بررسی رابطۀ خوش‌بینی مدیریتی و هموارسازی سود در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران

مقدمه

گسترش فرایند فعالیت‌های اقتصادی، پیچیدگی روزافزون آنها و لزوم توجه دقیق به اطلاعات حسابداری و صورت‌های مالی سبب ابداع روش‌های تحلیلی و مدیریتی نوین در حسابداری شده ‌است. یکی از این روش‌ها، هموارسازی ‌سود است که به‌دلیل اهمیت زیاد آن در سه دهۀ گذشته، پژوهشگران کشورهای غربی به آن توجه کرده‌اند. هموارسازی ‌سود بدین معنی است که سرمایه‌گذران، سود پایدارتری را فارغ از صعود و نزول‌های تصادفی ترجیح می‌دهند. داشتن سود باثبات و هموارتر با درنظرگرفتن نرخ رشد سود شرکت، سبب افزایش رضایت سهامداران می‌شود و این موضوع، ریسک سرمایه‌گذاری در شرکت را کاهش و قیمت سهام را افزایش می‌دهد [30].  نتایج پژوهش‌های اخیر نیز نشان می‌دهد هموارسازی سود یکی از علت‌های کاهش ریسک غیرنظاممند شرکت‌ها است [29]. مدیران که تصمیم‌گیرندگان اصلی شرکت هستند، به هموارسازی سود اقدام می‌کنند و سودهایی را گزارش می‌دهند که گاهی بیشتر وگاهی کمتر از سودهای اقتصادی است [23] [28].  نتایج بررسی‌های اخیر، این موضوع را تأیید می‌کند که مدیران به‌طور فعال، سودها را هموار و اصلاح می‌کنند. هموارسازی سود با استفاده از اقلام تعهدی اختیاری انجام می‌شود و مالیات بر درآمد در فعالیت‌های عملیاتی، محرک اصلی برای هموارکردن سود بوده است [32]. عامل نسبت سودآوری شرکت نیز عامل مؤثری در هموارسازی سود در نظر گرفته می‌شود [1]. این امر در مصاحبه با یک مدیر مالی ارشد نیز تأکید شده است: «واحدهای تجاری نسبت به آنچه که ارقام سود آنها نشان می‌دهد، آسیب‌پذیرتر هستند.» [14].

در هر حال، سطح هموارسازی سود در میان شرکت‌ها متفاوت است و مطالعات متعدد تلاش کرده‌اند تفاوت‌های سطح هموارسازی سود در میان شرکت‌ها را بررسی و تفسیر کنند. پژوهش‌های زیادی بر ویژگی‌ها و خصوصیات خاص هر شرکت تأکید داشته‌اند که از آن جمله به پژوهش ملانظری و کریمی‌زند (1381) می‌توان اشاره کرد. نتایج آنها نشان می‌دهد بین اندازۀ شرکت و هموارسازی سود، همبستگی قوی وجود دارد و این ارتباط به‌صورت معکوس است. وردهانا^[1] و همکاران (2014) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که سودهای تقسیمی، انگیزه و محرک مناسبی برای استفاده از هموارسازی سود است. لی و ریچای^[2] (2016) اثر هموارسازی سود را در بازار ‌‌‌‌‌بدهی بررسی کردند. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد شرکت‌هایی که سطح هموارسازی سود بالاتری دارند، هزینه‌های بدهی کمتری را ارائه می‌کنند و همچنین اثر هموارسازی سود در کاهش هزینۀ بدهی در شرکت‌هایی قوی‌تر است که اطلاعات غیرشفاف و خطر ریسک‌های بزرگ‌تری دارند. اعتمادی و عبدلی (1394) نشان دادند در شرکت‌های بدون بحران مالی، هموارسازی سود با بازده سهام و بازده غیرعادی سهام، رابطۀ منفی و معناداری دارد؛ در حالی که در شرکت‌های دارای بحران مالی، هموارسازی سود با بازده سهام، رابطۀ مثبت و معناداری دارد؛ اما با بازده غیرعادی سهام، رابطۀ معناداری ندارد. طالب‌نیا و درویش (1393) هموارسازی سود و ماندۀ وجه‌ نقد را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که بین ماندۀ وجه نقد و هموارسازی سود، رابطۀ معنادار و مثبت وجود دارد.  این در حالی است که پژوهش‌های دیگر، ویژگی‌ها و خصوصیات تصمیم‌گیرندگان در شرکت‌ها را تجزیه و تحلیل کرده‌اند که به مواردی همچون هیلی^[3] (1985) و برگستر و فیلیپون^[4] (2006) می‌توان اشاره کرد که تأثیر پاداش مدیران اجرایی را در هموارسازی سود بررسی کرده‌اند. کلین^[5] (2002) نیز بر خصوصیات اعضای هیأت مدیره برای درک این موضوع توجه  موضوع تأکید داشته است‌ و جی^[6] و همکاران (2011) خصوصیات فردی مدیر عامل ارشد مثل سن و تحصیلات را به هموارسازی سود ارتباط داده‌اند. ایده‌ها و عقاید مدیریتی نیز ازجمله خصوصیات فردی است و اهمیت بسزایی در هموارسازی سود دارد.

