بررسی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه زریوار، مریوان، کردستان

تبد, محمد عارف; جلیلیان, نسترن; معروفی, حسین

doi:10.22108/tbj.2016.21538

تعداد نشریات	43
تعداد شماره‌ها	1,677
تعداد مقالات	13,681
تعداد مشاهده مقاله	31,719,368
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	12,533,412

بررسی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه زریوار، مریوان، کردستان

تاکسونومی و بیوسیستماتیک

مقاله 6، دوره 8، شماره 29، دی 1395، صفحه 69-102 اصل مقاله (1.81 M)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/tbj.2016.21538

نویسندگان

محمد عارف تبد¹؛ نسترن جلیلیان^* ²؛ حسین معروفی³

¹گروه گیاهان دارویی/ /موسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی

²بخش تحقیقات منابع طبیعی/ مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه/کرمانشاه/ ایران

³بخش تحقیقات جنگل و مرتع / مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان/سنندج/ایران

چکیده

منطقه زریوار با مساحت 12000 کیلومترمربع در 3 کیلومتری شمال‌غربی شهرستان مریوان در استان کردستان واقع شده است. این منطقه با متوسط بارش سالانه 980 میلی‌متر، بهره‌مندی از جریان‌های مرطوب مدیترانه‌ای و استقرار در دامنه رشته‌‌کوه‌های زاگرس پوشش گیاهی متنوعی دارد. در پژوهش حاضر، نمونه‌های گیاهی طی سال‌های 1393 تا 1395جمع‌آوری و شناسایی شدند و فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه بررسی شد.در مجموع 590 گونه متعلق به 355 جنس و 81 تیره گیاهی شناسایی شدند که از این تعداد، 472 گونه دولپه، 116 گونه تک‌لپه و 2 گونه نهانزاد آوندی هستند. تیره کاسنی (Asteraceae) با 46 جنس و 72 گونه بزرگ‌ترین تیره و جنس شبدر (Trifolium) با 10 گونه بزرگ‌ترین جنس گیاهی منطقه مطالعه‌شده هستند.در بین گیاهان منطقه، همی‌کریپتوفیت‌ها با 42 درصد فراوان‌ترین شکل زیستی منطقه را تشکیل می‌دهند. از لحاظپراکنش جغرافیایی، بیشترین گونه‌ها (38 درصد) به عناصر ایرانی - تورانی تعلق دارند.از 590 گونه گیاهی فلور منطقه 160 گونه دارویی، 50 گونه انحصاری ایران و 43 گونه در معرض خطر هستند.

کلیدواژه‌ها

پوشش گیاهی؛ زاگرس؛ زریوار؛ پراکنش جغرافیایی؛ گیاهان در حال انقراض

اصل مقاله

مقدمه.

مطالعات فلوریستیک پایه مطالعات مختلفی نظیر بوم‌شناسی، جنگل‌داری، کشاورزی، گیاهان دارویی و ... هستند. شناسایی و معرفی رستنی‌های هر منطقه اهمیت ویژه‌ای دارد که از جمله می‌توان امکان دسترسی به گونه گیاهی خاص در مکان و زمان معین، تعیین قابلیت‌های رویشی منطقه، امکان افزایش تراکم گونه‌های منطقه، شناسایی گونه‌های مقاوم، مهاجم و در حال انقراض، کمک به تعیین پوشش گیاهی کشور، امکان دست‌یابی به گونه یا گونه‌های جدید گیاهی و شناسایی عوامل مخرب رستنی‌های منطقه را نام برد (Ejtehadi et al., 2009).

کوه‌های زاگرس از شمال‌غرب تا جنوب‌غرب ایران گسترش دارند و با جذب‌کردن رطوبت ابرهای باران‌زا از نواحی غربی با مبدأ دریای مدیترانه شرایط لازم را برای استقرار و گسترش بسیاری از گونه‌های گیاهی فراهم کرده‌اند. جنگل‌های زاگرس به لحاظ وسعت، مسایل زیست‌محیطی، توسعه منابع آبی و حفاظت خاک اهمیت ویژه‌ای دارند(Pourbabaei et al., 2012). گیاه‌شناسان بسیاری فلور غنی و متنوع زاگرس را مطالعه کرده‌اند؛ اما هنوز پوشش گیاهی بسیاری از مناطق آن کمتر بررسی شده که یکی از این مناطق، زریوار است.

منطقه زریوار به‌علت وجود منابع رطوبتی همچون دریاچه زریوار، بارش سالانه زیاد، بهره‌مندی از جریان‌های مرطوب مدیترانه‌ای و استقرار در دامنه رشته‌کوه‌های زاگرس پوشش گیاهی غنی و متنوعی دارد. دریاچه زریوار، یکی از منحصربه‌فردترین دریاچه‌های آب شیرین جهان، در مرکز منطقه زریوار واقع شده است. این دریاچه کوهستانی که پناهگاه حیات وحش شناخته شده است تنوع زیستی زیادی دارد و زیستگاه ویژه‌ای برای بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری محسوب می‌شود. تنوع گونه‌های گیاهی در حاشیه دریاچه به‌سبب تنوع اکوسیستمی آن زیاد است و فرم‌های رویشی مختلفی را می‌توان در آن مشاهده کرد (Tabad and Jalilian., 2015).

در پژوهشی که درباره تنوع زیستی حاشیه دریاچه انجام شده است، 257 گونه گیاهی متعلق به 53 تیره و 183 جنس معرفی شده‌اند و تیره‌های Asteraceae با 35 گونه و Poaceae با 29 گونه بیشترین تعداد گونه‌ را به خود اختصاص داده‌اند (Khorasani et al, 2014). همچنین Tabad و Jalilian (2015) در بررسی اتنوبوتانی این منطقه، 56 گونه دارویی را شناسایی و معرفی کردند که تیره Lamiaceae با 12 گونه و تیره Asteraceae با 11 گونه بیشترین غنای گونه‌ای را داشتند. باوجود ویژگی‌های ارزشمند و منحصر‌به‌فرد این منطقه، پیشینه پژوهش‌های علمی درباره آن چندان زیاد نیست و تاکنون تحقیق علمی جامعی در این اکوسیستم انجام نشده است و شناسنامه یا لیست پذیرفتنی از گونه‌های گیاهی آن موجود نیست. انزوای جغرافیایی و بکربودن موضوعی این پدیده طبیعی، مشکلات دسترسی، نبود امکانات، قرارداشتن آن در منطقه مرزی حساس که در دهه‌های گذشته همواره تنش داشته است از جمله عواملی هستند که دامنه تحقیقات علمی درباره منطقه زریوار را محدود کرده‌اند. از این رو در این تحقیق برای تعیین ارزش اکولوژیکی و حفاظتی این ذخیره‌گاه غنی ژنتیکی تا حد امکان مجموعه گونه‌های گیاهی متعلق به این منطقه شناسایی و کورولوژی، ریخت‌شناسی و ... این گونه‌های ارزشمند برای توصیف و معرفی بیشتر بررسی شدند.

منطقه مطالعه‌شده.

حوضه آبخیز زریوار با مساحت حدود 12000 کیلومتر‌مربع در 3 کیلومتری شمال‌غربی شهرستان مریوان واقع شده است (شکل 1). حداقل ارتفاع این حوضه 1261 متر و حداکثر 2247 متر از سطح دریا است و در بین طول جغرافیایی 46 درجه و 6 دقیقه تا 46 درجه و 10 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 35 درجه و 31 دقیقه تا 35 درجه و 35 دقیقه شمالی قرار دارد. این منطقه از دو اکوسیستم آبی شامل دریاچه زریوار و خشکی شامل دامنه‌های جنگلی و ارتفاعات اطراف دریاچه تشکیل شده است.

شکل 1- موقعیت جغرافیایی منطقه زریوار در ایران و استان کردستان

منطقه مطالعه‌شده دشتی است در راستای شمال‌غربی -جنوب‌شرقی که ارتفاعات (کوه‌ها) سه طرف آن را محصور کرده‌اند و در میان آن دریاچه آب شیرین زریوار قرار دارد. ضلع جنوبی دریاچه پست بوده و به اراضی دشت مریوان می‌رسد. عمده مطالعات درباره حوضه آبریز دریاچه زریوار است که به‌دلیل ویژگی ساختگاهی، کوهستان‌ها و دره‌های زیبایی در شرق و غرب دارد. ارتفاعات یادشده به‌صورت تپه‌های نیمه‌مرتفع با پوشش مرتعی در نزدیک‌ترین فاصله به دریاچه هستند و در پشت آن‌ها، ارتفاعات با پوشش جنگلی قرار گرفته‌اند. ارتفاعات شرقی و غربی دریاچه، حوضه آبریز دریاچه را تشکیل می‌دهند. ارتفاعات شمالی دریاچه کوه «بوده یاس» است و دریاچه از شرق و غرب به ارتفاعات «بی‌شوان»، «گزسانی» و «میراجی» محدود می‌شود (شکل 2).

شکل 2- A. نمایی از کوه‌های مشرف به دریاچه زریوار، B. نمایی از پوشش گیاهی نواحی شمالی دریاچه زریوار

با توجه به منحنی رسم‌شده از اطلاعات دوره 15 ساله (1992 تا 2006) ایستگاه هواشناسی سینوپتیک مریوان، متوسط سالانه نزولات حوضه آبریز دریاچه زریوار حدود 997 میلی‌متر و بیشتر از نوع باران است. متوسط دمای سالانه این منطقه 13 درجه، متوسط کمینه دما 8/5 درجه و متوسط بیشینه آن 6/20 درجه سانتیگراد است. سرد‌ترین ماه سال ژانویه (10 دی تا 11 بهمن ماه) با متوسط دمای 3/0 درجه سانتیگراد و گرم‌ترین ماه سال جولای (10 تیر تا 10 مرداد) با متوسط دمای 25 درجه سانتیگراد است. اقلیم منطقه براساس روش آمبرژه، نیمه‌مرطوب و براساس روش دومارتن، بسیار مرطوب است. باد چیره این منطقه جنوب، جنوب‌غرب و شمال‌غرب است. عمق خاک منطقه زیاد، بدون شوری و اغلب از نوع خاک‌های هیدرومورف است (Tabad and Jalilian, 2015). شکل 3 منحنی دما - باران (آمبروترمیک) منطقه را نشان می‌دهد.

شکل 3- منحنی آمبروترمیک منطقه زریوار (Tabad and Jalilian., 2015)

مواد و روش‌ها.

ابتدا برای تعیین حوضه مطالعه از نقشه‏های توپوگرافی 1:65000 سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و تصاویر سه‌بعدی نرم‏افزار Google Earth استفاده شد و با اطلاعات افراد بومی، مسیرهای عبور و مرور منطقه شناسایی شدند. پس از تعیین حوضه مطالعه و بررسی‌های اولیه، طی سال‌های 1393 تا 1395به منطقه مراجعه و کل عرصه در فواصل زمانی مشخص (میانگین 15 روز) به روش پیمایش زمینی، یکی از روش‌های مرسوم مطالعات تاکسونومیک، بررسی شد. با توجه به وضعیت آب و هوایی منطقه و پوشش گیاهی درختی و درختچه‌ای آن، بیشتر عملیات صحرایی در ماه‌های اردیبهشت تا تیر انجام شدند.

نمونه‌ها براساس روش‌های رایج و کلیدهای شناسایی از جمله فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1965-(1998، فلور ترکیه (Davis, 1965-1985)، فلور عراق (Townsend and Guest, 1966-1985)، فلور ایران (Assadi et al., 1988-2013)، رستنی‌های ایران (Mobayen, 1975-1996)، رده‌بندی گیاهی (Mozaffarian, 2005)، گون‌های ایران (Maassoumi,1986-2005) شناسایی و اسامی مؤلفان تاکسون‌ها با نمایه بین‌المللی نام‌های گیاهی(IPNI, 2016) یکسان‌سازی شد. نامگذاری فارسی گیاهان نیز براساس فرهنگ نام‌های گیاهان ایران(Mozaffarian, (1998 به‌دقت انجام شد. همچنین براساس کتاب(Red date book of Iran Jalili and Jamzad., 1999) گونه‌های آسیب‌پذیر و در معرض خطر تعیین شدند. نمونه‌ها در هرباریوم مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه (RANK) نگهداری می‌شوند. تیره‌ها و جنس‌های فلور منطقه زریوار با سیستم رده‌بندی APG IV (APG, 2016) تطبیق داده شدند.

