تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,655 |
تعداد مقالات | 13,542 |
تعداد مشاهده مقاله | 31,062,650 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,221,787 |
بررسی رابطۀ گونه های هویت جمعی با مصرف گونه های موسیقیایی نمونۀ مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه یاسوج | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جامعه شناسی کاربردی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 11، دوره 28، شماره 1 - شماره پیاپی 65، فروردین 1396، صفحه 159-184 اصل مقاله (411.03 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/jas.2017.21256 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آرمان حیدری* 1؛ مریم مختاری1؛ احسان خانمحمدی* 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1استادیار، جامعهشناسی دانشگاه یاسوج، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2کارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه یاسوج، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
بعد از دهۀ 1970 نوعی چرخش مطالعاتی از تمرکز صرف بر وجوه تولید به وجوه مصرف بهویژه مصرف فرهنگی و نوعی چرخش تبیینی از تأکید بر متغیرهای بهاصطلاح «سخت» مانند طبقه، به تأکید و توجه به متغیرهای به اصطلاح «نرم» مانند هویت اتفاق افتاد. بر اساس این، پژوهشگران به مصرف موسیقیایی که یکی از مهمترین گونههای مصرف فرهنگی است و تبیین آن بر اساس هویت جمعی توجه کردند. با وجود این، جامعهشناسان جامعۀ ما به هر دو واقعیت بررسی مصرف گونههای موسیقیایی و تبیین آن بر اساس عوامل فرهنگی، کمتر توجه کردهاند. با درنظرگرفتن محدودیتهای بالا، مقالۀ حاضر نتیجۀ پژوهشی کمّی - پیمایشی است که دربارۀ رابطۀ مصرف گونههای موسیقیایی با هویت جمعی انجام شده است. جامعۀ آماری پژوهش، دانشجویان لر دانشگاه یاسوج بودهاند که برای دسترسی به آنان از شیوۀ نمونهگیری طبقهای چندمرحلهای متناسب با حجم استفاده شد. بر اساس نتایج پژوهش، مصرف موسیقی پاپ و موسیقی کلاسیک غربی بهترتیب پرمصرفترین و کممصرفرین گونههای موسیقیایی دانشجویان بودهاند. رابطۀ هویت قومی با مصرف گونههای موسیقیایی محلی، پاپ و مذهبی، مثبت و معنادار و با موسیقی سنتی و غربی، غیرمعنادار بود. رابطۀ هویت ملی با مصرف گونههای موسیقیایی غربی و پاپ، منفی و معنادار، با موسیقی مذهبی، مثبت و معنادار و با سایر گونههای موسیقی غیرمعنادار بود. رابطۀ هویت جهانی با مصرف گونههای موسیقیایی غربی و پاپ، مثبت و با موسیقیهای سنتی، محلی و مذهبی، منفی و معنادار بوده است. درنهایت میتوان گفت میزان برجستگی، تعهد و تعلق به هر یک از گونههای هویت جمعی، ذائقۀ مصرف موسیقیایی فرد را به سمت و سوی مصرف یک نوع موسیقی خاص سوق میدهد؛ به عبارتی افراد منفعلانه موسیقی مصرف نمیکنند، بلکه فعالانه متناسب با سرمایههای هویتی خود موسیقیهای خاصی را انتخاب و مصرف میکنند. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مصرف فرهنگی؛ مصرف موسیقایی؛ هویت قومی؛ هویت ملی؛ هویت جهانی؛ قوم لر؛ دانشگاه یاسوج | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقدمه و بیان مسأله در دوران جدید بحث دربارۀ مصرف[1]، ضمن ارتباط داشتن با فرایند تولید، جهتگیری جدیدی یافته است. برخلاف گذشته که مصرف تابع تولید بود، امروزه مصرف و شیوههای آن صورتی مستقل پیدا کرده و با امور دیگر بهویژه فرهنگ و ویژگیهای فرهنگی، پیوستگی شدیدی یافته است. اهمیت فرهنگ و ویژگیهای فرهنگی در تبیین و جهتدهی به رفتارهای مصرفی بهصورت عام و رفتارهای مصرف فرهنگی بهصورت خاص، تا جایی است که از آن با عنوان «چرخش فرهنگی»[2] و «جامعهشناسی فرهنگی»[3] یاد میشود (Alexander, 2003). گذشته از اهمیت «تبیینهای مبتنی بر فرهنگ»[4]، بررسی خود فعالیتها و مصارف فرهنگی، در پژوهشهای جامعهشناختی اهمیتی دو چندان پیدا کرده است؛ بهعبارتی حوزۀ مصرف فرهنگی[5] به یکی از مهمترین موضوعات پژوهشهای جامعهشناختی تبدیل شده و چشماندازهای پژوهشی بدیعی را به روی پژوهشگران حوزۀ جامعهشناسی فرهنگ گشوده است (ملکی و رفیعی، 1390: 2). اهمیت مطالعۀ مصرف، از آنرو است که مصرف، بهگونهای فزایندهای به تمام حوزههای زندگی امروزی رخنه کرده و فرهنگ مصرف به نظم عمدۀ حاکم بر «شکلبندی اجتماعی»[6] عصر ما تبدیل شده است (Clark, 2003:26). همچنین مصرفگرایی بهشکل تازهای از اقتدار تبدیل شده که اهمیت اشکال سنتیتر اقتدار، خصوصاً پیشینۀ طبقاتی و خانوادگی را تضعیف کرده و فضایی را برای گونههای نوین هویت[7] گشوده است. مطالعات مربوط به مصرف فرهنگی، علاوه بر افزایش رو به رشد رسانههای جمعی، چاپی، سمعی، بصری و جدید (اینترنت، موبایل و غیره) به علل زیر اسناد داده میشود: نخست، مصرف فرهنگی، اغلب کمتر از بقیۀ انواع فعالیتها مستلزم هزینهکردن است، از اینرو قدرت انتخاب افراد در این زمینه زیاد است. دوم، قریحه که از عناصر سازندۀ سبک زندگی است، بیشتر از هر چیز در الگوی انجام فعالیت و مصرف فرهنگی بروز میکند (فاضلی، 1382: 127). سوم، رسانههای عامهپسند[8]، علاوه بر اینکه از وجوه اصلی زندگی روزمره و منبع اصلی اطلاعات در دورۀ مدرنیتۀ اخیر هستند، نقشی خطیر در شکلدادن به پندارههای افراد دربارۀ جهان پیرامونشان دارند (بنت، 1386: 119). چهارم، برخلاف دوران مارکس[9] که هویت طبقاتی، برمبنای رابطه با ابزار تولید انجام میشد، امروزه، مصرف، مصرف فرهنگی و فرهنگ مصرفی، به محور تحلیلهای اجتماعی تبدیل شدهاند (زاهد زاهدانی و سروش، 1387). از میان کالاهای فرهنگی مصرفی، موسیقی[10] جایگاه و اهمیت ویژهای دارد. موسیقی بخشی از فعالیتهای هنری است که انسانها از آن بیشتر از هر محصول هنری دیگری برای ابراز احساسات متنوع و مختلف (عشق، دوستی، حزن، غم و غیره)، ارسال پیام یا تقویت آن و ایجاد حس همدلی و همبستگی استفاده میکنند. انسانها همهروزه و همهجا در زندگی روزمره خود موسیقیهایی از انواع مختلف میشنوند و نسبت به آنها واکنش نشان میدهند (قاسمی، 1382: 2-1). رسانهها نیز هر لحظه از موسیقی برای ارسال پیام و تقویت تأثیرگذاری و القای پیامهای خود استفاده میکنند؛ اما بهمثابه همۀ فعالیتهای فرهنگی دیگر، امروزه، عرضه، تقاضا، ابزارها، شیوهها، زمان، مکان و درنهایت تولید و مصرف موسیقی بهطور اساسی متنوع و متحول شده است؛ زیرا برخلاف گذشته که مصرف موسیقی بیشتر در آیینها و مناسک جمعی خاص (بیشتر در مواقع شادی، حزن یا حماسهها) در سطح محدود، با ابزارهای سنتی و زمانها و مکانهای ویژه انجام میشد، امروزه با پیشرفت تکنولوژی، فراگیری و جهانیشدن آن، افراد و گروههای سنی و جنسی متفاوت در بیشتر مواقع و مکانها گونههای موسیقایی مطلوب و مطبوع خود را از اینترنت، با کمترین هزینۀ ممکن با حاملهای صوتی مختلف و با حجم زیاد روی دستگاههای بسیار کوچکی میتوانند مصرف کنند که همیشه و همه جا دردسترس هستند. حتی در راستای جهانیشدن تکنولوژی[11] و بهتبع آن جهانیشدن فرهنگ[12]، از شکلگیری نوعی «بازار موسیقیایی»[13] میتوان سخن گفت که از سطح محلی و محدود تا سطح جهانی و نامحدود امتداد دارد و افراد بهراحتی و سهولت هرچه بیشتر، موسیقی دلخواه خود را در این بازار گسترده میتوانند «انتخاب»[14] کنند؛ بنابراین امروزه ما با نوعی تنوع در هر دو سوی عرضه (گونههای متنوع موسیقی) و تقاضای (ذائقهها، تمایلها و گروههای سنی و جنسی متفاوت و متنوع) تولید و مصرف موسیقی مواجه هستیم. با متکثر و متنوعشدن جنبههای تولید و مصرف موسیقیایی، پرسش و کنجکاوی علمی اساسی، این موضوع را بررسی میکند که چه کسانی، با چه ویژگیهایی و بر چه اساسی، کدام گونههای موسیقیایی را انتخاب و مصرف میکنند؟ در پاسخ به چرایی این پرسش، تنوع رویکردهای علمی ظاهر میشود. اندیشمندان، رویکردهای مختلف تبیینکنندۀ انتخاب فوق را بهصورتهای گوناگونی از هم متمایز کردهاند. فیدرستون[15] (1380) آنها را در قالب سه رویکرد مصرف مبتنی بر تولید گستردۀ سرمایهدارانۀ کالا (مصرف تابع تقاضای اقتصادی)، رویکردی که شیوههای متفاوت مصرف کالاها توسط افراد را به برجستهکردن مرزبندیها و تمایزهای اجتماعی از سوی آنان نسبت میدهد و رویکردی که لذتهای مصرف، رؤیاها و امیال مرتبط با جهان کالاها را در کانون توجه و مطالعه قرار میدهد، از هم متمایز میکند. ملکی و رفیعی (1390) نیز از سه نظریه برای پاسخگویی به پرسش چیستی مبنای الگوهای متمایز مصرف فرهنگی نام میبرند: «تطابق»[16]، که بر همسویی میان سلسلهمراتب اجتماعی و سلسلهمراتب فرهنگی تأکید دارد. این نظریه بر پایۀ آرای بوردیو[17] استوار است که تأثیرگذارترین نظریه در حوزۀ مطالعات فرهنگ و نابرابری محسوب میشود. نظریۀ «همهچیز خوار– تکخوار»[18] ، که بر تکثریافتگی سلیقۀ فرهنگی اقشار بالای جامعه استوار است. «فردیشدن»[19]، رهیافتی که مبتنی بر رهایی کنشگران از قیود و تعینات ساختاری است. فردیشدن نشان میدهد در جوامع پساصنعتی[20] کنونی هیچگونه ارتباط نظاممند و معناداری بین سلسلهمراتب فرهنگی و سلسلهمراتب اجتماعی به چشم نمیخورد. با وجود نظریات متنوعی که در عرصۀ تبیین مصرف فرهنگی به گونۀ عام و مصرف موسیقایی، به گونۀ خاص وجود دارد، میتوان گفت این پژوهش به چند دلیل، هویت جمعی[21] دانشجویان را بهصورت مبنای مهم و اساسی انتخاب گونههای موسیقیایی آنان بررسی و مطالعه کرده است: اول اینکه، از اواخر دهۀ 1980 و1990 همزمان با افول جوامع «سوسیالیست دولتی»[22] بلوک شرقی و انتقاد شدید از نظریههای فراگیر و عمدتاً مادیگرا[23] (مانند مارکسیسم)، به نوعی «چرخش به فرهنگ» در حلقههای جامعهشناختی تأکید شده است. این توجه به «فرهنگ» چنان اهمیتی دارد که برخی اندیشمندان معتقدند در زندگی اجتماعی معاصر همهچیز «فرهنگی» است (بودریار، 1389). دوم، در شرایط گسترش رسانههای جهانی، جهانیشدن، گسترش مدرنیته به نقاط مختلف جهان، کمرنگشدن مفهوم سرزمین و جغرافیا و ثبات نسبی ناشی از آن، نفوذپذیرشدن مرزهای دولتها[24]، شکلگیری و تکثر جنبشهای مذهبی، قومی، ملی و فراملی و نیز تأملیشدن زندگی روزمره و بازاندیشی در هویتهای سنتی (گیدنز، 1378) بحث پیرامون هویت و روند آن را به بحثی جذاب و در خور توجه روزافزون تبدیل کرده است. متأثر از تحولات فوق، هویت انسان امروزی، مرکب، چندمرکزی، چندلایه و متکثر شده است، تا جایی که میتوان گفت ما با نوعی پلورالیسم هویتی[25] در سطح کلان جامعهای و در درون اشخاص مواجه هستیم. هر فرد به تناسب نقشها و موقعیتهای مختلف در جامعه، هویتهای متنوعی دارد، همچنان که بهدلیل عضویت در گروهها و اجتماعات واقعی یا تصوری گوناگون، هویتهای جمعی متعدد و چندسطحی دارد؛ به عبارتی انواع گوناگونی از منابع هویتبخش وجود دارد که همگی با هم در شاکلۀ هویتی حضور دارند. هر فردی بهصورت طبیعی، میان چندین گونۀ تعلق قرار دارد. این سطوح تعلق میتواند جهانی، تمدنی، زبانی، دینی، ملی، قومی و منطقهای باشد (حاجیانی، 1388). نکتۀ مهمی که در ارتباط با سیاست معطوف به هویت وجود دارد، اتخاذ راهبردی هویتی است که مبیّن چرخش از مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به سمت علایق و دغدغههای فرهنگی است. درنهایت اینکه بیشتر پژوهشهای انجامشده در حوزۀ مصرف موسیقیایی، بر اساس نظریۀ بوردیو، کمیت و کیفیت مصرف موسیقیایی را بر اساس نابرابریهای اقتصادی، جایگاههای طبقاتی و یا سرمایۀ فرهنگی مطالعه کردهاند و کمترین توجهی به بررسی مصرف موسیقیایی از منظر «جامعهشناسی فرهنگی» نشده است. در صورتی که امروزه، با جهان – محلیشدن[26] زمینههای زندگی اجتماعی، در جایگاههایی که هویت قومی وجود دارند، حداقل از نظر تحلیلی، سه نوع هویت جمعی قومی، ملی و جهانی را از هم میتوان متمایز دانست که با نام «سرمایههای پیشینی هویتی» جوانان (حیدری و همکاران، 1392) کمیت و کیفیت مصرف موسیقیایی آنان را میتوانند تحت تأثیر قرار دهند؛ زیرا هرچند فراگیری تکنولوژیهایی با برد جهانی و گسترش «صنایع فرهنگی» در دامنهای جهانی– محلی، «تعدد امکانهای موجود برای انتخاب را پدید آورده است» (گیدنز، 1378). خود این انتخابها نیز تحت تأثیر عوامل اجتماعی، فرهنگی صورتی نظاممند پیدا میکنند. به بیان فیسک، در یک جامعۀ رسانهایشده، مردم هویتهای فرهنگیشان را برحسب انتخابهای متعلق به خودشان نمیسازند، بلکه مواد خام – تصاویر، داستانها، شخصیتها، آوازها، آیینها و افسانهها – را به روشهایی تغییر میدهند که متناسب با تجربۀ زیسته شان معنادار باشد (Fisk, 2011). در این راستا میتوان گفت متفاوت از گذشته که از کل افراد 7 ساله و بالاتر استان کهگیلویه و بویر احمد، تنها 2/16 درصد باسواد بودهاند و از این تعداد نیز 5/60 درصد یکی از مدارک اول تا پنجم ابتدایی داشتهاند و تنها 8/1 درصد دیپلم کامل متوسطه و فقط 4/. درصد یکی از کلاسهای اول یا بیشتر مدارس عالی یا دانشکده را تمام کرده بودند و [اسباب و ادوات موسیقی به دو دستگاه «کرنا[27] و ساز بادی» و حداکثر «نی» محدود بود] که تنها در هنگام عروسی و عزاداریها به کار گرفته میشدند (لمعه، 1349)، امروزه که مراکز متعدد آموزشی در تمام سطوح آموزشی مقدماتی تا دکتری و انواع کانالهای ارتباطی استانی، ملی تا جهانی در این استان نهادینه شدهاند، «71 درصد از مردم این استان اعلام کردهاند که موسیقی گوش میکنند» و میزان مصرف موسیقی در بین افراد دارای «تحصیلات دیپلم و بالای دیپلم بهترتیب، به 9/87 و 86 درصد میرسد» و در بین این افراد «23 درصد» از «دو تا چهار ساعت» و «12 درصد» «چهار ساعت یا بیشتر از چهار ساعت» از وقت خود را صرف گوشکردن به موسیقی میکنند[28]؛ زمینه و بستر اجتماعی هویتیابی تغییر یافته و مصرف موسیقی نیز یکی از مهمترین زمینههای گذران اوقات فراغت در این استان شده است. با وجود این، تا کنون مطالعهای علمی درخصوص شناسایی وضعیت گونههای مصرف موسیقیایی و رابطۀ آن با انواع هویت جمعی در این استان انجام نشده است. در این راستا هدف مقالۀ حاضر، بررسی وضعیت مصرف موسیقی و گونههای متنوع آن در بین دانشجویان لر دانشگاه یاسوج و رابطۀ آن با میزان پایبندی آنان به هر یک از انواع هویتهای جمعی قومی، ملی و جهانی بوده است. دانشجویان به دلایل زیر مناسبترین جامعۀ آماری برای اجرای پژوهش در نظر گرفته شدند. دانشجویان لر، همزمان در معرض ادبیات، آراء، کردارها و اندیشههای سه فضای گفتمانی محلی، ملی و جهانی قرار دارند. بدینترتیب که آنها با حضور در خانوادهها، فضای شهر و تکلم با گویش لری با دوستان و همقومهای خود در زمینۀ اجتماعی «لری» زندگی میکنند. همچنین آنها بهواسطۀ حضور در دانشگاه، تعامل با دوستان و همکلاسیهای غیرلر، حضور در کلاسهای درس و مطالعه و دسترسی به متون فرهنگی (مانند کتاب، مجلات، سایتها و..) که بیشتر ایدهها و اندیشههای ملی را منتشر میکنند، بیشتر از بقیۀ همقومهای خود به فضای گفتمانی ملی دسترسی دارند. درنهایت اینکه آنها با مهارت حداقلی که در زبان انگلیسی و استفاده از تکنولوژیهای ارتباطی جدید مانند اینترنت، گوشیهای همراه پیشرفته و دانلود فیلمها و موسیقیهای غربی دارند، به فضای گفتمانی جهانی نیز میتوانند دسترسی داشته باشند؛ بنابراین بررسی رابطۀ انواع سهگانۀ هویت جمعی قومی، ملی و جهانی با کمیت و کیفیت مصرف موسیقی در بین دانشجویانی که علاوه بر پیشینۀ هویت قومی (لر) به سایر گفتمانهای هویتی (ملی و جهانی) دسترسی دارند، مناسبترین و منطقیترین زمینه برای انجام چنین پژوهشهایی میتواند باشد که رابطۀ انواع هویتهای جمعی را با انواع مصرف موسیقی بررسی میکند. از اینرو پرسش اساسی این پژوهش، این است که رابطۀ بین گونههای هویت جمعی (قومی، ملی و جهانی) با گونههای مصرف موسیقیایی دانشجویان لر دانشگاه یاسوج چگونه است؟
