
تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,685 |
تعداد مقالات | 13,846 |
تعداد مشاهده مقاله | 32,751,245 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,947,485 |
مطالعه تطبیقی رابطه سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی در بین والدین و فرزندان ساکن شهر یزد | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 2، دوره 6، شماره 1 - شماره پیاپی 16، فروردین 1396، صفحه 1-16 اصل مقاله (470.98 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ssoss.2017.21279 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
سیدعلیرضا افشانی* ؛ مهناز فرقانی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
یزد- دانشگاه یزد | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
احساس امنیت اجتماعی و تغییرات بین نسلی آن به دلیل پیامدهای متعددی که دارد همواره از اهمیت بالایی بررخوردار بوده است. سرمایه اجتماعی نیز در سالیان اخیر به عنوان یکی از متغیرهای مهم و تببینکننده در بسیاری از مطالعات شناخته شده است. مقاله حاضر به بررسی رابطه سرمایه اجتماعی با میزان احساس امنیت اجتماعی در بین والدین و فرزندان ساکن شهر یزد پرداخته است. پژوهش به روش پیمایشی انجام شده، دادهها با ابزار پرسشنامه و با استفاده از شیوه نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای از 492 نفر از والدین و فرزندن ساکن شهر یزد جمعآوری شده است. احساس امنیت اجتماعی در دوازده بعد جانی، شغلی، اقتصادی، اعتقادی، حقوقی، قضایی، اخلاقی، فرهنگی، مالی، نوامیس، عاطفی و احساسی و سرمایه اجتماعی در سه بعد اصلی هنجار اجتماعی، اعتماد اجتماعی و شبکه اجتماعی سنجیده شده است. در این پژوهش از اعتبار محتوایی استفاده شده است و بالا بودن ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرها، حکایت از مطلوبیت پایایی ابزار پژوهش داشت. یافتههای تحقیق نشان داد تفاوت معنیداری بین احساس امنیت والدین و فرزندان وجود نداشت (05/0 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
سرمایه اجتماعی؛ اعتماد اجتماعی؛ امنیت اجتماعی؛ والدین؛ فرزندان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقدمه و بیان مسأله امنیت اجتماعی همواره یکی از نیازهای اساسی جوامع انسانی است؛ زیرا این پدیده در سطح جوامع، نظم و بقا را به وجود میآورد که مهمترین کارکرد آن است. امنیت اجتماعی، حلقة واسط بین امنیت فردی و امنیت ملی است که تلاش میکند با نگاهی جامع، یکپارچگی و انسجام لازم را میان شهروندان و حاکمیت فراهم کند. درواقع امنیت اجتماعی بهمثابة فرایند اجتماعی مطرح میشود که بدون آن زندگی بیمعنا و پرخطر است. ویور امنیت اجتماعی را توانمندی جامعه برای مراقبت از ویژگیهای بنیادی خود، در شرایط تغییر و تهدیدهای عینی و احتمالی تعریف کرده و بر ارتباط نزدیک میان هویت جامعه و امنیت تأکید داشته است و اینکه جامعه، امنیت هویتی خود را طلب میکند (نویدنیا، 1382: 16). در مطالعات جامعهشناختی، امنیت اجتماعی از دو نظر اهمیت دارد: نخست، امنیت در سطح جامعه بهدلیل ضرورت حیات اجتماعی برای بقای هر جامعهای لازم است؛ دوم، بهدلیل تأثیرگذاری در کم و کیف امور اجتماعی، سیاسی، دولتی و حکومتی (که جامعه با بحرانها و مسائلی روبرو است)، این پدیده در سطح جامعه لازم است؛ بنابراین، طرح و تدوین چارچوب جامعهشناختی این پدیده در زمان حاضر برای هر اجتماعی ازجمله جامعة خودمان لازم است. امنیت اجتماعی در بطن جامعه جای دارد؛ بنابراین، استمرار وجود ارزشهای فرهنگی، فرایند اجتماعیشدن، وفاق و مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، هنجارهای اجتماعی و ... بین شهروندان از مهمترین عوامل ارتقاء و تقویت امنیت اجتماعی بهصورت واقعی است؛ درحالیکه نظامهای دولتی و حکومتی با توسل به قدرت نظامی، اقدامات و خطمشیهای قهرآمیز و اجباری درصدد بسترسازی امنیت اجتماعی هستند. امنیت اجتماعی، در راستای وفاق و همبستگی اجتماعی جامعه، ارتقا سرمایههای اجتماعی، افزایش مشارکت اجتماعی گروهها، هویتهای مختلف جامعه در راستای استمرار نظام اجتماعی و توسعه پایدار جامعه بسیار اهمیت دارد و امنیت اجتماعی نوعی مسأله اجتماعی است که وضعیتی متصور میشود که باید در جامعه و حیات اجتماعی بهبود یابد (افشارکهن، 1382: 6). دانش جامعهشناسی، امنیت را در بستر روابط و مناسبات سیاسی، اجتماعی در سطح جامعه و میان شهروندان مطالعه و بررسی میکند. سه رکن اساسی این حوزه، امنیت اجتماعی، سرمایة اجتماعی و جنبشهای اجتماعی است که ترسیم جامعهشناسی امنیت بدون این سه مورد میسر نیست؛ زیرا با ترسیم این سه شاخص، مکانیسم ایجاد و گسترش امنیت در زمینة اجتماعی متمرکز میشود؛ بنابراین، در جامعهشناسی امنیت متغیرهایی مانند مشارکت گروهی و اجتماعی، تعلق خاطرداشتن به ارزشهای اجتماعی، اعتماد گروهی و اجتماعی، تشکّلها و جنبشهای اجتماعی و سرمایة اجتماعی (یکی از مؤلفههای اصلی شکلدهندة امنیت و احساس ایمنی) هستند. براساس مطالعة چنین شاخصهایی شکنندگی یا استحکام اجتماعی واحدهای سیاسی مشخص میشود (نصری، 1381: 114-113). درکل امنیت اجتماعی و جامعهشناسی امنیت، حفظ حریم اجتماعی (عمومی، خصوصی و خانوادگی)، رفع خطرات و استفادة بهینه از فرصتها را شامل شده است؛ همچنین در سایة این پایداری، ارتقا سطح زندگی اجتماعی بههمراه اتخاذ تدابیری برای کسب فرصتهای زندگی شهروندان ایجاد میشود و بههمراه آن ارزشهای اجتماعی، احساس مابودن، توانمندیهای اجتماعی شهروندان و ... برای توسعة پایدار و پیشرفت همهجانبه بسترسازی میشود. سرمایة اجتماعی بهدلیل توانایی در توضیح بسیاری از پدیدههای جامعة مدرن جایگاه مهمی در ادبیات علمی جهان به دست آورده است. در بیشتر رشتههای علوماجتماعی از این مفهوم استفاده میشود و به یک مفهوم بینرشتهای تبدیل شده است. ویژگیهای ذاتی سرمایة اجتماعی در