزنی را معین میکند. در این مرحله وزن هر یک از شاخصها براساس رویکردها و نظریات کارشناسانه به دست میآید. باید در نظر داشت که مجموع وزن معیارها بایستی برابر یک شود، یعنی و سپس عدد هر معیار را در وزن همان معیار ضرب و ماتریس دادههای استاندارد را پس از وزندهی مشخص کرد. در این قسمت از کار برای وزندهی از روش فرایند تحلیل سلسلهمراتبی[1]، یعنی تعیین اهمیت هر معیار براساس نه مقیاس کمیتی توماس ال ساعتی بهره گرفته شده است (جدول 4). باتوجه بهاینکه ماتریس Wn*1 ضربشدنی در ماتریس تصمیم نرمالایز شده (n*n) نیست، قبل از ضرب باید ماتریس وزن را به یک ماتریس قطری Wn*n تبدیل کرد (وزنها روی قطر اصلی).
جدول- 4: وزندهی به شاخصها با فرایند تحلیل سلسلهمراتبی
منبع: محاسبات نگارندگان در این قسمت باید اعداد نرمالیزهشده در جدول (3) را در وزنهای هر شاخص یعنی در جدول (5) ضرب کرد و بهاینترتیب به محاسبة ماتریس استاندارد پرداخت. جدول (6)، نتایج حاصل از محاسبة ماتریس استاندارد را نشان میدهد.
جدول- 5: وزنهای مستخرج از الگوی AHP
منبع: محاسبات نگارندگان
جدول- 6: ماتریس استاندارد دادهها
منبع: محاسبات نگارندگان 4- تعیین راهحل ایدئال مثبت و راه حلایدئال منفی؛ تعیین فاصلة i امین آلترناتیو از آلترناتیو ایدئال، یعنی تعیین بیشترین عملکرد هر شاخص که آن را با علامت (A*) نشان میدهیم. تعیین کمترین عملکرد هر شاخص که با علامت (A-) نشان داده میشود. A* و A- از رابطههای 2 و 3 به دست میآیند.
با ماتریس استاندارد مرحلة سوم (ماتریس اوزان استانداردشده)، بیشترین و کمترین عملکرد هر شاخص به شرح جداول (7) و (8) مشخص میشوند.
جدول- 7: تعیین بیشترین عملکرد هر شاخص
منبع: محاسبات نگارندگان جدول- 8: تعیین کمترین عملکرد هر شاخص
منبع: محاسبات نگارندگان 5- در این مرحله به تعیین معیار فاصلهای برای آلترناتیوهای حداقل و حداکثر با رابطة 4 اقدام میکنیم؛
جدول- 9:تعیین معیار فاصله برای آلترناتیوها
منبع: محاسبات نگارندگان جدول- 10: محاسبة فاصلة نسبی تا برترین معیارها
منبع: محاسبات نگارندگان 6- در این مرحله، ضریبی که برابر است با تقسیم آلترناتیو حداقل بر (آلترناتیو حداقل + آلترناتیو حداکثر)، به دست میآید؛ بهعبارتدیگر، نزدیکی نسبی (A1) نسبت به (A*) از رابطة 5 محاسبه میشود.
مشخص است که هرچه فاصلة گزینة Aiاز راهحل ایدئال، کمتر باشد، نزدیکی نسبی به 1 نزدیکتر خواهد بود.