پژوهشهای پیشین در زمینۀ مصرف موسیقی و عوامل مؤثر بر آن پژوهشهای داخلی و خارجی چندی انجام شده است. ودادهیر و همکاران (1390) در پژوهشی با عنوان «بررسی جامعهشناختی عوامل اجتماعی و فرهنگی مرتبط با گرایش دانشجویان دانشگاه تربیت معلم به موسیقی پاپ» دریافتند میان سرمایۀ فرهنگی و پایگاه اجتماعی- اقتصادی با گرایش به موسیقی پاپ، رابطهای معنادار و میان دینداری و شاخص گرایش به موسیقی پاپ، رابطۀ معناداری مشاهده نمیشود. شریعتپناه (1390) در پژوهشی با عنوان «تحلیل جامعهشناختی نحوۀ مصرف موسیقی عامهپسند در میان جوانان: مطالعۀ موردی دانشجویان دانشگاه کردستان» چگونگی و چرایی مصرف موسیقی، بهخصوص موسیقی عامهپسند را در میان جوانان بررسی کرد. یافتهها نشان داد موسیقی برای جوانان، ابزاری است که با آن، زندگی خود را معنادار و هویت خویش را غنی میکنند. محمدپور و همکاران (1392) در پژوهشی با عنوان «تحلیل جامعهشناختی شیوه برساخت هویت از رهگذر مصرف موسیقی عامهپسند در میان جوانان» شیوۀ برساخت هویت را با مصرف موسیقی عامهپسند در میان جوانان بررسی کردند. یافتهها نشان میدهد جوانان با مصرف موسیقی دغدغهها و مسائل خود را بیان کرده و از آن بهصورت وسیلهای برای برساخت هویت استفاده میکنند. نتایج پژوهش کاتزگرو[29] و همکاران (2007) با عنوان «طبقه، پایگاه، مشارکت فرهنگی و گذار نسلی در اسرائیل» نشان داد مصرف موسیقی افراد بیشتر از آنکه تابع موقعیت اجتماعی خودشان باشد، به موقعیت اجتماعی والدین آنها وابسته است. لارسن[30] و همکاران (2009) در پژوهشی با نام «مصرف موسیقی: بازنمایی خود در تعاملات اجتماعی» بیان کردند این نکته کمتر بررسی شده است که موسیقی چگونه بهصورت ابزاری برای بازنمایی خود در تعاملات اجتماعی مصرف میشود. یافتهها نشان داد چارچوب مفهومی ارتباط بین مفهوم درک از «خود» مصرفکنندگان، خصیصههای نمادین موسیقی و جایگاه مصرفکننده را نشان میدهد. چارچوب مفهومی موسیقی برای بازنمایی خود، آشکارا قدرت تأثیر جایگاه و نقش سیال و چندگانۀ مفهوم خود را در مصرف نمادین موسیقی روشن میکند. ناتال[31] و همکاران (2011) در پژوهشی با عنوان «فهم مصرف موسیقی با چشمانداز قومی[32]» با به چالشکشیدن رویکرد سنتی مصرف موسیقی که بر صنعت موسیقی مبتنی بود، به این نتیجه رسیدند که جوانان به روشهای گوناگونی از موسیقی برای ساخت و بقای هویت خود استفاده میکنند. همچنین مصرف موسیقی دیگر مبتنی بر پایگاه اقتصادی و اجتماعی نیست، بلکه ابزاری برای بازنمایی هویت است. نتایج پژوهش کاکریل[33] و همکاران (2011) با نام «مصرف موسیقی: انتخاب سبک زندگی یا اعتیاد» نشان داد دیجیتالیشدن، به مصرفکنندگان امکان میدهد در هر زمان و مکانی از موسیقی استفاده کنند و از آن لذت ببرند. همچنین برای برخی افراد، موسیقی، اعتیادآور و همراه با آثاری منفی بر زندگیشان است، در حالی که برای بیشتر مصرفکنندگان، مصرف موسیقی بهصورت یک فعالیت زندگی افزایش یافته است. نتایج پژوهش کاکریل و لیو[34] (2013) با عنوان «مصرف موسیقی مردمپسند غربی با مشارکت بالای طرفداران چینی موسیقی» نیز مبتنی بر آن بود که بسیاری از پاسخگویان چینی در انتخاب سبک زندگی، عمیقاً تحت تأثیر مصرف موسیقی غربی بودند و بسیاری از آنها متأثر از موسیقی غربی، حتی تصمیم گرفته بودند چین را ترک کرده و خارج از کشور زندگی کنند. در بیشتر پژوهشهای پیشین داخلی و خارجی هرچند پژوهشهای اندکی با محور هویت در زمینۀ مصرف موسیقی انجام شده؛ بیشتر آنها، هویت را بهصورت فردی نگریستهاند تا جمعی؛ بنابراین آنچه در این پژوهشها بررسی نشده است، بررسی رابطۀ مصرف موسیقی با هویت جمعی و سه گونۀ مهم آن، هویت قومی، ملی و جهانی است؛ بنابراین پژوهش پیشرو میکوشد رابطۀ مصرف موسیقی را با گونههای هویت جمعی (قومی، ملی و جهانی) بررسی کند.
مبانی نظری وبلن[35] از نخستین جامعهشناسانی است که مقولۀ مصرف را بررسی کرده است. وی مصرف را بر پایۀ طبقه اجتماعی تبیین میکند، به این ترتیب که کوشش مصرفکننده را برای مصرف کالاها، نشانهای از طبقۀ اجتماعی وی قلمداد میکند. نظریۀ او در زمینۀ مصرف در جامعۀ مدرن، نظریۀ طبقۀ تنآسا[36] نام دارد. او استدلال میکند انگیزۀ مصرفکننده، کسب تشخص، احترام و منزلت اجتماعی و نیز نمایش موقعیت اجتماعی و ثروت خود با مصرف متظاهرانه[37] است (وبلن، 1383). بوردیو از دیگر نظریهپردازانی است که مصرف فرهنگی و زمینههای ساختاری و شناختی مرتبط با گونههای متفاوت آن را تحلیل و بررسی کرده است. رهیافت وی مبتنی بر همسویی میان سلسلهمراتب اجتماعی با سلسلهمراتب فرهنگی است که در میان صاحبنظران به رهیافت تطابق شناختهشده است. او معتقد است موقعیت عاملان در سلسلهمراتب توزیع سرمایههای اقتصادی و فرهنگی، درون میدان طبقات، هر کنشگری را به جانب الگوی رفتاری خاصی متمایل میکند (واکوانت، 1379: 337). بهنظر او، افراد دارای موقعیت طبقاتی بالا، مصرف فرهنگی متعالی و نخبهگرایانه دارند، حال آنکه نوع مصرف فرهنگی افراد دارای موقعیت طبقاتی پایین، عوامانه و تودهگرایانه است (قاسمی و صمیم، 1387؛ Chan & Goldthorpe, 2005: 2007). جوهرۀ دیدگاه بوردیو، تأکید بر سلسلهمراتب عمودی ذائقهها برمبنای تمایز است. بر اساس این، موجودیت اجتماعی ذائقههای فرهنگی، یک استوانه است که در بالای آن نخبگان با ذائقههای خوب و در پایین آن طبقات فرودستی با ذائقههای عامهپسند قرار گرفتهاند. پیترسون[38] با طرح دیدگاه همهچیزخوار- تکچیزخوار، ارتباط مستقیم میان موقعیت اجتماعی و نوع مصرف فرهنگی (پیشفرض نظریۀ تطابق بوردیو) را به چالش میکشد و میگوید ترجیحات فرهنگی - هنری اقشار بالای جامعه لزوماً به گزینههای مشخصاً نخبهگرایانه محدود نمیشود، بلکه همچنین میتواند دربرگیرندۀ انواع میانمایه و چه بسا عوامانه [موسیقیایی] نیز باشد. بهنظر پیترسون مصرف فرهنگی لایههای بالای اجتماع، متنوع شده و تکثر یافته است؛ اما اقشار پایین همچنان به مصرف فرهنگ عامه یا توده علاقه نشان میدهند (ملکی و رفیعی، 1390: 3). در شرایط کنونی جهان، الگوی قرارگرفتن ذائقهها، هرمی معکوس است. در بالای هرم، نخبگان قرار دارند که حجم اجتماعی اندکی دارند؛ ولی تعداد و تنوع ژانرهای هنری و فرهنگیای که مصرف میکنند زیاد است. در پایین هرم نیز طبقات پایین با تنوع محدود ژانرهای مصرفی قرار گرفتهاند؛ بهعبارتی نوع ژانرها و تمایز دقیق میان محتوای ژانرها نیست که ذائقۀ طبقات بالا و پایین را از هم جدا میکند، بلکه تنوع و تعدد ژانرها چنین میکند. در نظر وی ذائقۀ طبقات بالا، التقاطی (همهچیزخوار) و ذائقۀ طبقات پایین، تکبعدی (تکچیزخوار) است (فاضلی، 1382: 9). گیدنز از دیگر نظریهپردازان معاصر است که بهتفصیل در مورد شیوۀ زندگی (مصرف) و هویت بحث کرده است. در زندگی اجتماعی امروزی، مفهوم شیوۀ زندگی معنای خاصی به خود میگیرد. هرچه نفوذ و کشش سنت کمتر میشود و هرچه زندگی روزمره بیشتر برحسب تأثیرات متقابل عوامل محلی و جهانی بازسازی میشود، افراد بیشتر ناچار میشوند شیوۀ زندگی خود را از میان گزینههای مختلف انتخاب کنند. بهدلیل «باز بودن» زندگی اجتماعی امروزی و همچنین بهعلت تکثریابی زمینههای عمل و تنوع «مراجع»، انتخاب شیوۀ زندگی بیش از پیش در ساخت هویت شخصی و فعالیت روزمره اهمیت مییابد (گیدنز، 1378: 21). شیوۀ زندگی را به مجموعهای کم و بیش جامع از عملکردها میتوان تعبیر کرد که فرد آنها را به کار میگیرد؛ زیرا نه فقط نیازهای جاری او را بر آورده میکنند، بلکه روایت خاصی را هم که وی برای هویت شخصی خود برگزیده است، در برابر دیگران متجسم میسازند. شیوۀ زندگی اصطلاحی است که در فرهنگ سنتی چندان کاربردی ندارد؛ زیرا با نوعی انتخاب از میان تعداد کثیری از امکانهای موجود ملازم است و درعمل نه فقط از نسل گذشته «تحویل گرفته نمیشود» بلکه «پذیرفته» میشود. شیوههای زندگی بهصورت عملکردهای روزمره در میآیند، عملکردهایی که در نوع پوشش، خوراک، طرز کار و.. تجسم مییابند. همۀ اینگونه انتخابها، تصمیمگیریهایی هستند که ما نه فقط دربارۀ چگونه عملکردن