روابط اجتماعی شکل میگیرد. به تعبیر پونز، سرمایه اجتماعی در درون ساختار روابط افراد یافت میشود. برای برخورداری از سرمایة اجتماعی، فرد باید با دیگران رابطه داشته باشد (موسوی، 1385: 72). سرمایة اجتماعی ازجمله نظریات جامعهمحوری است که با تأکید بر روابط اجتماعی، ظرفیت تبیین و فهم امنیت اجتماعیشده را دارد؛ زیرا توجه به ابعاد مختلف سرمایة اجتماعی برای رسیدن به توسعه، امنیت و سلامت اجتماعی لازم است و در کنترل آسیبها، جرایم و انحرافات اجتماعی و بهطورکلی بحرانهای اجتماعی تأثیر بهسزایی دارد (جعفری، 1386: 12). سرمایة اجتماعی در مقایسه با امنیت اجتماعی، تبیینکننده و امنیت اجتماعی، تبیینشونده است. به عبارت دیگر، مبحث سرمایة اجتماعی، بهصورت سازهای مستقل عمل میکند که سازههای دیگری مانند نظم پویا و امنیت اجتماعی را ایجاد میکند و مبحث امنیت اجتماعی بیشتر بهصورت معلول و محصول دیگر سازهها معرفی شده است (غفاری، 1390: 193-192). پاتنام سرمایة اجتماعی را مجموعهای از مفاهیم مانند اعتماد، هنجارها و شبکهها میداند که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینة اعضای یک اجتماع شده است و درنهایت منافع متقابل آنها را تأمین خواهد کرد (Putnam, 1995:67). فوکویاما سرمایه اجتماعی را توانایی افراد برای کارکردن با یکدیگر در گروهها و سازمانها برای تحقق اهداف مشترک میداند (فوکویاما، 1379: 10). تأثیر سرمایه اجتماعی در تأمین امنیت اجتماعی برای جلوگیری از بروز ناهنجاریها و انواع جرایم اجتماعی و همچنین زمینهسازی مشارکت مثبت و فعال فرد در زندگی اجتماعی، با تأثیرگذاری ارزشها و هنجارهای اجتماعی در چگونگی رفتار افراد اعمال میشود (تقیلو، 1385: 249). برایناساس نظام اجتماعی در هر جامعهای برای اعمال کارکردهایش به امنیت اجتماعی نیازمند است؛ زیرا شرایط جدید جوامع ناشی از رشد شهرنشینی و گزلشافتیشدن روابط اجتماعی باعث کاهشیافتن همبستگیهای اجتماعی، مشارکتهای مدنی، سرمایههای اجتماعی روابط جمعی و ... شده است و حیات جمعی بهسمت فردیشدن و تضعیف کارکردهای نهادهای اجتماعی سوق یابد. این مسائل باعث رشد آسیبهای اجتماعی و بروز جرایم و انحرافات اجتماعی در حد گسترده میشود. از سوی دیگر، کارکردهای نهادهای درون نظام اجتماعی کمرنگ شده است؛ بهطوریکه ابعاد مختلف امنیت با افزایش جرایم در وضعیت بحرانی شدید قرار گرفته و فرصتها و خلاقیتهای شهروندان درحال نابودی بوده و این مسائل باعث افزایش نگرانیهای بسیاری در زمینة حیات جمعی جامعه شده است. باریبوزان در زمینة ضرورت امنیت اجتماعی در سطح جامعه بیان میکند این پدیده مجموعه ویژگیهایی است که براساس آن افراد خودشان را عضوی از یک گروه خاص اجتماعی قلمداد میکنند و بهبیاندیگر، ضرورت این پدیدة اجتماعی به بخشی از جنبههای زندگی شخصی معطوف است که هویتهای گروهی را تنظیم میکند. براساس چنین ضرورتی «باری بوزان معنای ارگانیکی امنیت اجتماعی را هویت در جامعه و مترادف با امنیت هویتی قلمداد میکند» (ترابی و گودرزی، 1383: 41-40). درگذشته امنیت اجتماعی برای افراد با حفظ الگوهای سنتی زبان، فرهنگ، مذهب، ارزشهای جدید، نظم اجتماعی متنوع فراهم میشد. خانواده، دین، عرف سنتی و اعتقادات سنتی برای افراد امنیت روانی و اجتماعی ایجاد میکردند، یعنی خانواده فرد را ازنظر روانی و اجتماعی حمایت میکرد؛ ولی تغییرات گسترده در خانواده و دیگر نهادها امنیت اجتماعی سنتی را بازبینی کرده است و افراد در معرض هنجارها، ارزشها و هویتهای جدید هستند. سؤالی در اینجا مطرح میشود، چرا عدهای که تعداد آنها کم نیست سعی در زیرپاگذاشتن این هنجارها دارند. اگر هنجارها در یک جامعه رعایت نشود، دیگر آن را هنجار نمینامند؛ زیرا هنجار درنظر مردم احترام خاص و ارزش اجتماعی دارد و زیرپاگذاشتن هنجارها نشانة بیارزششدن و بیاهمیتی این رفتارها و کنشها است که بهتدریج از میزان ارزش آن کاسته شده است. تنها یک سؤال اینجا مطرح است که آیا برخورد با این عده، ارزشهای بیاعتبارشده را بازسازی میکند. با رسیدن امواج فرایند جهانیشدن که باعث کاهش کنترل حکومتها بر ملت خود شده، رابطة دولت با مردم تغییر کرده است. دولتها مثل گذشته بر مردم داخل جامعه خود کنترل کامل ندارند؛ بهطوریکه عصر جهانیشدن صورتهای هویتی بهمنزلة یک نوع مقاومت بروز میکنند. مطالب بالا این نتیجه را میدهد که امروزه بهدلیل بهوجودآمدن موجی از اغتشاشها، تهدیدها و نابرابریها در جامعه، رشد سریع ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی و ... ارتباطات و اعتماد اجتماعی (سرمایة اجتماعی) افراد نسبت به یکدیگر کاهش یافته و به دنبال آن احساس امنیت اجتماعی در جوامع کمرنگ شده است و این امر باعث شده نسل جوان تحت تأثیر این عوامل قرار گیرند و آرامش و امنیت خود را در جامعه از دست بدهند و احساس ناامنی کنند. اگر سالهای قبل را مدنظر بگیریم، نسل جوان دیروز یعنی پدر و مادران امروزی هنوز سنتها، ارزشها و هنجارهای دینی در جوامعشان مشاهده و رفتارهایشان براساس عوامل داخلی جامعه تنظیم میشود و براساس عوامل خارجی نیست؛ بههمیندلیل، افراد در بیشتر زمینهها احساس امنیت زیادی دارند. برایناساس، تقویت سرمایة اجتماعی و ابعاد آن، هنجار اجتماعی، اعتماد اجتماعی و مشارکت اجتماعی را شامل خواهد شد که برای کاهشدادن مسائل و آسیبهای ناشی از رشد و دگرگونیهای سریع تکنولوژی و صنعتیشدن جوامع بهطور عام و ایجاد ناامنی بهطور خاص است. در این مطالعه، تعیین میزان احساس امنیت اجتماعی بین والدین و فرزندان ساکن شهر یزد و تأثیر سرمایه اجتماعی و ابعاد سهگانة آن (اعتماد اجتماعی، شبکة اجتماعی و هنجار اجتماعی) در تبیین میزان احساس امنیت و ابعاد دوازدهگانة آن (امنیت اقتصادی، امنیت شغلی، امنیت اخلاقی، امنیت فرهنگی، امنیت عاطفی، امنیت احساسی، امنیت اعتقادی، امنیت حقوقی، امنیت جانی، امنیت مالی، امنیت قضایی و امنیت نوامیس) بین والدین و فرزندان یزدی بررسی میشود.
