
تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,685 |
تعداد مقالات | 13,846 |
تعداد مشاهده مقاله | 32,758,423 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,952,442 |
بررسی نقش عوامل مورفودینامیک و اقلیمی مؤثر در پیدایش و تکوین جریان واریزهای در زاگرس مرکزی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جغرافیا و برنامه ریزی محیطی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 6، دوره 28، شماره 1 - شماره پیاپی 65، خرداد 1396، صفحه 61-82 اصل مقاله (1.19 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/gep.2017.97678.0 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
علیرضا ایلدرومی1؛ حمید نوری* 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1دانشیار ژپومورفولوژی، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2استادیار آب و هواشناسی، ُگروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جریان واریزهای یکی از مهمترین فرآیندهای دامنهای در جابهجایی مواد بهشمار میآید که موجب شکلزایی و افزایش بار رسوبی رودخانهها میشود. برای بررسی جریان واریزهها در دامنههای شمالی الوند، واقع در زاگرس مرکزی، 44 نمونه جریان واریزهای انتخاب و با استفاده از عکسهای هوایی، نقشههای توپوگرافی، بازدیدهای میدانی و نقشهبرداری در محیط نرمافزار ArcGIS، مشخصات مورفومتری آنها شامل طول بخش معبر، ارتفاع جریان، عمق بخش معبر، عرض مخروط، شیب و ارتفاع اندازهگیری و سپس مقادیر حجم واریزهها، عمق سایش و تخریب مواد دامنهای محاسبه شد. با استفاده از دادههای بارندگی، برف و دمای اندازهگیریشده در 10 ایستگاه هواشناسی منطقه (1371 تا 1389)، نقش برخی از شاخصهای اقلیمی مانند دما، باران و برف در ایجاد واریزهها بررسی شد. نتایج نشان داد در بین عوامل مؤثر در تشیکل جریان واریزهای در دامنههای شمالی الوند، ارتفاع و شیب بیشترین نقش را دارند. تمرکز واریزهها از لحاظ فراوانی و گستردگی در ارتفاع بین 2700 تا 3000متری، بیانگر نقش مهم عوامل لیتولوژی، تکتونیک و برفاب همراه با سیستم شکلزایی و فرسایشی جنب یخچالی در تشکیل و توسعۀ واریزههای منطقه است. نتایج بررسی نقش بارندگی بر اساس معادله کاین، بلیجنبرگ نشان داد بارندگیهای 15 تا 105 دقیقهای در برخی سالها موجب حرکت واریزهها بر روی دامنهها و ورود آن به رودخانهها و افزایش بار رسوبی آنها شده است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جریان واریزهای؛ مورفودینامیک؛ اقلیم؛ زاگرس مرکزی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقدمه با تأثیر از تخریب مکانیکی در دیوارههای سنگی، مخروط واریزه متناسب با ابعاد، وزن مخصوص و با متوسط شیب 27 و 37 درجه تشکیل میشود. این فرایند دامنهای به شکل جریان واریزهای است که موجب افزایش بار رسوبی رودخانه میشود (کمکپناه، 1371: 312). واریزهها بر حسب اندازۀ ذرات و مواد متشکله بهصورت تختهسنگی، قلوهسنگی، ماسهای و خاکی است؛ اما مهمترین آنها که تبدیل به جریان واریزهای میشوند، واریزههای ثقلی، لایهلایه و روانه قطعهسنگهاست (ایلدرمی، 1381: 89). واریزههای ثقلی بر روی دامنههای سنگی تشکیل قطعه و پارهسنگها را میدهد که بر اثر نیروی ثقل به سمت پاییندست، دامنۀ شیبی بین 30 تا 35 درجه را بهوجود میآورد. واریزههای لایه – لایه یا آراسته در دامنههایی با شیب ملایم و کمتر از شیب واریزههای ثقلی بهوجود میآیند و بر اثر عمل یخ و مواد گلی یخزده بهسمت پاییندست حرکت میکنند؛ اما روانه قطعهسنگها بر سطح شیبهای ضعیف با دخالت مواد گلی و همراه با قطعهسنگهای سطحی بر روی آن حرکت میکنند (شکل 1) (ایلدرمی، 1381: 89).
شکل 1. انواع مختلف جریان واریزهای الف) جریان واریزه ثقلی ب) واریزهای لایهلایه
ج) روانه قطعهسنگها در بیشتر بررسیها، حرکات تودهای سریع بهعلت ماهیت ناپیوستۀ مکانی و ناگهانی آنها در نواحی پریگلاسیر به دقت حرکت تودهای آرام مطالعه نشدهاند. نتایج به دست آمده از پژوهشی در شمال سوئد نشان میدهد نقش حرکات تودهای سریع در برهنهشدگی ناهمواریها با تأثیر از حرکات تودهای آرام بهمراتب مهمتر است. جریان واریزهای حد واسط زمین لغزهها و سیلابهاست و اندازۀ مواد آن از قطعه سنگها تا رسهای مخلوط با مقدار زیادی آب متفاوت است؛ بنابراین، وزن رسوبات واریزهای از در این پژوهش برای بررسی عوامل مؤثر در ایجاد جریانات واریزهای در دامنههای شمالی الوند، برخی ویژگیهای منطقه از قبیل زمینشناسی، لیتولوژِی، توپوگرافی و اقلیم (باران و برف، دما) تحلیل و نقشههای لازم ترسیم شد.
دادهها و روششناسی منطقۀ مورد مطالعه به مساحت 2745 کیلومتر مربع در محدودۀ 45ً َ6 48ْ تا ً29 44َ ْ48 طول شرقی و 20ً َ35 34ْ تا ً34 50َ ْ34 عرض شمالی در محدودۀ زاگرس مرکزی واقع شده است. (شکل2). سنگهای منطقه از نوع گرانیت نفوذی، شیل، اسلیت و شیستهای دورۀ ژوراسیک است. شکل (3) بر اساس آمار آب و هواشناسی ایستگاه گردنه اسدآباد (86-1376)، متوسط درجه حرارت سالانۀ منطقه است که در فصول زمستان و تابستان از تا تغییر میکند. سردترین ماه سال بهمن و گرمترین آن مرداد است. میانگین بارش منطقه 8/313 میلیمتر در سال است. بر اساس منحنی آمبروترمیک ماههای خشک سال، اردیبهشت تا شهریور هستند. آب و هوای منطقه بر اساس روش آمبرژه، حد واسط نیمهخشک سرد و نیمهمرطوب است (ایلدرمی، 1381).