شکل زیستی گیاهان براساس سیستم Raunkiaer (1934) تعیین و سپس طیف زیستی ترسیم شد. پراکنش جغرافیایی گونه‌های گیاهی شناسایی‌شده منطقه با توجه به اطلاعات فلورهای یادشده استخراج شد. مناطق جغرافیای گیاهی هر گونه براساس دیدگاه‌های Takhtajan (1986) وZohary (1973) تعیین و با استفاده از منابع معتبر، گیاهان دارویی نیز مشخص شدند Zargari, 1997) ؛(Mir-Heidar, 2002.

نتایج.

با بررسی‌ حدود 1600 نمونه جمع‌آوری‌شده، 590 گونه گیاهی متعلق به 355 جنس و 81 تیره شناسایی شدند که از این تعداد، 2 گونه به 2 جنس و 2 تیره از پتریدوفیت‌ها و 588 گونه به اسپرماتوفیت‌ها (گیاهان دانه‌دار) تعلق دارند. از تعداد کل گیاهان دانه‌‌دار منطقه، 116 گونه به 69 جنس و 12 تیره نهاندانه تک‌لپه‌ای و 472 گونه به 284 جنس و 71 تیره نهاندانه دولپه‌ای متعلق هستند (پیوست 1). بزرگ‌ترین تیره‌های گیاهی به ترتیب عبارتند از: Asteraceae با 46 جنس و 72 گونه؛ Poaceae با 32 جنس و 47 گونه؛ Fabaceae با 13 جنس و 46 گونه؛ Brassicaceae با 31 جنس و 44 گونه؛ Lamiaceae با 23 جنس و 42 گونه؛ Apiaceae با 25 جنس و 33 گونه؛ Rosaceae با 13 جنس و 23 گونه؛ Boraginaceae با 15 جنس و 21 گونه؛ Caryophyllaceae با 9 جنس و 20 گونه؛ Ranunculaceae با 9 جنس و 18 گونه؛ Cyperaceae با 7 جنس و 18 گونه و Orchidaceae با 7 جنس و 9 گونه (شکل 4).

جنس‌های Trifolium با 10 گونه؛ Ranuanculus با 8 گونه؛ Salvia، Carex، Silene، Veronica، Astragalus، Vicia و Lathyrus هرکدام با 7 گونه؛ Centaurea و Scrophulariaهرکدام با 6 گونه؛ Achillea، Allium، Bromus، Campanula، Euphorbia، Onosma، Papaver و Polygonum هرکدام با 5 گونه و Anthemis، Cerastium، Galium، Geranium، Hordeum، Medicago، Phlomis، Tragopogon و Verbascum هرکدام با 4 گونه به‌ترتیب مهم‌ترین جنس‌های گیاهی منطقه از نظر غنای گونه‌ای هستند (شکل 5).

طبقه‌بندی گیاهان براساس شکل زیستی نشان داد که همی‌کریپتوفیت‌ها با 253 گونه (42 درصد) بزرگ‌ترین گروه گیاهان را تشکیل می‌دهند و پس از آنها، به‌ترتیب تروفیت‌ها با 200 گونه (34 درصد)، کریپتوفیت‌ها با 94 گونه (16 درصد)، فانروفیت‌ها با 33 گونه (6 درصد) و کامفیت‌ها با 10 گونه (2 درصد) قرار دارند (شکل 6).

بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه، تسلط چشمگیر عناصر ایرانی - تورانی با 226 گونه (38 درصد) را نشان می‌دهد و پس از آن، عناصر ایرانی -تورانی/ اروپا - سیبری با 92 گونه (15 درصد)، چندناحیه‌ای با 66 گونه (11 درصد)، ایرانی -تورانی/ اروپا - سیبری/ مدیترانه‌ای با 60 گونه (10 درصد)، ایرانی - تورانی/ مدیترانه‌ای با 53 گونه (8 درصد)، عناصر جهان‌وطن با 38 گونه و اروپا - سیبری با 28 گونه بیشترین تعداد گونه را دارند. سایر عناصر فیتوجغرافیایی با درصد اندکی در منطقه زریوار حضور دارند که به‌ترتیب عبارتند از: عناصر ایرانی -تورانی/ اروپا - سیبری/ صحرا - سندی با 12 گونه؛ اروپا - سیبری/ مدیترانه‌ای با 6 گونه؛ ایرانی - تورانی/ مدیترانه‌ای/ صحرا - سندی با 5 گونه و عناصر مدیترانه‌ای با 4 گونه (شکل7).

در این پژوهش، گزارش و معرفی گونه جدید Trifolium incarnatum L. برای فلور ایران انجام شد (Tabad et al., 2015). همچنین گونهCoronopus squamatus Asch.برای نخستین بار در غرب کشور مشاهده شد که قبلاً Akhani و Joharchi (1995) آن را فقط از شمال و شمال‌غرب ایران گزارش کرده بودند. گونه Utricularia australis R. Br. (تنها جنس گوشت‌خوار ایران) نیز برای نخستین بار در غرب کشور مشاهده شد که قبلاً Dinarvand (2012) آن را فقط از شمال ایران گزارش کرده بود (شکل 8).

از حدود 1800 گونه گیاهی بوم‌زاد ایران (Ghahreman and Attar, 1998)، 43 گونه (3/2 درصد) در منطقه زریوار یافت می‌شوند که 2/7 درصد گونه‌های گیاهی منطقه را تشکیل می‌دهند. از 1405 گونه نادر و در معرض خطر نابودی ایران(Jalili and Jamzad, 1999)، 50 گونه (6/3 درصد) آن‌ها در این منطقه مشاهده می‌شوند و از این رو 3/8 درصد گونه‌های گیاهی منطقه نادر و در معرض خطر نابودی هستند. تصاویر برخی از این گونه‌ها در شکل 8 دیده می‌شود. همچنین از مجموع 590 گونه فلور منطقه زریوار، 160 گونه دارویی هستند که این تعداد حدود 28 درصد گیاهان منطقه را شامل می‌شود. از گونه‌های دارویی منطقه، 56 گونه کاربرد محلی دارند(Tabad and (Jalilian, 2015.

شکل 4- تعداد گونه‎ها و جنس‌های غنی‌ترین تیره‌ها در پوشش گیاهی منطقه زریوار

شکل 5- تعداد گونه‌های غنی‌ترین جنس‌ها در پوشش گیاهی منطقه زریوار


شکل 6- نمودار شکل زیستی گیاهان منطقه زریوار برحسب درصد	شکل 7- نمودار پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه زریوار برحسب درصد

شکل 8- تصاویر برخی گونه‌های منطقه زریوار:A. Coronopus squamatus Asch، B. Trifolium incarnatum L.، C. Utricularia australis R. Br.، D. Ophrys kurdistanica Renz، E. Helichrysum oligocephalum DC.، F. Orchis mascula (L.) L.

بحث و نتیجه‌گیری.

با توجه به تعداد گونه‌های گیاهی (590 گونه) ناحیه مطالعه‌شده و مقایسه آن با 8000 گونه فلور ایران (Abasi et al., 2015) و 2110 گونه فلور استان کردستان (Maroofi, 2011) و در نظرگرفتن مساحت منطقه زریوار (حدود 0005/0 مساحت استان کردستان) نتایج نشان می‌دهند که این منطقه یکی از غنی‌ترین ذخیره‌گاه‌های ژنتیکی در سطح کشور است. تنوع زیاد در سطح تاکسونومیک گونه، جنس، تیره و فرم‌های رویشی ارزش‌های گوناگون این منطقه را به‌ویژه از جنبه حفاظت ذخیره‌های ارزشمند ژنتیکی آشکار می‌کند. همچنین تنوع گونه‌ای این منطقه در مقایسه با سایر پژوهش‌ها نظیر شناسایی 421 گونه گیاهی در منطقه 34000 هکتاری نوژیان لرستان(Mehrnia and Ramak, 2014)، 451 گونه گیاهی در منطقه 169200 هکتاری خبر و روچون کرمان(Irannejad Parizi et al., 2001)، شناسایی 231 گونه در منطقه 33 هزار هکتاری مانشت و قلارنگ ایلام (Darvishnia et al., (2012 و شناسایی 192 گونه در منطقه 30 هزار هکتاری دینارکوه (Rashidnahal, 2006) نسبتاً زیاد است. یکی از دلایل مهم تنوع و غنای گونه‌ای زیاد منطقه، کوهستانی بودن بخشی از آن و در دسترس‌نبودن برای چرای دام است و از دیگر دلایل می‌توان به وجود منابع رطوبتی همچون دریاچه زریوار، بارش سالانه زیاد، بهره‌مندی از جریان‌های مرطوب مدیترانه‌ای، وجود رودخانه‌های فصلی و چشمه‌سارهای فراوان در منطقه اشاره کرد.

تیره‌های Asteraceae، Poaceae، Fabaceae، Brassicaceae، Lamiaceae، Apiaceae، Rosaceae، Boraginaceae، Caryophyllaceae Ranunculaceae، Cyperaceae و Orchidaceae مهم‌ترین تیره‌های گیاهی منطقه هستند که در مجموع 7/79 درصد کل گونه‌ها را شامل می‌شوند. این تیره‌ها در مطالعات Ahmadi و همکاران (2013) در مناطق جنگلی غرب کردستان، Hassani و همکاران (2014) در منطقه سرشیو مریوان، Sanandaji و Mozaffariam (2010) در منطقه سارال استان کردستان، Jalilian و همکاران (2014) در منطقه کوه بهارآب در رشته‌کوه زاگرس، Shirmardi و همکاران (2014) در منطقه قیصری کوهرنگ در استان چهارمحال و بختیاری، Dolatkhahi و همکاران (2012) در منطقه حفاظت‌شده ارژن‌پریشان در استان فارس و Darvishnia و همکاران (2012) در منطقه مانشت و قلارنگ ایلام نیز مهم‌ترین تیره‌های گیاهی از نظر تعداد گونه‌ معرفی ‌شده‌اند. شاید بتوان مقاوم بودن گونه‌های مختلف تیره Asteraceae به شرایط محیطی مختلف و تخریب برخی از نقاط منطقه (به‌دلیل چرای دام) را دلیل فراوانی گونه‌های این تیره دانست. به عقیده Ghahremaninejad و Agheli (2009) هنگامی که درصد تخریب پوشش گیاهی ناحیه‌ای زیاد ‌شود، برخی تیره‌های گیاهی نظیر تیره Asteraceae بیشتر در فلور منطقه حضور می‌یابند. گسترش گونه‌های مختلف تیره Fabaceae را نیز می‌توان به‌دلیل خوش‌خوراک‌نبودن برخی از گونه‌ها برای دام دانست. همچنین فراوانی تیره‌های Poaceae و Cyperaceae می‌تواند به‌علت وجود منبع رطوبتی (دریاچه آب شیرین زریوار) در منطقه باشد؛ گیاهان تک‌لپه‌ای وابستگی خود را به محیط‌های مرطوب بیش از دولپه‌ای‌ها حفظ کرده‌اند و بنابراین درصد زیادی را در این مناطق به خود اختصاص می‌دهند(Asri and Moradi, 2004).

در تحقیق حاضر، نتایج بررسی شکل زیستی گیاهان منطقه نشان داد که همی‌کریپتوفیت‌ها با 251 گونه چیره‌ترین و کامفیت‌ها با ٨ گونه نادرترین شکل‌های زیستی منطقه هستند. با توجه به اقلیم مرطوب و سرد و کوهستانی بودن منطقه، حضور زیاد همی کریپتوفیت‌ها دور از ذهن نیست. از گیاهانی که در نواحی کوهستانی منطقه و در دامنه ارتفاع 1600 تا 2200 متری مشاهده می‌شوند می‌توان به گونه‌هایThymus transcaucasicus، Eremurus spectabilis،Silene aucheriana، Campanula stevneii،Aethionema fimbriatum، Onosma elwendicum،Helichrysum oligocephalum، Smyrnium cordifolium،Prangos ferulacea و Ferula haussknechtii اشاره کرد. به عقیده Archibold (1995) درصد زیاد گیاهان همی‌کریپتوفیت، اقلیم سرد و کوهستانی را نشان می‌دهد؛ در زمستان جوانه رویشی همی‌کریپتوفیت‌ها در سطح خاک و بین برگ‌ها قرار می‌گیرد و مقاومت زیادی به شرایط دمایی سرد از خود نشان می‌دهد.