پیشینة تحقیق دلاور و جهانتاب (1390) به این نتیجه رسیدند که سرمایة اجتماعی شناختی (اعتماد اجتماعی، هنجارهای اجتماعی، پنداشتها) و سرمایة اجتماعی ساختاری (شبکههای اجتماعی، ارتباطات اجتماعی و ویژگیهای فردی شهروندان) بر احساس امنیت (جانی، اقتصادی، اجتماعی، نوامیس) تأثیر مثبت دارد. تحلیل همبستگی کانونی بین مؤلفههای سرمایة اجتماعی ساختاری، نشاندهندة اهمیت و تأثیر بیشتر ارتباطات اجتماعی نسبت به شبکههای اجتماعی در ساختن این متغیر است. یافتههای تحقیق ذاکری هامانه و همکاران (1391) نشاندهندة ارتباط مستقیم و معنادار سرمایة اجتماعی و ابعاد سهگانة آن با احساس امنیت اجتماعی است. یافتههای پژوهش هاشمیانفر و همکاران (1392) با بررسی تأثیر سرمایة اجتماعی بر احساس امنیت بین ساکنان مجتمعهای مسکونی در شهر اصفهان نشان دادند ارتباط معناداری بین میزان سرمایة اجتماعی (متغیر مستقل) و احساس امنیت وجود دارد. یحییزاده و خدری (1392) نشان دادند همبستگی معنیداری بین دو متغیر سرمایة اجتماعی و امنیت اجتماعی بین دانشجویان دختر وجود دارد که این رابطه مثبت است؛ یعنی با افزایش میزان سرمایة اجتماعی، امنیت اجتماعی نیز افزایش مییابد. نتایج رگرسیون نشان داد عنصر اعتماد بیشترین همبستگی را با امنیت اجتماعی دارد و سپس بهترتیب مشارکت، آگاهی و انسجام اجتماعی تأثیرگذار است. یافتههای پژوهش بحریپور و همکاران (1392) نشان داد سرمایة اجتماعی شهروندان بر احساس امنیت اجتماعی آنها تأثیرگذار است؛ همچنین، در این تحقیق بین سه بعد از چهار بعد اندازهگیریشده از سرمایة اجتماعی یعنی اعتماد اجتماعی، شبکة مشارکت اجتماعی و آگاهی اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی ارتباط معناداری مشاهده شده و این رابطه در بعد هنجار عمل متقابل مشاهده نشده است. نتایج حاصل از تحلیل مسیر نیز نشاندهندة اثرگذاری مثبت متغیرهای مستقل آگاهی، اعتماد و مشارکت اجتماعی و اثرگذاری منفی متغیرهای مستقل سن و هنجار عمل متقابل روی متغیر وابسته احساس امنیت اجتماعی است. تاجبخش و همکاران (1392) نتیجه گرفتند هرچه میزان سرمایة اجتماعی در جامعه بیشتر باشد همانقدر احساس امنیت اجتماعی بیشتر خواهد بود؛ همچنین، شاخص اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و آگاهی اجتماعی بیشترین همبستگی را با احساس امنیت اجتماعی نشان داده است و دو متغیر انسجام و روابط اجتماعی تنها با دو بعد از امنیت جانی و مالی احساس امنیت اجتماعی ارتباط معنادار داشتند. حسنزاده ثمرین و همکاران (1393) نتیجه گرفتند ارتباط مستقیم و معناداری بین سرمایة اجتماعی و ابعاد سهگانة آن با احساس امنیت اجتماعی وجود دارد و ضرورت بسترسازی برای ایجاد و تقویت سرمایه اجتماعی افراد جامعه را آشکار میکند. هالپرن[1] (2001) نتیجه گرفت دریافت دو سوم تنوع فراملی در میزان جرم با سطوح بیعدالتی اقتصادی، رفتار خودخواهانه و اعتماد اجتماعی توجیه میشود. پاتنام[2] (2002) در بررسی اینکه چرا در دو سه دهة اخیر، مشارکتهای مدنی و ارتباطات اجتماعی کاهش یافته است، به این نتیجه رسید که حاشیهنشینی و پراکندگی شهر عامل مؤثری در کاهش سرمایة اجتماعی است. تأثیر سرگرمیهای الکترونیکی و از همه بیشتر تلویزیون در خصوصیکردن اوقات فراغت بسیار مهم بوده و در کاهش میزان سرمایة اجتماعی مؤثر است. یافتههای پژوهش جکسون و سانشاین[3] (2007) نشان داد پاسخدهندگانی که دیدگاه اقتدارگرایانهتری دربارة قانون و نظم دارند و نسبت به انحراف درازمدت جامعه نگران هستند احتمالاً بیشتر از سایرین، بینظمی در محیط را درک میکنند؛ همچنین به احتمال بیشتر آنها این نشانههای فیزیکی را به مشکلات مربوط به اجتماع، انسجام اجتماعی، کیفیت رو به زوال پیوندهای اجتماعی و کنترل اجتماعی غیررسمی ربط میدهند. در جمعبندی پژوهشهای انجامشده، بیشتر آنها به رابطة برخی ابعاد سرمایة اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی پرداختهاند یا این تأثیر را تنها در یک نسل بررسی کردند؛ ضمن اینکه ابعاد سرمایة اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی در بسیاری از این پژوهشها معدود و ناقص اندازهگیری شده است. در این پژوهش، برای سنجش دقیقتر و عمیقتر این دو متغیر تلاش شده و همچنین دو نسل از پاسخگویان (والدین و فرزندان) را مطالعه کرده که در پژوهشهای قبلی توجه نشده است.
