پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شمارهها | 1,637 |
| تعداد مقالات | 13,304 |
| تعداد مشاهده مقاله | 29,859,229 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 11,940,717 |
ارزیابی زیست محیطی آلودگی فلزات سنگین در خاکهای اطراف کارخانۀ سیمان بهبهان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جغرافیا و برنامه ریزی محیطی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 7، دوره 27، شماره 3 - شماره پیاپی 63، آذر 1395، صفحه 87-106 اصل مقاله (856.83 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/gep.2017.97971 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| حمیدرضا پورخباز* 1؛ سعیده جوانمردی2؛ حسین یوسف نیا3؛ مسعود اسلامی3؛ سرور مکرونی3؛ حسین اقدر4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1استادیار دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2مربی دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3دانشجوی ارشد دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4دانش آموخته ارشددانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| انتشارات اتمسفری از تأسیسات صنعتی، یکی از منابع اصلی آلودگی محیط زیست است. یکی از صنایع ایجادکنندۀ آلودگی، ذرات کارخانۀ سیمان است. فلزات سنگین از جمله مهمترین عناصر منتشر در طول فرایند صنعت سیمان به شمار میآید. هدف از مطالعۀ حاضر تعیین میزان آلودگی و منبع اصلی فلزات سنگین در خاک محدودۀ کارخانۀ سیمان شهر بهبهان است. بدین منظور تعداد 61 نمونه خاک از اطراف این کارخانه جمعآوری شد. این نمونهها از عمق10-5 سانتیمتری تهیه و برای تعیین فلزات آلومینیوم، سرب، کادمیوم و نیکل با روش ICP آنالیز شدند. در نمونههای بررسیشده، میانگین غلظت عناصر آلومینیوم، سرب، کادمیوم و نیکل بهترتیب 26/83، 69/64، 29/75 و 64 (ppm) بود. ترتیب فراوانی میانگین غلظت عناصر سنگین عبارت بود از: Al>Cd>Pb>Ni. نتایج نشان داد که مقادیر فلزات بر اساس تغییر مسافت از کارخانۀ سیمان نوسان دارد؛ به طوری که میانگین غلظت اکثر فلزات با افزایش فاصله از کارخانه کاهش مییابد. برای بررسی روند پراکنش فلزات در این منطقه از شاخصهای غنیشدگی (EF)، زمین انباشتگی (Igeo) و بار آلودگی (PLI) استفاده شد. محاسبۀ شاخص غنیشدگی گویای آن است که همۀ عناصر در طبقۀ تهیشدگی یا حداقل غنیشدگی در کل مسافتها بودند؛ به طوری که مقادیر این شاخص برای فلزات، کمتر از 5/1 است. شاخص زمین انباشتگی برای نمونههای خاک نیز نشان میدهد که منطقه نسبت به کادمیوم در طبقۀ شدیداً آلوده و سرب در طبقۀ کمی آلوده قرار دارد. ضریب بار آلودگی برای همۀ مسافتها محاسبه شد و نشان از نداشتن آلودگی منطقه به فلزات سنگین در مقیاس زمینه است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژهها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| فلزات سنگین؛ ضریب غنیشدگی؛ شاخص زمین انباشتگی؛ آلودگی خاک؛ کارخانۀ سیمان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه امروزهآلودگیمحیطزیستازمسایلمهمیاستکهجوامعمختلفباآنروبهروهستند.گسترشروزافزونصنایع، توسعۀشهرها،افزایشبیرویۀجمعیتودخالتبشردرطبیعت،آلودگیمنابعآب،خاکوهوارابهدنبالداشته است (توانکار و شفقت، 1387).آلودگی خاک یکی از عوارض مهم بههمخوردن تعادل و توازن طبیعت است (Mico etal., 2006; Yalcin et al., 2007)، در این ارتباط، آلودگی فلزات سنگین خاکها بسیار گسترده بوده است و خطر انتقال این فلزات سمی و قابل دسترس به انسان، حیوانات و محصولات کشاورزی وجود دارد (Parizanganeh, et al., 2012). خطر بالقوۀ سلامت عمومی در خصوص فلزات سنگین به میزان جذب آنها بستگی دارد (Ogunbileje, et al., 2013). منابع طبیعی ورودفلزاتسنگین،فرسایشموادمادری خاکبودهوبنابراینبازمینشناسیمنطقهمرتبطاست.معدنکاری، صنایع مختلف از جمله صنعت سیمان، حملو نقلجادهای،سوزاندن پسماندوبهویژهاستفادهازکودهاوموادشیمیاییدر کشاورزیازمنابعانسانیبسیارمهمورودفلزاتسنگینبهخاکوآبدراکوسیستمهایسطحیهستند (Yalcin et al., 2007). در این میان، صنایع سیمان به صورت یکی از آلایندهترین صنایع موجود در این آلودگی جایگاه بهسزایی دارد. نتایج تحقیقات اخیر نشاندهندۀ اثرات زیست محیطی نامطلوب کارخانههای سیمان بر محیط اطراف است (Moslempour and Shahdadi, 2013). مهمترین اثر بد کارخانههای سیمان بر محیط اطراف، انتشار گرد و غبار (به همراه فلزات سنگین) و گازهای آلاینده است(2010Bilen,). در فرایند تولید سیمان شامل حرارتدهی، کلینگرسازی، خنککردن کلینگر و انبارکردن سیمان، غبار زیادی تولید میشود (RiahiSamani and Isazadeh, 2005) که از طریق باد، باران و غیره گسترش مییابد و روی گیاهان، حیوانات و خاک انباشته میشود و میتواند اثرات بسیار منفی بر سلامت انسان داشته باشد (چهرگانی، 1382،Al-Khashman, 2004). خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک از جمله pH، درصد ماسه ورس، مقدار کربنات کلسیم موجوددر خاک، مقدار مواد آلی، قابلیت تبادل کاتیونی (CEC)، نوع کانی رسی، درصدهای وزنی اکسیدهای سیلیسیوم، آلومینیوم و آهن تأثیر مشخصی در میزان