شکل 2. موقعیت جغرافیای منطقه شکل 3. نقشۀ زمینشناسی منطقۀ مورد مطالعه
ابتدا با استفاده از عکسهای هوایی 1:20000، نقشههای توپوگرافی 000/1:50 و عملیات میدانی، 44 واریزه در منطقه بهروش تصادفی انتخاب و مکانیابی شد. برای برآورد حجم واریزهها و تعیین مشخصات مورفومتری و جهت تعیین حرکت مواد واریزهای از فرمول ریکن من[2] (1993) استفاده شد (سلبای، 1993).
در این رابطه: E، حجم واریزهها بر حسب(m3) ، برای تقسیمبندی جریانات واریزهای بر اساس عمق و ارزیابی عمق فرسایش در جریانات واریزهای منطقه، عمق بخش معبر و شیب دامنههایی که در روی آنها این پدیده فعال است، اندازهگیری و بررسی شده و بر اساس دادههای به دست آمده از ارتباط شیب و عمق بخش معبر مدل زیر جهت برآورد عمق سایش طرح شده است. (سلبای، 1990).
که در آن: D، عمق فرسایش در بخش معبر (m)، S، شیب دامنه به درصد، A، عمق بخش معبر است. برای بررسی میانگین بارش و محاسبۀ ضریب برف سالانه منطقه از میانگین بارش و دمای ایستگاههای خیرآباد، قهاوند، گنبد، آقاجانبلاغی، آقتپه همدان، بهادربیگ، تویسرکان، سداکباتان، خنداب و فرودگاه همدان در دوره آماری 1371 تا 1389 و ارتفاع ایستگاهها از سطح دریا استفاده شد. برای بررسی نقش بارندگی در جابهجایی واریزهها، آستانههای مختلفی ارائه شده است (وان. آخ[3] 1996- وان اشتاین[4]، 1995). برای بررسی دقیقتر نحوة تأثیر بارندگیها در وقوع جریانات واریزهای از شدت و مدت بارندگیهای ایستگاه سینوپتیک همدان (1371 تا 1389) استفاده شده است. برای ارزیابی توان رگبارها جهت جابهجایی واریزهها از یکی از معادلات کاین[5] استفاده شده که بهصورت زیر است:
در این رابطه: Tr، طول مدت بارش (به ساعت) و Ir، شدت بارش (میلیمتر در ساعت) است. اگر شدت بارش محاسباتی از شدت واقعی بارندگیهایی که در منطقه رخ داده بیشتر باشد، احتمال وقوع جریانات واریزهای و جابهجایی واریزهها در منطقه بسیار ضعیف است. شدت واقعی رگبارها < شدت بارش منتج از فرمول = جابهجایی واریزهها توسط رگبارها I > Ir = (+) I> Ir = (-) در همین رابطه فرمولهای دیگری را نیز بلیجنبرگ (1998) ارائه کرده است که برای مقایسۀ نتایج نیز استفاده شده است:
که در این رابطه: Ir: شدت بحرانی بارندگی (میلیمتر در ساعت)، Tr: مدت بارندگی (به ساعت) بر این اساس، اگر شدت بحرانی بارندگی از شدت واقعی بارندگی بیشتر باشد، احتمال جابهجایی واریزهها در سطوح دامنهها بسیار ضعیف است. به طور کلی اگر: شدت واقعی بارندگی < مقدار منتج از فرمول = احتمال جابهجایی واریزهها توسط رگبارها (+) شدت واقعی بارندگی > مقدار منتج از فرمول= عدم احتمال جابهجایی واریزهها توسط رگبارها (-) عمق فرسایش در جریانات واریزهای شاخص مهمی در شناسایی ویژگیهای این پدیده و تفکیک جریانات واریزهای قدیمی از جریانات واریزهای جوان محسوب میشود (یوشیدا، 1997). عمق بخش معبر حاکی از قدرت و قابلیت زیاد واریزهها برای سایش دامنههای سنگی و در نهایت ایجاد معبرهای عمیق در سطوح آنهاست. به طور کلی، در این پژوهش مشخصات واریزهها از قبیل طول بخش معبر، ارتفاع جریان، عمق بخش معبر، عرض مخروط، شیب و ارتفاع آنها محاسبه و سپس نقش عوامل لیتولوژی، توپوگرافی، پوشش برفی و بارش، در خصوص تشکیل واریزهها تجزیه و تحلیل و همبستگی آماری آنها نیز با استفاده از نرمافزارهای spss و Excel بررسی شد.
نتایج و بحث الف- ویژگیهای عمومی جریانهای واریزهای در منطقه: تشکیل و حرکت واریزهها یکی از فرآیندهای مهم و غالب بر روی دامنههای شمالی الوند است که در ارتفاعات بالاتر از 2500 متر و اغلب بر روی سنگهای گرانیت و هورنفلس به وقوع میپیوندد (شکل 4). بر اساس مشاهدات صحرایی میتوان بخشهای کاملاً مشخصی را در واریزهها تفکیک کرد: 1- بخشی که حرکت و جابهجایی واریزهها از آنجا شروع میشود، نسبتاً گود و دیوارۀ آن تقریباً شیبدار و در ارتفاع بالاتر از 2500 متر واقع شده است. 2- مسیر عبور واریزهها به شکل معبر یا کانال پرشیبی است که بر اثر جابهجایی مکرر واریزهها بر روی دامنههای سنگی کنده شده است و از عمق و طول چندانی برخوردار نیست. در این معبر با توجه به لیتولوژی وسعت و حجم جریانات واریزهای ارتباط مستقیمی با طول و عمق آنها دارد. اغلب جریانات واریزهای بزرگ منطقه دارای بخش گذردهی یا معبر نسبتاً عمیق و عرض و طول زیادی هستند. 3- بخش نهشته و یا مخروط واریزه که در انتهای بخش معبر جریانات واریزهای قرار دارد و گاهی وارد رودخانههای منطقه میشود، قسمت مهمی از رسوبات رودخانهای را تأمین میکند. اکثر واریزههای منطقه دارای طول بیشتری نسبت به پهنایشان و همچنین، جورشدگی بسیار ضعیف و با ابعاد و قطرهای بسیار مختلف هستند. بررسی شکل جریانات واریزهای منطقه نشان میدهد: الف- جریانات واریزهای مجزا اغلب بر روی سنگهای گرانیتی و هورنفلسی تشکیل شده است و بیشتر در ارتفاعات 2700متری دیده میشود. ب- جریانات واریزهای گسترده دارای محل مشخص و مجزا از لحاظ شروع نیست، اما نقطه شروع آنها بهطور افقی در ارتفاعات بیش از 3000 متر گسترده شده است و اغلب بر روی سنگهای مقاوم تشکیل شدهاند.