بلکه دربارۀ چگونه بودن خویش به مرحلۀ اجرا میگذاریم. هرچه وضع و حال جامعه و محیطی که فرد در آن به سر می برد بیشتر به دنیای مابعد سنتی تعلق داشته باشد، شیوۀ زندگی او نیز بیشتر با هستۀ واقعی هویت شخصیاش و ساخت و همچنین با تجدید ساخت آن سر و کار خواهد داشت (گیدنز، 1378: 120). در نظام مابعد سنتی، انتخابهای گوناگونی در زمینۀ شیوۀ زندگی وجود دارد. فعالیت در دنیایی که انتخابهای گوناگونی را ممکن میکند، قبل از هر چیز به معنای آن است که فرد عامل در هر مورد باید گزینشی از میان راهحلهای بدیل و روشهای متفاوت به عمل آورد و علت هم این است که ساختکارها و تابلوهای راهنمایی که طرز کار و جهت حرکت افراد را در جوامع سنتی تعیین می کنند، در جوامع امروزین وجود ندارند یا سپید ماندهاند و علامت یا دستورالعملی روی آنها نقش نبسته است. با وجود این نباید پنداشت «درِ همۀ انتخابها به روی همۀ افراد باز است»، بلکه انتخاب یک سبک زندگی تا حد زیادی به «تکثیر دنیای زندگی»، «تأثیر وجودی ماهیت تقریبی باورهای تضمینشده در حال و هوای دنیای تجدد»، «رواج و اعتبار نسبی تجربۀ با واسطه و گسترش جهانی شدن» و درنهایت میزان «بازاندیشی عاملان» بستگی دارد (گیدنز، 1378: 122- 125). درخصوص مصرف موسیقی، بر اساس نظر گیدنز میتوان گفت توان بازاندیشی عاملان به دو عامل بستگی دارد: اول، از جنبۀ عرضه، رسانهها و تکنولوژیهای عرضهکنندۀ موسیقیها در امتدادی محلی – جهانی گسترش و تکثیر یافتهاند که حوزههای انتخاب افراد را بیشتر از همیشه گسترش دادهاند. دوم، از جنبۀ تقاضا، «انتخاب» یک یا چندگونه موسیقی در بین تنوع بیپایان عرضۀ موسیقیایی، تصادفی و منفعلانه نیست و تحت تأثیر میزان «بازاندیشی» عاملان در هویتهای سنتیشان یا پایبندی آنان به هر یک از هویتهای اجتماعی قومی، ملی و جهانی قرار دارد؛ زیرا در دوران جدید، هویت شخصی، چیزی نیست که در نتیجۀ تداوم کنشهای اجتماعی به فرد تفویض شده باشد، بلکه چیزی است که فرد باید آن را بهطور روزمره و مداوم ایجاد کند و در فعالیتهای بازتابی خویش از آن حمایت و پشتیبانی کند (گیدنز، 1378: 14). وی معتقد است مدرنیته، تغییراتی را در هویت و تفسیر فرد از خودش، پدید آورده است، بدینصورت که هویت به امری تأملی و روزمره تبدیل شده است و در انتخابهایی خود را نشان میدهد که سبکهای زندگی[39] را میسازند. مفهوم هویت، با انتخاب و گزینش همراه است و پرسشهای چگونه زیستن و چگونه بودن بهناچار با تصمیمگیریهای روزانه دربارۀ چگونه رفتار کردن و چه چیزی مصرفکردن، پاسخ داده میشود (گیدنز، 1378: 113). ژان بودریار[40] از دیگر نظریهپردازانی است که دربارۀ رابطۀ هویت و مصرف بحث کرده است. بودریار نقش اصلی مصرف در جامعۀ کنونی را بررسی میکند که دگرگونی بنیادینی حتی در زیست انسانی ایجاد کرده است. او بیان میکند ارزش نمادین مصرف، مهمتر از خود آن است. بدینترتیب برداشت او از مصرفکننده برداشتی فعال است. مصرفکننده در نظر وی، مخاطب منفعل تبلیغات نیست. همچنین او مصرف را فرایندی متکی بر ارضای نیازهای از پیش موجود نمیداند که ریشه در شرایط زیستی انسان داشته باشد. مصرفکننده در نظر بودریار با مصرف بهصورت عضوی از جامعه در آن مشارکت میکند. افراد دیگر بر اساس هویت طبقاتی و جنسی خود مصرف نمیکنند، بلکه مصرفکردن را برای بیان هویتی که دوست دارند، به کار میگیرند (باکاک، 1381: 163). به این صورت که مصرف را باید فرایندی دانست که در آن، خریدار یک قلم کالا با به نمایشگذاشتن کالاهای خریداریشده بهصورتی فعال مشغول تلاش برای خلق و حفظ یک حس هویت است. مصرف، حس هویت انسان را برمیانگیزاند. این هویت میتواند فردی و یا جمعی باشد. در فرایند ساخت هویت، مصرف، نقش محوری را بر عهده گرفته است، به این صورت که انسانها حس هویت «چهکسیبودن» را با آنچه مصرف میکنند، تولید میکنند (باکاک، 1381: 101-100). بر اساس نظر بودریار، مصرف به فرایند پویایی تبدیل شده است که متضمن ایجاد احساس هویت فردی و جمعی است. این حس هویت را دیگر نباید چیزی دید که بهدلیل عضویت در یک طبقۀ اقتصادی خاص و یا گروه اجتماعی منزلتی و یا بهطور مستقیم با جنسیت کسب میشود. هویتها باید بهصورتی فعال با تعداد هرچه بیشتری از مردم برای شخص خودشان بنا شود. در این فرایند ساخت هویت فعال، مصرف نقش محوری را بر عهده گرفته است، بدینگونه که مردم میکوشند با مصرفکردن کالاهایی که تصور میکنند نظرشان را دربارۀ خودشان و تصوری که از هویتشان دارند تأمین میکند، به همان کسی تبدیل شوند که دوست دارند باشند (باکاک، 1381: 100). استوارت هال[41] نیز از رویکردی چندبعدی و سیالتر، پیوند هویت و مصرف را بحث و بررسی کرده است. به تعبیر هال، سوژۀ پسامدرن، هیچ ماهیت ثابت بنیادی یا ماندگاری را برای انسان قائل نمیشود، بلکه او در زمانهای متفاوت، هویتهای متفاوت دارد (Hall, 1996: 227). بهنظر او هویتیابی یک برساخته است، فرایندی که هیچگاه تمام نمیشود و همیشه در جریان است. هویت هرگز یکدست نمیشود، بلکه بهویژه در دوران مدرن- به بخشهایی تقسیم میشود و همچنین بهطور جداگانه و اغلب بهطور متقاطع و رقابتآمیزی از خلال موقعیتها، تجارب و گفتمانهای مختلف ساخته میشود (Hall, 2000: 16-17). هال با ساخت اصطلاح «چرخۀ فرهنگ»[42] بیان میکند که معناها در چندین عرصۀ متفاوت تولید و با شماری فرایندها یا اعمال متفاوت پخش میشود. معنا چیزی است که درکی از هویتمان، یعنی درکی از اینکه من کیستم و به چه کسانی شباهت دارم، به ما میدهد؛ بنابراین با پرسشهایی دربارۀ اینکه فرهنگ چگونه در درون و میان گروهها، هویت میسازد و آن را حفظ میکند، پیوند تنگاتنگی دارد. معنا هنگامی تولید میشود که از اقلام فرهنگی استفاده کنیم، یا به خود اختصاص میدهیم؛ یعنی هنگامی که به شیوههای مختلف، آن چیزها را وارد آداب و اعمال زندگی روزمرۀ خود میکنیم و به این طریق به آنها ارزش و اهمیت میدهیم (هال، 1391: 19 - 20). مصرف در نظر هال تحت تأثیر چرخش نشانهشناختی در نظریۀ فرهنگی، عملی از پیش تعیینشده، تحت کنترل رسانهها، تحمیلی و یا نمود صرف خاستگاه اجتماعی-اقتصادی نیست، بلکه در نظر او، مصرفکنندگان، فعالانه، اقلام مصرفی را تفسیر میکنند و به آنها معنا میدهند (سیدمن، 1391: 181-183). فیسک[43] نیز در نظریهای که به نظریۀ دریافت[44] معروف است، رابطۀ مصرف و هویت را بررسی کرده است. نظریۀ دریافت، مخاطبان کالاهای فرهنگی را مصرفکنندگانی فعال در نظر میگیرد که دربارۀ چگونگی مصرف و استفاده از کالاهای فرهنگی (نوع و میزان مصرف فرهنگی) فعالانه تصمیم میگیرند و سپس به انتخاب دست میزنند (استیفن، 1384: 742). بر اساس این نظریه، پیامهای رسانهای، گشوده، باز و چندمعنایی[45] هستند. کالاهایی که برای افراد لذتبخش و معنادار باشد، افراد آنها را مصرف میکنند؛ اما آن کالاهایی که صرفاً بیانکنندۀ عقاید ایدئولوژیک حاکم هستند و برای مصرفکنندگان لذتبخش نباشند، از سوی آنها رد میشود. یکی از نکات مهم نظریۀ فیسک این است که در حالی که عمل مصرف، تولید دوبارۀ معنا در نظر گرفته میشود و مصرفکنندگان فعالانه به مصرف کالاهای فرهنگی دست میزنند، اما نوع انتخاب کالای مصرفی خاصی و تفسیر آن در بین مصرفکنندگان مختلف، بر اساس جایگاه اجتماعیشان متفاوت است؛ به عبارتی دیگر برداشتهای افراد از یک متن و کالای فرهنگی با یکدیگر متفاوت است. نوع مصرف و برداشت و تفسیر مصرفکنندگان از کالاهای مصرفی، کاملاً آزادانه نیست، بلکه زمینهوند[46] است. پیامهای رسانهای و فرهنگی، مطابق با بافت و فرهنگ دریافتکنندگان تفسیر میشود. چندگانگی معنا و ابهام ذاتی کالاها و متون فرهنگی، ناشی از چندگانگی موقعیتهای اجتماعی مصرفکنندگان است؛ زیرا نوع انتخاب مصرفکنندگان، مبتنی بر همانندی ساختاری با روابط اجتماعی و هویت جمعیشان است (Fiske, 1991: 341)؛ بنابراین مخاطبان فعال با یاری از راهبردهای تأویلی گوناگون، به اقتضای مواضع و علایق ویژۀ خویشتن