جدول- 11: رتبهبندی گزینهها برای تعیین اولویتها
منبع: محاسبات نگارندگان
شکل- 2: سطحبندی نواحی شهری براساس برخورداری از امکانات و خدمات شهری
شکل- 3: سطحبندی نواحی شهری براساس برخورداری از امکانات و خدمات شهری توجه به جنبههای ساختار فضایی شهر از نظر شاخصهای مختلف خدماتی و روش توزیع جمعیت، مسئلهای ضروری به نظر میرسد؛ زیرا ساختار فضایی شهر، مجموعة منسجمی از اجزا و عناصر گوناگون است و ناپایداری هرکدام از این عناصر بر کل مجموعه و ساختار شهری تاثیرگذار است. در پژوهش حاضر، با انجام مراحل روش تاپسیس، 17 ناحیة شهر بروجرد رتبهبندی شدهاند که چگونگی توزیع خدمات و امکانات شهر را نشان میدهد (شکل 2). میزان امتیاز هر ناحیه مطابق با روش تاپسیس بین صفر تا 1 است. عدد صفر، نشاندهندة کمترین میزان دستیابی و عدد یک، نشاندهندة بیشترین میزان دستیابی به امکانات و خدمات است. کاربرد روش تاپسیس علاوهبر سنجش میزان پایداری نواحی شهری دربارة دستیابی به امکانات و خدمات لازم برای جمعیت ساکن در نواحی و اولویتبندی آنها، اختصاصدادن وزن نهایی به هرکدام از معیارها براساس میزان مطلوبیت نیز است؛ بهگونهایکه با این امتیاز میتوان به تفاوت بین نواحی شهر از نظر برخورداری از امکانات و خدمات پی برد؛ چنانکه ناحیة 17 با داشتن ضریب 863314/0 رتبة یک را بین سایر نواحی از لحاظ برخورداری از خدمات و امکانات شهری دارد. این ناحیه در مقایسه با سایر نواحی، اختلاف زیادی از نظر برخورداری دارد. ناحیة 12 با ضریب 145191/0 در رتبة دوم، ناحیة 15 با ضریب 145191/0 در رتبة سوم، ناحیة دو با ضریب 105289/0 در رتبة چهارم و نواحی 11، 16، 4، 1، 8، 5، 9، 3، 6، 10، 14 و 13 بهترتیب با داشتن ضرایب 097492/0، 097414/0، 094576/0، 083808/0، 072140/0، 071844/0، 036156/0، 034685/0، 032589/0، 027176/0، 024795/0، 011568/0، بهترتیب در رتبههای 5، 6، 7، 8، 9، 10، 11، 12، 13، 14، 15، 16 و 17 قرار دارند. ضرایب مربوط به هر ناحیه، نشان از وجود تفاوت در نحوة توزیع خدمات ارائهشده در شهر دارند و این تفاوت بر پایداری شهر و توسعة مناسب آن و درنتیجه، عدالت اجتماعی، سلامت و رفاه شهر تاثیرگذار است. همگام با توسعه و پیشرفت در فرایند برنامهریزی، ایجاد تعادل و هماهنگی بین نواحی مختلف در برخورداری از مواهب توسعه ضروری است و در صورت رعایتنکردن آن، هر نوع سرمایهگذاری، نهتنها هیچ توسعهای را بهدنبال نداشته است، بلکه عمیقترشدن شکاف و نابرابریها بین نواحی و رشد غدهای و ناهماهنگ را با قابلیتها و ظرفیتهای محیطی باعث خواهد شد؛ بنابراین، ارزیابی توانهای مناطق سکونتی، شناسایی وضع موجود، آگاهی از توانمندیها، کاستیها و نواقص احتمالی میتواند در راستای ارتقای کیفیت و بهبود وضعیت محیطهای سکونتی مؤثر واقع شود.
نتیجهگیری هدف اصلی برنامهریزی، عدالت فضایی است. افتراق کاربریهای شهری (خدماتی) بهصورت نامتوازن و نسنجیده یکی از اصلیترین چالشهای برنامهریزی فضایی در قرن بیست و یکم است. هدف این مقاله، تحلیل فضایی نواحی شهر بروجرد از نظر برخورداری از خدمات شهری است؛ همانطورکه، بیان شد از الگوی تاپسیس برای تحلیل یافتههای پژوهش استفاده شده است. باتوجهبه نتایج به دستآمده، نواحی 17 گانة شهر بروجرد براساس میزان برخورداری از امکانات و خدمات شهری، سطحبندی شده اند که ناحیة 17 در سطح اول توسعه، نواحی 2، 12 و 15 در سطح دوم توسعه، نواحی 1، 4، 5، 8، 9، 11 و 16 در سطح سوم توسعه و نواحی 3، 6، 7، 10، 13 و 14 در سطح چهارم توسعه قرار دارند. نواحی که در سطح سوم و چهارم توسعه قرار دارند، با کمبود شدید خدمات و امکانات مواجه هستند و میتوان آنها را محروم از توسعه نامید. نتایج درزمینة شیوة توزیع کاربریهای خدمات شهری در سطح نواحی شهر بروجرد و سطح برخورداری ساکنان این نواحی، بیانکنندة نابرابری شدید و نبود ارتباط منطقی و هماهنگ بین این دو متغیر هستند. سرانههای بیشتر نواحی از سرانههای کاربری خدماتی مطلوب کمتر هستند. این بیانکنندة توزیع نامتعادل و نبود عدالت در توزیع خدمات عمومی است که به عمیقترشدن شکاف بین سطح توسعهیافتگی نواحی منجر میشود؛ بنابراین، فرضیة پژوهش، مبنی بر نامناسببودن وضعیت بیشتر نواحی شهر بروجرد از لحاظ خدمات شهری تأیید میشودو باتوجهبهاینکه عدالت اجتماعی و درنتیجه، توسعة پایدار را در این شهر به خطر انداخته و آن را با چالشی جدی مواجه کرده است، مسئلهای جدی و نیازمند بررسی دقیق و پیگیری جدی مسئولان و نهادهای شهری با هدف پیادهکردن برنامهریزی صحیح است.