بر اساس مشاهدات میدانی دو دسته جریان واریزهای شامل جریانات واریزهای درهای و دامنهای در منطقه مشاهده میشود. جریانات واریزهای دامنهای بهمراتب از تکرار و فراوانی بیشتری نسبت به جریانات درهای برخوردار است. استقرار برف بر روی دامنههایی که درز و شکافهای فراوان در جهتها و شیبهای مختلف دارند، همراه با تغییر و نوسان درجه حرارت از مهمترین دلایل این موضوع است. بررسی نمونههای اندازهگیریشده (جدول 1) نشان میدهد در آن دسته از جریانات واریزهای که بخش معبر طویلی دارند، حجم واریزههای انباشتهشده زیادتر است.
جدول 1. مشخصات مورفومتری واریزهها
ب- دادههای اقلیمی مؤثر در تشکیل واریزهها بر اساس بررسیهای انجامشده از ایستگاههای هواشناسی موجود در عرصه مورد مطالعه، متوسط بارندگی سالانه 8/313 میلیمتر است. بارندگیهای عمده منطقه در فصل زمستان 42% و بهار 32% رخ میدهد و پربارانترین ماه سال اسفند با 53 میلیمتر است. منطقه با توجه به کوهستانیبودن دارای رژیم بارش بهصورت برف، گاهی تگرگ و باران است. وجود ذخایر برفی همراه با کاهش دما و تداوم آن برای 6 ماه از سال (اواخر پاییز تا اواخر بهار) بهدلیل ارتفاع زیاد، سیستم مورفوژنز پریگلاسیر را در این قسمت حاکم ساخته است. ماه بهمن با درجه حرارت متوسط 17/2، سردترین و تیرماه با 4/22 درجه سانتیگراد گرمترین ماههای سال هستند. حداقل دمای ثبتشده 30- درجه مربوط به بهمنماه سال 1351 و حداکثر آن 39 درجه مربوط به تیرماه سال 1376 است. مجموع روزهای یخبندان در طول سال 84 روز است که از اواخر آبان شروع میشود و تا اواسط فروردین ادامه دارد. بر اساس سیستم طبقهبندی بیوکلیماتیک آمبرژه، منطقۀ مورد مطالعه دارای اقلیم نیمهخشک سرد با تابستانهای خشک و زمستانهای سرد و طولانی و در سیستم طبقهبندی دومارتن منطقه دارای اقلیم نیمهخشک سرد است. با استفاده از دیاگرامهای پلیتر1 و با توجه به تعداد روزهای یخبندان در طی سال، متوسط درجه حرارت در طی روز و سال، میزان و رژیم بارندگی و وجود مکانیسم شدید تخریب فیزیکی، حرکت مواد، وجود واریزهها و برونزدگیهای سنگی فراوان، حاکمیت سیستم فرسایشی پریگلاسیر تأیید میشود (شکل 6).
شکل 6. دیاگرامهای پلیتر بهمنظور نشاندادن فرآیندهای مسلط مورفوژنیکی بر پایۀ میانگین بارش سالانه و دما تعمیم یافته است. خط ممتد برای ارتفاعات پایینتر از 1800 متر، خط منقطع برای ارتفاعات بالاتر از 2700 متر (سلبای، 1993؛ ایلدرمی، 1381)
پدیدۀ نیواسیون یا برفساب[6] (استقرار تکههای برفی در بیشتر ایام سال) با توجه به ارتفاع زیاد منطقه یکی از مهمترین عوامل مؤثر در تشکیل و توسعۀ واریزهها محسوب میشود. بهمنظور شناسایی مناطق تحت تأثیر فرآیند برفساب از خطوط همدمای صفر درجه در ماههای سرد سال استفاده شده است؛ بهطوری که با افزایش متوسط دمای روزانه در طی زمان، قلمرو فرآیند برفاب محدودتر میشود و تأثیر آن در ارتباط با عامل ارتفاع تغییر میکند. بررسی آماری بارش برف در منطقه نشان میدهد که در طی پاییز و زمستان سالهای 81-1380، 40 مورد بارش برف ثبت شده که در 39 مورد آن درجه حرارت هوا زیر صفر درجه (5/97 درصد) و تنها در یک مورد آن هم در اواخر اسفندماه، دمای هوا بالای صفر بوده است (6/1 درصد). پس با فرض خط همدمای صفر درجه میتوان چنین نتیجهگیری کرد که خط همدمای صفر درجه، همان مرز و قلمرو محدودۀ برف در منطقه باشد؛ اما با توجه به گرادیان ارتفاعی دما این مقدار را میتوان تا 5/1 درجه سانتیگراد بهعنوان مبنا تغییر داد. متوسط سالانۀ بارش برف در ایستگاه همدان 9/193 سانتیمتر بوده که طی سالیان مختلف از 3/57 سانتیمتر در سال 1380 تا 8/336 سانتیمتر در سال 1388 متفاوت بوده است. در مقیاس ماهانه بیشترین مقدار بارش برف در ماه دی با متوسط ارتفاع 4/57 سانتیمتر است. بهمنظور بررسی و محاسبۀ درصد برفگیری برای ماههای سرد در منطقه که آمار ندارند، از معادلات زیر استفاده شده است:
که در آن S/P درصد نسبت بارش برف به کل ریزشهای جوی و Tmin متوسط درجه حرارت حداقل محیط است. بر این اساس، آذر، دی، بهمن، اسفند و اردیبهشت و گاهی نیز آبان دارای بارش برف هستند. بر اساس فرض 5/1 درجه سانتیگراد متوسط زمان شروع بارش برف در همدان، 30 نوامبر (9 آذر) و خاتمۀ آن 13 مارس (22 اسفند) و متوسط آن 103 روز محاسبه شده است که از 68 روز بین سالهای (70-1369) تا 185 روز تا (81-1380) فرق میکند. بر اساس فرض 5/1 درجه برای بارش برف در منطقۀ مورد مطالعه متوسط زمان بارش برف در ارتفاعات بیش از 3000 متر الوند، در اواخر مهرماه شروع شده است و در طی ماههای دی و بهمن کل منطقه تحت پوشش برف قرار میگیرد. با شروع دورۀ گرما خط بارش برف در منطقه عقب مینشیند و در ماههای فروردین و اردیبهشت دوباره به ارتفاع 3000 متر میرسد؛ بنابراین، دمای