تروفیت‌ها از لحاظ فراوانی در منطقه مطالعه‌شده در رتبه دوم قرار دارند. حضور فراوان تروفیت‌ها را می‌توان در بخش پایین‌دست منطقه مانند سواحل، دشت‌ها و اطراف روستاهای حاشیه دریاچه مشاهده کرد زیرا عواملی همچون کشاورزی، فشار ناشی از چرای بی‌رویه دام‌ها، احداث جاده و مکان‌های تفرجگاهی سبب شده‌اند که بسیاری از گونه‌های حساس به عوامل نامساعد محیطی نابود شوند و فرصت برای افزایش گیاهان یک‌ساله و مهاجم ایجاد شود. حضور درصد چشمگیری از گیاهان کریپتوفیت بیان‌کننده زیاد بودن عمق خاک و فرسایش نسبتاً اندک خاک (Ghahremaninejad et al., 2011) منطقه است. زیاد بودن غنای گیاهان چوبی در منطقه باعث شده است که فانروفیت‌ها با 6 درصد سهم چشمگیری از طیف زیستی منطقه را به خود اختصاص دهند و از این نظر در رتبه چهارم قرار گیرند. حضور نسبتاً درخور توجه فانروفیت‌ها، وجود رطوبت کافی و مناسب منطقه برای رویش‌های جنگلی را نشان می‌دهد. کمترین سهم گونه‌های گیاهی منطقه به شکل زیستی کامفیت‌ها با
2 درصد تعلق دارد. نتایج مطالعه شکل زیستی منطقه زریوار تشابه زیادی با نتایج مطالعات قبلی (Khorasani et al., 2014) و نتایج مطالعه شکل زیستی آرایه‌های منطقه سرشیو مریوان در نزدیکی منطقه مطالعه‌شده (Hasani, 2014) دارد با این تفاوت که تروفیت‌ها شکل زیستی چیره در مطالعات یادشده هستند و دلیل آن به چرای بی‌رویه، تخریب جنگل و جاده‌سازی نسبت داده شده است. فراوانی ژئوفیت‌ها مانند تیره‌های Liliaceae و Amaryllidaceae را می‌توان ناشی از سازگاری این گیاهان به چرانشدن توسط دام به‌علت قرارگیری جوانه‌های انتهایی آن‌ها در زیر خاک دانست (Roques et al., 2001).

براساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده، بیشترین درصد عناصر رویشی شناسایی‌شده در منطقه زریوار به ناحیه ایرانی - تورانی تعلق دارند و در نتیجه این منطقه به ناحیه ایرانی - تورانی متعلق است. منطقه مطالعه‌شده در محدوده‌ای قرار دارد که از نظر ژئوبتانیکی با دیدگاه‌های متفاوت اما وجوه یکسان طبقه‌بندی شده است. Sabeti (1976) پوشش گیاهی این منطقه را جزء اجتماعات گیاهی با منشأ ایرانی - تورانی معرفی کرده است ولی جنگل‌های آن را از نوع نیمه‌مرطوب و نیمه‌خشک و قلمرو رویشی آن را از دامنه‌های جنوبی رشته‌کوه‌های البرز تا ارتفاعات و رشته‌کوه‌های زاگرس می‌داند. Ghorbanli (2002) نیز منطقه مطالعه‌شده را جزئی از بخش کردستان - زاگرس از رویش‌های ایرانی-تورانی معرفی کرده است و قلمرو رویشی این بخش را شامل کوه‌های زاگرس در استان فارس، زاگرس و آذربایجان ذکر و اضافه می‌کند این بخش حاصلخیزترین منطقه ایرانی - تورانی در ایران است.

براساس نتایج، بیش از نیمی از گونه‌های گیاهی شناسایی‌شده پراکنش دو یا چندناحیه‌ای دارند. این امر از طرفی نشان‌دهنده همپوشانی چند ناحیه جغرافیای گیاهی در این منطقه و از طرف دیگر ناشی از وجود مکان‌های مرطوب و مناسب برای این عناصر و نیز فعالیت‌های انسانی است که باعث ورود و استقرار گیاهانی با ویژگی‌های مشابه علف‌های هرز در برخی مناطق شده است (Naqinezhad et al., 2010). از نظر وجود پراکنش دو یا چندناحیه‌ای، منطقه پژوهش‌شده وضعیت تقریباً مشابهی با منطقه سرشیو مریوان دارد (Hassani et al., 2014).

از بین جنس‌های شناسایی‌شده منطقه، جنس
L. Trifolium با 10 گونه (7 گونه یک‌ساله و 3 گونه چندساله) بیشترین درصد حضور را دارد. به عقیده Taylor و همکاران (1980) عموماً گونه‌های یک‌ساله این جنس خودگشن و خاص آب و هوای مدیترانه‌ای هستند ولی گونه‌های چندساله آن عمدتاً دگرگشن هستند و خاص آب و هوای معینی نیستند.

طبق نتایج، 36 گونه درختی و درختچه‌ای در منطقه وجود دارند که غنای زیاد منطقه زریوار را از لحاظ تنوع و میزان گونه‌های چوبی نشان می‌دهند. به عقیده Zohary (1963)، بلوط ایرانی (Quercus brantii)، عنصر اصلی جنگل‌های زاگرس، یکی از عناصر رویشی اصلی ایرانی - تورانی و تیپ چیره جنگل‌های بلوط در حوضه زریوار است که دامنه‌ها و ارتفاعات شرقی و غربی مشرف به دریاچه را پوشانده است. بادام رواندزی (Amygdalus carduchorum)، انجیر وحشی (Ficus rupestris)، کیکم شیرازی (Acer monspessulanum L.subsp. cinerascens)، امرود Pyrus syriaca))، زالزالک ایروانی (Crataegus pseudoheterophylla)، محلب (Cerasus mahaleb)، زالزالک زرد (Crataegus aronia)، شیرخشت (Cotoneaster nummularius) و بارانک ایرانی (Sorbus persica) از دیگر عناصر رویشی درختی و درختچه‌ای ایرانی - تورانی هستند که به‌طور پراکنده در کنار گونه‌های بلوط جنگل‌های این منطقه قرار دارند. در سال‌های اخیر فعالیت‌های مخرب انسانی از قبیل بوته‌کنی و تبدیل جنگل‌ها به اراضی کشاورزی، سرشاخه‌زنی درختان برای تأمین بخشی از نیاز علوفه‌ای دام‌ها، قطع بی‌رویه درختان برای تولید زغال و آتش‌سوزی‌های پی‌در‌پی به نابودی و تبدیل بخش‌های وسیعی از جنگل‌های این منطقه به درخت‌زارهای پراکنده و آسیب‌دیده منجر شده است.

گونه‌های Symphytum kurdicum،Fritillaria straussii، Astragalus piranshahricus،Scrophularia amplexicaulis، Corydalis integra و Veronica macrostachya از گونه‌های گیاهی هستند که فقط در نواحی جنگلی (سایه درختان) منطقه می‌رویند. گونه‌های Vicia assyriaca، Vicia sativa، Onopordum carduchorum و Cnicus benedictus را می‌توان به‌صورت پراکنده در مناطق بدون پوشش درختی و یا در نواحی جنگلی تخریب‌شده به‌ویژه در دامنه‌های غربی دریاچه مشاهده کرد.

در منطقه، دو گونه نیمه‌انگلی موخور(Loranthus (europseus و دارواش (Viscum album) به فراوانی روی درختان گلابی (Pyrus syriaca)، بلوط ایرانی (Quercus brantii)، بادام (Amygdalus communis) و زالزالک (Crataegus pseudoheterophylla) یافت می‌شوند و تعیین میزان تراکم آنها برای جلوگیری از گسترش خسارت این گونه‌ها ضروری و دارای اهمیت ویژه‌ای است.

عناصر گیاهی ویژه‌ای با دامنه انتشار بسیار محدود در شکاف نواحی صخره‌ای و سنگلاخی استقرار یافته‌اند؛ گونه‌هایی مانند Ziziphora capitataو Aethionema arabicum در اراضی سنگلاخی و گونه‌های Potentilla pannosa،Johrenia aromatica، Umbilicus intermedius،Sedum callichroum، Rosularia sempervivum،Arabis caucasicaو Legousia falcataفقط در درز و شکاف صخره‌ها می‌رویند.

جامعه گیاهی نی (Phragmites australis) از چیره‌ترین اجتماعات گیاهی پایابی است که همچون کمربندی تمامی سواحل دریاچه را در بر می‌گیرد. علیرغم چیرگی وسعت نیزار‌ها می‌توان اغلب شکل‌های زیستی هیدروفیت‌ها را در دریاچه زریوار مشاهده کرد. گونه‌های Batrachium sphaerospermum، Myriophyllum spicatum، Polygonum amphibium و Najas marina از گونه‌های غوطه‌ور در آب هستند که در حد فاصل نی‌زارها و پهنه آبی دریاچه و در تماس با مزارع کشاورزی در قسمت‌های جنوبی، شرقی و جنوب‌شرقی مشاهده می‌شوند. از دیگر گونه‌های آبزی موجود در دریاچه می‌توان به گونه‌های برگ‌شناور مانند Nymphaea alba و Hydrocharis morsus-ranae اشاره کرد؛ بیشترین محل تجمع آن‌ها حد فاصل نوار عریض نیزارها و قسمت‌های جنوبی دریاچه و در تماس با اراضی کشاورزی و سواحل شیب‌دار شرقی دریاچه است که تأسیسات تفرجگاهی روی آن احداث شده‌اند.

در این منطقه، 50 گونه آسیب‌پذیر و در معرض انقراض وجود دارند که هر روز به‌علت شدت تخریبی که انسان و دام اعمال می‌کند در معرض خطر انقراض بیشتری قرار می‌گیرند. Gurgin Karaji و همکاران (2014) تعداد گونه‌های در معرض خطر منطقه سارال کردستان را 25 گونه و Hassani و همکاران (2014) تعداد گونه‌های در معرض خطر منطقه سرشیو مریوان را 3 گونه گزارش کرده‌اند. مقایسه تعداد گونه‌های آسیب‌پذیر و در خطر منطقه زریوار با مناطق هم‌جوار نشان می‌دهد که به دلیل بهره‌برداری‌های غیراصولی و نبود حفاظت کافی، میزان تخریب گونه‌های گیاهی این منطقه بیشتر است. همان‌طور که در جدول 1 اشاره شد از 50 گونه در خطر انقراض منطقه، 24 گونه در طبقه کمتر در خطر (LR) و 9 گونه Dactylorhiza umbrosa، Ophrys kurdistanica، Orchis mascula، Orchis palustris،Astragalus carduchorum، As. cyclophyllon،As. piranshahricus، Lathyrus hirsutusو Lysimachia vulgaris در طبقه آسیب‌پذیر (VU) قرار دارند و اطلاعات درباره 17 گونه کافی نیست (DD).

براساس نتایج، بیشترین گونه‌های آسیب‌پذیر منطقه به تیره Orchidaceae تعلق دارند. گونه‌های Dactylorhiza umbrosa وOrchis muscula از گروه ارکیده‌های خاکروی نواحی معتدله هستند که در برخی نواحی ایران شامل استان‌های کردستان، کرمانشاه، لرستان، آذربایجان غربی، تهران، خراسان و کهگیلویه و بویراحمد به‌صورت خودرو می‌رویند(Shahsavari, (2008. این گیاهان سالانه یک غده تولید می‌کنند که جایگزین غده قدیمی می‌شود و غده کهنه یا قدیمی از بین می‌رود؛ این تک‌غده‌ها تنها روش تکثیر این گونه‌ها در زیستگاه طبیعی آن‌ها هستند. همچنین این گونه‌ها در سطح جهان زیستگاه‌های محدودی دارند و به گونه‌های نادر تبدیل شده‌اند. متأسفانه تکثیر اندک، قیمت زیاد و وجود تقاضای علاقمندان در بازار موجب برداشت گسترده و بیش از حد آن‌ها از طبیعت شده و این مسئله در کنار تخریب بحرانی رویشگاه‌ها براثر فعالیت‌های انسان به ناپدید شدن ارکیده‌‌ها از برخی نواحی طبیعی منجر شده است. از این نظر ارکیده‌ها از تیره‌های گیاهی بسیار آسیب‌پذیر و در دنیا از جمله گونه‌های در معرض خطر انقراض محسوب می‌شوند Pridgon, 1996)؛ (Moradi et al., 2016.