جذب عناصر سنگین دارد (رفیعی و همکاران، 1390، Kabata-Pendias andPendias,2001). هر چنداینعناصربهطورطبیعی،غلظتکمیدر خاکموجود دارند،اماپراکنشجغرافیاییآنهاچهبه صورتطبیعیوچهازطریقفعالیتهایانسانی، مشکلاتومسایلیرادر بر خواهدداشت (میرزایی و همکاران، 1392). این فلزات میتوانند با روشهای مختلفی وارد زنجیرۀ غذایی شوند و بیماریهای جدّی و گاهی کشنده را سبب شوند (Sayadi and Rezaei, 2014)، به همین علت پایش آلودگیفلزات سنگینازاهمیتخاصیبرخورداراست (Ahiamadjie, et al., 2011). در واقع، تعیین فلزات در خاک، گرد و غبار، گیاهان و رسوبات در پایش زیست محیطی آلودگی بسیار اهمیت دارد (Kawai, et al., 2014). آنالیز عناصر سنگین در خاک، روش مطلوبی است که نه تنها آلودگی خاک بلکه کیفیت پیرامونی را که در خاک منعکس شده است، نشان میدهد (رفیعی و همکاران، 1390)؛ البته تحلیل زمانی و جغرافیایی در این خصوص به نتایج مطلوبتری میانجامد. اگونبیلج و همکاران (2013) با بررسی مقادیر 11 فلز سنگین در غبارات کارخانۀ سیمان دو منطقۀ جغرافیایی (نیجریه و آمریکا) به تأثیر فاکتورهای مختلف (خواص فیزیکوشیمیایی خاک، اقلیم، پوشش گیاهی و سنگ بستر) این دو منطقه بر غلظت فلزات تأکید داشتند. ارزیابی زیست محیطیفلزاتسنگین بااستفادهازشاخصهایمختلفیازجملهشاخصزمین انباشتگی، فاکتورغنیشدگی، درجۀآلودگی، فاکتورآلودگی و شاخص بارآلودگی انجاممیشود (عظیمزاده و خادمی، 1392). در این ارتباط به تحقیقات متعددی میتوان اشاره کرد؛ از جمله دلیجانیوهمکاران (1388)، شهبازی و همکاران (1391) و آدو و همکاران (2012) وضعیت آلودگی خاک مناطق مختلف را به فلزات سنگین با استفاده از شاخصهای فاکتور غنیشدگی، شاخص زمین انباشتگی و شاخص بار آلودگی ارزیابی کردند و نتیجه گرفتند که میزان غلظت این عناصر بر اساس فاصله و جهت از منبع آلودگی از یک الگوی پیچیده پیروی میکند. مسلمپور و شهدادی (2013) و وانگ (2013) با بررسی غلظت فلزات سنگین اطراف کارخانۀ سیمان ثابت کردند که با افزایش فاصله از کارخانه، افزایش جزئی در غلظت این فلزات مشاهده شد. بر این اساس هدف از انجام این تحقیق نیز بررسی غلظت عناصر سنگین کادمیوم، نیکل، سرب و آلومینیوم خاک در فواصل و جهات جغرافیایی مختلف از کارخانۀ سیمان بهبهان و تعیین درجۀ آلودگی آن از طریق بررسی شاخصهای زمینشناسی است.
مواد و روشها منطقۀ مطالعاتی شهرستان بهبهان با وسعتی معادل 3195 کیلومتر مربع در جنوب شرقی استان خوزستان واقع شده است. کارخانۀ سیمان بهبهان در شمال شرقی شهر بهبهان و در مختصات جغرافیایی 30 درجه و 39 دقیقۀ عرض شمالی و 50 درجه و 18 دقیقۀ طول شرقی قرار دارد. این کارخانه از سال 1357 فعالیت خود را شروع کرده و ظرفیت اسمی آن 2300 تن در روز است. مواد اولیۀ آن سنگ آهن، سنگ سیلیس، سنگ آهک و خاک رس و محصول تولیدی این شرکت، سیمان تیپ 2 و تیپ 5 است(شکل 1). این کارخانه جایگاه مهمی در وضعیت اقتصادی و اشتغالزایی منطقه دارد. بر اساس آمار ایستگاه هواشناسی بهبهان، میانگین بارش این منطقه 350 میلیمتر، میانگین دمای سالیانۀ آن 5/24 درجۀ سانتیگراد، اقلیم آن بر اساس روش دومارتن، نیمهخشک و جهات باد غالب، منطقۀ غربی و شمال غربی است. شکل (1): موقعیت منطقۀ مطالعاتی روش نمونهبرداری این تحقیق برای بررسی غلظت فلزات سنگین کادمیوم، نیکل، سرب و آلومینیوم در خاک منطقه تا شعاع 5 کیلومتری در بهار 1393 انجام شد. دلیل برداشت نمونهها در این فصل، میزان ناچیز بارندگی و تأثیرنداشتن آن بر توزیع فلزات سنگین خاک است. بدین منظور ابتدا با استفاده از تصایر ماهوارهای، نقشههای توپوگرافی و بازدید از بخشهای مختلف منطقۀ مطالعه، نقاط نمونهبرداری، مشخص و مختصات با دستگاه GPS ثبت شد. برای بررسیهای زیست محیطی مطلوب منطقۀ مطالعه، ایستگاههای نمونهبرداری به طریقی انتخاب شدند که کلّ پیرامون کارخانۀ سیمان را پوشش دهند. برای این کار، نمونهبرداری به صورت سیستماتیک تصادفی با مرکز قرارگرفتن کارخانۀ سیمان انجام گرفت. در این راستا، دایرههایی با مرکز متحد شعاعی (ایستگاهها) در فاصلههای 500، 1000، 2000، 3000، 4000 و 5000 متری به تعداد 6 ایستگاه در اطراف کارخانه در جهات شرقی، جنوبی و غربی در نظر گرفته و در هر ایستگاه 9 نمونه به صورت ترکیبی برداشت شد. با توجه به پوشش گیاهی اندک منطقه در فصل نمونهبرداری و امکان تأثیر آن بر توزیع عناصر سنگین خاک، سعی شد نمونهها از مناطقی که پوشش گیاهی ندارند، جمعآوری شود تا تأثیر گیاهان بر میزان غلظت عناصر خاک به حداقل برسد. البته برای بهدستآوردن غلظت زمینه، تعداد 7 نمونۀ خاک شاهد به طور تصادفی در جهات غرب و شمال غربی در نقاطی که در تأثیر کارخانۀ سیمان قرار نداشتند، انتخاب شدند (شهبازی، 1390، شهبازی و همکاران، 1391)؛ در واقع این نمونهها در خلاف جهت باد غالب جمعآوری شدند. شایان ذکر است نمونهبرداری از خاک منطقه فقط یک بار صورت گرفت و در مراحل مختلف آن، اصول کنترل کیفی و تضمین کیفیت نمونهبرداری رعایت شد. نمونههای خاک به وسیلۀ بیلچۀ استیل از عمق 10-5 سانتیمتری خاک برداشت و بعد از حذف سنگهای بزرگ و سایر مواد خارجی در کیسههای پلاستیکی قرار داده شدند (Addo et al., 2012; Moslempour and Shahdadi, 2013).