مالی- رفتاری، با رویکرد بررسی نقش عوامل روان‌شناسی در محیط‌های مالی و در رفتار فعالان اقتصادی، نشان داده است افراد در دنیای واقعی از هیجان‌ها و خطاهای شناختی متأثر می‌شوند و در بیشتر موارد، مدیران در تصمیم‌های خود از تأثیر تورش‌های رفتاری مصون نیستند. یکی از این تورش‌های رفتاری، خوش‌بینی است که به‌تازگی در علم حسابداری به آن توجه شده است؛ برای مثال، نتایج مطالعات اخیر نشان می‌دهد خوش‌بینی مدیریتی که در آن خوش‌بینی عبارتست از تمایل رو به بالا در ایده‌ها و عقاید نسبت به نتایج و برآیندها در آینده، در مجموعۀ گسترده‌ای از تصمیم‌های فردی و سازمانی تأثیر می‌گذارد. جاربوی^[7] و همکاران (2014) در پژوهش خود، همبستگی میان انتقال کارایی فنی شرکت‌ها و خوش‌بینی مدیران را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که خوش‌بینی مدیریتی، انتقال کارایی فنی شرکت‌ها را کاهش می‌دهد. مطالعات زیاد  دیگری در زمینۀ تأثیر خوش‌بینی مدیریتی در سود بودجۀ مدیریت و محافظه‌کاری حسابداری انجام شده است؛ نظیر پژوهش هیربار و یانگ (2012) که دریافته‌اند مدیران خوش‌بین بیش از حد مطمئن، احتمالاً سود بسیار خوش‌بینانه‌ای پیش‌بینی می‌کنند و سودهایی دارند که بدون پیش‌بینی‌های آینده است. اسکرند و زکمن^[8] (2012) معتقدند مدیر عاملان شرکت‌هایی که سودها را به‌درستی ارائه نمی‌کنند، به عملکرد آیندۀ شرکت بسیار خوش‌بین هستند و حتی ممکن است با ارائۀ نادرست عمدی و تشخیص‌ندادن اینکه پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه هرگز تحقق نخواهد یافت، سودها را به‌طور غیرعمد، نادرست و غیرواقعی ارائه کنند. عمل نزدیک‌کردن سود گزارش‌شده به سطح سود هدف با دستکاری انجام می‌شود و یکی از اهداف دستکاری سود، هموارسازی سود است. با دنبال‌کردن روند این مطالعات، هدف این پژوهش، بررسی این موضوع است که چگونه خوش‌بینی مدیریتی در هموارسازی سود تأثیر می‌گذارد.

در این مطالعه سعی شده است از روش جدیدی برای برآورد هموارسازی سود استفاده‌ شود. همچنین از متغیرهای تأثیرگذار در هموارسازی سود (متغیر وابسته) ازجمله مشکلات نمایندگی، عدم تقارن اطلاعاتی و حاکمیت شرکتی که در دیگر پژوهش‌های داخلی وجود ندارد، برای بررسی دقیق‌تر مسأله استفاده شده است.