و مبتنی بر تعلقات اجتماعی و هویتیشان، به تفسیر و خوانشهای ویژۀ خود از رسانهها و کالاهای فرهنگی دست میزنند. برخی از صاحبنظران نیز مستقیماً در مورد هویت و مصرف موسیقایی بحث کردهاند. دیوید ریزمن[47] در بحث دربارۀ مصرف، استفادۀ خردهفرهنگها از موسیقی را بررسی میکند. در نظر ریزمن جوانان همیشه گروه کوچکی را تشکیل میدهند که شورش آنها جنبۀ نمادین و نشانهشناختی دارد. در اینجا نوع موسیقی، الگوی خاصی است که مصرفکننده برای اعلامکردن خود در جهان، آن را برمیگزیند و در عین حال، جزئی از جهان بزرگترشدن را تجربه میکند؛ به عبارتی مصرف موسیقی، مرحلهای است که جوان در آن به قضاوت مینشیند و قضاوت میشود. جوانان با مصرف موسیقی، خود را خلق میکنند و به واسطۀ موسیقی، حس جمعبودن و همتایی و همسویی را تولید میکنند (بهار، 1390: 59 و 60). فریس[48] 1996: 124-125)) نیز در بحث درباره هویت، ویژگیهای موسیقی پاپ را بررسی میکند و مفهوم «هویت موسیقایی» [49] را مطرح میکند؛ یعنی موسیقی حس هویت ما را از رهگذر تجارب مستقیمی برمیسازد که به بدن، زمان و اجتماعیشدن اشاره دارد، تجاربی که به ما امکان میدهد خود را در روایتهای تخیلی فرهنگی بازیابیم. موسیقی، وجه مردمی به خود میگیرد؛ زیرا موسیقی ما را به یک اجتماع خاص میبرد. تجربۀ موسیقی پاپ یک تجربۀ هویت است. در پاسخ به آوازی خاص، ما به یک جمع هیجانی میپردازیم و با مجریان و اجراهای متفاوت آن، با هواداران دیگر در میآمیزیم. موسیقی نمادی میشود که تجربههای هویت جمعی ما را میسازد. ساختن موسیقی روش ساختن ایدهها نیست، بلکه روشی برای زندگیکردن با آن است (استوری، 1386: 138). کوک[50] (1998: 5) نیز در زمینۀ هویت و مصرف موسیقی معتقد است در جهان امروز، تصمیمگیری دربارۀ اینکه چگونه به موسیقی گوش دهیم، بخشی مهم از خود تصمیمگیری و اطلاعرسانی به افراد است؛ یعنی نه تنها کیستی، بلکه چیستی شما را به خودتان یادآوری میکند. «موسیقی» واژهای بسیار ظریف است که هر چیزی را در اشکال متعدد هویتهای فرهنگی یا خردهفرهنگی دربرمیگیرد؛ بنابراین با توجه به مباحث نظری مطرحشده میتوان گفت با وجودی که در جهان امروزی تنوع متکثری از انواع موسیقیها عرضه میشود، نوع انتخاب ما از این «بازار موسیقیایی» تصادفی نیست و به ویژگیهای متنوع افراد «انتخاب» کننده بستگی دارد. در این مقاله پژوهشگران فرض کردهاند تعلقات هویتی افراد میزان و نوع مصرف موسیقیایی آنها را تحت تأثیر قرار می دهد. بر اساس این، فرضیههای اساسی این مقاله عبارتند از: 1. بین میزان پایبندی پاسخگویان به هویت قومی و مصرف موسیقیایی (میزان و نوع) آنان، رابطهای معنادار وجود دارد. 2. بین میزان پایبندی پاسخگویان به هویت ملی و مصرف موسیقیایی (میزان و نوع) آنان، رابطهای معنادار وجود دارد. 3. میان میزان پایبندی پاسخگویان به هویت جهانی و مصرف موسیقیایی (میزان و نوع) آنان، رابطهای معنادار وجود دارد.
روششناسی پژوهش پژوهش حاضر به روش کمّی و پیمایشی[51] (توصیفی- تبیینی) انجام شده است. جامعۀ آماری این پژوهش، دانشجویان لر دانشگاه یاسوج با تعداد 4 هزار و 195 در سال تحصیلی 1393- 94 نفر[52] بوده است. از تعداد فوق، بر اساس جدول مورگان (حسنزاده، 133:1386) و با ضریب اطمینان نمونهگیری 95 درصد و ضریب خطای 05/0، 380 نفر برای حجم نمونه تعیین شد که برای اطمینان بیشتر، این تعداد به 400 نفر افزایش یافت. روش نمونهگیری استفادهشده برای دستیابی به پاسخگویان، طبقهای چندمرحلهای متناسب با حجم بوده است، به این صورت که نخست، به جامعۀ آماری در راستای رشتههای تحصیلیشان در چهار دانشکدۀ علوم انسانی، علوم پایه، فنی و مهندسی و علوم کشاورزی توجه شد؛ سپس در هر دانشکده به تناسب جنس و مقطع تحصیلی، نمونۀ مدّنظر از میان آنان انتخاب شد. درنهایت بهصورت تصادفی در روزهای فرد و زوج هفته تعداد پرسشنامههای مدّنظر از هر گروه تکمیل شدند. در ضمن دانشجویان لر بدین دلیل انتخاب شدند که نخست، بیشترین تعداد دانشجویان دانشگاه، لر بودهاند، دوم اینکه، این دانشجویان، ضمن برخورداری و استفاده از هویت و موسیقی ایرانی، هویت و موسیقی لری متمایز دارند؛ بنابراین بر اساس فرض مطالعه، باید دانشجویانی انتخاب میشدند که هویت قومی متمایز و مشخصی داشته باشند. ابزار گردآوری دادهها، پرسشنامۀ محققساخته بوده است. متغیرهای مستقل و وابسته پژوهش بهترتیب هویت جمعی و مصرف موسیقیایی بودهاند. هویت جمعی (متغیر مستقل) شناسۀ آن قلمرویی از حیات اجتماعی است که فرد با ضمیر «ما» خود را بدان متعلق، منتسب و مدیون بداند و در برابر آن احساس تعهد و تکلیف کند. اینکه فرد در مرحلۀ اول خود را با کدام واحد جمعی معرفی کند و در برابر آن احساس تعهد و تکلیف کند، هویت جمعی او را نشان میدهد. این هویتهای جمعی را در سطح ترتیبی از کوچک و خاص به بزرگ و عام؛ مثلاً از همفامیلی، همطایفه یا هممحله، همروستا، همقوم، همزبان، هممذهب، هموطن و همنوع میتوان دستهبندی کرد (عبداللهی، 1374: 1). در این پژوهش، سه سطح از این هویت بررسی شد: هویت قومی، هویت ملی و هویت جهانی. هویت قومی یکی از انواع هویت جمعی است که به مجموعۀ ویژگیها و مشخصات فرهنگیای اطلاق میشود که یک قوم را از اقوام دیگر متمایز میکند و بین اعضای یک قوم احساس تعلق به یکدیگر ایجاد کرده و آنها را منسجم میکند (احمدلو، 1381: 123). هویت ملی به معنای احساس تعلق و وفاداری به عناصر و نمادهای مشترک در اجتماعی ملی است. این عناصر و نمادها که سبب شناسایی و تمایز میشوند عبارتند از: بعد اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، دینی، فرهنگی و زبانی (توسلی و قاسمی، 1381). هویت جهانی نیز به معنی نوعی خودفهمی انسان در چارچوب جهانی و به معنی شکلگیری احساس تعلق فرد به نظام جهانی و تعهد وی به مسائل جهانی است که درنتیجۀ آن فرد خود را عضوی از جامعۀ جهانی تعریف و تصور میکند (حاجیانی، 1388: 471). در این پژوهش، هویت جمعی بر اساس دو معیار تعهد و تعلق پاسخگو به هریک از سطوح سهگانۀ هویتی قومی، ملی و جهانی ارزیابی شد. تعلق، به معنای دلبستگیداشتن به مؤلفههای هویتی است. منظور از تعهد نیز پایبندی و عمل به مؤلفههای هویتی است. هویت قومی با 12 گویه، هویت ملی با 12 گویه و هویت جهانی نیز با 12 گویه و در طیف پنجگزینهای لیکرت (از کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم) سنجیده شد. مصرف موسیقی (متغیر وابسته) بهرهگیری از کالاها و محصولات مختلف موسیقایی در گونههای متفاوت آن است (Bryson, 1996) که به دو صورت میزان و نوع مصرف سنجیده شده است. میزان مصرف موسیقی با یک پرسش مبنی بر اینکه «در طول شبانهروز چند دقیقه موسیقی گوش میدهید؟» ارزیابی شد؛ اما برای ارزیابی گونههای مصرف موسیقیایی، ابتدا بر اساس آزمون تحلیل عامل اکتشافی (جدول 1) انواع مختلف مصرف موسیقیایی به پنج دسته با نامهای موسیقی غربی، سنتی ایرانی، محلی، پاپ ایرانی و مذهبی دستهبندی شد؛ سپس رابطۀ متغیرهای مستقل با میزان مصرف و گونههای موسیقیایی مصرفی بهصورت مجزا بررسی شد. گفتنی است برای ارزیابی انواع مصرف موسیقیایی از گویههایی با طیف لیکرت استفاده شد که در دامنهای از خیلی زیاد تا اصلاً تنظیم شده بودند.[53] اعتبار و پایایی گویههای مربوط به متغیرها، بهترتیب با روشهای اعتبار صوری و تحلیل عامل سازه و ضریب آلفای کرونباخ انجام شد. بدینترتیب که ابتدا گویههای زیادی بر اساس پژوهشهای پیشین داخلی و مشورت با اصحاب موسیقی در ارتباط با ابعاد سهگانۀ هویت جمعی و مصرف موسیقیایی آماده شد و بعد از مشورت با استادان راهنما و مشاور و انجام آزمون مقدماتی برای اعتباریابی اولیۀ آنها، در بین تمام گویهها، گویههای مناسب انتخاب شدند. برای ارزیابی میزان پایایی گویهها، از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد که میزان آلفای همۀ گویههای مربوط به همۀ متغیرها و ابعاد آنان در حد مقبول بودهاند (جدول 2).