آمادهسازی و آنالیز نمونهها نمونههای خاک بعد از انتقال به آزمایشگاه به مدت سه روز متوالی در دمای آزمایشگاه خشک شد، پس از آن خاک کاملاً خرد و از الک 10 مش (mm 2>) عبور داده شد تا هیچگونه ناخالصی نداشته باشد و سپس به وسیلۀ چکشهای چوبی تا حد 200 مش (μm63>) پودر شد(Addo et al., 2012;Shakeriet al, 2014) . بعد از آن 2 گرم از نمونۀ غربالشده بهدقت وزن شد و با هضم چهار اسیدی شامل 10 میلیلیتر HF، 5 میلیلیترHClO4، 5/2 میلیلیتر HClو 5/2 میلیلیتر HNO3 هضم گردید. پس از عبور آنها از کاغذ صافی واتمن 42 محتویات ارلن به بالن ژوژۀ 50 میلیلیتری منتقل و با آب مقطر به حجم رسانده شد. در نهایت غلظت فلزات سنگین نمونههای مربوط با دستگاه ICP ساخت فرانسه مدل (Jobilywan) تعیین گردید (Carter, 1993). تحلیلهای آماری دادهها با نرمافزار SPSS انجام شد. مقداری از نمونههابرای تعیین بافت خاک، درصد مواد آلی خاک، EC و pH در نظر گرفته شد. pHخاک با روش استاندارد EPASW-846-METOD9045، EC نمونهها از طریق عصارهگیری نسبت 1 به 5 خاک به آب و درصد مواد آلی خاک به روش تیتراسیون و بر اساس اکسیداسیون مواد آلی با K2Cr2O7 مشخص شد (گراوند و همکاران، 1391،Omar et al, 2006 ).
نتایج و بحث بررسی مقادیر پارامترهای شیمیایی خاک تحرک عناصر در خاک تا حد زیادی به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بستگی دارد. در این میان pH و مادۀ آلی خاک میتوانند تحرک فلزات را تغییر دهند (مر و همکاران، 1391)؛ به طوری که مقدارنسبتاً بالای آنها تحرک فلزات را محدود میکنند (Kapusta et al., 2011). بر اساس میانگین مقدارpH 45/8 (73/8-24/8)، منطقۀ مطالعهشده قلیایی و میانگین مقدار EC اندازهگیریشده کمتر از ds/m 4 بود که نشان میدهد خاک منطقه بر اساس طبقهبندی نهگانۀ علوم خاک آمریکا (1987) در ردۀ خاکهای معمولی و غیر شور قرار میگیرد (غازان شاهی، 1385). بر این اساس انتظار میرود که تحرک فلزات محدود شود (مر و همکاران، 1391). همچنین با توجه به شکل 2 تغییرات میزان مواد آلی خاک منطقۀ مطالعاتی نسبتاً کم و درصد میزان این مواد در خاک باغهای جنوبی و داخل کارخانه (حاشیۀ منطقۀ مطالعاتی) بالاتر است. در ضمن، مطالعه نشان داد که بافت خاک از نوع رسی با درصد تغییرات کم در کل منطقۀ مطالعاتی (شکل 3) و بالاترین درصد تغییر میزان رس در شمال و جنوب حاشیۀ منطقه است. رس در مقادیر بالا به دلیل بار منفی و همچنین نفوذ و حرکت کمتر آب در آن در نگهداری و تحرکنداشتن فلزات سنگین نقش بیشتری دارد. بنابراین میزان بالای رس، جایگاه مشابهی در تحرک فلزات سنگین خاک منطقه نشان میدهد. به طور کلی نبودن تغییرات چشمگیر در مقادیر این پارامترها تأثیر چندانی در غلظت فلزات سنگین خاک نخواهد داشت. برای اثبات این موضوع در نهایت همبستگی این پارامترها با غلظت فلزات خاک بررسی شد.
غلظت فلزات سنگین در نمونههای خاک غلظت فلزات سنگین در نمونههای خاک اطراف کارخانۀ سیمان بهبهان اندازهگیری شد. توصیف آماری آنها شامل میانگین، انحراف معیار، بیشینه و کمینه، میانگین منطقه، میانگین جهانی شیل و WHO(گراوند و همکاران، 1391، Kabata-Pendias andPendias, 2001) در خاکهای محدودۀ کارخانۀ سیمان به نسبت فواصل مختلف در جدول 1 آورده شده است. بیشترین مقدار میانگین فلز، برای کادمیوم (ppm 29/75) و آلومینیوم (ppm 26/83) و کمترین آن، برای نیکل (ppm 64) و سرب (ppm 69/64) ثبت شد. مقدار بحرانی نیکل در خاک را بسیاری از محققان در دامنۀ ppm 50-2 تخمین زدهاند (Bergman, 1992; Güne et al., 2004). بر اساس مطالعۀ حاضر، میانگین عنصر نیکل (ppm 64) نشان میدهد که آلودگی این عنصر در حد بحرانی است. پژوهش مسلمپور و شهدادی (2013) در ارزیابی آلودگی فلزات خاک اطراف کارخانۀ سیمان خاش نیز این نتیجه را تأیید میکند. در هر صورت، غلظت فلزات سنگین در نمونههای خاک منطقه از این روند پیروی میکند: Al>Cd>Pb>Ni. مقایسۀ نتایج با محدودۀ استاندارد جهانی شیل نشان میدهد که غلظت فلزات سنگین در منطقۀ مطالعه بالاتر از حد استاندارد است. برای ارزیابی تأثیر کارخانۀ سیمان بر اطراف، مسافتهای شعاعی با مرکز قرارگرفتن کارخانه در نظر گرفته شد. همانطور که مشاهده میشود مقدار میانگین غلظت عناصر با افزایش فاصله از کارخانۀ سیمان از یک فرایند کاهشی پیروی میکند. دادهها نشان میدهد که بالاترین مقدار اکثر فلزات در نزدیک کارخانه اتفاق افتاده است (جدول 1 و شکل 4)؛ به عنوان مثال، بالاترین مقدار نیکل و کادمیوم در شعاع 500 متری مشاهده میشود. بنابراین کارخانۀ سیمان میتواند عامل اصلی در این الگوی پراکنش فلزات باشد. این نتایج، مشابه یافتههای ال-خشمان (2004)، آهیاماجی و همکاران (2011) و ال- اوود و همکاران (2011) است. در هر صورت، کمترین دامنۀ تغییرات را با توجه به عامل مسافت، عنصر سرب دارد که این به دلایل انسانی و طبیعی در منطقه از جمله کاربری زمین، مصرف کود کشاورزی، ترافیک و فرسایش لاستیک ماشینهای حمل سیمان و وسایل نقلیۀ دیگر، نوع خاک، pH و CEC خاک است (Mandal andVoutchkov, 2011). در این میان pH و مادۀ آلی خاک میتواند تحرک فلزات را تغییر دهد (مر و همکاران، 1391Addo et al., 2012; Sayadi andRezaei, 2014; )؛ به طوری که میزان نسبتاً بالای آنها تحرک فلزات را محدود میکند (Kapusta et al.,2011). در این ارتباط نتایج این تحقیق با مطالعات شوماخر و همکاران (2002) و آدو و همکاران (2012) مطابقت دارد.