علیرغم غنای گونه‌ای زیاد و ارزش‌های زیست‌‌محیطی منطقه زریوار، مسئولان ذیربط تاکنون هیچ اقدام حفاظتی در این منطقه انجام نداده‌اند و بدیهی است که تا اقدامات حفاظتی شایسته و مؤثری برای حفظ این اکوسیستم ارزشمند انجام نشود، اقدام دیگری نتیجه‌بخش نخواهد بود. در این راستا تحقق هریک از پیشنهادات زیر می‌تواند تا حد زیادی به ادامه حیات و حفظ گونه‌های ارزشمند این تالاب کمک کند. کنوانسیون بین‌المللی تالاب‌ها در سال 1979 در شهرستان رامسر منعقد شد و دریاچه زریوار تا حد زیادی با معیارهای تأییدشده کنوانسیون درباره شرایط بین‌المللی‌بودن تالاب مطابقت دارد. از این رو، شایسته است مسئولین و به‌ویژه سازمان حفاظت محیط‌زیست با تمرکز روی ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد دریاچه زریوار، تمام تلاش خود را برای ثبت‌کردن این تالاب با عنوان تالاب بین‌المللی به کار گیرند. همچنین با توجه به ارتباط نزدیک این دریاچه با معیشت روستاهای حاشیه آن، اهمیت اکوتوریسمی و گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری دریاچه و با در نظر گرفتن سه نقش محوری ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره (توسعه، پشتیبانی و حفاظت) مسلماً پیگیری برای انتخاب این دریاچه با عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره از طریق سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌تواند تا حد زیادی در حفظ و حمایت آن نقش داشته باشد.

سپاسگزاری

نگارندگان از آقایان مهندس آیت بهزادی و مهندس اهون تبد برای همراهی در عملیات میدانی و جناب آقای دکتر مصطفی نعمتی پیکانی و سرکار خانم مهندس سمیرا زنگیشه برای همکاری در شناسایی نمونه‌های گیاهی صمیمانه تشکر و قدردانی می‌کنند.

پیوست 1: فهرست کامل گونه‌های گیاهی جمع‌آوری‌شده از منطقه زریوار به همراه شکل زیستی، پراکنش جغرافیایی و وضعیت حفاظت گونه‌ها؛ نشانه‌های اختصاری: Th (تروفیت)، He (همی‌کریپتوفیت)، Cr (کریپتوفیت)، Ph (فانروفیت)، Ch (کامفیت)، IT (ایرانی - تورانی)، ES (اروپا - سیبری)، M (مدیترانه‌ای)، Cosm (جهان‌وطن)، PI (چندناحیه‌ای)، SS (صحرا-سندی)، LR (کمتر در خطر)، VU: (آسیب‌پذیر)، DD (بدون اطلاعات)، ^** (گونه‌های گیاهی بوم‌زاد) و ^* (گونه‌های دارویی)