ملاحظات نظری سرمایة اجتماعی مادة خاصی از جامعة مدنی است که از تعامل روزمرة مردم ایجاد میشود و ارتباطات اجتماعی و شبکههای اجتماعی مبتنیبر اصول اعتماد، همکاری متقابل و قواعد کنش اجتماعی را ایجاد میکند. اهمیت سرمایة اجتماعی در کنار وضعیت روابط همسایگی در لایههای مختلف، عامل مهمی در تبیین واریانسهای احساس ناامنی در جامعه محسوب میشود (Lindstrom, 2008:11). سرمایة اجتماعی از مسیر جامعهپذیری، کنترل اجتماعی، پیوستگی اجتماعی، هنجارمندی اجتماعی، فراهمسازی فرصت و نوعی دارایی با نظم و امنیت اجتماعی پیوند مییابد و بسیاری از صاحبنظران معتقدند بهدلیل نبود سرمایة اجتماعی در جامعة امروز میزان ارتکاب به انحراف، بزهکاری و جرم افزایش یافته است (غفاری، 1390: 153). برای دستیابی به احساس امنیت اجتماعی مانند هر کالای عمومی دیگر به اهتمام جمعی نیاز است و به اتکای فرد سامان نمیگیرد و استقرار نمییابد. کم و کیف احساس امنیت با قابلیتها و اقدامات فردی تفاوت دارد و سامانة احساس امنیت در سایة تلاشهای جمعی فراهم میشود (نویدنیا، 1388)؛ بنابراین، اهمیت موضوع سرمایة اجتماعی بهقدری است که مهمترین مسئلة نظم اجتماعی، تنها اعتماد و همبستگی اجتماعی درنظر گرفته میشود؛ زیرا بدون انسجام و اعتماد، نمیتوان به پایداری نظم و احساس امنیت اجتماعی خوشبین بود (یحییزاده و خدری، 1392: 3). اندیشمندان مختلف سرمایة اجتماعی ازجمله کلمن، پاتنام و فوکویاما به مؤلفههایی مانند اعتماد، مشارکت، آگاهی و انسجام اجتماعی اشاره کردهاند. به موازات گسترش اجتماعات و پیچیدهترشدن روابط و تعاملات اجتماعی، انسانها وارد روابط گوناگونی شدند. که عرصههای زندگی را با عناوین اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... از هم متمایز کردند و احساس امنیت او را تحتتأثیر قرار دادند. بشر برای تأمین احساس امنیت و فرار از احساس ناامنی، جامعه را تشکیل داد و بهزودی دریافت که اینبار هم طبیعت و عوامل طبیعی و هم انسانها و عوامل گوناگون اجتماعی، اقتصادی و سیاسی امنیت او را تهدید میکنند (Bilgin, 2003). به اعتقاد پاتنام سرمایة اجتماعی شبکههایی با بهرهگیری از هنجارها و اعتماد ایجاد میکند که در خدمت هدفهای سودمند مانند رفاه، آسایش فکری، مشارکت مدنی یا رفاه اقتصادی و هدف نهایی احساس امنیت است. اعتماد، فضایی را ایجاد میکند که افراد با آسودگی خاطر و احساس امنیت، فعالیت مفید اجتماعی کنند؛ همچنین به عقیدة پاتنام از ویژگیهای مهم سرمایة اجتماعی تقویت پیوند ارتباطی میان افراد و خانوادهها است و این پیوند موجب ارتقای همکاری و همبستگی میان اعضای جامعه میشود و درنتیجه، همکاری جمعی، اعتماد اجتماعی و مشارکت اجتماعی و در نهایت، قابلیت مدنی را نیز افزایش میدهد. این امر برای آنها حداقل در سطح روانی نوعی حمایت، آرامش خاطر و احساس امنیت را به ارمغان آورد (تاجبخش، جوانمرد و طرفی، 1392: 24). رابرت پاتنام سرمایه اجتماعی را همبستگی اجتماع محلی حاصلشده میداند که ویژگیهای زیر را دارد: وجود مجموعهای متراکم از سازمانها و شبکههای اجتماع محلی؛ سطوح بالای تعهد مدنی یا مشارکت در شبکههای اجتماعی محلی؛ هویت محلی قوی و مثبت؛ احساس تجانس و برابری با اعضای اجتماع محلی؛ هنجارهای تعمیمیافتة محلی مربوط به اعتماد و کمک متقابل بین اعضای اجتماع محلی و اینکه آیا آنها یکدیگر را بهلحاظ شخصی میشناسند یا خیر؛ شبکههای مشارکت مدنی، تجسم همکاریهای موفقیتآمیز گذشته هستند و مانند الگویی فرهنگی برای همکاریهای آتی عمل میکند (ازکیا، 1383: 278). پیر بوردیو سرمایه اجتماعی را حاصل جمع منابع بالقوه و بالفعلی میداند که نتیجة مالکیت شبکة بادوامی از روابط نهادیشده بین افراد و بهعبارت سادهتر عضویت در یک گروه است؛ البته سرمایة اجتماعی به شرایطی بیش از وجود صرف شبکة پیوندها نیازمند است. پیوندهای شبکهای باید از نوع خاصی یعنی مثبت و مبتنیبر اعتماد باشند. از نظر بوردیو سرمایه اجتماعی، شبکهای از روابط ودیعهای طبیعی یا اجتماعی نیست؛ بلکه باید بهتدریج برای کسب آن تلاش کرد. به تعبیر او سرمایة اجتماعی محصول نوعی سرمایهگذاری فردی یا جمعی، آگاهانه یا ناآگاهانه است و بهدنبال تثبیت یا بازتولید آنگونه روابط اجتماعی است که بهطورمستقیم در کوتاهمدت یا بلندمدت استفاده میشوند (شارعپور، 1384: 11). بوردیو برای تحلیل سرمایة اجتماعی، نخست انواع مختلف سرمایه شامل سرمایة اقتصادی، سرمایة فرهنگی و سرمایة نمادین را تشریح کرده و سپس مطرح میکند سرمایة اجتماعی، شبکهای از روابط فردی و جمعی است که هر فرد یا جمعی در اختیار دارد. این تعریف باعث میشود تا نخست فضاهای مفهومی سرمایة اجتماعی محدودتر شود و سپس آن را از سایر سرمایهها بهویژه سرمایههای فرهنگی و نمادین جدا کند (بوردیو، 1380). گیدنز تأکید دارد در دنیای جدید شرایطی پدید آمده است که اطمینانبخش نیستند و بر وجود امنیت دلالت ندارد؛ بنابراین اعتماد شرط دستیابی به امنیت خواهد بود که از ایمان سرچشمه میگیرد و پیوند میان ایمان و اطمینان است و اگر اعتماد بنیادی پرورش نیابد، اضطراب وجودی، همیشگی خواهد بود. به عبارت دیگر، نقطة مقابل اعتماد، به عمیقترین معنا، حالتی ذهنی است که خلاصة آن نگرانی یا هراس وجودی است. با تبیین متغیرهایی مانند روابط اجتماعی، خطرکردن، اضطراب وجودی، نظامهای مجرد و اعتماد بنیادین، امنیت و احساس امنیت را توضیح میدهند (گیدنز، 1385). از دیدگاه فرانسیس فوکویاما سرمایة اجتماعی مجموعة معینی از هنجارها یا ارزشهای غیررسمی است و اعضای گروهی در آن سهیم هستند که همکاری و تعاون میانشان مجاز است. مشارکت در ارزشها و هنجارها باعث تولید سرمایة اجتماعی نمیشود؛ زیرا این ارزشها و هنجارها ممکن است به هنجارها و ارزشها منتهی شود. فوکویاما در ارتباط با سرمایة اجتماعی دو نکته را تأکید میکند: 1. سرمایة اجتماعی مربوط به گروههاست، نه افراد. به عبارت دیگر، هنجارهایی که شالودة سرمایة اجتماعی را تشکیل میدهند درصورتی معنی دارند که بیش از یک فرد در آن سهیم باشند؛ 2. همکاری و همیاری برای تمام فعالیتهای اجتماعی (خواه بد یا خوب) ضروری است. پس ارزشها و هنجارهای غیررسمی، مثبت و منفی