سنجش عوامل مؤثر بر احساس امنیت در مناطق روستایی مطالعه موردی شهرستان نطنز

مقدمه

انسان همواره با محیط اطراف خود در رابطه و تعامل بوده است؛ محیطی که از عوامل و پدیده‌های طبیعی، عناصر انسان‌ساخت و محصول توسعه و رشد جوامع انسانی و کنش متقابل بین پدیده‌های طبیعی و انسان‌ساخت شکل گرفته است. انسان همواره رابطه‌ای نزدیک، مستقیم و بی‌واسطه با محیط پیرامون خود داشته و در این رابطه متعامل و پویا، استفاده‌کننده از محیط، خلق‌کننده محیط و متأسفانه تخریب‌کننده محیط بوده است (پورجعفر و همکاران، 1388: 66). نیاز به امنیت در هر محیطی، از بنیادی‌ترین نیازهای انسان است و مبحث امنیت از نظر روانشناسی به‌ویژه در بهداشت روانی و آسیب‌شناسی روانی اهمیت بسیاری دارد. آرامش، رشد، شکوفایی‌، بروز استعدادها و خلاقیت‌ها و نیل به همه کمالات انسانی در سایه امنیت محقق می‌شوند (راد جهانبانی و رشیدپور، 1389: 18) و به تعبیر برخی دانشمندان، امنیت اجتماعی (جمعی) از دلایل اصلی چشم‌پوشی بشر از آزادی و حیات طبیعی و قبول‌کردن زندگی جمعی است. در دوره‌های تاریخی، جوامع بشری به‌ویژه دولتمردان‌ برای حفظ و بقای خود سعی کرده‌اند که امنیت^[1] و احساس امنیت^[2] را ایجاد کنند (زنگی‌آبادی و زنگنه، 1390: 42). از بعد عینی، امینت اجتماعی به معنای ایجاد شرایط و موقعیت امن برای افراد جامعه است. از بعد ذهنی، امنیت به معنای احساس امنیت است و ارتباط مستقیمی با ذهنیت و اداراک مردم دارد. اگر مردم جامعه‌ای احساس کنند که پدیده امنیت کمرنگ شده و یا کاهش یافته است، ممکن است در مرحله اول آن را فقط واقعیتی ذهنی تلقی کنند، اما در مرحله بعد و به نحو ناخودآگاه به‌عنوان پدیده‌ای بیرونی تجلی می‌یابد. هر دو بعد بر یکدیگر تأثیر مثبت یا منفی دارند (رفیعیان و همکاران، 1391: 57).

تعریف‌های متفاوتی درباره احساس امنیت وجود دارند که هر کدام از زوایه‌ای به مقوله امنیت اشاره می‌کنند، ازجمله: احساس امنیت اجتماعی به فقدان تهدیدشدن یا به مخاطره‌افتادن ویژگی‌های اساسی و ارزش‌های انسانی و نبود ترس از تهدید حقوق و آزادی‌های مشروع گفته می‌شود (افشار، 1385: 42) یا احساس امنیت به احساس رهایی انسان از اضطراب، بیم و خطر اطلاق می‌شود (گروسی و همکاران، 1387) و به عبارتی، آرامش و آسودگی خاطری است که توجه به ابعاد مختلف آن، ارتباطات و سرمایه اجتماعی عظیمی را به وجود آورد که خود عاملی برای ثبات، آرامش و لذت از فضاهای عمومی شهری و روستایی است. تحولات سریع اجتماعی و جابه‌جایی‌های فراوان افراد و خانواده‌ها موجب سیال‌شدن و بی‌ثباتی بافت جمعیتی شده و افزایش جرم و بزهکاری را در پی داشته است و این، موجب کاهش احساس امنیت و افزایش ترس شده است (حقیقتیان، 1393: 53). عوامل متعددی بر گستره احساس امنیت در افراد تأثیر می‌گذارد؛ دینداری و سطح اعتقادات، عامل مهمی در افزایش احساس امینت فرد هنگام حضور در شرایط سخت و مکان‌های ناامن تلقی می‌شود (پوراحمد و همکاران، 1391: 1). احساس امنیت، یکی از عوامل مهم در پویایی و سلامت محیط زندگی است که در فرایند برنامه‌ریزی، طراحی و مدیریت سکونتگاه‌ها باید به آن توجه شود (شیخ‌بیگلو، 1392: 226). نگاه کالبدی- کارکردی برنامه‌ریزی‌ها به جنبه‌های مختلف زندگی در گذشته سبب شد تا از اواخر دهه 1960 در قلمرو برنامه‌ریزی و توسعه عمومی، مفاهیم اجتماعی نوینی مانند رفاه اجتماعی، کیفیت زندگی و عدالت اجتماعی متأثر از نیازها و آگاهی‌های جدید مطرح شوند (مهدی‌زاده و همکاران، 1385: 301). با رواج و کاربرد مفاهیم یادشده در راستای دستیابی به معیارهای کیفی در مطلوبیت کیفیت محیط‌های شهری، دخالت‌دادن پرامترهای محیطی، فرهنگی - اجتماعی و روانی، اصلی ضروری است.