تاکسون	اسم فارسی	شکل زیستی	پراکنش جغرافیایی	وضعیت حفاظت
Acanthaceae
Acanthus dioscoridis L.	پای خرس	He	IT
Aceraceae
Acer monspessulanum L. subsp. cinerascens (Boiss.) yaltrik	کیکم شیرازی	Ph	IT	DD
Alismataceae
Alisma lanceolatum With.	قاشق‌واش سرنیزه‌ای	He	Cosm
Amaranthaceae
Amaranthus albus L.	تاج‌خروس سفید	Th	IT, ES
*Amaranthus blitoides S. Watson	تاج‌خروس گسترده	Th	IT, ES
Amaranthus retroflexus L.	تاج‌خروس	Th	IT
*Chenopodium album L.	سلمه تره	Th	Cosm
*Chenopodium botrys L.	سلمک اورشلیمی	Th	Cosm
Amaryllidaceae
Allium convallarioides Grossh.	پیاز موگه‌ای	Cr	IT, M
Allium dictyoprasum Ledeb.	---	Cr
Allium eriophyllum Boiss.	پیاز برگ‌کرکی	Cr	IT, M
Allium rubellum M.Bieb.	پیاز صورتی	Cr	IT, ES, M
Allium ubipetrense R.M.Fritsch	---	Cr	IT
*Narcissus tazetta L. subsp. tazetta	نرگس	Cr	PI
Sternbergia clusiana Ker Gawl. ex Schult.(Ker. - Gawl.)Spreng.	جام‌زرین کورش	Cr	IT, M, SS
**Ungernia flava Boiss. & Hausskn. ex Boiss.	گرمینه زرد	Cr	IT
Anacardiaceace
Pistacia atlantica Desf. subsp. Kurdica* (Zohary) Rech. f.	بنه کردستانی	Ph	IT
Rhus coriaria L.	سماق	Ph	IT, ES, M
Apiaceae (Umbelliferae)
*Anthriscus nemorosa Spreng.	جعفری وحشی	He	IT, ES, M
Bunium cylindricum Grossh.	زیره استوانه‌ای	Cr	IT
Bunium elegans Freyn	زیره زیبا	Cr	IT
Bunium paucifolium DC.	زیره هرز زراعی	Cr	IT
Chaerophyllum macropodum Boiss.	جعفری فرنگی کوهستانی	He	IT
Daucus carota L.subsp. maximus* (Desf.) Ball	هویج خودروی کبیر	Cr	IT, ES
Eryngium billardieri F. Delaroche	زول آبی	He	IT, ES, M
Eryngium pyramidale Boiss. & Hausskn. ex Boiss.	زول مخروطی	He	IT	DD
*Falcaria vulgaris Bernh.	غازیاغی	He	IT, ES, M
Ferula haussknechtii H.Wolff ex Rech.f.	کمای ساورزی	He	IT
**Ferula macrocolea Boiss.	کمای مرتفع	He	IT	LR
Grammosciadium platycarpum Boiss. & Hausskn. ex Boiss.	شوید کوهی	He	IT
*Heracleum persicum Desf. ex Fisch. C.A.Mey. & Avé-Lall.	گلپر	He	IT, ES, M
Johrenia aromatica Rech. f.	---	He	IT, M
Lisaea heterocarpa Boiss.	---	Th	IT
Lisaea strigosa (Banks & Soland.) Eig.	---	Th	IT, M
Malabaila sekakul Boiss.	شقاقل صحرایی	He	IT
*Oenanthe fistulosa L.	آب‌چکان لوله‌ای	Cr	IT, ES, M
Opopanax hispidus Griseb.	---	Cr	IT, ES, M
**Opsicarpium insignis Mozaff.	---	He	IT
Physocaulis nodosus W.D.J.Koch	ساق‌گره‌ای	Th	IT, ES
Pimpinella affinis Ledeb.	ترتیزک باغی	He	IT
Pimpinella anthriscoides Boiss.	جعفری کوهی جویباری	He	IT
Pimpinella kotschyana Boiss.	جعفری کوهی کردستانی	He	IT, ES
Prangos ferulacea Lindl.	جاشیر	He	IT, M
Scandix stellata Banks & Sol.	شانه ونوس ستاره‌ای	Th	IT, M
Smyrniopsis aucheri Boiss.	پیکل	He	IT
Smyrnium cordifolium Boiss	آوندول	He	IT
Torilis arvensis (Huds.) Link	ماستونک	Th	IT, ES
Torilis leptophylla Rchb.f.	ماستونک نازک‌برگ	Th	IT, ES
*Trigonosciadium brachytaenium* (Boiss.) Alava	گلپرک	He	IT	LR
Turgenia latifolia Hoffm.	گیس‌چسبک	Th	IT, M
Araceae
Arum conophalloides Kotschy ex Schott	شیپوری سبز	Cr	IT
Lemna gibba L.	عدسک قوزدار	He	Cosm
Aristolochiaceae
*Aristolochia bottae Jaub. &Spach	زراوند	He	IT
Asparagaceae
Bellevalia glauca Kunth.	تمشکین برگ‌آبی	Cr	IT
Bellevalia longistyla (Miscz.) Grossh.	تمشکین ارسی	Cr	IT
Bellevalia olivieri (Baker) Wendelbo	تمشکین دجله‌ای	Cr	IT
Muscari caucasicum Baker	کلاغک قفقازی	Cr	IT
Muscari longipes Boiss.	کلاغک پابلند	Cr	IT
Muscari neglectum Guss. ex Ten.	کلاغک	Cr	IT
Puschkinia scilloides Adams	نجم آبی‌سان	Cr	IT
Scilla persica Hausskn.	نجم آبی	Cr	IT
Asphodelaceae
**Eremurus spectabilis Ledeb.	سریش تماشایی بختیاری	Cr	IT
Asteraceae (Compositae)
Achillea biebersteinii Afanasiev	بومادران زرد	He	IT, ES
Achillea filipendulina Lam.	بومادران زاگرسی	He	IT, ES, M
*Achillea millefolium L.	بومادران هزاربرگ	He	IT
Achillea setacea Waldst. & Kit.	بومادران مویین	He	Pl
*Achillea talagonica Boiss. var. oxylepis* (Boiss. & Hausskn.) Hub.- Mor.	بومادران طالقانی	He	IT	LR
**Anthemis altissima L.	بابونه رفیع	Th	IT, ES, SS	DD
Anthemis haussknechtii Boiss. & Reut.	بابونه زاگرسی	Th	IT
Anthemis hyalina DC.	بابونه شفاف	Th	IT
*Anthemis tinctoria L.	بابونه زرد	He	IT, ES, M
*Arctium lappa Kalm	باباآدم	He	Pl
*Bellis perennis L.	مینای چمنی	He	IT, ES
*Bidens tripartita L.	دو دندان	Th	Cosm
Carduus arabicus Jacq.	تاتاری عربی	Th	ES, M
Carthamus dentatus Vahl	گلرنگ دندانه‌دار	Th	IT
*Carthamus oxyacantha M.Bieb.	گلرنگ زرد	Th	IT, ES, SS
*Carthamus lanatus L.	گلرنگ مقدس	Th	IT
Centaurea aggregata Fisch & C. A. Mey.	گل‌گندم انبوه	He	IT
*Centaurea behen L.	گل‌گندم طلایی	He	IT
**Centaurea amadanensis Sch.Bip.	گل‌گندم همدانی	He	IT	DD
Centaurea iberica Trevir. ex Spreng.	گل‌گندم چمن‌زار	Th	IT, ES
Centaurea nemecii Nábělek	گل‌گندم سنندجی	He	IT
*Centaurea solstitialis L.	گل‌گندم زرد	He	ES, M
*Cephalorrhynchus microcephalus* DC. Schichian	کاهو منقاری کپه کوچک	Cr	IT
Cephalorrhynchus rechingerianus Tuisl	کاهو منقاری کپه کوچک	Cr	IT
Chardinia orientalis (L.) Kuntze	---	Th	IT
Chondrilla juncea L.	قندرون	He	IT
*Cichorium intybus L.	کاسنی	He	ES, M
Cirsium hygrophilum Boiss.	کنگر توچالی	He	IT
*Cnicus benedictus L.	خار مقدس	Th	IT, ES, M
**Cousinia concinna Boiss. & Hausskn.	هزارخار باشکوه	He	IT	DD
Crepis alpina L.	ریش قوش کوهسری	Th	IT, ES, M
Crepis kotschyana Boiss.	ریش قوش یک‌ساله	Th	IT
Crepis sancta (L.) Babc.	ریش قوش	Th	IT, M
Crupina crupinastrum (Moris) Vis.	سیاه فندق	He	IT, M
Cyanus depressus (M.Bieb.) Soják	---	Th	Pl
Cymbolaena griffithii (A.Gray) Wagenitz	---	Th	IT, ES, M
Echinops orientalis Trautv	شکر تیغال شرقی	He	IT
*Eclipta prostrata L.	مستور خوابیده	Th	Cosm
Erigeron acris L.	پیربهار تلخ	He	Pl	LR
Filago arvensis L.	----	Th	IT, ES, M
Garhadiolus angulosus Jaub. & Spach	----	Th	IT, ES
*Gundelia tournefortii L.	کنگر خوراکی	He	IT
**Helichrysum athanaton Georgiadou & Rech. f.	گل بی‌مرگ ساورزی	He	IT	DD
**Helichrysum oligocephalum DC.	گل بی‌مرگ کم‌کپه	He	IT, ES	LR
Inula britannica L.	مصفای بریتانیایی	He	IT, ES
*Inula helenium L.	مصفا	He	ES
*Lapsana communis L.	گل خورشیدی	Th	IT, ES
Lactuca scarioloides Boiss.	کاهوی دنایی	Th	IT
Notobasis syriaca Cass.	بادآورد	Th	Pl
Onopordum carduchorum Bornm. & Beauverd	خارپنبه شاهویی	He	IT
* Onopordum leptolepis DC.	خارپنبه برگ‌نازک	He	IT
Picnomon acarna Cass	زردخار	Th	IT, M
Picris strigosa ort. ex Rchb.	تلخک	He	IT
Scariola orientalis (Boiss.) Sojak	گاو چاق‌کن	Ch	IT
Scorzonera lanata Schrank	شنگ اسبی پشمالو	Cr	IT
Scorzonera phaeopappa Boiss.	شنگ اسبی کاکل قهوه‌ای	Cr	IT
Senecio vernalis Waldst. & Kit.	قاصد بهار	Th	IT, ES, M
*Senecio vulgaris L.	پیرگیاه	Th	IT, ES, M
*Silybum marianum (L.) Gaertn.	خار مریم	He	Pl
*Sonchus asper (L.) Hill	شیر تیغک	He	IT, M
Tanacetum kotschyi (Boiss.) Grierson	مینای کوهسری	He	IT
Tanacetum polycephalum Sch.Bip. subsp. heterophyllum (Boiss.) Podlech	مینای پرکپه ناجور‌برگ	He	IT
Taraxacum montanum DC.	گل قاصد کوهی	He	IT
Tragopogon buphthalmoides Boiss.	شنگ ایرانی	He	IT, ES, M
*Tragopogon graminifolius DC.	شنگ	He	IT
Tragopogon pterocarpus DC.	شنگ میوه بالدار	He	IT, ES, M
Tragopogon vaginatus Ownbey & Rech.f.	شنگ غلاف‌دار	He	IT, ES
*Tripleurospermum disciforme Sch.Bip.	بابونه کاذب	Th	IT
Tripleurospermum microcephalum (Boiss.) Bornm.	بابونه کاذب کپه‌ریز	Th	IT
Urospermum picroides (L.) Scop. ex F.W.Schmidt	شیر تلخک	Th	Pl
*Xanthium strumarium L.	زردینه	Th	IT
*Zoegea leptaurea L. subsp. mianensis* (Boiss.) Rech. f.	خورشید صبح	Th	IT	LR
Berberidaceae
*Berberis integerrima Bunge	زرشک زرافشانی	Ph	IT
Bongardia chrysogonum Boiss.	علف‌کبکی	Cr	IT
Biebersteiniaceae
Biebersteinia multifida DC.	آدمک	Cr	IT
Boraginaceae
*Anchusa italica Retz.	گل‌گاوزبان بدل	He	IT, ES
Asperugo procumbens L.	علف چسبک	Th	Pl
Buglossoides arvensis (L.) I.M.Johnst.	---	Th	Pl
Buglossoides incrassata (Guss.) I.M.Johnst.	---	Th	IT, ES
Cerinthe minor L.	عسلی	He	ES
*Echium italicum L.	گل‌گاوزبان ایتالیایی	He	IT, M
*Heliotropium europaeum L.	آفتاب‌پرست اروپایی	He	IT, M
Heliotropium noeanum Boiss.	---	Th	IT
Huynhia pulchra (Willd. ex Roemer & Schultes) Greuter & Burdet	---	He	IT
Lappula sessiliflora (Boiss.) Gurke	خار لنگری اصفهانی	Th	IT
*Lithospermum officinale L.	سنگ‌دانه	He	IT, ES
Myosotis lithospermifolia Hornem.	فراموشم مکن کوهستانی	He	ES
Nonea pulla DC.	چشم‌گربه‌ای سیاه	He	IT, ES
Onosma dichroantha Boiss.	زنگوله‌ای رنگین	He	IT
Onosma elwendica Wettst. ex Stapf	زنگوله‌ای الوندی	He	IT
** Onosma kilouyensis Boiss. & Hausskn. ex Boiss	زنگوله‌ای کهگیلویه‌ای	He	IT	LR
Onosma microcarpa DC.	زنگوله‌ای زرد	He	IT
Onosma sericea Willd.	زنگوله‌ی کرک‌ابریشمی	He	IT
Rindera lanata Bunge	---	He	IT
Solenanthus circinatus Ledeb.	گل عقربی	He	IT
Symphytum kurdicum Boiss. & Hausskn. ex Boiss.	هماور کردی	He	IT
Brassicaceae
Aethionema arabicum (L.) Andrz. ex DC.	آتشین عربی	He	IT
Aethionema fimbriatum Boiss.	آتشین شرابه‌ای	He	IT
Aethionema grandiflorum Boiss. & Hohen.	آتشین	He	IT
*Alliaria petiolata (M. B.) Cavara & Grande	علف سیر	He	ES
**Alyssum bracteatum Boiss.	قدومه‌ برگه‌دار	He	IT	LR
Alyssum stapfii Vierh.	قدومه شیرازی	Th	IT
Alyssum strigosum [Soland.]	قدومه گل‌ریز	Th	IT
Arabis caucasica Wild.	رشاد قفقازی	He	IT, M
Aubrieta parviflora Boiss.	سنگ فرش	He	IT
Barbarea minor K. Koch	ترتیزک جویباری کوچک	He	IT, ES
Barbarea plantaginea DC.	ترتیزک جویباری	He	IT
**Brossardia papyracea Boiss.	---	He	IT	LR
Buchingera axillaris Boiss. & Hohen.	---	Th	IT	LR
*Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.	کیسه کشیش	Th	Cosm
Cardamine uliginosa M.Bieb.	ترتیزک باتلاقی	He	IT, M
*Cardaria chalepensis Hand.-Mazz.	ازمک	He	Pl
Clypeola jonthlaspi L.	خردل سپری	Th	IT, ES, M
Clypeola lappacea Boiss.	خردل سپری قلابی	Th	IT
*Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl	خاکشیر ایرانی	Th	IT, ES, M
**Erysimum kurdicum Boiss. & Hausskn. ex Boiss.	خاکشیر تلخ کردی	He	IT
*Erysimum repandum L.	خاکشیر تلخ مواج	Th	IT, ES
Euclidium syriacum (L.) W.T.Aiton	سرگنجشکی	Th	IT
Fibigia clypeata (L.) Medik.	---	He	IT, ES, M
Fibigia macrocarpa Boiss.	---	He	IT
Fibigia multicaulis (Boiss. & Hohen.) Boiss.	---	He	IT
**Graellsia saxifragifolia Boiss	صخره‌وری	He	IT
**Hesperis kurdica F.Dvořák & Hadač	شب‌بوی ایرانی کردی	He	IT
Hesperis odorata F.Dvořák	شب‌بوی ایرانی معطر	He	IT
Isatis stenophylla Bornm. & Gauba	وسمه برگ‌باریک	Th	IT
*Lepidium latifolium L.	ترتیزک برگ‌پهن	He	IT, ES, M
Malcolmia africana (L.) W.T.Aiton	شب‌بوی صحرایی	Th	Pl
*Nasturtium officinale W.T.Aiton	علف چشمه	He	Pl
Neslia apiculata Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall.	آجیل مزرعه	Th	IT, ES, M
Parlatoria cakiloides Boiss.	---	Th	IT, ES