گونههای موسیقایی موسیقی محلی (قومی): این نوع موسیقی به گویش خاص یک قوم نواخته و پرداخته میشود. همچنین موسیقی هر قوم، مختص به همان قوم است و تنها در میان مردم آن قوم، معنا و مفهوم دارد؛ مثلاً در ایران، موسیقی لری، کردی، گیلکی و غیره جزء موسیقیهای محلی هستند. موسیقی غربی: نوعی از موسیقی است که شامل موسیقی کلاسیک[54]، آلترناتیو[55]، پاپ و رقص غربی است. زبان استفادهشده در این موسیقی نیز زبان رسمی جهانی یعنی انگلیسی است که تحت تأثیر فرایند جهانیشدن، حجم عظیمی از این موسیقیها در نقاط مختلف جهان به فراوانی یافت میشود. موسیقی پاپ (همهپسند ایرانی): این موسیقی به آن دسته از موسیقیهایی گفته میشود که بهوفور در سطح جامعه یافت میشود و بهسادگی در دسترس همگان است همچنین ویژگی مهم این نوع موسیقی، تجاریبودن و تولید آن در مقیاسی گسترده است که در آن، خصایص و مؤلفههای زیباییشناختی، جایگاه و اهمیت در خور توجهی ندارد. موسیقی سنتی ایرانی: نوعی از موسیقی است که با استفاده از سازهای سنتی و اصیل ایرانی و در سبکها و دستگاههای اصیل ایرانی نواخته میشوند. به آن موسیقی دستگاهی نیز گفته میشود. بیشتر اشعار مورد استفاده در این موسیقی نیز اشعار کلاسیک فارسی است. موسیقی مذهبی: موسیقی مذهبی، موسیقیای با محتوایی مذهبی بوده و هدف از ارائه و ساخت آن ترویج عقاید و باورهای مذهبی در سطح جامعه است.
جدول 1- نتایج آزمون تحلیل عامل اکتشافی مربوط به تعیین گونههای مصرف موسیقایی
جدول 2- تعداد و ضریب پایایی گویههای متغیرهای مستقل و وابستۀ پژوهش به تفکیک ابعاد آنان
ویژگیهای نمونۀ مورد بررسی نمونۀ مورد مطالعه شامل 3/53 درصد زن و 7/46 درصد مرد بوده است. از لحاظ سنی 1/70 درصد از پاسخگویان در ردۀ سنی 23-18 سال، 8/25 درصد در ردۀ سنی 29-24 سال و 0/4 درصد در ردۀ سنی 35-30 سال قرار داشتند. 3/32 درصد از پاسخگویان در گروه تحصیلی علوم انسانی، 5/24 درصد در گروه تحصیلی علوم پایه، 5/14 درصد در گروه تحصیلی کشاورزی و 8/28 درصد در گروه تحصیلی فنی و مهندسی قرار داشتند. همچنین 3/76 درصد پاسخگویان در مقطع کارشناسی، 0/19 درصد در مقطع کارشناسی ارشد و 8/4 درصد از آنها در مقطع دکتری مشغول به تحصیل بودند.
جدول 3- توزیع فراوانی و درصدی مشخصات توصیفی پاسخگویان
یافتههای استنباطی اهمیت مصرف گونههای موسیقایی برای تعیین اینکه پاسخگویان کدام یک از گونههای چندگانۀ موسیقیایی را ترجیح میدهند، از آزمون تفاوت میانگین رتبههای فریدمن استفاده شد. بر اساس نتایج آزمون (جدول 4) با توجه به رتبههای متفاوت گونههای مصرف موسیقی و مقدار کای اسکوئر (70/1412) که در سطح خطای کوچکتر از 01/0 معنیدار است، میتوان گفت اهمیت و مصرف گونههای موسیقایی مختلف در نظر پاسخگویان یکسان نیست. بدینترتیب که مصرف موسیقیهای پاپ ایرانی با میانگین رتبۀ 25/15 در رتبۀ اول، موسیقی پاپ لسآنجلسی با میانگین رتبۀ 55/13در رتبۀ دوم و موسیقیهای شاد و رقص بندری با میانگین رتبۀ 33/13 در رتبۀ سوم اهمیت مصرفی پاسخگویان قرار دارند. کمترین میزان مصرفی نیز برای موسیقیهای کلاسیک غربی با میانگین رتبۀ 27/6 (رتبۀ بیستم)، آلترناتیو غربی با میانگین رتبۀ 19/7 رتبۀ نوزدهم و پاپ غربی بدون کلام با میانگین رتبۀ 49/7 بودهاند؛ بنابراین موسیقی پاپ از آنرو که موسیقیای همهپسند است، در میان دانشجویان لر دانشگاه یاسوج بیشترین مصرف را دارد.
آزمون فرضیههای پژوهش برای بررسی فرضیههای پژوهش از دو نوع آزمون همبستگی دو سویه و رگرسیون چندمتغیره استفاده شد. بر اساس نتایج آزمون همبستگی (جدول 5) هویت قومی با گونههای مصرف موسیقایی محلی، پاپ و مذهبی در سطح معناداری بالاتر از 99 درصد، ارتباط مثبت و معناداری داشت؛ اما با مصرف گونههای موسیقایی غربی و سنتی و نیز با میزان مصرف موسیقی در طول شبانهروز ارتباط معناداری نداشت. بر اساس مقایسۀ میزان همبستگیها، قویترین رابطۀ هویت قومی با مصرف گونۀ موسیقایی محلی بوده است. بر اساس این، با افزایش میزان پایبندی افراد به هویت قومی، نوع مصرف گونههای موسیقیایی محلی آنان افزایش مییابد.
جدول 4- آزمون معناداری تفاوت میانگین رتبۀ نوع مصرف موسیقی از دیدگاه پاسخگویان
هویت ملی با دو نوع مصرف موسیقایی غربی و پاپ در سطح معناداری بالاتر از 99 درصد، ارتباط منفی و معنادار و برعکس با مصرف گونۀ موسیقایی مذهبی در سطح معناداری بالاتر از 99 درصد ارتباط مثبت و معناداری داشت؛ اما همبستگی این بعد از هویت جمعی، با مصرف دو گونۀ موسیقیایی سنتی ایرانی و محلی و نیز با میزان مصرف موسیقی ارتباط معناداری نداشت. بر اساس مقادیر و جهات همبستگی میتوان گفت با تشدید میزان هویت ملی پاسخگویان، مصرف موسیقی مذهبی آنان افزایش و مصرف موسیقیهای جهانی، غربی و پاپ آنان کاهش مییابد. هویت جهانی با مصرف دو گونۀ موسیقیایی غربی و پاپ در سطح معناداری بالاتر از 99 درصد و نیز با میزان مصرف موسیقی در سطح معناداری بالای 95 درصد، ارتباط مثبت و معنادار و با مصرف سه گونۀ موسیقیایی سنتی و محلی در سطح معناداری بالاتر از 95 درصد و موسیقی مذهبی در سطح بالاتر از 99 درصد، رابطۀ منفی و معناداری داشت. هویت جهانی، قویترین رابطه را با مصرف گونۀ موسیقایی غربی داشت. هویت جهانی در مقایسه با دو گونۀ هویت قومی و ملی، با مصرف همۀ گونههای موسیقیایی و نیز میزان کلی مصرف موسیقی همبستگی معنیداری داشته است.
جدول 5- آزمون رابطۀ مصرف موسیقی و گونههای هویت جمعی
**رابطه در سطح 99 درصد معنادار است. *رابطه در سطح 95 درصد معنادار است.
تبیین نوع و میزان مصرف موسیقی با توجه به مجموعه متغیرهای مستقل برای ارزیابی تأثیر مجموعۀ متغیرهای مستقل (هویت قومی، هویت ملی و هویت جهانی) بر متغیر وابسته (میزان و نوع مصرف موسیقی) از تحلیل رگرسیون چندمتغیره به روش گام به گام استفاده شد ( جدول 6). براساس نتایج آزمون در مصرف موسیقی غربی، هویت جهانی در جهت مثبت و با مقدار بتا 306/0 و سپس هویت ملی در جهت منفی و با مقدار بتای 112/0- در معادلۀ رگرسیونی باقی ماندهاند. این دو متغیر با هم 114/0 از تغییرات مصرف موسیقی غربی را میتوانند تبیین کنند. در گونۀ مصرف موسیقی محلی، هویت قومی در جهت مثبت و با مقدار بتای 407/0، 164/0 تغییرات مصرف موسیقی محلی را میتوانند تبیین کنند. دیگر گونههای هویتی در تبیین مصرف موسیقی محلی تأثیری نداشتند و از معادله خارج شدند. در گونۀ مصرف موسیقی سنتی، تنها هویت جهانی در جهت منفی و با مقدار بتا 107/.- وارد معادله شد و تنها 009/0 درصد از تغییرات آن را توانست تبیین کند. نتیجۀ مذکور نشان میدهد پایبندی و تعلق هویتی، مصرف موسیقی سنتی را نمیتواند تبیین کند و شناسایی علل مصرف آن مستلزم توجه به متغیرهای دیگر است. در مصرف موسیقی مذهبی، هویت جهانی در جهت منفی و با مقدار بتا 216/0-، هویت ملی در جهت مثبت و با مقدار بتا 187/0 و هویت قومی نیز در جهت مثبت و با مقدار بتا 163/0 بهترتیب بیشترین تأثیر را در تبیین مصرف موسیقی مذهبی داشتند. درنهایت سه متغیر مذکور، 13 درصد از واریانس مصرف موسیقی مذهبی افراد را توانستند تبیین کنند. در مصرف موسیقی پاپ ایرانی نیز هویت جهانی در جهت مثبت و با مقدار بتا 224/0 و هویت قومی نیز در جهت مثبت و با مقدار بتا 214/0 وارد معادله شدند که 7/0 درصد از تغییرات آن را توانستند تبیین کنند. درنهایت در میزان مصرف موسیقی نیز تنها هویت جهانی در جهت مثبت و با مقدار بتای 122/0 وارد معادله شد که 1/0 درصد از تغییرات آن را توانست تبیین کند. بر اساس نتایج رگرسیون، هر سه گونۀ هویت جمعی در تبیین نوع و میزان مصرف موسیقی نقش داشتند؛ ولی هر کدام از آنها در تبیین یک یا چند گونۀ مصرف موسیقی و آن هم در جهتهای مختلف نقش داشتند؛ مثلاً هویت جهانی علاوه بر آنکه در تبیین مصرف موسیقی غربی و پاپ در جهت مثبت نقش داشت، در تبیین گونۀ مصرف موسیقی مذهبی و سنتی بهصورت منفی نیز تأثیر داشت. این مطلب نشان میدهد تعلق و تعهد هویتی علاوه بر آنکه باعث گرایش افراد به انتخاب گونههای مصرفی خاصی میشود، در همان حال انتخاب گونههای مصرفی دیگری را محدود میکند؛ به عبارت دیگر تعلق و تعهد هویتی هم بهصورت ایجابی و هم بهصورت سلبی در انتخابهای مصرفی افراد نقش دارند، هرچند شدت و میزان آن در بعضی گونهها زیاد و در بعضی گونهها کم است.