جدول (1): غلظت فلزات سنگین در ایستگاههای اطراف کارخانۀ سیمان (ppm)
a Kabata-Pendias and Mukherjee, 2007 b Kelepertsis, 2001
شکل (4): پهنهبندی غلظت فلزات سنگین در خاک اطراف کارخانۀ سیمان بهبهان
برای ارزیابی تأثیر کارخانۀ سیمان بر غلظت فلزات سنگین خاک منطقه علاوه بر مسافتهای شعاعی، جهتهای جغرافیایی مختلف نیز در نظر گرفته شد (جدول 2). تحلیل مکانی تغییرات غلظت فلزات سنگین در جهتهای جغرافیایی نشان از تفاوت چشمگیری در مقادیر نیست. این نتیجه بیانگر نبودن ارتباط بین جهت باد غالب و الگوی پراکنش فلزات سنگین است که دلیل آن سرعت و درصد فراوانی پایین بادهای غالب منطقه است و مسلمپور و شهدادی (2013) نیز در تحقیقات مشابه به این نتیجه رسیدند. جدول (2): غلظت فلزات سنگین در جهات مختلف جغرافیایی اطراف کارخانۀ سیمان (ppm)
برای ارزیابی میزان آلودگی منطقۀ مطالعاتی، مقایسه با سایر پژوهشها انجام شد که نتایج در جدول 3 آورده شده است. بر اساس این، مقدار آلومینیوم و کادمیوم در منطقۀ مطالعاتی نسبت به سایر مناطق جغرافیایی بهترتیب کمتر و بیشتر است، اما میزان عناصر سنگین سرب و نیکل نسبت به مقادیر استاندارد که برای خاکهای غیر آلوده و معیارهای اروپا در نظر گرفته شده، بهترتیب کمتر و بیشتر است. جدول (3): مقایسۀ میانگین غلظت برخی فلزات سنگین (ppm) در خاکهای اطراف کارخانۀ سیمان مناطق مختلف جغرافیایی
بررسی روابط همبستگی پارامترهای شیمیایی خاک با فلزات سنگین پارامترهای آماری پایه برای تفسیر رفتارهای محیطی فلزات سنگین در خاکهای منطقۀ مطالعهشده محاسبه شد. اطلاع از پارامترها و ویژگیهای آماری دادهها شامل میانگین، انحراف معیار و بهخصوص انحراف از حالت نرمال، نخستین مرحله برای شناسایی طبیعت دادهها است (مؤمنی، 1388، بیهمتا و زارع، 1390، شایستهفر و رضایی، 1392). جدول 1 توصیف آماری غلظت فلزات سنگین را در خاکهای محدودۀ کارخانۀ سیمان نشان میدهد. برای بررسی توزیع و تست نرمالبودن دادهها در سطح اطمینان 95 درصد، از آزمون کلموگروف - اسمیرنوف استفاده شد. شکل 5 هیستوگرام فلزات سنگین کادمیوم، نیکل، سرب و آلومینیوم را بر اساس فاصله نشان میدهد. هیستوگرامها نشاندهندۀ نرمالبودن دادههاست و از چولگی خاصی پیروی نمیکند. پس از اطمینان از نرمالبودن توزیع دادهها به منظور تعیین ضرایب همبستگی (r) پیرسون دادهها از نرمافزار آماری SPSS 22، استفاده شد (Acosta et al., 2009). مقادیر ضریب همبستگی در جدول 4 آمده است. بر خلاف انتظار، پارامترهای EC و pH (به جز یک مورد)، هیچگونه همبستگی آشکاری با عناصر مورد بررسی نشان ندادند که تحقیقات گراوند و همکاران (1391) آن را تأیید میکند. این موضوع میتواند از تغییرات کم این پارامترها در ناحیۀ مطالعهشده ناشی باشد (Qishlaqi et al., 2009). بر اساس دادههای جدول 4، کادمیوم با آلومینیوم، رابطۀ معنیدار مثبت (01/0>p، 636/0=r) و نیکل با آلومینیوم (01/0>p، 617/0=r)، کادمیوم (01/0>p، 385/0=r) و با سرب (01/0>p، 420/0=r) نیز رابطۀ معنیدار مثبت نشان میدهد. دراینمطالعه،سربباهیچیکازعناصروپارامترهایخاکرابطۀ معنیدارینشاننداد.
شکل (5): هیستوگرام عناصر سنگین در منطقۀ مطالعاتی جدول (4): ماتریس مقادیر همبستگی (r) پارامترهای شیمیایی و فلزات سنگین نمونههای خاک
**همبستگی معنیدار در سطح 01/0 *همبستگی معنیدار در سطح 05/0
ارزیابی زیست محیطی آلودگی فلزات سنگین درخاکهای منطقه برایتعیینمیزانآلودگیخاکبهفلزاتسنگینبایدمیزانغلظتعناصردرمنطقۀمطالعهبااستانداردملییاجهانیشناختهشده،مقایسهشود. درکشورمابه دلیلوجودنداشتناستانداردخاصیبرایدرجۀآلودگیخاکازاستانداردهایموجوددرکشورهای دیگرویااستانداردهایجهانیاستفاده میشود. مقایسۀ نتایج حاصل با استانداردهای موجود نشاندهندۀ تفاوت چشمگیر میزان غلظت عناصر سنگین منطقۀ مطالعهشده با میانگین جهانی شیل است. البته مقدار آلومینیوم موجود از این استاندارد کمتر است. از آنجا که مقدار آلومینیوم به طور طبیعی در پوستۀ زمین فراوان است، بنابراین بالاتربودن میزان این عنصر در میانگین شیل نسبت به سایر عناصر، عادی است. مقدار نیکل با سازمان بهداشت جهانی (Abdolhossein et al., 2012) اختلاف زیادی ندارد، اما میانگین غلظت سرب و کادمیوم اختلاف معنیداری با استاندارد جهانی بهداشت دارند (جدول 1 و شکل 6).
شکل (6): مقایسۀ میانگین غلظت فلزات سنگین منطقه با میانگین جهانی شیل خاک به عنوان جاذب اصلی فلزات موجود در هواویزها است و تعیین غلظت فلزات در خاک میتواند فراوانی آنها را به دلیل دگرگونیهای طبیعی و فعالیتهای انسانی مشخص کند (Frink, 1996). برایتعیینمیزانآلایندگیخاکبهفلزاتسنگیندر یکمنطقه،بایدغلظتعناصردرآنمنطقهبایک استانداردشناختهشدهمقایسهشود که در مطالب قبل به آن اشاره شد. البته بهتریننوعمقایسه، مقایسهبااستانداردهایموجودبرایهمانمنطقهاست؛ زیراشرایطزمینشناسیواقلیمیگوناگوندرنقاطمختلف دنیا،غلظتهایمتفاوتیراایجادمیکنند (شفیعی و همکاران، 1392). یکی از آنها استاندارد جهانی شیل است (شهبازی و همکاران، 1391). در مطالعات زیست محیطی بهویژه زمانی که توزیع زمینشناسی عناصر در محیط، حاصل ترکیبی از عوامل انسانزاد و طبیعی است، باید تغییرات با استفاده از شاخصهای آلودگی ارزیابی شود. بنابراین در این تحقیق به منظور ارزیابی آلودگی و کیفیت زیست محیطی خاک منطقه، پارامترهای مختلف ژئوشیمیایی خاک ازجمله فاکتورغنیشدگی، شاخصزمینانباشتگی و ضریب بار آلودگی محاسبه شدند (Luet al., 2009).