منطقه در بیشتر ایام سال زیر ده درجه است و از فرآیند برفساب تأثیر میگیرد. بر اساس بررسیهای صحرایی به عمل آمده مشاهده میشود که در تشکیل واریزههای منطقه، استقرار برف نقش اولیه و آغازین را به عهده دارد (جدول 2)، به طوری که بر اثر خیسشدن مواد سست دامنهای توسط آب حاصل از ذوب برف، دیوارۀ دامنهها گسیخته شده و مواد حاصل از این فرآیند بهصورت واریزههای بزرگ شکل گرفته است. بهطور متوسط میزان %S/P با در نظر گرفتن حداقل درجه حرارت منطقه یعنی 61/2 درجه سانتیگراد، برابر با 7/29% برای ماههای خیلی سرد و بهطور معمول برابر با 5/28% (تقریباً 30 درصد ریزشهای جوی در فاصله 103 روز بهصورت برف) است. جدول (2) درصد برفگیری منطقه را در ماههای مختلف و در ارتفاعات مختلف نشان میدهد که گویای شدت عملکرد و استقرار برف بهویژه بر روی دامنههای منطقه است. چنانکه ملاحظه میشود در طول ماههای سال درصد برفگیری منطقه با افزایش ارتفاع بهشدت افزایش یافته است، به طوری که از ارتفاع 2700 متر به بالا این موضوع بهخوبی مشاهده میشود. این در حالی است که تعداد جریانات واریزهای نیز از این ارتفاع به بالا افزایش مییابد.
جدول 2. درصد برفگیری در ماههای مختلف در ارتفاعات مختلف الوند
بنابراین حضور واریزهها در دیواره دامنهها و در جهت مشخصی بهویژه دامنههای پشت به آفتاب، فرض و احتمال دخالت برف و آب ناشی از ذوب آن را در تشکیل واریزههای منطقه تقویت میکند؛ به طوری که محل جریانات واریزهای در مکانهای برفگیر بهویژه با استقرار طولانیمدت برف مشاهده میشود. بهمنظور بررسی تأثیر بارش و تعیین شدت بارندگیهای به وقوع پیوسته در حرکت واریزهها، ابتدا ارقام محاسباتی (حاصله با استفاده از فرمولهای ارائهشده) با شدت بارندگیهای اندازهگیریشده در ساعات مختلف (از 15 دقیقه تا 240 دقیقه) مقایسه شد (جدول 4). بررسیها نشان میدهد معادله “Ircain” و “Ircr” تماماً منفی بوده و شدت بارندگی واقعی از شدت بارندگی محاسباتی کمتر است. این موضوع بیانگر این نکته است که بارندگیهای به وقوع پیوسته قادر به حرکت واریزهها نبودهاند؛ اما ارقام محاسباتی از معادله “Irinees” در خصوص شدت بارندگیهای 15 تا 105 دقیقه در برخی از سالها موجب حرکت واریزهها شده است (جدول 3).
جدول 3. احتمال وقوع جریانات واریزهای بر اساس شدت بارندگی در روشهای مختلف
جدول 4. شدت بارندگیهای 15 تا 240 دقیقه ایستگاه همدان
ج- نقش ویژگیهای سنگشناختی و زمینساخت در منطقه مواد تقریباً دانهدرشتی به شکل واریزه تشکیل شده که بر اساس جنس زمینشناسی هر محل، اندازه و نوع مواد آنها تغییر میکند، به طوری که در دامنههای شیستی اغلب اندازۀ دانهها تا حدودی همسان و بر اساس آرایش کانیها بیشتر بهصورت ورقهای یا عدسیشکل است. به طور کلی، واریزههای منطقه بیشتر بر روی سنگهای گرانیتی، هورنفلس و شیست تشکیل شده است و دارای گسترش قابل ملاحظهای هستند. در بعضی از مکانها بهدلیل شرایط مناسبت توپوگرافی، طول و عرض و عمق قابل ملاحظهای دارد و در مقابل در برخی از مناطق عرصه این مواد بهشدت از فرآیند حمل توسط عملکرد برف و آبهای سطحی تأثیر گرفته است و عمق کم و گسترش محدودی دارد. محدودۀ مورد بررسی قسمتی از زون سنندج - سیرجان است که بهوسیلۀ گسلهای بزرگ و کوچک شکسته شده است. روند اکثر آنها تا حدودی موازی با امتداد راندگی زاگرس و متأثر از فرآیندهای تکتونیکی منطقه ایران مرکزی است. محدودۀ مورد مطالعه متشکل از سنگهای آذرین نفوذی با تیپهای مختلف گرانیتی شامل گرانیت میکادار، گرانیت زیر کندار است. سنگهای گرانیتی بهدلیل فراوانی بیوتیتها (میکا) و پلاژیوکلاز، کمی نسبی کوارتز و دانهدرشت و همگننبودن، همراه با آب فراوان و یخبندان بهشدت در حال تخریب فیزیکی و شیمیایی هستند و حاصل آن تشکیل و تجمع فراوان خردهسنگها در منطقه است. شیست بهدلیل شیستوارگی، وضعیت لایهها و نفوذ آب در داخل آنها، ذوب و انجماد یخ در داخل این لایهها بهشدت تخریب شده است. گسلهای موجود بهویژه گسل بین تشکیلات هورنفلس و شیست تأثیر بسزایی در ورود و جریان آب داشته و این فرآیند موجب افزایش تخریب هورتفلسها در منطقه شده است؛ بنابراین، با توجه ویژگیهای ذکرشده سنگهای برونزدۀ منطقه در سه طبقۀ مقاوم، نیمهمقاوم و نامقاوم تقسیم میشود (شکل 9). بررسیهای صحرایی و کانیشناسی انجامشده از گرانیتها نشاندهندة وجود کوارتز، فلدسپات (پلاژیوکلاز)، بیوتیت (میکا) با درصدهای متفاوت و وجود گرانیتهای مختلف با مقاومتهای متفاوت شده است؛ بنابراین در تخریب گرانیتهای منطقه عواملی چون، بافت و درصد بالای پلاژیوکلازها و بیوتیتها و همگننبودن آنها مؤثر بوده است. بهمنظور بررسی دقیق و بیشتر از وضعیت آنها از مقاطع میکروسکوپی موجود برای آنالیز کانیشناسی استفاده شده است (شکل 10و11).