جدول 6- نتایج آزمون رگرسیون چندمتغیرۀ مصرف موسیقی با روش گام به گام
نتیجه تحت تأثیر تغییر و تحولات ایجادشده در جامعۀ معاصر و چرخش فرهنگی در علوم اجتماعی و انسانی، در مقابل جامعۀ تولیدمحور مبتنی بر نظام اقتصادی، از جامعۀ مصرفمحور مبتنی بر نظام فرهنگی صحبت به میان میآید. مصرف و مصرفگرایی به اندازهای گسترش یافته و فراگیر شده است که جامعۀ سرمایهداری معاصر را جامعۀ مصرفی میگویند. با توجه به چرخش فرهنگی ایجادشده و فرهنگیشدن جامعۀ معاصر، مصرف فرهنگی، اهمیت دوچندانی یافته است. از میان مقولههای مصرف فرهنگی، موسیقی جایگاه خاصی دارد. امروزه موسیقی به شیوههای متفاوت، بخشی از اوقات روزانۀ هر فرد را به خود اختصاص میدهد. هر عضوی از جامعۀ امروزی، حتی اگر شنوندۀ ثابت سبکهای موسیقایی خاصی نباشد، با رسانههایی نظیر تلویزیون، رادیو، سینما و حتی بازیهای ویدئویی، خود را در معرض استفاده از موسیقی قرار میدهد. افزون بر این، ظهور فناوریهای الکتریکی، توسعۀ صنایع رسانهای و جهانیشدن فرهنگی درمجموع، کیفیت و کمیت بهرهمندی از موسیقی را وسعت بخشیده است. همچنین سهولت دسترسی، چندمنظورهبودن، هزینۀ اندک و تأثیرگذاری سریع موسیقی موجب شده است که این کالای فرهنگی در بخشهای عمدهای از زندگی انسان امروز حضور داشته باشد. از اینرو بهنظر برخی از پژوهشگران، در زندگی امروزی، مواجهه با موسیقی امری اجتنابناپذیر محسوب میشود. همچنین امروزه هویت انسان، پیوندی عمیق با الگوی مصرف وی پیدا کرده است و انسانها در عصر حاضر تمایل دارند کیستی خود را با کالاها و خدماتی که مصرف میکنند، معرفی کنند؛ بنابراین با توجه به جایگاه بلامنازع امروزی مصرف، در فرایند هویتسازی، الگوهای مصرف متفاوت را نشانۀ هویتهای متفاوتی میتوان دانست که افراد با انتخابهای روزمره آن را برای خود برمیسازند. بر اساس این، مصرف موسیقی پیوند نزدیکی با هویت، کیستی و یا چیستی افراد یافته است. با توجه به جایگاه موسیقی در جامعۀ فرهنگی معاصر و اهمیت هویت جمعی، پژوهش حاضر، ارتباط گونههای هویت جمعی قومی، ملی و جهانی، با نوع و میزان مصرف موسیقیایی دانشجویان لر دانشگاه یاسوج را بررسی کرده است. نتایج پژوهش نشان داد دانشجویان گونههای موسیقی را به یک اندازه مصرف نمیکنند. سه گونۀ موسیقایی پاپ ایرانی، پاپ لسآنجلسی و موسیقی شاد و رقص بالاترین گونههای مصرف موسیقیایی افراد بودهاند. درمقابل، سه گونۀ موسیقایی غربی پاپ بدون کلام، موسیقیهای آلترناتیو غربی و موسیقی کلاسیک غربی کمترین گونههای موسیقیایی مصرفی دانشجویان بودهاند. این یافته با نتایج پژوهشهای ودادهیر و همکاران (1390)، شریعتپناه (1390) و محمدپور و همکاران (1392) همسو بود؛ زیرا این پژوهشها همگی بر اهمیت و فراگیری موسیقی پاپ (همهپسند) در میان مصرفکنندگان موسیقی تأکید داشتند و نشان میدادند موسیقی پاپ، بیشترین مصرف را نسبت به سایر گونههای موسیقایی دارد. همچنین بر اساس نتایج پژوهش، انواع هویتهای جمعی با گونهها و میزان مصرف موسیقایی، رابطهای معنادار داشتند. در مقایسه با نتایج پژوهشهای محمدپور و همکاران (1392)، لارسن[56] و همکاران (2009) و ناتال[57] و همکاران (2011) که گویای ارتباط مصرف موسیقی و هویت بودند، میتوان گفت جایگاه منطقی هویت و مصرف موسیقی در این پژوهش با آنها یکسان نیست؛ زیرا در آن پژوهشها، تأثیر مصرف موسیقی که متغیر مستقل است بر چگونگی برساخت هویت بررسی شد که متغیر وابسته است؛ اما در این پژوهش، مصرف موسیقی، متغیر وابسته در نظر گرفته شد؛ به عبارتی در این مقاله، رابطۀ میزان پایبندی به هر یک از انواع مختلف هویت جمعی با میزان و گونههای متنوع مصرف موسیقیایی ارزیابی شد. بر اساس این، نتایج این پژوهش با نتایج پژوهشهای مذکور، مقایسهکردنی نیست. در این پژوهش، هویت قومی یکی از گونههای هویتی است، با مصرف موسیقیهای محلی، مذهبی و پاپ ارتباط مثبت و با مصرف موسیقی جهانی، رابطۀ منفی و معنیداری داشت. هویت ملی نیز با مصرف موسیقی مذهبی، رابطۀ مثبت و با مصرف موسیقی غربی و پاپ، رابطۀ منفی و معنیدار داشته است. درنهایت اینکه رابطۀ هویت جهانی با مصرف موسیقی غربی و پاپ، مثبت و با مصرف موسیقیهای محلی، سنتی و مذهبی، منفی بوده است. بر اساس میزان و جهت متفاوت رابطۀ انواع هویتها با گونههای متفاوت مصرف موسیقیایی میتوان گفت مطابق نظریۀ فیسک و گیدنز، افراد فعالانه و متناسب با منابع هویتی در دسترسشان به انتخاب و مصرف گونههای موسیقیایی خاص اقدام میکنند؛ به عبارتی انتخاب موسیقی مصرفی خاص در بین مصرفکنندگان، بر اساس میزان پایبندیشان به انواع هویتهای جمعی قومی، ملی و جهانی متنوع و متفاوت است و اینکه مصرف گونههای موسیقایی، مطابق با وضعیت هویتی دریافتکنندگان تنوع میپذیرد؛ بنابراین مخاطبان فعالانه متناسب با میزان تعلقات اجتماعی و هویتیشان، موسیقیهایی را انتخاب و مصرف میکنند که تا حد زیادی میتواند نمایانگر برجستگی هر یک از هویتهای جمعی آنان باشد. میتوان گفت تعلقات هویتی در مصرف موسیقی به دو صورت عمل میکنند: نخست، محرکی مثبت است که افراد را به سمت الگوی مصرف موسیقایی خاصی تشویق و ترغیب میکند. دوم، عاملی بازدارنده است که آنان را از مصرف گونههای موسیقایی خاصی باز میدارد؛ مثلاً زمانی که افراد به گونۀ هویت جهانی، تعلق و تعهد داشته باشند، تمایل بیشتری به مصرف گونههای موسیقایی غربی و پاپ دارند و در مقابل، تمایل آنان به مصرف گونههای موسیقایی مذهبی، ملی و محلی کاهش مییابد. درنهایت بر اساس مقدار تبیینهای متفاوت مربوط به هر یک از گونههای مصرف موسیقیایی که از 4/16 درصد تبیین برای مصرف موسیقی محلی تا 90/0 تبیین برای مصرف موسیقی سنتی امتداد مییابند، میتوان گفت در بررسی مصرف موسیقی توجه به گونههای موسیقیایی، اهمیت زیادی دارد، واقعیتی که کمتر در پژوهشهای پیشین به آن توجه شده است. همچنین در بررسی مصرف هر یک از گونههای موسیقیایی، عوامل مختلفی باید مدّنظر قرار گیرند و متغیرهای یکسان و واحد، واریانس و تنوع مصرف موسیقیایی افراد را نمیتوانند تبیین کنند. به نظر میرسد ذائقۀ موسیقیایی افراد، پدیدهای واحد و یکدست نیست که تنها با تمرکز بر نوع متغیرهای مستقل آن را بتوان تبیین کرد، بلکه تحلیل دقیق آن مستلزم توجه به تنوع ویژگیها و محتوای گونههای متفاوت موسیقی است؛ زیرا بر اساس نتایج پژوهش میتوان گفت شناخت و تبیین علمی گرایش به مصرف هر یک از این گونههای موسیقیایی مستلزم توجه به علل اجتماعی و فردی خاص است. در این راستا یک چارچوب نظری واحد نمیتواند جهتدهندۀ مطالعاتی باشد که مصرف گونههای متنوع موسیقیایی را بخواهند بررسی کنند؛ برای مثال، اگر مصرف موسیقی غربی تحت عواملی چون الف و ب باشد، ممکن است مصرف موسیقی سنتی تحت تأثیر عواملی مانند جیم و دال باشد؛ بنابراین پژوهشگران نباید مصرف موسیقی را مقولهای واحد و یکپارچه در نظر بگیرند که آن را با یک چارچوب نظری واحد نمیتوان تبیین کرد، بلکه برای بررسی علمی گونههای متنوع آن توجه به رهیافتهای نظری گوناگون امری لازم به نظر میرسد. [1]Consumption [2] Cultural Turn [3] Cultural Sociology [4] Cultural Based Explanation [5] Cultural Consumption [6] Social Formation [7] Identity [8] Popular Media [9] Marx [10] Music [11] Globalization of Technology [12] Globalization of Culture [13] Music Market [14] Choise [15] Featherstone [16]Homology [17] Bourdieu [18]Omnivore- Univore [19]Individualization [20] Post-Industrial [21] Collective Identity [22] Socialist state [23] Materialist [24] البته به تعبیر گیدنز، جامعه را با دولت ملی نمیتوان یکی دانست. وی متفاوت از پارسونز، مسألۀ «سامان» را بدین طریق صورتبندی میکند که چگونه نظامهای اجتماعی زمان و مکان را به هم «پیوند» میدهد. در اینجا مسألۀ سامان، نوعی فاصلهگیری زمانی – مکانی در نظر گرفته میشود؛ یعنی شرایطی که تحت آن زمان و مکان چنان سازمان میگیرند که حضور و غیبت به هم وصل میشوند. در جوامع پیش از مدرن، مکان و محل غالباً بر هم منطبق بودند؛ اما پیدایش مدرنیت با تقویت روابط میان دیگران «غایب»، بیش از پیش مکان را از محل جدا ساخت. در شرایط مدرنیت، محل بیش از پیش توهمی میشود؛ یعنی موقعیتهای محلی کاملاً تحت نفوذ و رخنۀ عوامل اجتماعی دور از خودشان در میآیند و با آنها شکل میگیرند (گیدنز، 1380:18- 23). [25] Identity Ploralism [26] Glocalization [27] آلتی است بادی و بلند که صدای آن بم است و چون سوراخ ندارد، با انگشتان نواخته نمیشود و از اینرو فقط برای دمدادن به کار میرود (فرهنگ فارسی معین). [28] طرح بررسی و سنجش شاخصهای فرهنگ عمومی کشور، استان کهگیلویه و بویر احمد، 1391 [29] Katz-Gerro [30]Larsen [31]Nutall [32]Tribal Lens [33]Cockrill [34]Liu [35] Veblen [36] Liesure Class [37] Conspicuous Consumption [38] Peterson [39]Life Style [40] Budrilard [41] Hall [42] Cycle of culture [43] Fiske [44]Reception Theory [45]Polysemy [46] Contextual [47] Riesman [48] Frith [49] Musical Identity [50] Cook [51] Surveying Reserch [52] گفتنی است آمار مربوط به تعداد دانشجویان از مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه یاسوج گرفته شده است. [53]پرسشنامه در پایان مقاله پیوست شده است. [54]Clasic [55]Alternative [56]Larsen [57]Nutall
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
احمدلو، ح. (1381). «رابطۀ هویت ملی و هویت قومی در بین جوانان تبریز»، فصلنامۀ مطالعات ملی، س 4، ش 13، ص 145-120. استوری، ج. (1386). مطالعات فرهنگی دربارۀ فرهنگ عامه، ترجمۀ: پاینده، ح.، تهران: نشر آگه. استیفن، ج. (1384). نظریههای ارتباطات، ترجمۀ: نوربخش، م. و همکاران، تهران: انتشارات جنگل. باکاک، ر. (1381). مصرف، ترجمۀ: صبوری، خ.، تهران: انتشارات شیرازه. بنت، ا. (1386). فرهنگ و زندگی روزمره، ترجمۀ: چاوشیان، ح. و جوافشانی، ل.، تهران: نشر اختران. بهار، م. (1390). مصرف و فرهنگ، تهران: انتشارات سمت. بودریار، ژ. (1389). جامعۀ مصرفی: اسطورهها و ساختارها، ترجمۀ: ایزدی، پ.، تهران: نشر ثالث. توسلی، غ.ع. و قاسمی، ی. (1381). «مناسبات قومی و رابطۀ آن با تحول هویت جمعی (نمونۀ مورد مطالعه: ایلام)»، مجلۀ جامعهشناسی ایران، دوره 4، ش 3، ص 25-3. حاجیانی، ا. (1388). جامعهشناسی هویت ایرانی، تهران: پژوهشکدۀ تحقیقات استراتژیک. حسنزاده، ر. (1386). روشهای تحقیق در علوم رفتاری، تهران: نشر ساوالان. حیدری، آ.؛ اکوانی، س. ح. و کشفی، م.ب. (1392). «رسانهها و هویت فرهنگی: مطالعۀ دانشآموزان متوسطۀ شهر یاسوج»، فصلنامۀ مطالعات ملی، س 14، ش 3، پیاپی 55، ص 148-123. زاهد زاهدانی، س. و سروش، م. (1387). «الگوی مصرف و هویت دختران جوان شهری: مطالعهای دربارۀ دختران جوان شیراز»، فصلنامۀ مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 4، ش 7، ص 109-77. سیدمن، ا. (1391). کشاکش آرا در جامعهشناسی، ترجمۀ جلیلی، س. ه.، تهران: نشر نی. شریعتپناه، ا. (1390). تحلیل جامعهشناختی نحوۀ مصرف موسیقی عامهپسند در میان جوانان (مطالعۀ موردی: دانشجویان دانشگاه کردستان)، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه کردستان. عبداللهی، م. (1374). «هویت جمعی، دینامیسم و مکانیسم تحول آن در ایران»، نامۀ انجمن جامعهشناسی ایران، ص 81-63. فاضلی، م. (1382). مصرف و سبک زندگی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. فدرستون، م. (1380). «زیباییشناختیکردن زندگی روزمره»، ترجمۀ: کرمپور، م.، مجلۀ ارغنون، ش 19، ص 217-187. قاسمی، و. (1382). «تعامل موسیقی و جامعه»، کاوشنامه، ش 5 و 6، ص 214-195. قاسمی، و. و صمیم، ر. (1387). «مطالعهای پیرامون رابطۀ قشربندی اجتماعی و مصرف فرهنگی با استفاده از دادههایی در زمینۀ مصرف موسیقایی در شهر تهران»، مجلۀ جامعهشناسی ایران، دوره 9، ش 1 و 2، ص 100-80. گیدنز، آ. (1378). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمۀ: موفقیان، ن.، تهران: نشر نی. گیدنز، آ. (1380). پیامدهای مدرنیته، ترجمۀ: ثلاثی، م.، تهران: مرکز، چاپ دوم. لمعه، م. (1349). فرهنگ عامیانۀ عشایر بویراحمدی و کهگیلویه، تهران: کاویان. ملکی، ا. و رفیعی، م. (1390). «از هومولوژی تا فردیشدن، رهیافتهای عمده در ارزیابی جامعهشناختی مصرف فرهنگی»، فصلنامۀ جامعه، فرهنگ و رسانه، س 1، ش 1، ص 50-27. محمدپور، ا.؛ شریعتپناه، ا. و غلامی، ا. (1392). «تحلیل جامعهشناختی شیوۀ برساخت هویت از رهگذر مصرف موسیقی عامهپسند در میان جوانان»، مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، دوره 7، ش 4، ص 159-137. واکوانت، ل. (1379). پییر بوردیو، در استونز، رابز، متفکران بزرگ جامعهشناسی، ترجمۀ: میردامادی، م.، تهران: نشر مرکز. وبلن، ت. (1383). نظریۀ طبقۀ تنآسا، ترجمۀ: ارشاد، ف.، تهران: نشر نی. ودادهیر، ا.؛ امینیان، ا.؛ طباطبایی، آ. و سلیمانی، م.ج. (1390). «جوانان و موسیقی پاپ: بررسی جامعهشناختی عوامل اجتماعی- فرهنگی مرتبط با گرایش دانشجویان دانشگاه تربیت معلم به موسیقی پاپ»، مجلۀ مسائل اجتماعی ایران، س 2، ش 2، ص 193-167. هال، ا. (1391). معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی، ترجمۀ: گلمحمدی، ا.، تهران: نشر نی. Alexander, J. Smith, Ph. (2003) Elements of Structural Hermeneutics, in: Handbook of Sociological theory, Eddited by Turner, Junthan, H.USA: New York.
Bryson, S. (1996) "Anything but Heavy Metal, Symbolic Exclusion Musical Dislikes". American Sociological Review, 61(5):23-46.
Catz-Gerro, T. Razz, S. Yaris, E. (2007) "Class, Status, Cultural Participation and Intergeneration Transmission in Israel", Poetics, 35:152-167.
Chan, T. W. & Goldcorp, J. H. (2005) "The Social Stratification of Theatre, Dance and Cinema Attendance", Cultural Trends, 14:193 - 212.
Chan, T. W. & Goldcorp, J. H. (2007) "Social Stratification and Cultural Consumption: Music in England", European Sociological Review, 23:1-28.
Clark, D. (2007) The consumer society and postmodern city. Rutledge publication.
Cockrill, A. Liu, Y. (2013) "Western Popular Music Consumer by Highly Involved Chinese Music Fans”, Journal of Retailing and Consumer Services, 20:263-271.
Cockrill, A. Sullivan, M. Nor bury, H. L. (2011) "Music Consumption: Lifestyle Choice or Addiction", Journal of Retailing and Consumer Services, 18:117-136.
Cook, N. (1998) Music: A very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Frith, S. (1996) Music for Pleasure. Cambridge: Polity Press.
Fiske, J. (1991) Television: Polymey and Popularity. In R. Avery and D. Eason (Eds). Critical Perspectives on Media and society, Guilford Press.
Hall, S. and Du Guy, Paul. (1996) Question of Cultural Identity, London: Sage.
Hall, S. (2000) Who needs Identity?, in: Gray and Evans and Redman, p. 15-30.
Larsen, G. Lawson, R. Todd, S. (2009) "The Consumption of Music as Self-Representation in Social Interaction", Australian Marketing Journal, 17:16-26.
Nutall, P. Arnold, S. Carless, L. Finnamore, F. Richard, H. (2011) "Understanding Music Consumption Through a Tribal Lens", Journal of Relaiting and Consumer Services, 18:152-159.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3,920 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,367 |