بر اساس این، پژوهش حاضر به ایده احساس امنیت اجتماعی نظر دارد و ابعاد گوناگون آن را تجزیه و تحلیل می‌کند. با توجه به اینکه دستیابی به چارچوب احساس امنیت اجتماعی به تعیین سهم عوامل متعدد نیازمند است، در این مقاله به نقش عوامل مؤثر بر امنیت در مناطق روستایی شهرستان نطنز پرداخته شده است.

مبانی نظری پژوهش

امنیت اجتماعى از نظر بارى بوزان که براى نخستین بار به‌شکل منسجم به امنیت اجتماعى توجه کرد، به حفظ ویژگى‌هایى اطلاق می‌‎شود که افراد بر مبناى آن‌ها، خودشان را گروهی اجتماعى تلقی مى‌کنند. به بیانی دیگر، امنیت اجتماعی به جنبه‌هایى از زندگى فردى معطوف می‌شود که هویت گروهى او را سامان مى‌دهند (بوزان، 1378: 86-80).

گفتنی است که در رویکرد سنتی، امنیت اجتماعی همراه با مفهوم حفظ و بقای زندگی مطرح می‌شود؛ به عبارتی، باید زندگی اعضای جامعه حفظ شود و از این رو، باید عواملی حذف شوند یا کاهش یابند که حفظ و بقای زندگی را تهدید و روند استمرار حیات را مختل می‌کنند. در رویکرد مدرن، امنیت اجتماعی به معنای احساس آرامش، اطمینان‌خاطر و نداشتن اضطراب و ترس است (گیدنز، 1378: 119).

رابرت ماندن درباره امنیت می‌نویسد: امنیت از نظر مفهومی، چهره‌ای متغیر دارد و از این رو، ارائه تعریفی کامل از امنیت مستلزم بررسی و پژوهش درباره مفاهیم کلیدی مانند قدرت، تهدید و ساختار جامعه است (واثقی، 1381: 14). البته همین اندازه که دل و ذهن و باور انسان نسبت به نبودن تهدید و تعرض علیه خود اطمینان حاصل کند، از امنیت برخوردار است، اعم از اینکه عامل تهدیدکننده بالقوه یا بالفعل وجود داشته باشد یا نباشد (همان، 1381: 12).

چهار نوع امنیت مختلف درباره مرجع امنیت مطرح است: امنیت یکایک شهروندان، امنیت ملت، امنیت رژیم و امنیت دولت (تریف، 1383: 46).

امنیت اجتماعی، آرامش و آسودگی خاطری است که جامعه وظیفه دارد برای اعضای خود فراهم کند. در رویکرد سنتی، امنیت اجتماعی به بقای اعضای جامعه توجه دارد و آن دسته از عوامل فیزیکی، مادی که بقای جامعه را تهدید می‌کنند، تهدیدی برای امنیت اجتماعی تلقی می‌شوند و از طریق اعمال زور و قدرت با آن‌ها مقابله می‌شود. در رویکرد مدرن، امنیت اجتماعی به بقای اعضای جامعه توجه دارد و عوامل معنوی و فرهنگی که موجب آسیب‌پذیری شیوه‌های گوناگون زندگی می‌شوند، به منزله تهدید اجتماعی هستند.

مقوله احساس امنیت در نظریه‌های جغرافیایی و جامعه‌شناختی بیشتر در مباحث اکولوژی اجتماعی مطرح می‌شود (زیاری و همکاران، 1391: 144).