مبانی نظری

خوش‌بینی: مطالعات تجربی نشان می‌دهد دربارۀ همه خصیصه‌های شخصی مثبت مانند مهارت در رانندگی، خوش‌سیمابودن، طبع بذله‌گویی، خوش‌‌اندامی، امید به زندگی زیاد و نظایر آن، بیشتر افراد تمایل دارند خود را بهتر از حد متوسط ارزیابی کنند و به همین دلیل، سرمایه‌‌گذاران نیز تمایل دارند دربارۀ بازارها، اقتصاد و پتانسیل‌های عملکرد مطلوب سرمایه‌گذاری، بیش از اندازه بهینه‌بین باشند [31]. در سال‌های اخیر، مطالعات بسیاری در زمینۀ مالی- رفتاری انجام شده است که اذعان دارد مدیران همواره به‌صورت کاملاً عقلایی رفتار نمی‌کنند و تحت تأثیر خوش‌بینی ممکن است تصمیم‌های غیرعقلایی اتخاذ کنند که تأثیر مهمی در فعالیت‌های مالی و سیاست‌های شرکت مانند رویه‌های حسابداری دارد. خوش‌بینی مدیران باعث ترکیب یا تلفیق با شرکت‌هایی می‌شود که ارزش شرکت را کاهش می‌دهد و این در حالی است که اتخاذ تصمیم اشتباه در نحوۀ سرمایه‌گذاری، تأمین مالی و یا استفادۀ ناصحیح از روش‌های حسابداری هزینه‌بر است [25]. براساس مطالعات پیشین، در برخی مواقع، خوش‌بینی مدیران باعث ریسک‌پذیری آنها و عملکرد بهتر نسبت به سایر مدیران می‌شود. کمپل^[9]و ‌همکاران (2011) معتقدند خوش‌بینی مدیران به پیش‌بینی جانبدارانۀ مدیریت منجر شده است. در الگوی هیتون^[10] (2002) مدیرانی که گرایش به خوش‌بینی دارند، به‌عنوان تفکری توصیف می‌شوند که معتقدند مسائل امنیتی به‌طور نظام‌مند باسرمایه‌گذاران بیرونی ارزیابی خواهد شد؛ از این‌رو، تأمین مالی داخلی کم‌هزینه‌تر به نظر می‌رسد و شرکت‌ها از جریان وجه‌نقد داخلی برای تأمین‌ مالی فرصت‌های سرمایه‌گذاری‌شان استفاده خواهند کرد و این امر به یک پدیدۀ سرمایه‌گذاری جریان نقدی منجر می‌شود.هیتون خوش‌بینی مدیران ارشد را به تصمیم‌گیری مالی ارتباط می‌دهد و انتظار دارد مدیران خوش‌بین کمتر از آنچه در الگو‌های مالی رفتاری سنتی برایشان در نظر گرفته شده است، عقلایی رفتار کنند. آنها معتقدند پروژه‌های در دست اقدام شرکت‌ها از آنچه واقعاً هستند، بهترند و در این موارد، خواست مدیران بازگشت بیشتر از انتظار این پروژه‌ها نسبت به ارزش واقعی‌شان است. دشماخ^[11] و همکاران (2013) معتقدند مدیران خوش‌بین در مقایسه با سایر مدیران، تمایل کمتری به پرداخت سود تقسیمی دارند. هوانگ^[12] و همکاران (2010) رابطۀ هزینۀ نمایندگی، خوش‌بینی بیش از حد مدیران و حساسیت جریان‌های نقدی را بررسی کردند و دریافتند هزینۀ نمایندگی و خوش‌بینی بیش از حد مدیران در حساسیت جریان‌های نقدی سرمایه‌گذاری، تأثیر معنادار و مثبتی دارد. بومن^[13] (2009) معتقد است بازار به تغییرات سود سهامی که مدیران خوش‌بین اعلام کرده‌اند واکنش مثبت‌تری نشان می‌دهد تا آنچه مدیران منطقی اعلام کرده‌اند [5]. باروس و سیلویرا^[14] (2008) در مطالعات خود مشاهده کردند شرکت‌هایی که افراد خوش‌بین، آنها را اداره می‌کنند، تمایل بیشتری به انتخاب ساختارهای مالی اهرمی‌تر از خود نشان می‌دهند.

هموارسازی ‌سود: هپ‌ورث^[15] (1953) اولین کسی بود که پیشنهاد هموارسازی سود را به‌عنوان یکی از موضوعات حسابداری مطرح و تأکید کرد در اصول پذیرفته‌شدۀ حسابداری، آزادی بسیاری در تعبیر و تفسیر روش‌های تعیین سود دوره‌ای وجود دارد. این آزادی اجازه می‌دهد مدیریت به هموارسازی سود اقدام کند. تکنیک‌های حسابداری که هپ‌ورث (1953) برای هموارسازی مطرح کرد، عبارتند از دستکاری در درآمد برای انتقال درآمد به سال‌های آینده با روش قیمت‌گذاری موجودی‌ها، روش محاسبۀ استهلاک و دارایی‌های نامشهود. در تعریف ساده‌ای از هموارسازی سود گفتنی است هموارسازی، نوعی عمل آگاهانه است که مدیریت با استفاده از ابزارهای خاصی در حسابداری برای کاستن نوسان‌های سود انجام می‌دهد [13]. ایکل^[16] (1981) هموارسازی سود را به دو نوع هموارسازی طبیعی (فرایند تحصیل سود به‌طور ذاتی، سود را هموار می‌کند) و هموارسازی مصنوعی سود (سود را مدیریت هموار می‌کند) تقسیم‌بندی کرد. بیدلمن^[17](1973) دو دلیل ارائه می‌کند که مدیریت براساس آن می‌کوشد سودهای خالص گزارش‌شده را هموار کند. نخستین دلیل بر این فرض استوار است که یک جریان ثابت سود، انتظارات ذهنی سرمایه‌گذار را نسبت به نتایج احتمالی سود و سهام آینده می‌تواند تحت تأثیر قرار دهد و درنتیجه، در ارزش سهام شرکت، اثر مطلوبی می‌گذارد؛ زیرا میزان ریسک کل شرکت را کاهش می‌دهد. بیدلمن دومین انگیزه را برای هموارسازی، توانایی مقابله با ماهیت ادواری‌بودن سود و کاهش احتمالی همبستگی بازده مدّنظر شرکت با بازده مجموعه بازار می‌داند و می‌گوید: «تا آنجا که عادی‌سازی موفقیت‌آمیز باشد و تا حدی که سرمایه‌گذاران، کاهش کواریانس بازده سهم و بازده بازار را تشخیص و در فرایند ارزش‌یابی‌شان دخالت ‌دهند، هموارسازی، آثار سودمندی در ارزش سهام خواهد داشت». درواقع، هموارسازی سود، ناشی از این احساس است که مدیریت می‌خواهد پدیدۀ عدم ‌اطمینان‌ محیط را خنثی کند و نوسان‌های عملکرد سازمان ناشی از چرخۀ میان‌دوره‌ای مبتنی بر رونق و کساد را کاهش دهد. مارتینز و کاسترو^[18] (2011) با تقسیم‌کردن شرکت‌ها به دو گروه هموارساز و غیرهموارساز نشان دادند بتای شرکت‌های هموارساز کمتر از بتای شرکت‌های غیرهموارساز است و شرکت‌های هموارساز، میانگین بازده بیشتری را نسبت به شرکت‌های غیرهموارساز دارند.