شاخصهای ارزیابی آلودگی خاک فاکتور غنیشدگی (EF)[1] یکی از روشهای متداول برای تعیین منشأ آلایندهها (Zhang et al., 2007) و ارزیابی اثرات عوامل انسانزاد بر خاکها، محاسبۀ فاکتور غنیشدگی بههنجارشده برای غلظتهای بالاتر از حد زمینۀ فلزات است (شفیعی و همکاران، 1392). این فاکتور به دلیل فرمول جهانی خود، ابزار سادهای برای ارزیابی درجۀ غنیشدگی و مقایسۀ آلودگی محیطهای مختلف به شمار میرود. پژوهشگران مختلفی عناصر مرجع متفاوتی را مانند آلومینیوم، آهن، اسکاندیوم، کبالت و تیتانیوم برای تعیین مقدار فاکتور غنیشدگی، استفاده کردهاند که این عناصر، تأثیری در نمونههای آزمایششده ندارند (شهبازی و همکاران، 1391، شایستهفر و همکاران، 1392، Abrahim et al., 2008). در این پژوهش عنصر آلومینیوم به عنوان عنصر مرجع انتخاب شده است. بر اساس این فاکتور میتوان مقدار عناصر را نسبت به مقدار طبیعی خود سنجید. برای محاسبۀ فاکتور غنیشدگی عناصر سنگین در خاکهای منطقۀ مطالعه از رابطۀ ذیل استفاده شد. (1) در این رابطه، EF، ضریب غنیشدگی، در صورت کسر: Cm، غلظت فلز در محیط بررسیشده (خاک)، Cn غلظت فلز مبنا (Al) در محیط بررسیشده و در مخرج کسر: Cm، غلظت همان فلز در یک محیط مبنا (پوستۀ زمین) یا نمونۀ زمینه و Cn، غلظت فلز مبنا (Al) در محیط مبنا است. معمولاً Al به عنوان فلز مبنا شناخته میشود که تأثیر همبیشی و ناسازگار با فلزات بررسیشده ندارد (Teng and Huang,2002;Lu et al., 2003). میانگین Al به عنوان فلز مبنا در پوستۀ زمین برابر با ppm 82000 (2/8 درصد) در نظر گرفته میشود (Bowen, 1979). عنصر نمونۀ زمینه از مقایسۀ خاکهای منطقه با خاکهای محلی که عوامل انسانزاد روی آن تاثیرگذار نبودهاند با روشهای آماری در منطقۀ مطالعاتی به دست آمده است. مقادیر EF بین 5/0 تا 5/1 نشاندهندۀ منشأ مواد پوستهای و فرایندهای طبیعی و مقادیر بالاتر از 5/1 نشاندهندۀ منشأ انسانی است(Zhang and Liu, 2002; Feng etal., 2004; Addo et al., 2012) . اما بر اساس نظر هرناندز و همکاران (2003)، مقادیر فاکتور غنیشدگی بین 5/0 تا 2، زمینزاد و مقادیر بیش از 2، تأثیر فعالیتهای انسانزاد است (Hernandez et al.,2003). در هر صورت بر اساس فاکتور غنیشدگی پنج ردۀ آلودگی مطابق جدول 5 وجود دارد.
جدول (5): طبقهبندی فاکتور غنیشدگی
منبع: Loska et al., 2003
مقادیر غنیشدگی فلزات مختلف بر اساس رابطۀ ۱ برای هر نمونۀ خاک در منطقۀ منظور محاسبه شد (جدول 6). جدول (6): مقادیر فاکتور غنیشدگی برای فلزات سنگین در مسافتهای مختلف از کارخانۀ سیمان
a: میانگین زمینه منطقه :b میانگین جهانی شیل
نتایج حاصل از محاسبۀ فاکتور غنیشدگی برای میانگین فلزات سنگین (بر اساس جدول 6) نشان میدهد که بر اساس میانگین شیل جهانی در همۀ ایستگاهها، عنصر نیکل با غنیشدگی حداقل و عنصر سرب با غنیشدگی متوسط است. کادمیوم تنها عنصری است که غنیشدگی بینهایت شدید (EF>40)در کل مسافتها دارد. بنابراین این عناصر، منشأ انسانی دارند و آلوده محسوب میشوند. نتایج تحقیقات اکبری و همکاران (1391) و اگونبیلج و همکاران (2013) مشابه تحقیق حاضر، گویای بالابودن میزان سرب در خاک اطراف کارخانۀ سیمان بهبهان است که عامل اصلی آن را این کارخانه و تردد وسایل نقلیه دانستهاند. ترتیب میانگین فاکتور غنیشدگی برای این عناصر بر اساس مقدار شیل میانگین به صورت Cd>Pb>Ni است. اما عناصر کادمیوم، نیکل و سرب بر حسب میانگین زمینه در همۀ مسافتها، حداقل غنیشدگی را دارند و دارای منشأ طبیعی هستند و آلوده محسوب نمیشوند. تحقیقات گراوند و همکاران (1391) و مسلمپور و شهدادی (2013) نیز این موضوع را تأیید میکند. تفاوتهای مقادیرEF ممکن است ناشی از تفاوت در میزان ورود هر فلز به خاک و یا تفاوت در نرخ زدایش هر فلز از خاک باشد (Akoto et al., 2008).
شاخص زمین انباشتگی (Igeo)[2] به منظور تعیین شدت آلودگی، میتوان از شاخص زمین انباشتگی که مولر(1969)آن را پیشنهاد داده است، استفاده کرد. این شاخص ازرابطۀ ذیلمحاسبهمیشود. (2) جدول (7): مقادیر شاخص زمین انباشتگی در آلودگی خاک
منبع: Odewande and Abimbola, 2008 با استفاده از رابطۀ 2، سطح آلودگی نمونههای خاک مطالعهشده، محاسبه و نتایج حاصل در جدول 8 ارائه شد. جدول (8): نتایج آلودگی خاک منطقه بر اساس شاخص زمین انباشتگی در فواصل مختلف از کارخانۀ سیمان
مقایسۀ جداول 7 و 8 نشان میدهد که منطقۀ مطالعه برای آلومینیوم و نیکل (به استثنای فاصلۀ 500 متر) در کل مسافتها غیر آلوده است. سرب نیز در تمام فواصل، آلودگی کمی را نشان میدهد. کادمیوم بار دیگر بر اساس طبقهبندی این شاخص در کل مسافتها از کارخانۀ سیمان، تنها فلز شدیداً آلوده محسوب میشود. مطالعات رفیعی و همکاران (1390)، شایستهفر و رضایی (1392) وآدو و همکاران (2012) این نتایج را تأیید میکند.