هستند. از نظر فوکویاما سرمایة اجتماعی دو بعد اصلی دارد: 1. ارزشهای غیررسمی؛ 2. هنجارهای غیررسمی. باتوجهبه تعاریف و بیان اجزای سرمایة اجتماعی، چهار جزء در همة آنها مشترک هستند که ابعاد سرمایة اجتماعی را در نظر میگیرند: 1. مشارکت در شبکهها؛ 2. روابط متقابل؛ 3. هنجارها و ارزشهای اجتماعی؛ 4. اعتماد (علاقهبند، 1384: 259). از دیدگاه جیمز کلمن سرمایة اجتماعی بخشی از ساختار اجتماعی است که به کنشگر اجازة دستیابی به منابع خود با استفاده از آن را میدهد. این بعد از ساختار اجتماعی، تکالیف و انتظارات، شبکة اطلاعرسانی، هنجارها و ضمانتهای اجرایی را شامل میشود که انواع خاصی از رفتار را تشویق میکنند یا مانع میشوند؛ بنابراین، برای سرمایه اجتماعی سه شکل را در نظر گرفته میشود: 1. تکالیف و انتظاراتی که به میزان درخور اعتمادبودن محیط اجتماعی بستگی دارند؛ 2. ظرفیت اطلاعات برای انتقال و حرکت در ساختار اجتماعی تا پایهای برای کنش فراهم شود؛ 3. وجود هنجارهایی که با ضمانت اجرایی مؤثر باشند. کلمن مطرح میکند که سرمایة اجتماعی بر کارکرد آن بنا شده است. سرمایة اجتماعی ذات واحدی نیست؛ بلکه مجموعهای از ذاتهای گوناگون است که دو عنصر مشترک دارند: نخست همة آنها جنبهای از ساختارهای اجتماعی را شامل میشوند. دوم، برخی کنشهای خاص کنشگران شامل اشخاص حقوقی یا حقیقی را در محدودة ساختار تسهیل میکند (کلمن، 1377). نانلین با نظریة منابع اجتماعی مطرح کرد دستیابی به منابع اجتماعی و استفاده از آنها به موقعیتهای اجتماعی – اقتصادی بهتر منجر میشود؛ بنابراین، او در سالهای اخیر مفهوم سرمایة اجتماعی را منابع نهفته در ساختار اجتماعی مطرح کرد که با کنشهای هدفمند درخور دسترسی است. از نظر لین، منابع ارزشمند در بیشتر جوامع، ثروت، قدرت و جایگاه اجتماعی است؛ بنابراین، سرمایة اجتماعی افراد را براساس میزان یا تنوع ویژگیهای کسانی درخور سنجش میداند که فرد با آنها پیوندهای مستقیم و غیرمستقیم دارد. از نظر لین، دو عنصر مفهومی و مهم سرمایة اجتماعی «منابع نهفته» و «موقعیتهای شبکهای» است و نتایج سرمایهگذاریهای افراد در روابط و شبکههای اجتماعی در ارتباط با دو کنش ابزاری و اظهاری طبقهبندی میشود که برای کنش ابزاری سه نوع بازدهی اقتصادی (ثروت)، سیاسی (قدرت) و اجتماعی (شهرت) و در کنش اظهاری، سرمایة اجتماعی ابزاری برای تحکیم منابع و دفاع در برابر از دستدادن احتمالی منابع است و به سه نوع بازدهی سلامت جسمانی، سلامت روانی و رضایت از زندگی اشاره میکند (توسلی، 1384: 10). بهنظر تراویس هیرشی، انسانها با چهار عنصر بههم پیوند میخورند: علاقه یا وابستگی، پایبندی یا تعهد، درگیری و باورهای فردی به قواعد اخلاقی و اجتماعی (ستوده، 1382: 138)، این عناصر بهخوبی در شبکههای اجتماعی مشاهده میشوند. افراد به کمک این عناصر در شبکههای اجتماعی با دیگران ارتباط، برقرار و با حضور در شبکهها احساس امنیت میکنند؛ درحالیکه اعتماد، شبکهها و مشارکت مردمی، مؤلفههای اصلی سرمایة اجتماعی قلمداد میشوند (حقیقتیان، 1391: 43). بیشتر تهدیدات براى افراد، ناشى از این حقیقت است که آنها در محیط انسانى به سر میبرند و این محیط انواع فشارهاى اجتنابناپذیر اجتماعى، اقتصادى و سیاسى را به وجود میآورد. افراد، نخستین منبع ناامنى یکدیگرند که باتوجه به آن، ابعاد گستردهتر اجتماعى و سیاسى در مسئلة امنیت آنها ایجاد شده است (بوزان، 1378) این ابعاد، احساس امنیت اجتماعى افراد را تحتتأثیر قرار میدهند؛ از این منظر، امنیت عبارت است از فراهمشدن حالت یا شرایطی در جوامع ابتدایی و درحال رشد که افراد در آن احساس آرامش میکنند (لرنی، 1384).
روششناسی تحقیق در این پژوهش از روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه استفاده شده است. همة خانوادههای شهر یزد که دستکم یک فرزند 15 تا 29 سال دارند جمعیت آماری تحقیق را تشکیل میدهند. در این پژوهش از فرمول کوکران برای تعیین حجم نمونه استفاده شده است. باتوجهبه واریانس بهدستآمده از پیش آزمون (16/0)، سطح اطمینان 95 درصد و دقت احتمالی 5 درصد، حجم نمونه 246 نفر محاسبه شد و ازآنجاکه پرسشنامه در هر خانواده با یکی از والدین و یکی از فرزندان تکمیل شده است حجم نمونه 492 نفر شد. در این تحقیق از روش نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای استفاده شد. اعتبار ابزار به شیوة محتوایی به دست آمده است. برای اطمینان از پایایی ابزار تحقیق از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. ضریب آلفای کرونباخ برای هر یک از متغیرهای مستقل و وابسته (با تفکیک ابعاد) در جدول زیر آمده است:
جدول 1- ضرایب پایایی ابعاد مختلف احساس امنیت اجتماعی و سرمایة اجتماعی
اندازهگیری متغیرها میزان احساس امنیت اجتماعی: امنیت به معنای رهایی از خطر، تهدید، آسیب، ترس و وجود آرامش، اطمینان، آسایش و اعتماد است (ساروخانی و نویدنیا، 1385: 88) و براساس اعلامیة جهانی حقوق بشر، یکی از حقوق اجتماعی انسان، محصول برقراری نظم در جامعه بیان شده و هم ردیف آزادی قرار گرفته است (صالحی، 1387: 20). برای سنجش میزان احساس امنیت اجتماعی، این مقوله در دوازده بعد جداگانه شامل احساس امنیت جانی، شغلی، اقتصادی، اخلاقی، اعتقادی، قضایی، فرهنگی، نوامیس، حقوقی، عاطفی، احساسی و مالی سنجیده شده است که برای هر بعد چهار گویه و درمجموع 48 گویه در یک طیف 5 درجهای سنجیده شد. سازة احساس امنیت اجتماعی از حاصل جمع گویههای یادشده ساخته شده که کمترین امتیاز 48 و بیشترین امتیاز 240 بوده است. سرمایة اجتماعی: سرمایة اجتماعی عبارت است از روابط دو جانبه، تعاملات و شبکههایی که در گروههای انسانی پدیدار میشوند و سطح اعتمادی که در گروه و جماعت خاصی یافت میشود و پیامد تعهدات و هنجارهایی پیوسته با ساختار اجتماعی است (الوانی، 1383). برای سنجش میزان سرمایة اجتماعی پاسخگویان، این متغیر در سه بعد هنجار اجتماعی (شامل 3 بعد)، اعتماد اجتماعی (شامل 4 بعد) و شبکة اجتماعی (شامل 3 بعد)، درکل 50 گویه در یک طیف 5 درجهای سنجیده شد. گویههای این پژوهش پیش از این در پژوهش ذاکری هامانه، افشانی و عسکری ندوشن (1391) استفاده شده بود.