به اعتقاد مری^[3] (1981)، ساکنانی که هیچ‌ پیوند یا ارتباط اجتماعی ندارند، بیشتر از جرائم می‌ترسند. الین^[4] می‌گوید: اگر مردم، فضایی را به دلیل راحت‌نبودن یا ترس استفاده نکنند، عرصه عمومی از بین رفته است. ترس یا احساس ناامنی، یکی از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده حضور مردم در فضاهای عمومی است. ناامنی مکان‌ها و فضاهای عمومی، نشاط و سلامتی را در زندگی روزمره مختل و با ایجاد مانع برای رشد فرهنگی و مشارکت عمومی، هزینه‌های بسیار زیادی را بر جامعه تحمیل می‌کند (افتخاری، 1381: 8؛ Carmona, 2003: 119). هیلر^[5] معتقد است که حضور مردم بیگانه یا آشنا، احساس ایمنی را در فضای عمومی ارتقا می‌دهد و به کمک آن، فضا به‌شکل طبیعی نظارت می‌شود؛ بنابراین، وی به دنبال ویژگی‌های شکلی فضا است که حضور مردم و به‌تبع آن احساس امنیت را افزایش می‌دهند (مدیری، 1385: 17 به نقل از Hiller, 1996: 47-60). فیشر نشان داد که بی‌اعتمادی بین همسایگان و هم‌محله‌ای‌ها باعث ارتباط کم آنان با یکدیگر و نبود ارتباطات و ایجاد فضای بی‌‌اعتمادی باعث ترس ساکنان از دنیای بیرون می‌شود (Fischer, 1982: 70). مازلو^[6] نیازهای انسان را به پنج دسته تقسیم می‌کند: نیازهای جسمانی^[7]، نیازهای ایمنی^[8]، نیازهای تعلق و عشق^[9]، نیازهای احترام^[10] و نیازهای خودشکوفایی^[11]. به نظر مازلو، این نیازها ویژگی سلسله مراتبی دارند و در بیشتر افراد تا نیازهای سطوح پایین‌تر برآورده نشوند، چنان موجود را درگیر خود می‌کنند که امکان پرداختن به نیازهای سطح بالاتر کاهش می‌یابد (مازلو، 1372: 101). نقش و اهمیت وجود احساس امنیت در بین افراد جامعه در بعد ذهنى در کنار وجود امنیت در بعد عینى درخور توجه است و از این رو، برخى نظریه‌پردازان (Jalava, 2003) احساس امنیت را بر وجود عینى امنیت مقدم می‌دانند. کاهش احساس امنیت، باعث بی‌اعتمادی، رواج بدبینی، شایعه و نداشتن مشارکت و همکاری در برنامه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی کشور می‌شود و این روند، بستر مناسبی برای آشفتگی اجتماعی و تهدید امنیت داخلی خواهد بود (Scheider, 2003: 363). در گذر زمان، ترس و ناامنی بر کیفیت زندگی تأثیرات مخرب و منفی می‌گذارند و به مراقبت و حفاظت غیرضروری مردم از خود منجر می‌شوند، آن‌ها را از فعالیت‌های اجتماعی باز می‌دارند و سطح بی‌اعتمادی به دیگران را افزایش می‌دهند و در نهایت، موجب کاهش و رکود کارکردهای اقتصادی و اجتماعی جامعه می‌شوند (دربان آستانه و همکاران، 1392: 106).

براساس نظر کلوآرد، وقتی ابزار و امکانات معمول و لازم به‌شکل یکسان توزیع نشوند و برخی در شرایط بهتر قرار گیرند و امکان دستیابی به وسائل و امکانات برای برخی میسر نباشد، احتمال ارتکاب جرم افزایش می‌باید و این امر به ناامنی منجر خواهد شد. همچنین به استناد تئوری آنومی دورکیم، محل زندگی یا محل سکونت در بروز شرایط جرم‌زدا یا همان امنیت دخیل است و بر امنیت اجتماعی تأثیر می‌گذارد (ساروخانی و نویدنیا، 1385: 92).

ناامنی مکان‌ها و فضاهای عمومی روستایی، نشاط و سلامتی را در زندگی روزمره مختل می‌کند و با ایجاد مانع برای رشد فرهنگی و مشارکت عمومی، هزینه‌های زیادی را بر جامعه تحمیل می‌کند. به هر حال، توسعه روستاها متناسب با فناوری، پیچیدگی روابط اجتماعی و گمنامی و ناامنی را در روستا ایجاد می‌کند و بنابراین بررسی و ریشه‌یابی علل و عوامل مؤثر بر ناامنی و احساس امنیت روستاییان، برنامه‌ریزان روستایی را در رسیدن به امنیت و فراهم‌کردن آسایش و رفاه روستاییان یاری می‌کند.