**Parlatoria rostrata Boiss. & Hohen.	---	Th	IT	LR
Rorippa amphibia Besser.	ترتیزک زرد	He	ES
**Sameraria stylophora Boiss.	ساماری چهاربال	Th	IT	LR
*Sinapis arvensis L.	خردل بری	Th	IT, ES, M
*Sisymbrium irio L.	خاکشیر لندنی	Th	Pl
*Sisymbrium officinale (L.) Scop.	خاکشیر طبی	Th	ES
Thlaspi kotschyanum Boiss. & Hohen.	کیسه‌چوپان البرزی	Th	IT
Thlaspi perfoliatum L.	کیسه‌چوپان ساقه محصور	Th	Pl
Butomaceae
Butomus umbellatus L.	هزار نی	Cr	Pl
Campanulaceae
Campanula beauverdiana Fomin	گل استکانی تک‌گل	He	IT, ES
Asyneuma cichoriforme Bornm.	گل چاک کاسنی‌شکل	He	M
Campanula cecilii Chitt.	گل استکانی بلوطستانی	Th	IT
Campanula flaccidula Vatke	گل استکانی افتان	Th	IT
Campanula involucrata Aucher ex A.DC.	گل استکانی برگه‌دار	He	IT
Campanula sclerotricha Boiss.	گل استکانی کرک زبر	He	IT, M
Legousia falcata Fritsch	آینه‌ونوس هلالی	Th	Pl
Mindium laevigatum (Vent.) Rech.f. & Schiman-Czeika	گل شکافته	He	IT, ES
Caprifoliaceae
Cephalaria syriaca Schard.	سر شکافته	Th	M
Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach	پلاخور برگه‌دار	Ph	IT, M
Pterocephalus plumosus Coult	سربال یک‌ساله	He	IT, M
Scabiosa palaestina L.	طوسک زاگرسی	Th	IT, ES
Scabiosa leucactis Patzak	طوسک کنگلومرایی	Th	IT, ES
Valeriana alliariifolia Adams	والرین جنگلی	He	IT	DD
Valerianella dactylophylla Boiss. & Hohen.	شیرینک پنجه‌ای	Th	IT, M
Valerianella tuberculata Boiss.	شیرینک زگیل‌دار	Th	IT
Valerianella vesicaria Moench	شیرینک متورم	Th	IT, ES
Caryophyllaceae
Cerastium dichotomum L.	دانه مرغ دو‌شاخه‌ای	Th	IT, M
Cerastium glomeratum Thuill.	دانه مرغ گوش‌موش	Th	IT, M
Cerastium inflatum Link	دانه مرغ متورم	Th	IT, ES, M
Cerastium perfoliatum L.	دانه‌مرغ ساقه‌محصور	Th	Cosm
Dianthus strictus Sm.	میخک افراشته منقوط	He	IT
Holosteum umbellatum L.	---	Th	Pl
Mesostemma kotschyanum (Fenzl in Boiss.) Vved.	گندمکی کوهی	He	IT, ES
Minuartia hamata Mattf.	مرواریدی اسپانیایی	He	IT, ES
Silene ampullata Boiss.	سیلن حبابی	He	IT
Silene aucheriana Boiss.	سیلن ایرانی	Ch	IT
Silene chlorifolia Sm.	سیلن سبزینه‌ای	He	IT
Silene commelinifolia Boiss. var. ovatifolia Melzh.	سیلن دربندی	He	IT
Silene coniflora Nees ex Otth.	سیلن گل مخروطی	Th	IT, M
Silene latifolia Poir. subsp. alba (Mill.) Greuter & Burdet	سیلن سفید	He	IT
Silene longipetala Vent.	سیلن زاگرسی	He	IT, M
*Stellaria media (L.) Vill.	دانه‌ناری	Th	COSm
*،Vaccaria grandiflora Jaub. & Spach	صابونک	Th	Pl
Vaccaria liniflora Bornm.	صابونک گل باریک	Th	IT, ES, M
*Vaccaria pyramidata Medik.	صابونک	Th	IT
Velezia rigida L.	---	Th	IT, ES, SS
Ceratophyllaceae
Ceratophyllum demersum L.	علف‌شاخی غوطه‌ور	Cr	Cosm
Cistaceae
Helianthemum ledifolium (L.) Mill.	گل آفتابی اروپایی	Th	IT, M
Colchicaceae
Colchicum kotschyi Boiss.	گل حسرت سفید	Cr	IT
Colchicum szovitsii Fisch. & C. A. Mey.	گل حسرت برفی	Cr	IT
Convolvulaceae
*Calystegia sepium (L.) R. Br.	پیچک جنگلی پرچینی	He	Cosm
*Convolvulus arvensis L.	پیچک صحرایی	He	Pl
Convolvulus betonicifolius Mil.	پیچک برگ‌پیکانی	He	IT, ES, M
*Cuscuta monogyna Vahl	سس تک‌دانه	Th	IT, ES, M
Cornaceae
Cornus australis C. A. Mey.	سیاه‌ال	Ph	IT, ES
Crassulaceae
Rosularia sempervivum A.Berger	ناز طوقه‌ای دایمی	He	IT, ES, SS
**Sedum callichroum Boiss.	ناز زیبا	Th	IT	DD
Umbilicus intermedius Boiss.	ناف ونوس	Cr	IT, M, SS
Cucurbitaceae
*Bryonia aspera Steven	فاشرای زبر	Cr	IT
*Bryonia multiflora Boiss. & Heldr.	فاشرا	Cr	IT
Cyperaceae
Bolboschoenus glaucus (Lam.) S.G.Sm	---	He	IT, ES
Bolboschoenus maritimus L. Palla	تزک	Cr	Cosm
Carex acutiformis Ehrh.	جگن	He	ES
Carex diluta M.Bieb.	˝	Cr	IT
Carex divisa Huds.	˝	He	Cosm
Carex divulsa Stokes	˝	He	Pl
Carex hordeistichos Vill.	˝	He	IT, ES
Carex kurdica Kuk	˝	He	IT
Carex pseudocyperus L.	˝	He	ES
Cladium mariscus (L.) Pohl	نی‌اره	He	Pl
Cyperus fuscus L.	---	Th	Cosm
Cyperus pygmaeus Rottb.	---	Cr	IT
*Cyperus longus L.	---	He	Pl
Eleocharis mitracarpa Steud.	---	He	ES
Eleocharis palustris R.Br. subsp. iranica Kukkonen	---	He	IT
Eleocharis palustris (L.) Roem & Schult subsp. palustris	---	He	IT, ES, M
Schoenoplectus mucronatus (L.) Palla	پیزر نوک‌دار	He	Cosm
Scirpoides holoschoenus (L.) Soják subsp. australis (Murr.) Soják	پیزر	He	IT
Datiscaceae
*Datisca cannabina L.	شبه شاهدانه	He	IT, ES
Dioscoreaceae
*Tamus communis L.	تمیس	Cr	IT, ES
Elaeagnaceae
*Elaeagnus angustifolia L.	سنجد	Ph	IT, ES
Equisetaceae
Equisetum ramosissimum Desf.	دم اسب صحرایی	Cr	Pl
Euphorbiaceae
Chrozophora tinctoria (L.) A.Juss.	رنگینک	Th	Pl
Euphorbia aleppica L.	فرفیون سوری	Th	IT, M
**Euphorbia cheiradenia Boiss. & Hohen.	فرفیون خوشه‌ای	He	IT
Euphorbia condylocarpa M. Bieb.	فرفیون ساقه‌آغوش	He	IT, ES
Euphorbia denticulata Lam.	فرفیون دندانه‌دار	He	IT
Euphorbia macrocarpa Boiss. & Buhse.	فرفیون رامسری	He	IT
Fabaceae
*Alhagi persarum Boiss. & Buhse	ترنجبین	He	IT
**Astragalus carduchorum Boiss. & Hausskn. ex Boiss	گون	Ch	IT	VU
**Astragalus caryolobus Bunge	˝	He	IT
**Astragalus cyclophyllon Beck	˝	He	IT	VU
**Astragalus hymenocalyx Boiss.	˝	He	IT	LR
Astragalus michauxianus Boiss.	˝	He	IT
**Astragalus piranshahricus Maassoumi & Podlech	˝	He	IT	VU
**Astragalus tortuosus DC.	˝	He	IT
Coronilla scorpioides W. D. J. Koch	یونجه باغی عقربی	Th	IT, ES, SS
Coronilla varia L.	یونجه باغی	He	IT, ES
*Lathyrus aphaca L.	خلر بی‌برگ	Th	IT, ES
Lathyrus cicera L.	خلر نخودی	Th	Pl
Lathyrus hirsutus L.	خلر کرکی	Th	ES	VU
Lathyrus inconspicuus L.	خلر راست	Th	IT, ES
Lathyrus nissolia L.	خلر چمنی	Th	IT, ES, M	DD
*Lathyrus sativus L.	خلر	Th	IT, ES, M
Lathyrus vinealis Boiss. & Noe	خلر تاکستانی	Th	IT	LR
*Lens culinaris Medik.	عدس	Th	IT
*Lotus corniculatus L.	یونجه پاکلاغی	He	Pl
Lotus gebelia Vent.	یونجه زرد	He	IT
Medicago lupulina L.	یونجه سیاه	He	IT, ES
Medicago polymorpha L.	یونجه خاردار	Th	IT, ES, M
Medicago rigidula (L.) All.	یونجه سخت	Th	IT, ES	LR
*Medicago sativa L.	یونجه	He	Pl
*Melilotus officinalis Pall.	اکلیل‌الملک	He	Pl
Onobrychis megataphros Boiss.	اسپرس سوری	He	IT, M	DD
*Ononis leiosperma Boiss.	خار خر	He	IT
*Pisum sativum L.	نخود فرنگی	Th	IT
Trifolium arvense L.	شبدر خودروی	Th	IT, ES
Trifolium campestre Schreb.	شبدر زرد	Th	M
Trifolium dasyurum C. Presl	شبدر طناز	Th	IT, ES, M
Trifolium hybridum L.	شبدر دورگ	He	M
Trifolium incarnatum L.	---	Th	ES	UV
Trifolium pilulare Boiss.	شبدر توپی	Th	IT	LR
*Trifolium pratense L.	شبدر قرمز	He	IT, ES, M
Trifolium purpureum Loisel.	شبدر ارغوانی	Th	Pl
Trifolium repens L.	شبدر سفید	He	Pl
Trifolium resupinatum L.	شبدر	Th	IT, ES, M
Trigonella crassipes Boiss.	شنبلیله ساقه ضخیم	Th	IT	DD
Trigonella monantha C. A. Mey..	شنبلیله تک‌گل	Th	IT
Vicia assyriaca Boiss.	ماشک مریوانی	Th	IT	LR
Vicia cracca L.	ماشک کلاغی	He	IT, ES
Vicia michauxii Spreng.	ماشک سوری	Th	IT
Vicia mollis Boiss. & Hausskn. ex Boiss.	ماشک نرم	Th	IT	LR
Vicia narbonensis L.	ماشک برگ‌پهن	Th	IT, M
Vicia sativa L.	ماشک	Th	Pl
Vicia variabilis Freyn & Sint. ex Freyn	ماشک متنوع	He	IT
Fagaceae
Quercus brantii Lindl.	بلوط ایرانی	Ph	IT
*Quercus infectoria Oliv.	دارمازو	Ph	IT
*Quercus libani Oliv.	یوول	Ph	IT
Gentianaceae
*Centaurium pulchellum (Sw.) Druce	قنطوریون زیبا	Th	IT, ES
Gentiana olivieri Griseb.	گل سپاس	Cr	IT
Geraniaceae
*Erodium cicutarium (L.) L Her. ex Aiton	نوک لک‌لکی دراز	Th	IT
Geranium dissectum L.	سوزن چوپان پاره‌پاره	Th	IT, ES
*Geranium robertianum L.	سوزن چوپان قرمز	Th	IT
*Geranium rotundifolium L.	سوزن چوپان برگ‌دایره‌ای	Th	IT, ES, M
Geranium tuberosum L.	سوزن چوپان غده‌دار	Cr	IT
Haloragaceae		Cr	IT
*Myriophyllum spicatum L	پرطاوسی سنبله‌ای	Cr	Cosm
Hydrocharitaceae
Hydrocharis morsus-ranae L.	تخت قورباغه	Cr	ES, M
Najas marina L.	تیزک	Th	Cosm
Hypericaceae (Guttiferae)
*Hypericum perforatum L.	گل‌راعی	He	Pl
Hypericum scabrum L.	گل‌راعی دیهیمی	He	IT
Hypericum triquetrifolium Turra	گل‌راعی فردار	Ch	IT, M
Iridaceae
Crocus biflorus Mill.	زعفران دو گلی	Cr	IT-ES
Crocus pallasii Goldb. subsp. haussknechtii (Boiss. & Reut. ex Maw) B.Mathew	---	Cr	IT
Gladiolus atroviolaceus Boiss.	گلایول سیاه	Cr	IT, M
Gladiolus italicus Mill.	گلایول ایتالیایی	Cr	IT, ES, M
Gladiolus kotschyanus Boiss.	گلایول چمن‌زار	Cr	IT
Gynandriris sisyrinchium Parl.	زنبق‌سا	Cr	IT, ES
**Iris reticulata M.Bieb.	زنبق مشبک	Cr	IT
Ixioliriaceae		Cr	IT
Ixiolirion tataricum Schult.f.	خیارک	Cr	IT, ES, M
Juglandaceae
*Juglans regia L.	گردو	Ph	Pl
Juncaceae
Juncus bufonius L.	سازوی وزغی	Th	Cosm
Juncus inflexus L.	سازوی شلاقی	He	IT, ES
Lamiaceae
*Acinos graveolens Link	آویشنک	Th	IT, ES, M
*،Ballota nigra L. subsp. kurdica P. H. Davis	فراسیون‌آسای کردی	He	IT, ES
*Clinopodium vulgare L.	ریحانک	He	IT, ES
Eremostachys labiosiformis (Popov) Knorring	سنبل بیابانی ترکمنستانی	He	IT
Eremostachys laevigata Bunge	سنبل بیابانی رفیع	He	IT
Lallemantia peltata (L.) Fisch. & C. A. Mey.	---	Th	IT
*Lamium album L.	گزنه سفید	He	IT, ES
*Lamium amplexicaule L.	گزنه‌سای ساقه‌آغوش	Th	ES
*Lycopus europaeus L.	فراسیون آبی	Cr	Pl
Marrubium astracanicum Jacq.	فراسیون کوهستانی	He	IT, ES, SS
Marrubium cuneatum [Soland.]	فراسیون حلبی	He	IT, ES,M
*Melissa officinalis L.	وارنگ‌یو	He	IT
*Mentha longifolia (L.) Huds	پونه	He	Pl
**Micromeria persica Boiss.	گل‌ریز ایرانی	He	IT
*Nepeta cataria L.	پونه‌سای گربه‌ای	He	IT, ES, SS
Nepeta macrosiphon Boiss.	پونه‌سای لوله‌بلند	He	IT
Nepeta petraea Benth.	---	Th	IT
Origanum vulgare L. subsp. gracile* (K. Koch) Letsw.	مرزنگوش بخارایی	Ch	IT, ES
Phlomis anisodonta Boiss.	گوش‌بره کوهستانی	He	IT, ES
Phlomis herba –venti L. subsp pungens (Willd.) Maire ex DeFillipps	گوش‌بره بنفش نیش‌دار	He	IT
Phlomis lanceolata Boiss.	گوش‌بره سرنیزه‌ای	He	IT
Phlomis Olivieri Benth.	گوش‌بره	He	IT
*Prunella vulgaris L.	نعناع چمنی	He	IT, ES
*Salvia aethiopis L.	مریم‌گلی پشمالو	He	IT
Salvia bracteata Banks & Sol.	مریم‌گلی برگه‌دار	He	IT, M
Salvia indica L.	مریم‌گلی هندی	He	IT, M
Salvia nemorosa L.	مریم‌گلی مزرعه‌روی	He	IT, ES
Salvia palaestina Benth.	مریم‌گلی فلسطینی	He	IT, M, SS
** Salvia reuteriana Boiss	مریم‌گلی اصفهانی	He	IT, ES, SS
Salvia verticillata L.	مریم‌گلی بنفش	He	IT, ES, SS
Scutellaria condensata Rech. f.	بشقابی سفید	He	IT
*Scutellaria galericulata L.	بشقابی معمولی	He	Pl
Scutellaria pinnatifida A. Ham.subsp. pichleri* (Stapf) Rech. f.	بشقابی سنبله‌ای همدانی	He	IT
Stachys annua L.	سنبله‌ای	He	IT, ES
Stachys spectabilis Choisy ex. DC.	سنبله‌ای تماشایی	He	IT, ES
*Teucrium polium L.	مریم نخودی همدانی	He	IT, M
* Teucrium scordioides Schreb.	مریم نخودی باتلاقی	He	ES
*Thymus transcaucasicus Ronniger	آویشن تفلیسی	He	IT, ES
Ziziphora capitata L.	کاکوتی سرسان شرقی	Th	IT