یافتههای پژوهش اطلاعات جدول 2 نشان میدهد زنان (معادل 9/54 درصد)، بیشتر جمعیت مطالعهشده در گروه والدین و نیز زنان (معادل 3/57 درصد)، بیشتر جمعیت مطالعهشده در گروه فرزندان را تشکیل میدهند. از لحاظ تحصیلات بین والدین، دکترا (22) بیشترین تحصیلات و سوم ابتدایی (3) کمترین تحصیلات و بین فرزندان، کارشناسی ارشد (18) بیشترین تحصیلات و پنجم ابتدایی (5) کمترین تحصیلات بوده است. میانگین سنی جمعیت والدین 6/47 سال و میانگین سنی جمعیت فرزندان 21 سال بوده است.
جدول 2- توزیع درصدی ویژگیهای پاسخگویان
سرمایة اجتماعی یکی از مفاهیم اساسی در حوزة علوم اجتماعی است به همین دلیل احتمال میرود، بر میزان احساس امنیت اجتماعی تأثیر درخور توجهی داشته باشد؛ بنابراین، برای تعیین ارتباط میزان سرمایة اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی به تفکیک والدین و فرزندان از آزمون پیرسون استفاده شده است که نتایج آن در جدول 3 و 4 به شرح زیر آمده است:
جدول 3- ماتریس همبستگی مرتبه صفر بین ابعاد سرمایة اجتماعی و ابعاد مختلف امنیت اجتماعی بین والدین
***معنیدار در سطح کمتر از 001/0 **معنیدار در سطح کمتر از 01/0 * معنیدار در سطح کمتر از 05/0
اطلاعات جدول 3 نشان میدهد در گروه والدین، سرمایة اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی و ابعاد آن (به غیر از بعد نوامیس و بعد فرهنگی) ارتباط مستقیم و معنیداری دارد. بین ابعاد مختلف احساس امنیت اجتماعی، سرمایة اجتماعی قویترین رابطه را با احساس امنیت شغلی (428/0 = r) و احساس امنیت مالی (422/0 = r) دارد.
جدول 4- ماتریس همبستگی مرتبه صفر بین ابعاد سرمایة اجتماعی و ابعاد مختلف امنیت اجتماعی بینفرزندان
***معنیدار در سطح کمتر از 001/0 **معنیدار در سطح کمتر از 01/0 * معنیدار در سطح کمتر از 05/0
بر اساس اطلاعات جدول 4، در گروه فرزندان، سرمایة اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی و ابعاد آن (به غیر از ابعاد امنیت جانی، امنیت نوامیس و امنیت فرهنگی) ارتباط مستقیم و معنیداری دارد. بین ابعاد مختلف احساس امنیت اجتماعی، سرمایة اجتماعی قویترین رابطه را با احساس امنیت مالی (403/0 = r) و احساس امنیت عاطفی (395/0 = r) دارد.
مدل معادلات ساختاری همانگونهکه در نمودار 1 مشخص است اعتماد اجتماعی مهمترین مؤلفة متغیر مکنون سرمایة اجتماعی است؛ همچنین سرمایة اجتماعی بر احساس امنیت اجتماعی در والدین تأثیر مستقیم و معنیدار دارد. به عبارت دیگر، هرچه سرمایة اجتماعی والدین بیشتر باشد، احساس امنیت اجتماعی آنها بیشتر است.
نمودار 1- مدل ساختاری ارتباط سرمایة اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی بین والدین
اطلاعات نمودار 2 بیانمیکند که اعتماد اجتماعی مهمترین مؤلفة متغیر مکنون سرمایة اجتماعی است؛ همچنین سرمایة اجتماعی بر احساس امنیت اجتماعی در والدین تأثیر مستقیم و معنیدار دارد. به عبارت دیگر هرچه سرمایة اجتماعی والدین بیشتر باشد، احساس امنیت اجتماعی آنها بیشتر است.
نمودار 2- مدل ساختاری ارتباط سرمایة اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی بین فرزندان
برای بررسی برازش مدلها به چند شاخص توجه شده است. یکی از این شاخصها، مربعکای است. اگر مربعکای معنیدار باشد بدین معنی است که مدل برای دادههای جامعه، پذیرفتنی نیست (در اینجا مربعکای معنیدار شده است)؛ ولی مربعکای تحتتأثیر حجم نمونه قرار میگیرد (سرمد و همکاران، 1386: 281)؛ بنابراین، از شاخص مربعکای نسبی (از تقسیم مربعکای بر درجه آزادی به دست میآید) استفاده شده است. شاخص مربعکای نسبی در مدل والدین، برابر 30/2 و در مدل فرزندان، 48/2 شده که مطلوب است؛ همچنین در این پژوهش برای ارزیابی مدلها از مشخصههای RMSEA، GFI، NNFI، IFI و CFI استفاده شده است. توصیه شده است از جذر برآورد واریانس خطای تقریب استفاده شود که اندازة تفاوت برای هر درجه آزادی را ارائه کرده است. شاخص RMSEA برای مدلهای خوب، برابر 10/0 یا کمتر (در برخی منابع 08/0 یا کمتر قید شده است) است. در برنامة لیزرل، شاخص برازندگی GFI نشان میدهد مدل تا چه حد نسبت به وجودنداشتن آن، برازندگی بهتری دارد. برپایة قرارداد باید مقدار GFI، NNFI، IFI و CFI برابر یا بزرگتر از 90/0 باشد تا مدل پذیرفته شود. ریشة خطای میانگین مجذورات تقریب (RMSEA) در مدلهای ارائه شده برابر 078/0 و 073/0 است. میزان مؤلفههای GFI، CFI، NNFI و IFI نیز در مدل مربوط به والدین بهترتیب برابر 90/0، 92/0، 91/0، 92/0 و در مدل مربوط به فرزندان بهترتیب 89/0، 93/0، 92/0، 93/0 است. باتوجهبه شاخصها و خروجیهای نرمافزار لیزرل، مدلها برازش مطلوبی دارند. جدول 5 شاخصهای استخراجشده از مدلها را نشان میدهد.