از ویژگیهای مقاطع مذکور، وجود کانیهای اصلی کوارتز (20 درصد)، فلدسپات (50 درصد) پلاژیوکلاز (20 درصد) است که بر اثر تجزیه به کائولونیت تبدیل میشوند، همچنان که ملاحظه میشود گرانودیوریتهای دارای بلورهای درشت با بافت مشبک همراه با کانیهای بیوتیت است که این امر بر اثر سیستم فرسایشی پریگلاسیر بهشدت تخریب و تجزیه میشوند. بر اساس اطلاعات کانیشناسی، هورنفلسهای منطقه عمدتاً از نوع آندالوزیت کردیریت هورنفلس است که علاوه بر بلورهای درشت کردیریت، بلورهای آندالوزیت نیز گاه تا طول 35 سانتیمتر در آن دیده میشود. اندازۀ کردیریتها نیز درشت است و تا 2 سانتیمتر میرسد. آنچه که از بررسیهای کانیشناسی حاصل میشود این است که هورنفلسهای منطقه در درجه حرارتهای متفاوت به وجود آمدهاند. به طوری که کردیریت هورنفلس در دمای بالا تشکیل شده، بنابراین از مقاومت بیشتری برخوردار است. هورنفلسهای آندالوزیتدار در درجه حرارت پایین تشکیل یافتهاند، از این رو از مقاومت کمتری برخوردارند و این امر موجب تخریب شدید آنها و تولید مواد واریزهای فراوان شده است. به منظور تجزیه و تحلیل نقش درزههای گرانیتها و هورنفلسهای منطقه، در تشکیل واریزهها، بیش از 50 نمونه اندازهگیری صورت گرفته که نتایج حاصله بهصورت رزدیاگرامها تهیه و نشان داده شده است (شکل 12 و 13). همچنان که ملاحظه میشود میزان درزهها در سنگهای گرانیتی و هورنفلس دو جهت غالب شمال غرب - جنوب شرقی و شرقی - غربی را نشان میدهد. با بررسیهای صحرایی و مشاهدات میدانی از درزهها در هورنفلسها دیده میشود که تعداد و تراکم آنها بیشتر از گرانیتها بوده و این امر سبب خردشدن بیشتر هورنفلسهای منطقه شده است. از آنجا که گرانیتها به صورت نفوذی در منطقه شکل گرفتهاند، سیستم درزهها و شکستگیهای آن به صورت شعاعی است و این مسئله نشاندهندۀ جهتهای متفاوت درزهها در آنهاست. وجه تشابه گرانیتها و هورنفلس مقاومت آنهاست و این امر سببشده تا تحت تأثیر فازهای کوهزایی شکستگیهای عمیقی در آنها به وجود آید که در تشکیل واریزهها نقش مهمی به عهده داشته است. نتایج بررسیهای صحرایی از گسلها، بیانگر وجود گسلی با امتداد 1 کیلومتر از شمالغرب به جنوب شرق منطقه است که گروه قابل توجهی نیز از درزها و شکافهای منطقه را همجهت با امتداد گسل مذکور موجب شده و واریزههای منطقه نیز در امتداد آن شکل گرفته است. عرض درزهای موجود در حد میلیمتر تا حداکثر 50 سانتیمتر (شکاف) است، اما اکثر درزها دارای عرضی معادل 5 میلیمتر تا 20 سانتیمتر هستند. درزهای مذکور حاصل نیروهای تکتونیکی است که حداقل بر اساس تفسیر رزدیاگرامهای ترسیمی دو تأثیر تکتونیکی مهم در منطقه را به اثبات میرساند؛ اول اینکه شکافها و درزها از نظر تعداد فراوانی در سنگهای گرانیتی و هورنفلسها با توزیع و پراکنش واریزههای موجود همخوانی دارد، دوم اینکه منطقه گرانیتها و هورنفلسها با بیشترین تعداد واریزهها از مهمترین مناطق تشکیل و توسعۀ واریزهها محسوب میشود؛ به طوری که امتداد تشکیل واریزهها با امتداد درزهای اندازهگیریشده بهطور قابل ملاحظهای با یکدیگر انطباق دارند (شکل 12و13). همچنین، بررسی پراکنش جریان واریزهها نشان میدهد این فرآیند عمدتاً بر روی دامنههایی گرانیتی و هورنفلس و تا حدودی شیستها فعال است. از طرف دیگر، شکل، اندازه و حجم واریزهها با توجه به اختلاف در لیتولوژی بسیار متفاوت است. برای مثال بر روی شیستها تعداد جریانات واریزهای کم و با حجم کمتر و ماتریسی از مواد دانهریز به مقدار کمی در آنها مشاهده میشود؛ در حالی که بر روی گرانیتها حجم واریزههای انباشتهشده قابل ملاحظه است و در زیر مواد درشت، مواد دانهریزی از جنس ماسهها مشاهده میشود. این مسئله بیانگر حساسیت بیشتر گرانیتها تحت حاکمیت سیستم فرسایشی پریگلاسیر است.
د- نقش توپوگرافی نتایج نشان داد در بین عوامل مؤثر در تشکیل واریزهها نقش ارتفاع اهمیت بیشتری دارد. با توجه به نحوۀ پراکنش واریزهها میتوان گفت در ارتفاع بالای 2700 تا 3000 متری از تراکم و حجم بیشتری برخوردار است. با توجه به اینکه ضریب برفی و گرادیان دما در شکلگیری و توسعۀ جریانات واریزهای نقش مهمی ایفا میکنند، گرادیانهای دما و بارش بررسی شده است. برای بررسی میانگین بارش و محاسبۀ ضریب برفی سالانه منطقه از میانگین بارش ایستگاههای خیرآباد، قهاوند، گنبد، آقاجانبلاغی، آقتپه همدان، بهادربیگ، تویسرکان، سداکباتان، خنداب و فرودگاه همدان در دورۀ شاخص آماری و ارتفاع ایستگاهها از سطح دریا استفاده و معادلۀ گردادیان بارش و دما تهیه شد که در بهترین حالت معادله تغییرات بارندگی و دمای سالانه چنین بهدست آمده است.