Lentibulariaceae
Utricularia australis R. Br.	پشه‌گیر	Th	ES
Liliaceae
Fritillaria straussii Bornm.	لاله واژگون	Cr	IT
*Fritillaria imperialis L.	لاله واژگون	Cr	IT
Gagea gageoides (Zucc.) Vved.	نجم طلایی معمولی	Cr	IT
Gagea reticulata Schult.f.	نجم طلایی مشبک	Cr	IT
Ornithogalum cuspidatum Bertol	شیرمرغ نیش‌دار	Cr	IT
Ornithogalum oligophyllum E. D. Clarke	شیرمرغ کم‌برگ	Cr	IT, M
Ornithogalum orthophyllum Ten.	شیرمرغ برگ‌راست	Cr	IT, M
**Tulipa systola Stapf	لاله آتشین	Cr	IT
Loranthaceae
*Loranthus europaeus Jacq.	موخور	Ph	IT, ES
Lythraceae
Ammannia verticillata Lam.	---	Th	Pl
*Lythrum salicaria L.	---	He	Cosm
Lythrum tribracteatum Salzm. ex Sprengel	خون‌فام فرانسوی	Th	Pl	DD
Malvaceae
*Alcea kurdica (Schlecht.) Alef.	ختمی کردی	He	IT, ES, M
*Althaea officinalis L.	ختمی	He	Pl	LR
*Hibiscus trionum L.	گل یک‌ساعته	Th	Pl
Malva neglecta Wallr.	پنیرک معمولی	He	Pl
*Malva sylvestris L.	پنیرک قرمز	Th	IT
Moraceae
*Ficus carica L.	انجیر خوراکی	Th	IT, ES, M
Ficus rupestris (Hausskn. ex Boiss.) Azizian	---	Th	IT
*Morus alba L.	توت سفید	Th	IT, ES, SS
Nymphaceae
*Nymphaea alba L.	نیلوفر آبی سفید	He	Pl
Oleaceae
Fraxinus angustifolia Vahl.subsp. syriaca (Boiss.) Yalt.	زبان گنجشک	Ph	IT
Onagraceae
*Epilobium hirsutum L.	بید علفی کرکی	He	IT, ES, M
Epilobium roseum Schreb. subsp. subsessile (Boiss.) P.H.Raven	بید علفی قرمز	Cr	IT, ES
Orchidaceae
Cephalantherta kurdica Bornm. & Kraenzl.	گلسر کردی	Cr	IT, M	LR
Comperia comperiana (Steven) Asch. & Graebn.	سه لوبی	Cr	IT	LR
Dactylorhiza umbrosa (Kar. & Kir.) Neveski var. longibracteata Renz.	غده انگشتی باتلاقی	Cr	ES	VU
Epipactis helleborine (L.) Crantz	خربقی	Cr	ES
Epipactis palustris Crantz	خربقی باتلاقی	Cr	ES	DD
Himantoglossum affine Schlechter.	زبان‌دراز	Cr	IT, ES, M
**Ophrys kurdistanica Renz	ابرویی کردستانی	Cr	ES	VU
*Orchis mascula (L.) L.	ثعلب نر	Cr	ES	VU
Orchis palustris Jacq.	ثعلب باتلاقی	Cr	ES	VU
Orobanchaceae
Orobanche aegyptiaca Pers.	گونه‌ای گل جالیز	Th	ES
Parentucellia flaviflora (Boiss.) Nevski	---	Th	Pl
Phelipanche schultzii Pomel	گونه‌ای گل جالیز	Th	ES, M
Rhynchocorys elephas (L.) Griseb.	سرفیلی	He	IT
Oxalidaceae
*Oxalis corniculata L.	شبدر ترشک	Th	IT, ES, M
Papaveraceae
Coronopus squamatus Asch.	ترتیزک خوک	Th	ES
Corydalis integra Barbey & Major	---	Cr	IT, ES
**Corydalis verticillaris DC.	بهارک فراهم	Cr	IT
*Fumaria asepala Boiss.	شاهتره	Th	IT
*Fumaria vaillantii Loisel.	شاهتره	Th	Cosm	LR
*Papaver argemone L.	خشخاش کم‌رنگ	Th	IT, ES
Papaver dubium L.	خشخاش هرز	Th	IT, ES, M
Papaver fugax Poiret	خشخاش ریزان	He	IT
Papaver glaucum Boiss. & Hausskn. ex Boiss.	خشخاش ترکیه‌ای	Th	IT, M, SS
Papaver macrostomum Boiss. & A.Huet	خشخاش پرچم درشت	Th	IT, ES, SS
Plantaginaceae
Chaenorhinum calycinum (Banks & Sol.) P.H.Davis	---	Th	IT, M
*Plantago lanceolata L.	بارهنگ سرنیزه‌ای	He	IT, ES, M
*Plantago major L.	بارهنگ	He	Cosm
*Veronica anagallis-aquatica L.	سیزاب ایرانی	He	Cosm
Veronica anagalloides Guss.	سیزاب آناغالیسی	Th	Pl
Veronica bozakmanii M. A. Fisch.	سیزاب آناتولی	Th	IT
Veronica cymbalaria Bodard	سیزاب کرندی	Th	IT, ES, M
Veronica macrostachya Vahl subsp. schizostegia (Bornm.) M. A. Fisch.	سیزاب دالاهویی	He	IT
Veronica orientalis Mill.	سیزاب شرقی	He	IT, ES
Veronica persica Poir.	سیزاب	Th	IT, ES
Plumbaginaceae
**Acantholimon wendelboi Rech. f. & Schiman-Czeika	کلاه میرحسن خوانساری	Ch	IT	DD
Poaceae (Gramineae)
Aegilops triuncialis L.	گندم نیای سه‌لایه	Th	IT, M
Agropyron intermedium (Host) P. Beauv	چمن گندمی میانی	Cr	ES, M
Alopecurus apiatus Ovcz.	دم روباهی کوهسری	He	IT
Alopecurus myosuroides Huds.	دم روباهی موشی	Th	Pl
*Arundo donax L.	قمیش	He	Pl
Avena eriantha Durieu	یولاف پشمالو	Th	IT, Es
Avena fatua L	یولاف پوچ	Th	IT
Avena ludoviciana Durieu	یولاف ایرانی	Th	IT, M
Boissiera squarrosa (Banks & Sol.) Eig	----	Th	Pl
Bothriochloa ischaemum (L.) Keng	جارو پنجه‌ای	He	IT, ES, M
Briza minor L.	لرزان چمن	Th	ES,M
Bromus danthoniae Trin. ex C.A.Mey.	جارو علفی هرز	Th	IT
Bromus lanceolatus Roth	جارو علفی سر نیزه‌ای	Th	Pl
Bromus scoparius L.	جارو علفی بی‌برگ	Th	Pl
Bromus sterilis L.	جارو علفی نازا	Th	IT, M
Bromus tectorum L.	جارو علفی بامی	Th	Cosm
Calamagrostis pseudophragmites (Haller f.) Koeler	علف نی	He	ES
Catabrosa aquatica (L.) P. Beauv.	علف جویبار	He	Pl
Crypsis alopecuroides Guss. ex Schult.	نهان سنبل دشتی	Th	Pl
*Cynodon dactylon (L.) Pers.	مرغ	He	Pl
Dactylis glomerata L.	علف باغ	He	Pl
Echinochloa colona (L.) Link	سوروف برنجی	Th	Pl
Eremopoa persica (Trin.) Roshev.	---	Th	IT, M
Glyceria plicata Fr.	شکرین چین‌دار	He	IT, ES
Heteranthelium piliferum Hochst. ex Jaub. & Spach	دگرگل گندمی	Th	IT, M, SS
Hordeum bulbosum L.	جو پیازدار	Cr	IT, M
Hordeum geniculatum All.	جو زانودار	Th	Cosm
Hordeum leporinum Link	جو موشک	Th	Cosm
Hordeum marinum Huds	جو ساحلی	Th	Pl
Lolium perenne L.	چچم پایدار	He	Pl
Lophochloa phleoides (Vill.) Rchb.	دم روباهک	Th	Pl
Milium pedicellare (Bornm.) Roshev. ex Melderis	ارزنک آسیای صغیر	Th	IT, M
Milium vernale M. Bieb.	ارزنک بهاره	Th	Cosm
Phleum ciliatum Pourr.	دم‌گربه‌ای انگلیسی	Th	IT, ES, M
* Phragmites australis (Cav.) Steud. var. stenophyllus (Boiss.) Jain & Doli Das	نی	Cr	Cosm
Poa bulbosa L.	چمن پیازک‌دار	He	IT, ES, M
Poa pratensis L. (GCI)	چمن مرتعی	He	IT, M
Poa trivialis L.	چمن معمولی	He	Pl
Polypogon monspeliensis (L.) Desf.	شال دم	Th	Cosm
Psathyrostachys fragilis (Boiss.) Nevski	ریش سنبل	He	IT
Sclerochloa dura (L.) P. Beauv.	---	Th	IT, ES, M
*Sorghum halepense (L). Pers.	چاییر	He	IT
Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski	گیسو چمن	Th	IT
Vulpia myuros (L.) C. C. Gmel	دم روباهک	Th	Cosm
Vulpia persica (Boiss. & Buhse) V.I.Krecz. & Bobr.	دم روباهک جندقی	Th	IT, M
Zingeria trichopoda (Boiss.) P. Smirn.	مویین چمن	Th	IT
Polygonaceae
Polygonum alpestre C. A. Mey.	هفت‌بند کوهستانی	He	IT
*Polygonum amphibium L.	هفت‌بند دوزیست	Th	Cosm
*Polygonum aviculare L.	علف هفت‌بند	Th	IT
Polypogon monspeliensis (L.) Desf.	---	Th	Cosm
*Polygonum persicaria L.	هفتبند هلویی	Cr	IT, ES
*Rheum ribes L.	ریواس	Cr	IT
*Rumex crispus L.	ترشک مواج	He	Cosm
Rumex tuberosus L.	ترشک غده‌دار	Cr	IT, ES
Portulacaceae
*Portulaca oleracea L.	خرفه	Th	Cosm
Primulaceae
*Anagallis arvensis L.	آناغالیس	Th	Cosm
*Lysimachia vulgaris L.	علف بیدی	He	Pl	VU
Ranunculaceae
*Adonis aestivalis L.	چشم خروس تابستانه	Th	IT, ES, M
*Adonis flammea Jacq.	چشم خروس آتشین	Th	Pl
Anemone biflora DC.	آنمون	Cr	IT
Anemone coronaria L.	آنمون تاجدار	Cr	IT, M
Batrachium sphaerospermum (Boiss. & C.I.Blanche) Iranshahr	آلاله آبی	He	IT, ES
Ceratocephaa falcatus (L.) Pers.	گل آفتاب‌رو	Th	IT, ES, M
Consolida oliveriana (DC.) Schrödinger	زبان درقفای بغدادی	Th	IT
**Delphinium lanigerum Boiss.	زبان پس‌قفای پشمالو	He	IT	DD
Eranthis hyemalis Salisb.	گل‌بهار	Cr	IT, ES
*Ficaria kochii (Ledeb.) Iranshahr & Rech. f.	---	Cr	IT
*Ranunculus arvensis L.	آلاله	Th	IT, ES, M
Ranunculus asiaticus L.	آلاله قرمز	He	IT, M
Ranunculus aucheri Bioss.	آلاله اصفهانی	Cr	IT
Ranunculus constantinopolitanus d'Urv.	آلاله پشمالو	He	ES, IT
*Ranunculus muricatus L.	آلاله سنگ‌پایی	Th	IT, ES
Ranunculus oxyspermus Willd.	آلاله دانه‌ریز	He	IT, M
*Ranunculus repens L.	آلاله رونده	Cr	IT, ES, M
Ranunculus sericeus Banks & Sol	آلاله	Th	IT
Rosaceae
*Agrimonia eupatoria L.	غافث	He	IT, ES
Amygdalus carduchorum Bornm.	بادام رواندزی	Ph	IT	LR
*Amygdalus communis L.	بادام تلخ، بادام شیرین	Ph	IT
*Cerasus mahaleb Mill.	محلب	Ph	ES
Cerasus microcarpa Boiss.	آلبالوی دانه‌ریز	Ph	ES
Cerasus pseudoprostrata Pojark.	آلبالوی پا‌کوتاه	Ph	IT
Cotoneaster nummularius Fisch. & C.A.Mey.	شیرخشت	Ph	IT
Crataegus aronia (Willd.) Bosc	زالزالک زرد	Ph	IT
Crataegus pseudoheterophylla Pojark.	زالزالک ایروانی	Ph	IT
Cydonia oblonga Mill.	به جنگلی	Ph	ES
Geum heterocarpum Boiss.	علف مبارک سایه‌پسند	He	IT, ES
*Geum urbanum L.	علف مبارک	He	IT, ES
Potentilla kurdica Boiss. &Hohen.	پنجه‌برگ کردی	He	IT
Potentilla pannosa Boiss. & Hausskn. ex Boiss.	پنجه‌برگ نمدی	He	IT
*Potentilla reptans L.	پنجه‌برگ رونده	He	IT, ES
Pyrus syriaca Boiss.	امرود	Ph	IT, ES, M
*Rosa canina L.	نسترن وحشی	Ph	IT, ES, M
*Rosa damascena Mill.	گل محمدی	Ph	Cosm
*Rosa foetida Herrm.	نسترن زرد	Ph	IT, M
*Rubus caesius L.	تمشک کبود	Ch	IT, ES
Rubus sanctus Schreb.	تمشک	Ph	IT, ES
* Sanguisorba lasiocarpa Hand.-Mazz.	توت روباهی بهبهانی	He	IT, ES, M
Sorbus persica Hedl.	بارانک ایرانی	Ph	IT
Rubiaceae
Asperula arvensis L.	زبرینه رایج	Th	IT, ES, M
Callipeltis cucullaria (L.) DC.	زیبا سپر	Th	IT, M
Crucianella gilanica Trin. subsp. carduchorum Ehrend. & Schönb.-Tem.	صلیبک	He	IT
Cruciata taurica (Pall.) Ehrend. subsp. persica (DC.) Ehrend.	صلیبی کوهستانی	Ch	IT, M
*Galium aparine L.	بی‌تی‌ راخ	Th	IT, ES, M
Galium mite Boiss. & Hohen.	شیر پنیر	He	IT
Galium tricornutum Dandy	شیر پنیر سه‌شاخی	Th	IT, ES, SS
Galium verum L. subsp. glabrescens* Ehrend.	شیر پنیر	He	Pl
Rutaceae
Haplophyllum acutifolium G. Don	سدابی	He	IT, ES
Salicaceae
*Populus alba L.	سپیدار	Ph	Pl
Populus euphratica Oliv.	پده	Ph	Pl
*Salix alba L.	بید سفید	Ph	IT, ES
*Salix triandra L.	بید بادامی	Ph	IT, ES
Santalaceae
*Viscum album L.	دارواش	Ph	IT, ES
Scrophulariaceae
Scrophularia amplexicaulis Benth.	گل میمونی ساقه‌آغوش	He	IT, ES
Scrophularia crenophila Boiss.	گل میمونی بهاردوست	He	IT
**Scrophularia nervosa Benth.	گل میمونی رگه‌دار	He	IT
Scrophularia orientalis L.	گل میمونی شرقی	He	IT, Es	DD
Scrophularia pruinosa Boiss.	گل میمونی مومی	He	IT, ES
*Scrophularia striata Boiss.	گل میمونی سازویی	He	IT
Verbascum alceoides Boiss. & Hausskn. ex Boiss.	گل ماهور ختمی‌سا	He	IT
** Verbascum pseudodigitalis Nábělek	گل ماهور گل‌انگشتانه‌ای	He	IT
Verbascum sinuatum L.	گل ماهور مواج	He	IT, ES
*Verbascum songaricum Schrenk	گل ماهور خراسانی	He	IT
Solanaceae
**Hyoscyamus arachnoideus Pojark.	بذرالبنج تارعنکبوتی	Th	IT
Hyoscyamus kurdicus Bornm.	بذرالبنج کردی	He	IT, ES
*Solanum nigrum L.	تاج ریزی	Th	Cosm
Tamaricaceae
Tamarix ramosissima Ledeb.	گز پرشاخه	Ph	Pl
Thelypteridaceae
Thelypteris palustris Schott	سرخس باتلاقی	Cr	ES
Typhaceae
Typha angustifolia L.	لویی	He	Cosm
*Typha latifolia L.	توتک	Cr	Pl
Sparganium erectum L.	نی توپی	Cr	IT
Sparganium neglectum Beeby.	نی خاردار	Cr	IT, ES
Ulmaceae
*Ulmus minor Mill.	اوجا	Ph	IT, ES
Urticaceae
*Urtica dioica L.	گزنه دوپایه	He	IT, M
Verbenaceae
*Verbena officinalis L.	شاهپسند	He	Pl
Violaceae
*Viola odorata L.	بنفشه معطر	Cr	IT, ES	LR
Zygophyllaceae
*Tribulus terrestris L.	خارخسک	He	Cosm