روش انجام پژوهش

روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی و نوع آن، کاربردی – توسعه‌ای است. جامعه آماری شامل تعداد 5556 نفر ساکن در 6 روستای بخش امامزاده آقاعلی‌عباس (ع) شهرستان نطنز است (جدول 1).

جدول- 1: نام روستاهای مطالعه‌شده، تعداد جمعیت و حجم نمونه

حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران^[12] و با در نظر گرفتن سطح خطای مجاز 05/0، تعداد 320 نفر محاسبه شد. نمونه‌گیری بر اساس طبقه‌بندی انجام و تعداد نمونه‌ها بر اساس سهم جمعیتی در هر روستا توزیع و پرسشگری از آن‌ها به‌شکل تصادفی انجام شد. داده‌ها با نرم‌افزار SPSS از روش‌های آمار توصیفی (جدول‌های توزیع فراوانی) و آمار استنباطی همچون آزمون تی، ضریب همبستگی پیرسون و واریانس تجزیه و تحلیل شدند. در پژوهش حاضر، ابعاد رضایتمندی (8 گویه)، محیط جغرافیایی (6 گویه)، اعتماد (6 گویه) و ویژگی‌های فردی (سن، جنس و سواد) به‌عنوان متغیرهایمستقل با استفاده از طیف لیکرت 5 گزینه‌ای از بسیار زیاد تا بسیار کم بررسی شدند و رابطه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته (احساس امنیت با 19 گویه) سنجیده شد. برای آزمون روایی^[13] ابزار پژوهش، از روش صوری^[14] استفاده شد؛ به این منظور، پرسش‌نامه تدوین و در اختیار صاحب‌نظران، متخصصان و استادان قرار گرفت و پس از جم‌ع‌آوری نظرها، اصلاحات لازم انجام شد. برای تعیین پایایی^[15] ابزار پژوهش، از ضریب آلفای کرونباخ^[16] استفاده شد. میزان آلفای محاسبه‌شده (جدول 2) مطلوب و دارای دقت لازم برای احراز پایایی سازه‌ها در پرسش‌نامه استفاده‌‌شده است و گویه‌های طراحی‌شده با یکدیگر همبستگی درونی دارند (جدول 2).

جدول- 2: نتایج آلفای کرونباخ متغیرهای پژوهش

فرضیه‌های پژوهش

- از نظر احساس امنیت بین روستاهای مطالعه‌شده تفاوت وجود دارد.

- بین میزان رضایتمندی و میزان احساس امنیت رابطه وجود دارد.

- بین میزان اعتماد اجتماعی و میزان احساس امنیت رابطه وجود دارد.

- بین محیط جغرافیایی و میزان احساس امنیت رابطه وجود دارد.

معرفی محدوده مطالعه‌شده

شهرستان نطنز از شهرستان‌های استان اصفهان با مرکزیت شهر نطنز است که در حال حاضر، در تقسیمات رسمی کشور دارای دو بخش مرکزی و امامزاده، دو شهر نطنز و بادرود و پنج دهستان به نام‌های کرکس، طرقرود، برزرود، امامزاده و خالدآباد است. بر اساس سرشماری سال 1390، جمعیت شهرستان نطنز 42239 نفر شامل 21321 مرد و 20918 زن و تعداد 13888 خانوار است (مرکز آمار ایران، 1390؛ نقدی‌بادی، 1385).

بحث و یافته‌ها

یافته‌های توصیفی

نتایج نشان می‌دهند که از 320 پاسخگوی بررسی‌شده، میانگین سن پاسخگویان 40 سال و حداقل و حداکثر سن پاسخگویان به‌ترتیب 19 و 91 سال است. سایر یافته‌های توصیف‌کننده جامعه نمونه در جدول (3) دیده می‌شوند.

جدول- 3: یافته‌های توصیفی جامعه نمونه

متغیر احساس امنیت با استفاده از 19 گویه بررسی شد و همان‌طور که در جدول (4) مشاهده می‌شود، بیشترین میانگین (27/3) در گویه Aبه‌تنهایی در منزل ماندن@ و کمترین میانگین (45/2) در گویه Aشیوع مواد مخدر در بین جوانان روستا@ دیده می‌شود.