گرادیان محیط طبیعی منطقه (جدول 5) نشان میدهد از ارتفاع 2700 متر به بالا، ریزشهای برفی،
روزهای پوشش برفی؛ رواناب حاصل از ذوب برفها، یخ برف افزایش یافته است و با توجه به نبودِ پوشش گیاهی در ارتفاعات، میزان فرسایش و تخریب سنگها به شکل واریزهها زیاد میشود. دلایل این مسئله را میتوان بهشرح ذیل ارائه کرد: الف) در ارتفاع بالاتر از 2700 متر، تکههای برفی، به شکل یخبرف بهعنوان عامل تأمینکنندۀ رطوبت در منطقه هستند. این شرایط رطوبتی همراه با شرایط حرارتی در فرآیند تخریب مکانیکی سنگها بهویژه در بخشهای پناهگاهی تا اواخر تیرماه تداوم دارد. در بخشهای پناهگاهی، پوشش منقطع و منفرد برف بیشتر از پوشش ممتد برف در تخریب سنگها نقش ایفا میکند. ب) در ارتفاعات و مناطق کوهستانی پشت به آفتاب بهویژه از ارتفاع 2500 متر به بالا، بهدلیل کاهش نوسانات شدید شبانهروزی دما بر روی پهنههای سنگهای حساسی نظیر گرانیت، هورنفلس، شیست میتوان تعداد زیادی از جریانات واریزهای را مشاهده کرد. ج) با توجه به برهنهبودن سنگهای منطقه و نبود پوشش گیاهی در ارتفاع بیش از 2500متری و نبودن سازندهای سطحی محافظ روی آنها احتمال تخریب سنگها و تشکیل جریانات واریزهای افزایش مییابد.
جدول 5. وضعیت گردایان محیط طبیعی منطقه
جدول 6. اشکوبهای مورفوژنز منطقه
در ارتفاع بیشتر از 2700 متر تکههای برفی و گاه یخبرف بهعنوان یکی از عوامل تأمینکنندۀ رطوبت برای تخریب مکانیکی سنگها محسوب میشود و در دامنههای پشت به آفتاب افت دما و نوسانات شدید دما از ارتفاع 2500 متر تا 3584 متری تشدید میشود. با توجه به این موضوع و حساسیت سنگها، ارتفاعات بالا تعداد جریانات واریزهای قابل توجه است (جدول 6). همچنین، از ارتفاع 2700متری به بالا، دامنههای سنگی بدون هیچ محافظی (خاک و پوشش گیاهی) تخریب و تشکیل جریانات واریزهای فراوانی را داده است. با وجود اینکه باید با افزایش ارتفاع بهدلیل تغییر شیب و عدم استقرار پوشش برفی، جریان واریزهای کاهش یابد، لیکن با توجه به مورفولوژی باتولیت الوند ملاحظه میشود که با افزایش ارتفاع بهویژه در ارتفاع بیش از 3000 متری بهدلیل کاهش شیب نسبت به ارتفاع موجب افزایش این واریزهها گشته است. باتولیت گنبدیشکل الوند همراه با افزایش ارتفاع نقش مهمی در تشکیل و جریان واریزهای در منطقه دارند (جدول 6). ضریب همبستگی بین حجم واریزه و طول بخش معبر، حجم واریزه با ارتفاع جریان واریزه و حجم واریزه با عمق واریزه، نشاندهندۀ روابط نزدیک بین شاخصهای عمق، ارتفاع و طول بخش معبر واریزههاست. همچنین، ضریب همبستگی بین ارتفاع و شیب دامنه، عرض مخروط و طول بخش معبر قابل قبول است و این موضوع بیانگر نقش ارتفاع، شیب دامنه در تشکیل و توسعۀ طولی واریزههای منطقه است (جدول 7 و 8). بررسیها نشان میدهد بین افزایش عمق و طول بخش معبر با افزایش ارتفاع و حجم جریانات واریزهای رابطۀ تنگاتنگ و معنادار با ضریب همبستگی بالا وجود دارد. بدین معنی که با عبور جریانهای واریزهای طول و عمق بخش معبر افزایش یافته است. بین افزایش شیب محل تشکیل واریزهها و حجم آنها رابطۀ منفی و معکوس وجود دارد، چرا که با افزایش شیب، ضخامت جریانات واریزهای کمتر شده است. با افزایش ارتفاع، ضریب برفی منطقه نیز افزایش یافته است و با وجود محلهای بادپناهی و شرایط مساعد هوازدگی میزان واریزههایی که در اختیار مخروط آن قرار میگیرند، نیز افزایش یافته است. رابطۀ حجم واریزهها و عمق آنها به میزان R=0/89 بیانگر ارتباط قابل توجه بین آنهاست. بررسی آماری بین ارتفاع با شیب دامنهها، عرض مخروط، طول بخش معبر و عمق بخش معبر معنادار و قابل قبول است؛ چرا که هرچه عمق بخش معبر زیاد میشود، بخش مقطع عرضی که بهطور بالقوه سطح هوازدگی محسوب میشود وسیعتر میشود و در نتیجه بر میزان وایزههایی که در اختیار مخروط قرار میگیرد، افزوده میشود. بیشترین همبستگی بین ارتفاع و شیب دامنه، طول، بخش معبر، عرض مخروط و عمق بخش معبر است.