ارزیابی ضریب بار آلودگی (PLI)[3] برای بیان وضعیت آلودگی هر ایستگاه نمونهبرداری به فلزات سنگین، از روش شاخص بار آلودگی به صورت ذیل استفاده میشود (Satyanarayana et al.,1994). (3) در این رابطه، nتعداد فلزات مطالعهشده (چهار فلز در این مطالعه) و CF فاکتور آلودگی برای میانگین غلظت فلزات بررسیشده به صورت رابطۀ 4 است. (4) در این رابطه،Cmetalمیانگین غلظت فلز در خاک آلوده وCbackgroundمیانگین غلظت همان فلز در خاک مرجع (مقادیر زمینه و میانگین شیل) است. اگرPLI یک یا نزدیک به یک باشد، نشان میدهد که غلظت فلزات سنگین نزدیک به غلظت زمینه و اگر بیش از یک باشد مشخص میکند که خاک، آلوده است (شایستهفر و همکاران، 1392). فاکتور آلودگی و ضریب بار آلودگی برای میانگین غلظت فلزات نمونههای خاک منطقه در هر ایستگاه نسبت به مقدار زمینه و میانگین جهانی شیل محاسبه شد که نتایج آن در جدول 9 و شکل 7 آمده است.
جدول (9): مقادیر فاکتور آلودگی و ضریب بار آلودگی فلزات سنگین در مسافتهای مختلف از کارخانۀ سیمان
a: میانگین منطقه b: میانگین جهانی شیل شکل (7): پهنهبندی ضریب بار آلودگی (PLI) در خاک اطراف کارخانۀ سیمان بهبهان
نتایج شاخص ضریب آلودگی نشان میدهد که منطقۀ مطالعهشده بر اساس میانگین شیل جهانی، از نظر مقادیر سرب و کادمیوم، آلودگی بالا اما از نظر میزان نیکل درجۀ آلودگی متوسطی دارد. اما بر اساس میانگین منطقه، عناصر مذکور در طبقۀ آلودگی کم و متوسط قرار دارند. میزان ضریب بار آلودگی بر اساس میانگین منطقه نشانۀ آلودگینداشتن منطقه و بر اساس شیل جهانی بهشدت آلوده است.
نتیجهگیری مطالعۀ حاضر نشان داد که غلظت فلزات سنگین خاکهای زیر سطحی میتواند به صورت ابزار ژئوشیمیایی قدرتمندی برای پایش اثرات فعالیتهای انسانی به کار گرفته شود. در این پژوهش، میزان غلظت فلزات سنگین کادمیوم، نیکل، سرب و آلومینیوم در خاکهای اطراف محدودۀ کارخانۀ سیمان بهبهان با مطالعات آماری و شاخصهای آلودگی خاک ارزیابی شد. پراکنش غلظت فلزات خاک در منطقۀ مطالعهشده مشخص کرد که کارخانۀ سیمان همراه با فعالیتهای کشاورزی و انتشارات ترافیکی، دلیل اصلی آلودگی فلزات است، چنان که بالاترین غلظتهای فلزات نزدیک به کارخانۀ سیمان یافت شدند. برای درک پیچیدگی پراکنش آلایندهها، سه مدل ریاضی، فاکتور غنیشدگی، شاخص زمین انباشتگی و شاخص بار آلودگی به کار گرفته شدند تا پویایی پراکنش را بر حسب غنیشدگی، آلودگی و وضعیت کلی آلودگی ایستگاههای نمونهبرداری تشریح کنند. فاکتور EF محاسبهشده برای فلزات سنگین نشان داد که دامنۀ غنیشدگی از تهیشدگی تا بینهایت شدید متغیر است؛ به طوری که عنصر نیکل حداقل و کادمیوم حداکثر غنیشدگی را بر اساس میانگین شیل جهانی به خود اختصاص دادند. بنابراین این عناصر، منشأ انسانی داشتند. البته بر اساس میانگین زمینه، حداقل غنیشدگی در همۀ مسافتها دیده میشود و منشأ فلزات طبیعی است. نتایج حاصل از محاسبۀ شاخص زمین انباشتگی نشان داد که اکثر نقاط نمونهبرداری برای همه فلزات سنگین به استثنای سرب و کادمیوم غیر آلوده هستند. میانگین این شاخص در خاک مطالعهشده مشخص میکند که منطقه از نظر سرب، کمی آلوده اما از لحاظ کادمیوم شدیداً آلوده است. کادمیوم اساساً از طریق ذوب و تصفیۀ سنگ معدن، سوختهای فسیلی و سایر فرایندهای کارخانۀ سیمان با گرد و غبار وارد اتمسفر میشود. خوشبختانه، نتایج نشان میدهد که منطقۀ مطالعاتی در خطر جدّی نیست و به نظر میرسد کارخانۀ سیمان همراه با فعالیتهای کشاورزی و انتشارات ناشی از ترافیک وسایل نقلیه دلیل اصلی آلودگی برخی فلزات سنگین است؛ به طوری که بالاترین غلظت فلزات نیز در نزدیک کارخانه یافت شده است. برایتعیینمیزانآلایندگیخاکبهفلزاتسنگیندر یکمنطقه،بایدغلظتعناصردرآنمنطقهبایک استانداردشناختهشدهمقایسهشود. البته بهتریننوعمقایسه، مقایسهبااستانداردهایموجودبرایهمانمنطقهاست؛ زیراشرایطزمینشناسیواقلیمیگوناگوندرنقاطمختلف دنیا،غلظتهایمتفاوتیراایجادمیکنند. بر این اساس، میزان بار آلودگی منطقه نشانۀ آلودگینداشتن منطقه بود. در هر صورت، نتایج حاضر باید مقادیر مرجع در مطالعات و ارزیابیهای آینده کارخانه باشند. توصیه میشود که کارخانجات سیمان به دور از نقاط مسکونی تأسیس شوند. قوانین زیست محیطی باید این کارخانجات را به استفاده از اقدامات احتیاطی و تکنولوژیهای جدید برای حفاظت محیط زیست از آلایندههای خطرناک وادار کنند.