جدول- 4: گویه‌ها و میانگین متغیر احساس امنیت

متغیر رضایتمندی با استفاده از 8 گویه سنجیده شد. بر اساس یافته‌های جدول (5)، بیشترین میانگین (54/3) به گویه Aرضایت از خانواده@ و کمترین میانگین (82/2) به گویه Aرضایت از وضعیت درآمد@ تعلق دارد. در گویه Aرضایت از وضعیت مسکن@، بیشترین فراوانی به گزینه زیاد مربوط و برابر (9/36) و میانگین این گویه برابر (24/3) است. در گویه Aرضایت از وضعیت همسایگان@، بیشترین فراوانی به گزینه متوسط مربوط و برابر (7/39) و میانگین این گویه برابر (30/3) است. در گویه Aرضایت از وضعیت درآمد@، بیشترین فراوانی به گزینه متوسط مربوط و برابر (63/3) و میانگین این گویه برابر (82/2) است. در مقوله Aرضایت از خانواده@، بیشترین فراوانی به گزینه متوسط مربوط و برابر (4/29) و میانگین این گویه برابر (54/3) است. در گویه Aرضایت از شغل@، بیشترین فراوانی به گزینه متوسط مربوط و برابر (4/39) و میانگین این گویه برابر (02/3) است. در گویه Aرضایت از محل کار و همکاران@، بیشترین فراوانی به گزینه متوسط مربوط و برابر (9/46) و میانگین این گویه برابر (97/2) محاسبه شده است.

جدول- 5: گویه‌ها و میانگین متغیر رضایتمندی

اعتماد، ادراک و تفسیری از اطمینان و مبتنی بر توقعی است که شخص مایل به تحقق آن است. اعتماد، انتظار دوطرفه‌ درون جامعه‌ای معین است که در آن رفتارهای مشارکتی مبتنی بر هنجارها به‌شکل عرفی به وجود می‌آیند. وجود اعتماد و سرمایه اجتماعی، پایداری را در جامعه حفظ می‌کند و به عبارتی، وجود اعتماد نشان می‌دهد که هنجارها و شبکه‌ها در جامعه به‌خوبی پایدارند (وزین، 1386 به نقل از paldam and Svedsen, 2000: 342). متغیر اعتماد در پژوهش حاضر با 8 گویه بررسی شد. بر اساس یافته‌های جدول 6، بیشترین میانگین (82/3) در گویه Aمیزان مشارکت روستاییان در انتخابات و سایر فعالیت‌های مدنی در چه حدی است؟@ و کمترین میانگین (40/3) در گویه Aتا چه اندازه دولت و مسئولان به فکر مردم و حل مشکلات آن‌ها هستند؟@ دیده می‌شود.

جدول- 6: گویه‌ها و میانگین متغیر اعتماد

نتایج پژوهش با توجه به میانگین هر یک از مؤلفه‌های جدول (7) نشان می‌دهند که بیشترین میانگین (90/1) در گویه Aمجاورت با اتوبان با جاده‌بین@ و کمترین میانگین (56/1) در گویه Aمجاورت با رودخانه@ است. در گویه Aمجاورت با اتوبان با جاده‌بین@، 31 نفر آن‌ها (7/9 درصد) پاسخ بله و 289 نفر آن‌ها (3/90 درصد) پاسخ خیر داده‌اند. در گویه Aمجاورت با کارخانه‌ها@، 50 نفر آن‌ها (6/15 درصد) پاسخ بله و 270 نفر آن‌ها (4/84 درصد) پاسخ خیر داده‌اند. در گویه Aمجاورت با بناهای مخروبه@، 92 نفر (8/28 درصد) پاسخ بله و 228 نفر (3/71 درصد) پاسخ خیر داده‌اند. در گویه Aمجاورت با رودخانه@، 138 نفر (1/43 درصد) پاسخ بله و 182 نفر (9/56 درصد) پاسخ خیر داده‌اند. درگویه Aمجاورت با پرتگاه@، 124نفر (8/38 درصد) آن‌ها پاسخ بله داده‌اند و 194 نفر (3/61 درصد) آنها پاسخ خیر داده‌اند. در گویه (قرارگرفتن منزل در حاشیه روستا)، 68 نفر (3/21 درصد) آن‌ها پاسخ بله و 252 نفر (8/78 درصد) آن‌ها پاسخ خیر داده‌اند.