جدول 5- شاخصهای نیکویی برازش مدلها
بحث و نتیجه امروزه ضرورت و اهمیت احساس امنیت در حوزههای مختلف بر کسی پوشیده نیست؛ زیرا تمامی امکانات زندگی درصورت نداشتن امنیت تحتتأثیر قرار میگیرد. این موضوع ازآنجا مطرح میشود که هیچ انسانی قادر به تأمین امنیت کامل نیست؛ بنابراین، در اجتماعی زندگی میکند که با همیاری و مشارکت دیگران، امنیت را به حوزه اجتماع برمیگرداند. حوزة اجتماعی به قلمروهایی از حریم فرد مربوط میشود که در ارتباط با دیگر افراد جامعه است. در این قلمروها امنیت فرد، حفظ یا تهدید میشود و براساس آن، احساس امنیت مؤلفهای مهم در بحث امنیت اجتماعی است. ناآرامیهای شهری، جرایم اجتماعی (سرقت، بزهکاری، بیعفتی)، جرایم جنایی (قتل و جنایت) و آبرو و حیثیت افراد قلمروهای بیانشدة حوزة اجتماعیاند که بر احساس امنیت اجتماعی افراد تأثیر میگذارند. تهدیداتی که احساس امنیت اجتماعی را تحتتأثیر قرار میدهند زمانی روی دهند که جوامع به این نتیجه برسند که در شرایطی خاص، هویت مورد تعرض و خطر واقع شده است. عواملی هویت یک جامعه را تهدید میکنند که ممکن است از سرکوب آزادی بیان تا مداخله در قابلیتهای آن برای ابراز و بیان خود تنوع داشته باشند (روی، 1382: 12). مفهوم سرمایة اجتماعی تقریباً بهتازگی وارد ادبیات جامعهشناسی شده است. مقولاتی نظیر حسن تفاهم، رفاقت و دوستی، احساس همدردی و روابط اجتماعی بین اعضای یک واحد اجتماعی، ازجمله نتایج سرمایة اجتماعی هستند. در دو دهة اخیر، رابرت پاتنام و جیمز کلمن با تحقیقات خود به سرمایة اجتماعی اعتبار ویژهای بخشیدند. پاتنام بر ارتباط افقی بین افراد و کلمن بر همکاریهای عمودی و روابط بین افراد در نهادهای مدنی تأکید کردند که سرمایة اجتماعی و برایند سرمایة اجتماعی را به وجود آوردند. بهطورکلی، سرمایة اجتماعی در کنار سایر سرمایهها جزئی تفکیکناپذیر از مجموعه ثروت هر ملتی است و از عوامل تأثیرگذار بر احساس امنیت اجتماعی است. وجود سرمایة اجتماعی، ساز و کاری برای ارتقای امنیت بوده و فقدان و فرسایش آن مانع احساس امنیت اجتماعی است. سرمایة اجتماعی، ظرفیت، جوهر اجتماعی یا هنجاری غیررسمی است که همکاری میان افراد و نهادهای جامعه را ارتقا میبخشد. هر شبکة اجتماعی به افراد آگاه و باتجربه، امکانات و ابزار مادی، اعتماد، تعهد، مسؤولیتپذیری و ... برای دستیابی به اهداف خود نیازمند است که این عوامل، همان سرمایههای اجتماعی هستند. درواقع توجه به مقولة احساس امنیت اجتماعی در جامعه و تأثیرگذاری سرمایة اجتماعی در تبیین میزان احساس امنیت اجتماعی و تفاوت آنها بین دو نسل قدیم (والدین) و جدید (فرزندان) ضروری به نظر میرسد. در این مطالعه، ارتباط سرمایة اجتماعی و میزان احساس امنیت اجتماعی بین والدین و فرزندان ساکن شهر یزد بررسی شد. یافتههای تحقیق، بیشتربودن احساس امنیت اجتماعی و میزان سرمایة اجتماعی والدین نسبت به فرزندان را نشان داد. نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشاندهندة ارتباط مثبت و معنادار بین سرمایة اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی است؛ بنابراین، با افزایش میزان سرمایة اجتماعی و ابعاد آن، میزان احساس امنیت اجتماعی و ابعاد مختلف آن نیز افزایش مییابد که میزان همبستگیِ دو مقولة سرمایة اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی در والدین یزدی بیشتر از فرزندانشان است. براساس چارچوب نظری ارائهشده، تقویت اجتماع زمینة مناسبی را برای مشارکت شهروندان در جامعه فراهم میکند؛ همچنین سرمایة اجتماعی، تعهد مدنی، روحیة جمعی و همبستگی اجتماعی را افزایش و مهار اجتماعی غیررسمی را تقویت میکند و گمنامی و ناشناختگی را کاهش میدهد. عامل مذکور مانع بینظمی اجتماعی و رفتارهای غیرمدنی در مناطق میشود و این امر، اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی را افزایش میدهد. باتوجهبه دیدگاههای تئوریک بوردیو، کلمن و پاتنام، با ایجاد و گسترش سرمایة اجتماعی ازجمله اعتماد اجتماعی، هنجارها و مشارکت اجتماعی بین افراد جامعه موجب افزایش احساس امنیت اجتماعی میشود. بررسی رابطه بین سرمایة اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی بین والدین و فرزندان ساکن شهر یزد نشان داد هرچقدر مشارکت اجتماعی، اعتماد و هنجار اجتماعی چه بین والدین یا بین فرزندان بیشتر باشد احساس امنیت اجتماعی نیز ارتقا خواهد یافت. یافتههای این تحقیق، با نظریة پاتنام در زمینة سرمایة اجتماعی و تأثیر آن در احساس امنیت اجتماعی مطابق است. پاتنام معتقد است سرمایة اجتماعی، مجموعه مفاهیمی مانند اعتماد، هنجارها و شبکهها است که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه بین اعضای یک اجتماع میشود و در نهایت منافع متقابل آنها را تأمین خواهد کرد. این منفعت برای تأمین احساس امنیت اجتماعی نیز هست (پاتنام، 1380: 164) که با تقویت سرمایة اجتماعی، افزایش میزان احساس امنیت اجتماعی در تمام ابعاد آن را شاهد هستیم و برعکس، با کاهش میزان سرمایة اجتماعی در جامعه، جرم و جنایت و احساس ناامنی افزایش خواهد یافت. درواقع نتایج نشان میدهد سرمایة اجتماعی بر ابعاد احساس امنیت اجتماعی بین والدین (بهغیراز بعد نوامیس و فرهنگی) و بین فرزندان (بهغیراز بعد جانی، نوامیس و فرهنگی) تأثیر مثبت و معنیداری دارد. نظریههای گیدنز، نانلین و یافتههای این تحقیق بیان میکند سرمایة اجتماعی بهویژه اعتماد اجتماعی باعث افزایش احساس امنیت اجتماعی میشود؛ بنابراین، پیشنهاداتی برای ارتقای میزان سرمایة اجتماعی و به دنبال آن افزایش میزان احساس امنیت اجتماعی در زیر ارائه میشود: براساس ارتباط سرمایة اجتماعی با میزان احساس امنیت اجتماعی افراد، باید در جامعه فضایی فراهم شود که مشارکت اجتماعی یعنی حضور و فعالیت افراد در شبکهها و روابط اجتماعی و تمایل آنها به کارهای مشترک افزایش یابد. درنتیجة این مشارکت، روابط اجتماعی و پیوندهای بین افراد مستحکمتر میشود و این استعداد در جامعه به وجود میآید که سرمایة اجتماعی تقویت شود. در این زمینه به اهمیت تأثیر رسانهها و آموزش و پرورش در تقویت روابط اجتماعی و افزایش کارهای دستهجمعی اشاره میشود. توسعة مشارکت محلهای و افزایش مشارکت شهروندان در امور مختلف در افزایش احساس امنیت تأثیر بهسزایی دارد. توسعة سازمانهای مردمنهاد در راستای افزایش مشارکت شهروندان و افزایش اعتماد نهادی در افزایش احساس امینت تأثیر چشمگیری خواهد داشت. برنامهریزی برای افزایش میزان سرمایة اجتماعی بین پدران و مادران و چگونگی انتقال سرمایههای اجتماعی به فرزندانشان که افزایش میزان احساس امنیت اجتماعی را به دنبال خواهد داشت. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ازکیا، م. و غفاری، غ. (1383). توسعه روستایی، تهران: نشر نی. افشارکهن، ج. (1382). درآمدی بر جامعهشناسی مسائل اجتماعی، تهران: نشر سلمان - سایه هور. بحریپور، ع.؛ ذوالفقاری، ا. و رستگارخالد، ا. (1391). «بررسی رابطة بین سرمایة اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی (مطالعة موردی شهرستان کاشان)»، پژوهشهای راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، ش 4، ص 109-89. الوانی، م. (1383). «سرمایه اجتماعی اصل محوری توسعه»، نشریه تدبیر، ش 120، ص 22-16. بوردیو، پ. (1380). نظریه کنش، ترجمة: مرتضی مردیها، تهران: انتشارات نقشنگار. بوزان، ب. (1378). مردم، دولتها و هراس، تهران: پژوهشکدة مطالعات راهبردى. پاتنام، ر. (1380). دموکراسی و سنتهای مدنی، ترجمة: محمدتقی دلفروز، تهران: نشر روزنامه اسلام. تاجبخش، غ.؛ جوانمرد، ک. و طرفی، ع. (1392). «تحلیل رابطة بین سرمایة اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی در حمیدیه»، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، ش 33، ص45 -13. ترابی، ی. و گودرزی، آ. (1383). «ارزشها و امنیت اجتماعی»، فصلنامه دانش انتظامی، ش 2، ص46-31. تقیلو، ف. (1385). «بررسی رابطة سرمایة اجتماعی با امنیت اجتماعی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، ش 2، ص258 -239. توسلی، غ. (1384). «مفهوم سرمایة اجتماعی در نظریههای کلاسیک و جدید باتأکیدبر نظریههای سرمایة اجتماعی»، نامه علوماجتماعی، ش 26، ص32-1. جعفری، ر. (1386). «سرمایة اجتماعی رهیافتی بیبدیل برای تبیین امنیت اجتماعی»، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، ش10، تهران: معاونت اجتماعی ناجا. حسنزاده ثمرین، ت.؛ همتیگیلانی، م. و مسعودیگزی، م. (1393). «بررسی و تبیین رابطة بین سرمایة اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی (مطالعة کارکنان استانداری استان گلستان)»، پژوهشهای راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، شماره اول، ص 136-117. حقیقتیان، م. (1391). «بررسی رابطة میان سرمایة اجتماعی براساس تفکیک سرمایة اجتماعی درونگروهی، برونگروهی و ارتباطی و احساس امنیت در شهر تهران»، فصلنامه جامعهشناسی مطالعات جوانان، ش 6، ص 56-37. دلاور، ع. و جهانتاب، م. (1390). «تأثیر سرمایة اجتماعی بر احساس امنیت»، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، ش 27، ص95-74. ذاکری هامانه، ر.؛ افشانی، ع. و عسکری ندوشن، ع. (1391). «بررسی رابطة سرمایة اجتماعی و میزان احساس امنیت اجتماعی در شهر یزد»، مجلة جامعهشناسی ایران، ش 3، ص110-83. روی، پ. (1382). «معمای امنیت اجتماعی»، ترجمة منیژه نویدنیا، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال ششم، ش 21، ص 54-40. ساروخانی، ب. و نویدنیا، م. (1385). «امنیت اجتماعی خانواده و محله سکونت در تهران»، رفاه اجتماعی، ش 22، ص107-87. ستوده، ه. (1382). آسیبشناسی اجتماعی (جامعهشناسی انحرافات)، تهران: انتشارات آوای نور. شارعپور، م. (1380). فرسایش سرمایة اجتماعی و پیامدهای آن، تهران: نشر کلمه. صالحی، ا. (1387). ویژگیهای محیطی فضاهای شهری امن، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات معماری. علاقهبند، م. (1384). «درآمدی بر سرمایه اجتماعی»، مجله جامعهشناسی معرفت، ش 42، ص42-14. غفاری، غ. (1390). سرمایه اجتماعی و امنیت انتظامی، تهران: انتشارات جامعهشناسان. فوکویاما، ف. (1379). پایان نظم: سرمایه اجتماعی و حفظ آن، ترجمة: غلامعباس توسلی، تهران: انتشارات جامعه ایرانیان. فوکویاما، ف. (1379). پایان نظم، ترجمة: غلام عباس توسلی، تهران: انتشارات جامعة ایرانیان. کلمن، ج. (1377). بنیادهای نظریههای جامعهشناسی، تهران: نشر نی. گیدنز، آ. (1385). تجدد و تشخص، ترجمة: ناصر موفقیان، تهران: نشر نی. لرنی، م. (1384). جامعهشناسی امنیت، تهران: انتشارات رامین. موسوی، م. (1385). «مشارکت اجتماعی یکی از مؤلفههای سرمایة اجتماعی»، رفاه اجتماعی، ش 23، ص246 -223. نصری، ق. (1381). «معنا و ارکان جامعهشناسی امنیت»، فصلنامه راهبرد، ش 26، ص 133-112. نویدنیا، م. (1382). «درآمدی بر امنیت اجتماعی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، ش 1، ص 76-55. نویدنیا، م. (1388). «چشمانداز پلیس، امنیت و سرمایة اجتماعی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، ش 12، ص 18-10. هاشمیانفر، ع.؛ امامی، پ.؛ زرندی، م. و عطایی، پ. (1392). «بررسی تأثیر سرمایة اجتماعی بر احساس امنیت در بین ساکنان مجتمعهای مسکونی در شهر اصفهان در سال 1392»، مطالعات جامعهشناختی شهری، ش 8، ص 163-182. یحییزاده، ح. و خدری، ب. (1392). «بررسی رابطة بین میزان سرمایة اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی در بین دختران کارشناسی دانشگاه آزاد بیرجند»، دانش انتظامی خراسان جنوبی، ش 5، ص 64-49. Bilgin, P. (2003) “Individual and Societal Dimensions of Security”, International Studies Review, 5(2): 203–222.
Halpern, D. (2001) “Moral Values, Social Trust and Inequality”, British Journal of Criminology, (41): 236-251.
Jackson, J. and Sunshine, J. (2007) "Public Confidence in Policing: A Neo-Durkheimian Perspective", The British Journal of Criminology, 47: 214–233.
Lindstrom, M. (2008) "Social Capital, Anticipated Ethnic Discrimination and Self-Reported Psychological Health: A Population-Based Study", Social Science & Medicine, 66 (1): 1-13.
Putnam, RD. (1995) “Bowling Alone; America's Declining Social Capital”, Journal of Democracy, 6(1): 65-78.
Putnam, R. D. (2002) Introduction in Putnam. democracies in flux. The evolution of social capital in contemporary society. Oxford University Press. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,039 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 870 |