تشکر و قدردانی این مقاله در قالب طرح پژوهشی با حمایت مالی معاونت آموزشی پژوهشی دانشگاه صنعتی خاتم الانبیای بهبهان اجرا شده است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
اکبری، عاطفه، عظیمزاده، حمیدرضا، برهان دیانی، سهراب، (1391)، بررسی شاخصهای آلودگی و زمین انباشت فلز سنگین سرب در خاک اطراف کارخانۀ سیمان بهبهان، اولین همایش ملی حفاظت و برنامهریزی محیط زیست. بیهمتا، محمدرضا، زارع چاهوکی، محمدعلی، (1390)، اصول آمار در علوم منابع طبیعی، جلد اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
چهرگانی، حسین، (1382)، مهندسی محیط زیست در صنعت سیمان، قم، انتشارات نشر حاذق. دلیجانی، فرهاد، کاظمی، غزل، پروین نیا، محمد و خاکشور، مهدی، (1388)، غنیشدگی و توزیع فلزات سنگین در خاکهای منطقۀ ویژۀ اقتصادی پارس جنوبی (عسلویه)،هشتمینکنگرهبینالمللیمهندسیعمران، 23-21 اردیبهشت،دانشگاهشیراز،شیراز،ایران،8-1. رفیعی، بهروز، آلیانی، فرهاد و فرشباف، معصومه، (1390)، بررسی آلودگی فلزات سنگین در خاکهای اطراف کارخانۀ سیمان و ذوب فلزات جنوب شرق تهران و ارتباط آن با ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک، مجله یافتههای نوین زمینشناسی کاربردی، 9، 37-30. شایستهفر، محمدرضا، رضایی، علی، (1392)، بررسی رفتارهای زیست محیطی و مطالعۀ توزیع عناصر سنگین در خاکهای محدودۀ معدن مس سرچشمه کرمان، مجله مهندسی معدن، 8 (18)، 21-13. شفیعی، نجمه، شیرانی، حسین و اسفندیارپور بروجنی، عیسی، (1392)، غنیشدگی آرسنیک و سلنیم در خاکهای اطراف معدن مس سرچشمه، مجله مدیریت خاک، 2، 11-1. شهبازی، علی، (1390)، ارزیابی اثر فعالیتهای کشاورزی بر تجمع فلزات سنگین در برخی از خاکهای کشاورزی استان همدان، پایان نامه کارشناسی ارشد محیط زیست، دانشگاه صنعتی اصفهان، گروه محیط زیست. شهبازی، علی، سفیانیان، علیرضا، میرغفاری نورالله و عین قلایی، محمدرضا، (1391)، بررسیآلودگیفلزاتسنگینخاکبااستفادهازشاخصهایفاکتورآلودگی، زمین انباشتگیوشاخصجامعفاکتورآلودگی (مطالعهموردی: شهرستاننهاوند)، محیطزیستوتوسعه، 3(5)، 38-31. عظیمزاده، بهروز و خادمی، حسین، (1392)، تخمین غلظت زمینه برای ارزیابی آلودگی برخی فلزات سنگین در خاکهای سطحی بخشی از استان مازندران، نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، 27 (3)، 559-548. غازانشاهی،جواد،(1385)،آنالیزخاکوگیاه،انتشاراتآییژ،تهران، 272 صفحه. گراوند، مجتبی، قاسمی، حبیبالله و حافظی مقدس، ناصر، (1391)، ارزیابی ژئوشیمیایی و زیست محیطی فلزات سنگین در خاک های حاصل از شیستهای گرگان، مجله علوم زمین، 86، 46-35. مر، فرید، کارگر، ساره و راستمنش، فاطمه، (1391)، غلظت فلزات سنگین در خاکهای آلودهشده در اثر فعالیت کارخانۀ ذوب روی در جزیرۀ قشم، مجله زمینشناسی کاربردی پیشرفته، شماره 6، 10-1. مؤمنی، منصور، (1388)، تجزیه و تحلیل آماری با SPSS، تهران، انتشارات کتاب نو. میرزایی،روحالله، اسماعیلیساری،عباس،قربانی، هادی،حافظیمقدس،ناصر،همامی، محمودرضا ورضایی، حمیدرضا، (1392)،پیشبینیتوزیعمکانیکادمیوم،آرسنیک،کرومومسدر خاکسطحیاستانگلستان،مجله پژوهشهایمحیطزیست،4 (7)،35 -4. Abrahim, G. M. S., R. J. Parker. (2008). Assessment of heavy metal enrichment factors and the degree of contamination in marine sediments from Tamaki Estuary, Auckland, New Zealand, Estuar. Coast. Shelf Sci., 136 227–238 Acosta, J. A., A. Fazand, and S. M. Mrtinez. (2009). Identification of heavy metal sources by multivariable analysis in a typical Mediterranean city (SESpain), Environ Monit Assess, DOI 10.1007/s10661-1194-0. Addo M. A., E. O. Darko, C. Gordon, B. J. B. Nyarko, J. K. Gbadago, E. Nyarko, H. A. Affum, and B. O. Botwe. (2012). Evaluation of Heavy Metals Contamination of Soil and Vegetation in the Vicinity of a Cement Factory in the Volta Region, Ghana, International Journal of Science and Technology, 2 (1): 40-50. Ahiamadjie, H., A. Tandoh, J.B. Gyampo, O. Nyarku, M. Mumuni, I. I. Agyemang, O. Ackah, M. Otoo, and S.B. Dampare. (2011). Determination of the elemental contents in soils around Diamond Cement Factory, Aflao. Res. J. Environ. and Earth Sci., 3(1): 46-50. Akoto, O., J. H. Ephraim, and G. Darko. (2008). Heavy metal in surface soils in the vicinity of abundant railway servicing workshop in Kumasi, Ghana. Int. J. Environmental research, 2 (4): 359-364 Al-Khashman, O. A. (2004). Heavy metal distribution in dust, street dust and soil from the work place in Karak Industrial Estate, Jordan. Atmospheric Environmental, 38. Al-Khashman, O. A., R. A. Shawabkeh. (2006(. Metal distribution in soilsaround the cement factory in Southern Jordan. Environmental Pollution, 140, 387-394. Al-Oud, S. S., M. E. A. Nadeem, and B. H. Al-Shbel. (2011). Distribution of Heavy Metals in Soils and Plants around a Cement Factory in Riyadh City, Central of Saudi Arabia. America-Eurasian J. Agric. And Environ. Sci, 11 (2): 183-191. Bergman, W. (1992). Nutritional Disorders of Plants, Development, Visual and Analytical Diagnosis; Gustav Fisher Verlag Jena, Stuttgart, New York. Bhuiyana, M. A. H., L. Parvez, M.A. Islam, S. B. Dampare, and S. Suzukia. (2010). Heavy metal pollution of coal mine-affected agricultural soils in the northern part of Bangladesh, Journal of Hazardous Materials, 173: 384–392 Bilen, S. (2010). Effect of cement dust pollution on microbial properties and enzyme activities in cultivated and no-till soils. African Journal of Microbiology Research, 4 (22): 2418-2425. Bowen, H. J. M. (1979). Environmental Chemistry of the Elements, Academic Press, New York, 1979. (In: Bradli, H. B., (2005), Heavy Metals in the Environment, Elsevier Ltd, Vol, 6. Carter, M. R. (ED). (1993). Soil sampling and method of analysis, Canadian Society of Soil Science, Lewis Publishers. Eby, G. N. (2004). Principle of environmental Geochemistry.Thompson Brooks/Cole publication, 514pp. Feng, H., X. Han, W. Zhang, and L. Yu. (2004). A preliminary study of heavy metal contamination in Yangtze River intertidal zone due to urbanization. Marine Pollution Bulletin, 49(1): 910-915. Frink, C. R. (1996). A