جدول- 7: توزیع فروانی گویه‌های موقعیت جغرافیایی بر حسب درصد و میانگین

یافته‌های استنباطی

برای بررسی نخستین فرضیه پژوهش که درباره تفاوت احساس امنیت در روستاهای مطالعه‌شده است، ابتدا از آزمون تی تک‌نمونه‌ای استفاده و سپس با استفاده از آزمون کای اسکوئر، تفاوت میان احساس امنیت در روستاها بررسی شد.

جدول- 8: آزمون تی میزان احساس امنیت

در جدول (8)، آمار آزمون t، سطح معناداری، درجه آزادی و بازه اطمینان تفاضل مشاهدات از میانگین در سطح اطمینان 95 درصد ارائه شده است. فاصله اطمینان داده‌شده، احتمال مشاهده مقدار t بیشتر از 1023/0- و کمتر از 0308/0 - برابر با سطح معناداری 000/0 است و از آنجا که که سطح معناداری مشاهده‌شده کمتر از 05/0 است، میزان احساس امنیت با حد متوسط تعیین‌شده تفاوت معناداری دارد و با توجه به میانگین که از عدد 3 کمتر است، میزان احساس امنیت محدوده مطالعه‌شده کمتر از حد متوسط است.

جدول (9)، نتایج تقاطعی مقایسه میزان احساس امنیت در روستاهای مطالعه‌شده را نشان می‌دهد و توزیع فراوانی‌ها با استفاده از فراوانی اختصاص‌یافته به هر یک از دو سطر، مقایسه‌شدنی است. بر اساس یافته‌ها، 42 نفر در روستای اریسمان و 18 نفر در روستای متین‌آباد به میزان زیادی احساس امنیت می‌کنند.

جدول- 9: میزان احساس امنیت به تفکیک روستاهای مطالعه‌شده

جدول (9)، نتایج آزمون کای اسکوئر را برای آزمون وجودداشتن یا نداشتن رابطه میان دو متغیر روستا و احساس امنیت نشان می‌دهد. سطح معنا‌داری (018/0) کمتر از 05/0 است و نشان می‌دهد که بین فراوانی‌های مشاهده‌شده و فراوانی‌های مدنظر، اختلاف معنا‌داری وجود دارد و در نتیجه، بین روستاهای مطالعه‌شده از نظر احساس امنیت تفاوت وجود دارد.

علاوه بر بررسی یادشده، رابطه متغیرهای فردی و میزان احساس امنیت بررسی شد. برای بررسی رابطه میان جنسیت پاسخگویان و میزان احساس امنیت از آزمون تی استفاده شد. جدول (10)، نتایج آزمون تی و تفاوت میانگین احساس امنیت را بین پاسخگویان زن و مرد نشان می‌دهد. یافته‌های جدول نشان می‌دهند که بین میزان احساس امنیت پاسخگویان مرد و زن تفاوت معنادار (049/0)وجود دارد.

جدول- 10: رابطه بین متغیرهای فردی و احساس امنیت

برای بررسی رابطه بین سن و میزان احساس امنیت از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج جدول نشان می‌دهند که با توجه به مقدار ضریب همبستگی پیرسون (014/0) با اطمینان 95/0 و سطح خطای بیشتر از 05/0، رابطه آماری معناداری بین دو متغیر میزان سن و میزان احساس امنیت وجود ندارد. برای بررسی رابطه میان سطح تحصیلات و میزان احساس امنیت از آزمون اسپیرمن استفاده شد و چون سطح معنا‌داری مشاهده‌شده (028/0) در سطح اطمینان 95/0 درصد از سطح خطای 05/0 درصد کمتر است، فرض رابطه میزان احساس امنیت در افراد پاسخگو بر حسب تحصیلات معنا‌دار است و فرضیه پژوهش تأیید می‌شود.

فرضیه دوم پژوهش، رابطه میان رضایتمندی پاسخگویان و میزان احساس امنیت را بررسی می‌کند. از آزمون پیرسون برای سنجش رابطه دو متغیر یادشده استفاده شد.