پیشنهادها - توجه بیشتر به نواحی محروم و اولویتدادن به این نواحی در توسعة اجتماعی و برنامهریزی برای توسعة این نواحی برای تعادل فضای؛. - مدیریت یکپارچة شهری بهویژه دربارة خدمات شهری یعنی برابری در ارائه و ایجاد خدمات شهری باتوجهبه نیازهای جمعیتی هر ناحیه؛ - ارائة خدمات به نواحی شهری باتوجهبه استانداردهای موجود آن خدمات؛ - استفاده از زمینهای بایر موجود در نواحی برای ایجاد کاربریهای خدمات شهری؛ - باتوجهبه افزایش جمعیت شهر، توزیع و پراکنش مناسب جمعیت و بهدنبال آن خدمات و امکانات در شهر ضروری است؛ بنابراین، پیشنهاد میشود، الگوی سلسلهمراتبی در توزیع امکانات و خدمات شهری رعایت شود و الگوی توزیع خدمات و امکانات را در نواحی 17 گانة شهر بروجرد به سمتی متعادل پیش رود. همچنین باید کاستیها و کمبود خدمات در نواحی کمتوسعهیافته یا محروم از توسعه شناسایی شوند و به ساکنان این نواحی ارائه شوند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1- بهرامی، رحمت الله و عطار، خلیل (1390) تحلیلی بر درجة توسعهیافتگی شهرستانهای استان آذربایجان غربی، چشمانداز جغرافیایی(مطالعات انسانی)، شمارة 16، صص 14-1. 2- پورمحمدی، محمدرضا؛ جمالی، فیروز و تقیپور، علی اکبر (1389) مکانیابی خدمات شهری با استفاده از GIS و مدل AHP؛ نمونة موردی: مدارس ابتدایی شهر شاهرود، فصلنامة فضای جغرافیایی، سال نهم، شمارة 3، صص 118-91. 3- تقوایی، مسعود و صالحی، مریم (1392) سنجش سطوح توسعهیافتگی شهرستانهای استان همدان (با تأکید بر رویکرد تحلیل منطقهای)، فصلنامة علمی پژوهشی برنامهریزی منطقهای، شمارة 11، صص 30-19. 4- تقوایی، مسعود و کیومرثی، حسین (1390) سطحبندی محلات شهری براساس میزان بهرهمندی از امکانات و خدمات شهری با بهرهگیری از تکنیک تاپسیس (مطالعة موردی شهر آباده)، مجلة پژوهش و برنامهریزی شهری، سال دوم، شمارة پنجم، تابستان، صص 42- 23. 5- جدیدی میاندشتی، مهدی (1383) توزیع متعادل منابع مالی به روش سطحبندی توسعة مناطق، فصلنامة پژوهشهای اقتصادی، شمارة 11 و 12، صص 132- 107. 6- حاتمینژاد، حسین (1380) شهر و عدالت اجتماعی: ناهمگونی های فضایی در محلات شهر مشهد، پایاننامۀ دکتری، دانشکدة علوم زمین، گروه جغرافیا، دانشگاه شهید بهشتی. 7- حاتمینژاد، حسین، منوچهری میاندوآب، ایوب، بهارلو، ایمان، ابراهیم پور، احد، حاتمی نژاد، حجت (1391) شهر و عدالت اجتماعی: تحلیلی برنابرابریهای محلهای، مطالعة موردی: محلههای قدیم شهر میاندواب، پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره 80، ص 41-63. 8- حبیبی، کیومرث؛ علیزاده، هوشمند؛ مرادی مسیحی، واراز؛ ولدبیگی، سیوان و وفایی، ساسان (1390) بررسی و تحلیل وضعیت عدالت اجتماعی در ساختار فضایی شهر سنندج، معماری و شهرسازی آرمان شهر، دوره 4، شماره 7، صص 112-103. 9- حکمتنیا، حسن و موسوی، میرنجف (1385) ارزیابی شاخصهای پایداری در نواحی شهر یزد، مجموعة مقالات همایش جغرافیا و قرن 21، دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد. 10- داداشپور، هاشم و رستمی، فرامرز (1390) سنجش عدالت فضایی یکپارچة خدمات عمومیشهری براساس توزیع جمعیت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج، فصلنامة مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، شمارة 10، صص 22-1. 11- زالی، نادر (1383) سطحبندی توسعة منطقهای؛ نمونة موردی: استان آذربایجان شرقی، پایاننامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: فرانک سیفالدینی، گروه شهرسازی، دانشگاه شیراز. 12- زاهدی اصل، محمد (1377) مبانی رفاه اجتماعی، نشر دانشگاه علامه طباطبایی، تابستان، چاپ اول. 13- زیاری، کرامت الله؛ مهدیان بهنمیری، معصومه و مهدی، علی (1392) بررسی و سنجش عدالت فضاییِ بهرهمندی از خدمات عمومی شهری براساس توزیع جمعیت و قابلیت دسترسی در شهر بابلسر، نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شمارة 28. 