جدول 7. مشخصات روابط همبستگی متغیرها
جدول 8. مشخصات روابط همبستگی متغیرها
نتیجهگیری جریان واریزهای یکی از فرآیندهای مهم و غالب در دامنههای شمالی الوند محسوب میشود که عموماً بر روی سنگهای گرانیتی و هورنفلس تشکیل میشوند. از مشخصات مهم این واریزهها، جورشدگی بسیار ضعیف و با ابعاد و قطرهای مختلف است. بیشتر جریان واریزهای منطقه از نوع گسترده است، جریانات واریزهای مجزا نیز مشاهده میشود که بیشتر آنها در ارتفاع بین 2700 تا 3000 متر متمرکز شده و نقش لیتولوژی همراه با تعداد فراوانی درزهها و امتداد در تولید آنها بسیار مؤثر بوده است. نتایج حاصل از بررسی مدل عمق معبر حاکی از قدرت و قابلیت زیاد واریزهها برای سایش دامنههای سنگی و در نهایت ایجاد معبرهای عمیق در سطوح آنهاست. بررسیها نشان میدهد پوشش برفی و رواناب ناشی از ذوب برف، سطح دامنهها را فرسایش داده و با گذشت زمان معبرهای عمیقی در سطوح آنها ایجاد کرده است. همچنین، شکل، اندازه و حجم واریزهها یکسان نیست، به طوری که بر روی شیستها جریان واریزهای کم با حجم کمتر و ماتریسی از مواد دانهریزتر دیده میشود، در حالی که بر روی گرانیتها حجم مواد انباشتهشده، قابل ملاحظه است. توپوگرافی و ارتفاع همراه با افزایش ضریب برفی، حاکمیت سیستم فرسایشی پریگلاسیر بهویژه در ارتفاع 2700 تا 3000 متر موجب افزایش تعداد و فراوانی تشکیل واریزهها شده است. نتایج حاصله از بررسی نقش بارندگی در جابهجایی واریزهها و محاسبۀ آستانۀ آن نشان میدهد که شدت بارندگی واقعی کمتر از شدت بارندگی محاسباتی بوده است و این موضوع بیانگر این نکته است که بارندگیهای به وقوع پیوسته قادر به حرکت واریزهها نبودهاند؛ اما ارقام محاسباتی در خصوص شدت بارندگی 15 تا 105 دقیقه در برخی از سالها در منطقه موجب حرکت واریزهها شده است و این موضوع با نتایج حاصله از بررسیهای هریس[7] 1990 و کلوز[8] 1990 کاملاً همخوانی دارد. ضرایب همبستگی بین حجم واریزهها، طول بخش معبر و ارتفاع جریان واریزهها گویای روابط نزدیک بین شاخصهای عمق، ارتفاع و طول بخش معبر واریزههاست و نقش ارتفاع و شیب را در تشکیل و توسعۀ طولی واریزهها به اثبات میرساند. بررسی حاصل از تحلیلهای آماری واریزهها نشاندهندۀ رابطۀ عمق و طول بخش معبر با افزایش ارتفاع به شکل معنادار و با همبستگی بالاست. این موضوع نشاندهندۀ نقش عامل توپوگرافی بهویژه ارتفاع در منطقه است. در حالی که شیب بهعنوان عاملی محدودکننده در تشکیل و توسعۀ واریزهها در منطقه محسوب میشود. مسلماً با افزایش ارتفاع، همراه با افزایش ضریب برفی منطقه، حجم و مقدار واریزهها و مخروط آنها افزایش یافته است. نتایج حاصل از گرادیان محیطی منطقه نشاندهندۀ همخوانی بسیار بالایی است که گرادیانهای محیطی منطقه با محیط تشکیل واریزهها بهویژه از ارتفاع 2700 متر به بالا دارند. معبرهای عمیق که محل مناسبی برای تجمع برف و تداوم آنها هستند، بیشترین نقش را در بزرگشدن مخروطهای واریزهای ایفا میکنند، به همین دلیل، بزرگترین مخروطهای واریزهای منطقه در پای معبرهای بسیار عمیق همراه با برف تشکیل شدهاند. جریانات واریزهای با وجود اینکه در منطقه به فراوانی و با وسعتهای قابل ملاحظه تشکیل شدهاند، خود به عنوان یک پدیدۀ ژئومورفولوژیکی بهطور مستقیم و غیرمستقیم باعث بروز تغییرات عمده در سایر پدیدههای ژئومورفیکی و هیدرلوژیکی منطقه میشوند که مهمترین آنها تولید و افزایش بار رسوبی رودخانههای منطقه است.
منابع ایلدرمی، علیرضا، (1381). تحلیلی بر مورفودینامیک و پایداری دامنههای شمالی الوند، رسالۀ دکتری، دانشگاه تبریز، 480 ص. ایلدرمی، علیرضا، (1378). پژوهشی در فرآیندهای فرسایشی و ممیزی مناطق آسیبپذیر حوضه قرهچای، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، 402 ص. امینیزاده، محمدرضا، (1377). بررسی پایداری شیبها و نحوۀ کنترل آنها در حوضۀ آبخیز سد جیرفت، رسالۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، 258ص. بیاتی خطیبی، مریم، (1379). بررسی نقش عوامل مورفودینامیک در ناپایداری دامنههای شمالی داغ از اهر تا مشکینشهر، رساله دکتری، دانشگاه تبریز، 270 ص. بیاتی، خطیبی مریم، (1386). تحلیل و بررسی عوامل توپوگرافی و دینامیک رودخانهای بر اندازۀ مخروطهای واریزهای مطالعۀ موردی دامنههای شمال غربی سبلان، پژوهشهای جغرافیایی (175-157)، ش34. سلیمانی، شهریار، (1378). رهنمودهایی در شناسایی حرکات تکنوتیکی فعال و جوان، مؤسسۀ بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله، 581 ص. عابدینی، موسی، (1387). بررسی نقش عوامل مؤثر در پیدایش و تکوین جریانات واریزهای ارتفاعات شمال غرب آذربایجان، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 74. کمکپناه، علی، منتظرالقائم، سعید، (1371). روشهای تحلیلی در ارزیابی پایداری شیبهای طبیعی مؤسسۀ بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله، 476 ص. Barsch, D.1993, periglacial Geomorphology in the 21st century, Geomorphology, v: 7 (141 – 163) Clark, M. j. 1988. Advances in periglacial Geomorphology, john wiley & sons. V: 4.101-141. Clawes, A. and com fort, P. 1991. process and land form, 2ndedn. landon longmam. (154-176). Edward Derbyshire, 2001, Geological hazards in loess terrain, with particular reference to the loess regions of China , Earth-Science Reviews, Volume 54, Issues 1–3, June 2001, Pages 231-260 Evin, M.and Fabre, D. 1990. the Distribution of permafrost in Rock Glaciers of the southern ALPS (France). Geomorphology, v: 3 (57 – 71). Goudie, A. Anderson, M. Burt, t. lewin, j. Richards, k. whalley, B. worsley, p. 1990. Geomorphology Techniques. 