جدول- 11: رابطه بین رضایتمندی و احساس امنیت

همان‌طور که در جدول (11) ملاحظه می‌شود، سطح معنا‌داری 000/0 است و چون این مقدار در سطح اطمینان 95/0 درصد از سطح خطای 05/0 درصد کمتر است، نشان می‌دهد که فرض رابطه میزان احساس امنیت در افراد پاسخگو بر حسب میزان رضایتمندی معنا‌دار است و فرضیه پژوهش تأیید می‌شود. به این ترتیب، هرچه بر میزان رضایتمندی پاسخگویان افزوده ‌شود، به همان میزان احساس امنیت نیز افزایش می‌یابد.

فرضیه سوم پژوهش، رابطه میان اعتماد پاسخگویان و میزان احساس امنیت را می‌سنجد. برای سنجش رابطه دو متغیر یادشده از آزمون پیرسون استفاده و نتایج آن در جدول (12) ارائه شده است.

جدول- 12: رابطه بین اعتماد و احساس امنیت

همان‌طور که در جدول (12) ملاحظه می‌شود سطح معناداری 019/0 است و چون این مقدار در سطح اطمینان 95/0 درصد از سطح خطای 05/0 درصد کمتر است، فرض رابطه میزان احساس امنیت در افراد پاسخگو بر حسب میزان اعتماد معنادار است و فرضیه پژوهش تأیید می‌شود. در نتیجه، هرچه به میزان اعتماد پاسخگویان افزوده ‌شود به همان میزان، احساس امنیت نیز افزایش خواهد یافت.

فرضیه چهارم پژوهش، رابطه بین محیط جغرافیایی (کاربری‌های مجاور ترس‌آور) محدوده مطالعه‌شده و میزان احساس امنیت را ارزیابی می‌کند. برای بررسی این فرضیه، از آزمون تی استفاده و نتایج آن در جدول (13) ارائه شده است.

جدول- 13: آزمون تی رابطه میان محیط جغرافیایی و میزان احساس امنیت

برای بررسی رابطه میان محیط جغرافیایی پاسخگویان و میزان احساس امنیت از آزمون تی استفاده شد. نتایج آزمون تی، تفاوت میانگین احساس امنیت بین محیط جغرافیایی مجاور با کاربری‌های ترس‌آور را نشان می‌دهد. بر اساس یافته‌های جدول یادشده، بین میزان احساس امنیت پاسخگویان از قرارگرفتن در کنار کاربری‌های ترس‌آور و آرامش‌بخش تفاوت معنادار (005/0) وجود دارد. به عبارتی، قرارگرفتن در کنار کاربری‌های ترس‌آور (مانند قبرستان، غسالخانه و ... ) و یا آرامش بخش (مانند مسجد، حسینیه و ...) بر میزان احساس امنیت تأثیر دارد.

نتیجه‌گیری

احساس امنیت نتیجه تجربه‌های مستقیم و غیرمستقیم افراد از شرایط و اوضاع محیط اطراف آنهاست و افراد مختلف، امنیت را به‌شکل‌‌های گوناگون تجربه می‌کنند.

در مقاله حاضر، به سنجش عوامل مؤثر بر احساس امنیت در مناطق روستایی شهرستان نطنز پرداخته شد. به این منظور، متغیرهای اعتماد، محیط جغرافیایی، رضایتمندی و متغیرهای زمینه‌ای (سن، جنس، سواد) به‌عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته شدند و رابطه آن‌ها با متغیر وابسته (احساس امنیت) سنجیده شد. در بخش نظری، با استفاده از تئوری‌های لازم در هر زمینه، ابعاد و عوامل مؤثر بر موضوع بررسی شد و تعریف‌های مختلفی درباره هر یک از متغیرهای مستقل و متغیر وابسته بیان شدند.

احساس امنیت، آرامش و آسودگی خاطری است که توجه به ابعاد مختلف آن، ارتباطات و سرمایه اجتماعی عظیمی را به وجود می‌آورد که عامل ثبات، آرامش و لذت از فضاهای روستایی است؛ هرچند امروزه، فضاهای روستایی متأثر از برخی عوامل اجتماعی، اقتصادی و کالبدی، مشکلات بسیاری را برای امنیت روستاها ایجاد کرده‌اند و در گسترش آسیب‌های اجتماعی مؤثر بوده‌اند. از این رو، احساس امنیت در مناطق روستایی شهرستان نطنز در سطحی کمتر از متوسط قرار دارد و میانگین احساس امنیت در بین پاسخگویان پژوهش برابر 9/2 است.