مراجع

Abasi, S., Zare, H., Hosseini, S. H. and Pilehvar, B. (2015) Study on flora, vegetation structure and chorology of plants in some parts of protected area of Oshtorankooh, Lorestan province. Journal of Environmental Science and Technology 17 (1): 125-134 (in Persian).

Ahmadi, F., Mansory, F., Maroofi, H. and Karimi, K. (2013) Study of flora, life form and chorotypes of the forest area of West Kurdistan (Iran). Bulletin of Environment, Pharmacology and Life Sciences 2 (9): 11-18.

Akhani, H. and Joharchi, M. (1995) New and interesting records for the flora of Iran. Willdenowia 25: 261-266.

APG IV. (2016) An update of the angiosperm phylogeny group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. Botanical Journal of the Linnean Society 181(1): 1-20.

Archibold, O. W. (1995) Ecology of world vegetation. Chapman and Hall, London.

Assadi, M. (Ed.) (1988-2013) Flora of Iran. vols. 1-74. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian).

Asri, Y. and Moradi, A. (2004) Floristic and phytosociological studies of Amirkelayeh Lagoon. Journal of Agricultural Science and Natural Resource 11: 171-179.

Darvishnia, H., Dehghani Kazemi, M., Forghani, A. H. and Kavyani fard, A. A. (2012) Study and introducing of flora of protected of Manesht and Qalarang in Ilam province. Taxonomy and Biosystematics 4 (11): 47-59 (in Persian).

Davis, P. H. (Ed.) (1965-1985) Flora of Turkey. vols. 1-9. Edinburgh University Press, Edinburgh.

Dinarvand, M. (2012) A taxonomic revision of Utricularia (Lentibulariaceae) for aqua flora of Iran. Iranian Journal of Botany 18 (2): 191-195.

Dolatkhahi, M., Asri, Y. and Dolatkhahi, A. (2012) Floristic study of Arjan-Parishan protected area in Fars province. Taxonomy and Biosystematics 3 (9): 31-46 (in Persian).

Ejtehadi, H., Sepehri, A. and Akafi, H. (2009) Methods of measuring biodiversity. Ferdowsi Mashhad University, Mashhad (in Persian).

Ghahreman, A. and Attar, F. (1998) Biodiversity of plant species in Iran. vol. 1. Tehran University Press, Tehran (in Persian).

Ghahremaninejad, F. and Agheli, S. (2009) Floristic study of Kiasar National Park, Iran. Taxonomy and Biosystematics 1: 47-62 (in Persian).

Ghahremaninejad, F., Naqinezhad, A. R., Bahari, S. H. and Esmaeili, R. (2011) A contribution to flora, life form and distribution of plants in two protected lowland forests, Semeskandeh and Dasht-e Naz, Mazandaran, N. Iran. Taxonomy and Biosystematics 3 (7): 53-70.

Ghorbanli, M. (2002) Phytogeography. Samt Press, Tehran (in Persian).

Gurgin Karaji M., Karami, P. and Marofii, H. (2014) Introduction to the flora, life forms and chorology of Saral of Kurdistan (Case study sub catchment Farhadabad). Journal of plant researches (Iranian Journal of Biology) 26 (4): 510-525 (in Persian).

Hassani, S. M., Yazdanshenas., H., Nazarpoorfard, K., Bassiri, R. and PurRezaee, J. (2014) Study of physiognomy and origin of plant species in Sarshiv area of Marivan, Iran. Journal of Rangeland Science 4: 270-276.

IPNI, The International Plant Names Index. Retrieved from http://www.ipni.org. On: 3 December 2016.

Irannejad Parizi, M. H., Sanei Shariat Panahi, M., Zobeiri, M. V. and Marvi Mohajer, M. R. (2001) A floristic and phytogeographical investigation of khabr national park and rouchun as wildlife refuge. Iranian Journal of Natural Resources 54 (2): 111-130.

Jalili, A. and Jamzad, Z. (1999) Red Data Book of Iran, Research Institute of Forests and Rangelands (RIFR) Publication, Tehran.

Jalilian, N., Sheikhi, A. and Dehshiri, M. M. (2014) A floristic study in Bahar-ab Kuh area in Zagros mountains (in the border of Kermanshah and Ilam provinces, Iran). Taxonomy and Biosystematics 6 (18): 65-76 (in Persian).

Khorasani, N., Riazi, B. and Aliehiaee, A. (2014) Investigating the diversity of plant species around Zarivar Lake in Marivan. Iranian Journal of Natural Resources 67 (1): 53-64 (in Persian).

Maroofi, ‌H. (2011) The final report of the research project "Preparation of the flora of Kurdistan province". Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian).

Maassoumi, A. A. (1986-2005) The genus Astragalus in Iran. vols. 1-4. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian).

Mehrnia, M. and Ramak, P. (2014) Floristic investigation of Noujian Watershed (Lorestan province). Iranian Journal of Plant Biology 6 (20):113-136.

Mir-Heidar, H. (2002) Plant Learning, Usage of plants in prevention and treatment of disease. Daftare- Nashre- Farhange-Islami, Tehran (in Persian).

Mobayen, S. (1975-1996) Flora of Iran: vascular plants. vols. 1-4. Tehran University Press, Tehran (in Persian).

Moradi, Sh., Dianati-daylami, Sh., Vahdati, K. and Arab, M. (2016) Effect of medium, explants and BA on somatic embryogenesis induction in tow Iranian native orchids. Journal of Plant production Research 22 (4): 119-132 (in Persian).

Mozaffarian, V. (1998) A dictionary of Iranian plant names. Farhang Moaser Publication, Tehran (in Persian).

Mozaffarian, V. (2005) Plant classification. Vols. 1-2. Amir kabir Publications, Tehran (in Persian).

Naqinezhad, A. R., Hosseini, S., Rajamand, M. A. and Saeidi Mehrvarz, Sh. (2010) A floristic study on Mazibon and Sibon protected forests, Ramsar, across the altitudinal gradient (300-2300 m). Taxonomy and Biosystematics 2(5): 93-114 (in Persian).

Pourbabaei, H., Zandi Navgaran, Sh. and Adel, M. N. (2012) Spatial pattern of three Oak species in Chenare forest of Marivan, Kordestan. Iranian Journal of Natural Resources 65 (3): 329-339 (in Persian).

Pridgon, A. M. (1996) Orchids status survey and conservation action plan. IUCN Cambridge. UK.

Rashidnahal, M. (2006) Study and introducing of flora and plant life form of the protected area of dinarkooh in Ilam. MSc thesis, Islamic Azad University of Borujerd, Borujerd, Iran (in Persian).

Raunkiaer, C. (1934) The life forms of plants and statistical plant geography. Larendon, Oxford.

Rechinger, K. H. (Ed.) (1965-1998) Flora Iranica. Vols. 1-178. Akademische Druck-U Verlagsanstalt, Graz.

Roques, K. G., O’Connor, T. G. and Watkinson, A. R. (2001) Dynamics of shrub encroachment in an African savannah: relative influences of fire, herbivory, rainfall and density dependence. Journal of Applied Ecology 38(2): 268-280.

Sabeti, H. (1976) Forests, trees and shrubs of Iran. Ministry of Agriculture and Natural Resources of Iran, Tehran (in Persian).

Sanandaji, S. and Mozaffarian, V. (2010) Studies of flora in Saral area: Kurdistan, Iran. Taxonomy and Biosystematics 2 (4): 59-84 (in Persian).

Shahsavari, A. (2008) Flora of Iran. Part 57: Orchidaceae. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (In Persian).

Shirmardi, H. A., Heydari, G., Gholami., Mozaffarian, V. and Tahmassebi, P. (2014) A study of flora in rangelands of Gheissari Koohrang region in Chaharmahal and Bakhtiari province. Taxonomy and Biosystematics 6(18): 87-106 (in Persian).

Tabad, M. A. and Jalilian, N. (2015) Ethnobotanical study of medicinal plants in Zarivar Region (Marivan), Iran. Journal of Medicinal Plants 2(54): 55-75 (in Persian).

Tabad, M. A., Nemati, M. and Jalilian, N. (2015) Trifolium incarnatum L. (Papilionaceae), a new record for the flora of Iran. The Iranian Journal of Botany21(2): 126-128.

Takhtajan, A. (1986) Floristic regions of the world. University of California Press, Berkley.

Taylor, N. L., Quarles, R. F. and Anderson, M. K. (1980) Methods of overcoming inter-specific barriers in Trifolium. Euphytica 29: 441-450.

Townsend, C. C. and Guest, E. (Eds.) (1966-1985) Flora of Iraq. vols. 1-9. Ministry of Agriculture and Agrarian Reform, Baghdad.

Zargari, A. (1997) Medicinal plants. Tehran University Press. Tehran (in Persian).

Zohary, M. (1973) Geobotanical foundation of Middle-East. vols. 1-2. Department of Botany, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart.

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 13,030

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,903

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

بررسی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه زریوار، مریوان، کردستان