14- ساوج، مایک و وارد، آلن (1380) جامعهشناسی شهری، ترجمة ابوالقاسم پور رضا، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران، صص 305-1. 15- شیعه، اسماعیل (1387) با شهر و منطقه در ایران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، چاپ پنجم، تهران، صص 280-1. 16- ضرابی، اصغر؛ ایزدی، ملیحه و ابوالحسنی، فرحناز (1391) تعیین میزان برخورداری مناطق شهری اصفهان از شاخصهای فرهنگی، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، شمارة 3، صص 64- 45. 17- عباسزادگان، مصطفی؛ مختارزاده، صفورا و بیدرام، رسول (1391) تحلیل ارتباط میان ساختار فضایی و توسعهیافتگی محلات شهری به روش چیدمان فضا (مطالعة موردی: شهر مشهد)، مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، شمارة 14، صص 62- 43. 18- عبدی دانشپور، زهره (1378) تحلیل عدم تعادل فضایی در شهرها، مورد تهران، مجلة صفه، سال نهم، شمارة بیست و نهم، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، صص 37- 15. 19- مرکز آمار ایران، سالنامة آماری کل کشور، سالهای 1335، 1345، 1355، 1365، 1375، 1385 و 1390. 20- معصومی اشکوری، سیدحسین (1387) اصول و مبانی برنامهریزی منطقهای، انتشارات پیام نور، چاپ چهارم، تهران، صص 150-1. 22- محمدزاده تیتکانلو، حمیده (1381) تبیین نقش شهرهای متوسط در توسعۀ فضایی منطقهای (مطالعۀ موردی: شهر بجنورد)، پایان نامۀ دکتری، استاد راهنما: اسفندیار زبردست، گروه شهرسازی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه تهران. 23- مهندسین مشاور مادشهر (1388) طرح ساماندهی بافت فرسودة بروجرد. 24- نسترن، مهین؛ ابوالحسنی، فرحناز و ایزدی، ملیحه (1389) کاربرد تکنیک تاپسیس در تحلیل و اولویتبندی توسعة پایدار مناطق شهری (مطالعة موردی مناطق شهر اصفهان)، مجلة جغرافیا و برنامهریزی محیطی، دورة 21، شمارة 2، تابستان، صص 100-83. 25- وارثی، حمیدرضا؛ قائد رحمتی، صفر و باستانیفر، ایمان (1386) بررسی اثرات توزیع خدمات شهری در عدم تعادل فضایی جمعیت؛ نمونة موردی: مناطق شهر اصفهان، فصلنامة جغرافیا و توسعه، شمارة 9، صص 106-91. 26- هاشمی، سیدمناف و یحییپور، مهدی (1390)، اصول و مبانی خدمات شهری در شهرداری، انتشارت سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور، چاپ اول، تهران، صص 226- 1. 27- Bass, R. (1998) Evaluating environmental justice under the National Environmental Policy Act. Environmental Impact Assessment Review 18: 83–92. 28- Cho, and Chun Man, (2003) Study on effects of resident-perceived neighborhood boundaries on public services: Accessibility and its relation to utilization: Using Geographic Information System focusing on the case of public parks in Austin, Texas A&M University, Texas. 29- Hewko, J. N. (2001) Spatial Equity in the Urban Environment: Assessing Neighborhood Accessibility to Public Amenities, University of Alberta, Canada. 30- Mitchel, G. and Norman, P. (2012) Longitudinal environmental justice analysis: Co-evolution of environmental quality and deprivation in England, 1960–2007. Geoforum, No. 43, pp: 44-57. 31- Savas, E. S. (1978) On equity in providing public services. Management Science Vol.24, N. 8, pp: 800- 808. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,706 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 774 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||