perspective of metals in soil, Soil contamination: J Soil Contam, 32: 329-359. Güne, A., M. Alpaslan, and A. Inal. (2004). Plant growth and fertilizer; Ankara University, Agriculture Pub, Ankara, Turkey, No: 1539 Hernandez, L., A. Probst, J.L. Probst, and E. Ulrich. (2003). Heavy metal distribution in some French forestsoil: evidence for atmospheric contamination, TheScince of the Total Environ, 312: 195-219. Kabata-Pendias, A., A. B. Mukherjee. (2007).Trace Elements from Soil to Human, Springer Berlin Heidelberg New York. Kabata-Pendias, A., H. Pendias. (2001). Trace elements in soils and plants. Third edition. CRC Press LLC. 408p. Kapusta, P., G. M. Szarek-Lukaszewska, and A. Stefanowicz. (2011). Direct and indirect effects of metal contaminationon soil biota in a Zn-Pb post-mining and smelting area (S Poland). Environmental pollution, 159: 1516-1522. Kawai, K., A. Hayashi, H. Kikuchi, and S. Yokoyama. (2014). Desorption properties of heavy metals from cement hydrates in various chloride solutions, Construction and Building Materials, 67: 55-60. Kelepertsis, A. (2001). The Environmental Geochemistry of Soils and Waters of Susaki Area, Korinthos, Greece, Environmental Geochemistry and Health, 23 (2): 117-135. Loska, K., D. Wiechula, B.E. BarskaCebula, and A. Chojnecka. (2003). Assessment of arsenic enrichment of cultivated soils in Southern Poland. Pol. J. Environ. Stud., 122, 187– 192. Lu, X., L. Wang, K. Lei, J. Huang, and Y. Zhai. (2009). Contamination assessment of copper, lead, zinc manganese and nickel in street dust of Baoji, NW China: J. Hazard. Mater, 161: 1058-1062. Lu, Y., Z. Gong, and G. Zhang. (2003). The Chemical Speciation of Heavy Metals of Urban Soil in NanJing: Envir. Chem, 22: 132-138. Mandal, A., M. Voutchkov. (2011). Heavy Metals in Soils around the Cement Factory in Rockfort, Kingston, Jamaica. International Journal of Geosciences, 2: 48-54. Mico, C., L. Recatala, M. Peris, and J. Sanchez. (2006). Assessing heavy metal sources in agricultural soils of a European Mediterranean area by multivariate analysis. Chemosphere, 65: 863–872. Moslempour, M. E., S. Shahdadi. (2013). Assessment of Heavy Metal Contamination in Soils around of Khash Cement Plant, SE Iran, Earth Sciences, 5: 111-118. Muller, G. (1969). Index of geoaccumulation in sediments of the Rhine River. Geojournal, 2:108-118. Muller, G. (1979) .Schwermetalle in densedimenten des Rheins Veranderungen seit 1971.Umschau 79(24): 778- 783. Odewande, A. A., A.F. Abimbola. (2008). Contamination indices and heavy metal concentrations in urban soil of Ibadan metropolis, southwestern Nigeria, Environ. Geochem. Health 30, 243-254. Ogunbileje, J. O., V. M. Sadagoparamanujam, J.I. Anetor, E.O. Farombi, O.M. Akinosun, and A.O. Okorodudu. (2013). Lead, mercury, cadmium, chromium, nickel, copper, zinc, calcium, iron, manganese and chromium (VI) levels in Nigeria and United States of America cement dust, Chemosphere, 90 (11): 2743-2749. Parizanganeh, A. H., V. Bijnavand, A. A. Zamani, and A. Hajabolfath. (2012). Concentration, Distribution and Comparison of Total and Bioavailable Heavy Metals in Top Soils of Bonab District in Zanjan Province, Open Journal of Soil Science, 2, 123-132.
Qishlaqi, A., F. Moore, and G. Forghani. (2009). Characterization of metal pollution in soils under two landuse patterns in the Angouran region, NW Iran; a study based on multivariate data analysis, Journal of Hazardous Materials, 172, pp: 374–384. Riahi Samani, M., H. Isazadeh. (2005). A review of methods and techniques to improve the performance of electrostatic deposition of the cement industry. IranianChemical Engineering, 4: 50-5. Satyanarayana, D., Panigrahy, P. K., and Sahu, S. D. (1994).Metal pollution in Harborand coastal sediments of visakhpatnam, est of India, Indian journal of marine science, 23: 52-54. Sayadi, M. H., M. R. Rezaei. (2014). Impact of land use on the distribution of toxic metals in surface soils in Birjand city, Iran, Proceedings of the International Academy of Ecology and Environmental Sciences, 4(1): 18-29. Schuhmacher, M., A. Bocio, M. C. Agramunt, J. L. Domingo, and H. A. M. de Kok. (2002). PDCC/F and metal concentration in soil and herbage samples collected in the vicinity of a cement plant, Chemosphere, 48, 209-217. Shakeri, A., A. Afrasiabian, M. Rezaei, and M. Karimi. (2014). Assessment of trac elements contamination in surface sediments of the Bakhtegan lake, Iran, Iranian Journal of Science & Technology, IJST 38A1: 75-85.
Teng, Y., Huang, and J. Lon. (2002). Studies on soil enzymatic activities in areas contaminated by tailings from Pb, Zn, and Ag mine. China Environ Sci, 22: 551-555.
Wang, X.-S. (2013). Magnetic properties and heavy metal pollution of soils in the vicinity of a cement plant, Xuzhou (China). Journal of Applied Geophysics, 98: 73-78.
Yalcin, M. G., R. Battaloglu, and S. Ilhan. (2007). Heavy metal sources in Sultan Marsh and its neighborhood, Kayseri, Turkey. Environ Geol, 53:399-415
Zhang , X. Y., H. Feng, Y. Jing, T. Ouyang, X. Yu, R. Liang, C. Gao, and C. Weiqi. (2007). Heavy metal contamination in western Xiamen Bay sediments and its vicinity, China Luoping Marine Pollution Bulletin 54 974–982.
Zhang, J., C. L. Liu. (2002(. Riverine composition and estuarine geochemistry of particulate metals in China-Weathering features, anthropogenic impact and chemical fluxes, Estar. Coast. Shelf, 54: 1951-1070.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3,394 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,043 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||