در پژوهش حاضر، بین اعتماد و میزان احساس امنیت رابطه معناداری وجود دارد. بنابراین، وجود اعتماد بین آحاد افراد و اعتماد تعمیم‌یافته بین مردم ومسئولان، تعاملات را به‌شکل فضایی واجتماعی به وجود می‌آورد تا هر فرد، فعالیت‌های روزمره خود را با آسودگی خاطر و احساس امنیت شروع کند. بی‌اعتمادی بین اعضای جامعه روستایی، نظم اجتماعی را مختل می‌کند و مانع جریان‌های صحیح کنش اجتماعی می‌شود و در چنین فضایی، فرد احساس خطر، ترس و وحشت می‌کند.

همچنین، نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهند که مجاورت با کاربری‌های ترس‌آور در روستاهای مطالعه‌شده بر میزان احساس امنیت ساکنان روستاها تأثیر دارد و بنابراین موقعیت سکونتگاه به‌ویژه برای نواحی روستایی بر ایجاد احساس امنیت دارد. نزدیکی روستا به شبکه راه‌های اصلی یا قرارگرفتن آن در مسیر روستاهای مختلف و ارتباط نزدیک با دنیای خارج، احساس امنیت را تقویت می‌کند. افرادی که در فضای فیزیکی و اجتماعی سالمی زندگی می‌کنند، ضریب احساس امنیت زیادی از نظر ایمن‌بودن محیط اطرافشان نسبت به کسانی دارند که فضای اطراف آن‌ها آکنده از اختلالات و بی‌نظمی‌هاست؛ این اختلالات و بی نظمی‌ها، احساس ناامنی را در جسم و روان پدید می‌آورند و ضریب احساس امنیت را کاهش می‌دهند.

پیشنهادهای پژوهش

- ترویج آموزه‌هاى دینى مانند صداقت، اعتماد، امانتدارى، شور، هم‌فکرى، مساعدت به دیگران، مشارکت و ... که از شاخص‌هاى سرمایه اجتماعى هستند؛

- بهبود تعامل مسئولان با شهروندان و استفاده از سرمایه اجتماعی ضمن افزایش‌دادن اعتماد نهادی و برقراری رابطه با مردم به‌ویژه جوانان برای افزایش احساس امنیت جانی و مالی در منطقه؛

- حسن‌نیت و شفاف‌سازی کامل در ارائه اطلاعات و اخبار مشکلات مسئولان محلی بادرود؛

- ارتقای عملکرد نظارت نهادی بیشتر از طرف سازمان‌های دولتی تنظیم‌کننده روابط افراد در جامعه (مانند نیروی انتظامی) برای برقراری و تأمین امنیت در سطح شهر و روستاهای بادرود؛

- استفاده از ریش‌سفیدان محلی برای افزایش احساس امنیت اجتماعی مردم و جوانان؛

- اعتمادسازی برای تقویت احساس امنیت و ایجاد فرصت‌های ارتقای اجتماعی برای همه افراد جامعه و توجه ویژه به گروه‌های حاشیه‌ای و کمک به برقراری ارتباط بین جوامع و گروه‌های اجتماعی؛

- ایجاد و گسترش نهادهاى مدنى برای افزایش زمینه‌هاى مشارکت مردمى و افزایش احساس امنیت وجودى شهروندان بادرود؛

- کوشش برای کاهش بى‌اعتمادى مردم به یکدیگر، بستگان، نهادهاى سیاسى و اجتماعى؛

- استفاده از مشارکت‌هاى مردمى و تشکیل هسته‌های مردمی پیشگیری از جرم و افزایش امنیت؛

- اطلاع‌رسانى مناسب درباره اقدامات انجام‌شده براى کاهش و رفع تهدیدها و افزایش احساس امنیت؛

- جلوگیرى از پخش شایعات، حوادث و اخبارى که باعث تشویش اذهان و افزایش اضطراب و ناامنى خاطر مردم می‌شوند؛

- نورپردازی مناسب و کافی در معابر روستایی و بین روستاه؛

- افزایش بازدیدهای پلیس از روستاها و همکاری با بسیج روستا برای برقراری گشت شبانه؛

- ارتقای پیوندهای محله‌ای از طریق برنامه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی میان همسایگان از سوی دهیاری‌ها، بخشداری‌ها و شوراهای اسلامی روستایی.