2nd end. London: Hymam (106-159). Harris, c. Gallop, M. and coutand, j. p. 1993. physical modeling of Galiflvction and Frost creep. processes and land forms, v: 18 N: 5 (101-198). McBride, R.A., Anderson, J.B., Buynevich, I.V., Cleary, W., Fenster, M.S., FitzGerald, D.M., Harris, M.S., Hein, C.J., Klein, A.H.F. Liu, B. de Menezes, J.T. M. Pejrup, S.R. Riggs, A.D. Short, G.W. Stone, D.J. Wallace, P. Wang, 2013, Morphodynamics of Barrier Systems: A Synthesis, Reference Module in Earth Systems and Environmental Sciences, from Treatise on Geomorphology, Volume 10, 2013, Pages 166-244 Plater, A.J. Kirby, J.R., 2011, Sea-Level Change and Coastal Geomorphic Response, Reference Module in Earth Systems and Environmental Sciences, from Treatise on Estuarine and Coastal Science, Volume 3, 2011, Pages 39-72, Ritier, D. f. kochel, R. c. and miller, j. r. 1993. process Geomorphology. third edition. V: 7 (322-454). Selby, M. J and Hodder, A. p. w. 1993. Hillslape Materials and processes. 2nd end. new yprk oxford. (201-298). Sellby, M. J., 1985, Erths chamging surface oxford: 302. Short, A.D., Jackson, D.W.T., 2013, Beach Morphodynamics, Reference Module in Earth Systems and Environmental Sciences, from Treatise on Geomorphology, Volume 10, 2013, Pages 106-129 Theler,D., Reynard, E., Lambiel, C., Bardou, E., 2010, The contribution of geomorphological mapping to sediment transfer evaluation in small alpine catchments, Geomorphology, Volume 124, Issues 3–4, 15 December 2010, Pages 113-123. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ایلدرمی، علیرضا، (1381). تحلیلی بر مورفودینامیک و پایداری دامنههای شمالی الوند، رسالۀ دکتری، دانشگاه تبریز، 480 ص. ایلدرمی، علیرضا، (1378). پژوهشی در فرآیندهای فرسایشی و ممیزی مناطق آسیبپذیر حوضه قرهچای، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، 402 ص. امینیزاده، محمدرضا، (1377). بررسی پایداری شیبها و نحوۀ کنترل آنها در حوضۀ آبخیز سد جیرفت، رسالۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، 258ص. بیاتی خطیبی، مریم، (1379). بررسی نقش عوامل مورفودینامیک در ناپایداری دامنههای شمالی داغ از اهر تا مشکینشهر، رساله دکتری، دانشگاه تبریز، 270 ص. بیاتی، خطیبی مریم، (1386). تحلیل و بررسی عوامل توپوگرافی و دینامیک رودخانهای بر اندازۀ مخروطهای واریزهای مطالعۀ موردی دامنههای شمال غربی سبلان، پژوهشهای جغرافیایی (175-157)، ش34. سلیمانی، شهریار، (1378). رهنمودهایی در شناسایی حرکات تکنوتیکی فعال و جوان، مؤسسۀ بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله، 581 ص. عابدینی، موسی، (1387). بررسی نقش عوامل مؤثر در پیدایش و تکوین جریانات واریزهای ارتفاعات شمال غرب آذربایجان، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 74. کمکپناه، علی، منتظرالقائم، سعید، (1371). روشهای تحلیلی در ارزیابی پایداری شیبهای طبیعی مؤسسۀ بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله، 476 ص. Barsch, D.1993, periglacial Geomorphology in the 21st century, Geomorphology, v: 7 (141 – 163)
Clark, M. j. 1988. Advances in periglacial Geomorphology, john wiley & sons. V: 4.101-141.
Clawes, A. and com fort, P. 1991. process and land form, 2ndedn. landon longmam. (154-176).
Edward Derbyshire, 2001, Geological hazards in loess terrain, with particular reference to the loess regions of China , Earth-Science Reviews, Volume 54, Issues 1–3, June 2001, Pages 231-260 Evin, M.and Fabre, D. 1990. the Distribution of permafrost in Rock Glaciers of the southern ALPS (France). Geomorphology, v: 3 (57 – 71).
Goudie, A. Anderson, M. Burt, t. lewin, j. Richards, k. whalley, B. worsley, p. 1990. Geomorphology Techniques. 2nd end. London: Hymam (106-159).
Harris, c. Gallop, M. and coutand, j. p. 1993. physical modeling of Galiflvction and Frost creep. processes and land forms, v: 18 N: 5 (101-198).
McBride, R.A., Anderson, J.B., Buynevich, I.V., Cleary, W., Fenster, M.S., FitzGerald, D.M., Harris, M.S., Hein, C.J., Klein, A.H.F. Liu, B. de Menezes, J.T. M. Pejrup, S.R. Riggs, A.D. Short, G.W. Stone, D.J. Wallace, P. Wang, 2013, Morphodynamics of Barrier Systems: A Synthesis, Reference Module in Earth Systems and Environmental Sciences, from Treatise on Geomorphology, Volume 10, 2013, Pages 166-244
Plater, A.J. Kirby, J.R., 2011, Sea-Level Change and Coastal Geomorphic Response, Reference Module in Earth Systems and Environmental Sciences, from Treatise on Estuarine and Coastal Science, Volume 3, 2011, Pages 39-72,
Ritier, D. f. kochel, R. c. and miller, j. r. 1993. process Geomorphology. third edition. V: 7 (322-454).
Selby, M. J and Hodder, A. p. w. 1993. Hillslape Materials and processes. 2nd end. new yprk oxford. (201-298).
Sellby, M. J., 1985, Erths chamging surface oxford: 302.
Short, A.D., Jackson, D.W.T., 2013, Beach Morphodynamics, Reference Module in Earth Systems and Environmental Sciences, from Treatise on Geomorphology, Volume 10, 2013, Pages 106-129
Theler,D., Reynard, E., Lambiel, C., Bardou, E., 2010, The contribution of geomorphological mapping to sediment transfer evaluation in small alpine catchments, Geomorphology, Volume 124, Issues 3–4, 15 December 2010, Pages 113-123.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 829 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 514 |