فرضیۀ پژوهش:پس از بررسی مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش برای بررسی رابطۀ خوش‎بینی مدیریت و هموارسازی سود این فرضیه تبیین و آزموده می‌شود که خوش‌بینی مدیریتی در هموارسازی سود تأثیر دارد.

روش پژوهش

گستردۀ زمانی پژوهش از ابتدای سال1383 تا پایان سال 1393است و کلیّۀ متغیرها به‌صورت سالانه محاسبه شده‌اند. حوزۀ مکانی پژوهش نیز بورس اوراق بهادار تهران است. داده‌های ضروری پژوهش از اطلاعات مالی مندرج در صورت‌های مالی شرکت‌ها، نرم‌افزار تدبیرپرداز و ره­آورد نوین و سایت‌های رسمی سازمان بورس اورق بهادار تهران استخراج شده‌ است. در این پژوهش از نمونه‌گیری آماری استفاده نمی‌شود؛ بلکه کلیّۀ شرکت‏های جامعۀ آماری که شرایط زیر را داشته‌اند، انتخاب و بقیه حذف شده‏اند: برای همگن‌بودن اطلاعات، ماهیت فعالیت آنها سرمایه‌گذاری و واسطه‌گری مالی (بانک‌ها و لیزینگ‌ها) نباشد. همچنین برای مقایسه‌پذیربودن اطلاعات، پایان سال مالی شرکت‌ها 29 اسفندماه باشد و معاملات سهام آنها در بورس اوراق بهادار تهران در دورۀ پژوهش بیش از یک سال متوقف نشده باشد. به‌علاوه، اطلاعات مربوط به متغیرهای انتخاب‌شده در این مطالعه دردسترس باشد و در بازه‌ زمانی، سال مالی خود را تغییر نداده باشند. با اعمال شرایط بالا، تعداد اعضای نمونۀ این پژوهش شامل 107 شرکت است.

برای برآورد آماره‌های توصیفی و پارامترهای الگوی موجود درپژوهش و همچنین تجزیه و تحلیل و استنباط آماری از نرم‌افزار‌های اکسل^[19] و ایویوز8^[20] کمک گرفته شده‌ است. در پژوهش حاضر از روش تجزیه و تحلیل رگرسیون چندمتغیره مبتنی بر داده‌های تابلویی استفاده شد‌ه‌است؛ زیرا داده‌های تابلویی اطلاعات و تغییرپذیری بیشتر، هم‌خطی کمتر میان متغیرها، درجه آزادی و کارایی بیشتری را ارائه می‌کند. داد‌ه‌های تابلویی، تأثیراتی را بهتر تعیین می‌کند که به‌سادگی در داده‌های مقطعی و سری‌زمانی نمی‌توان مشاهده کرد. برای آزمون فرضیۀ پژوهش از الگوی رگرسیون (1) استفاده شده است.

الگوی (1)

SMOOTH_i,t = b₀ + b₁OPTIMISM_i,t + b₂ASSEST_i,t + b₃MTB_i,t + b₄BOOKLEV_i,t + b₅PROFITABILITY_i,t  + b₆RETEARN_CS_i,t + b₇COLLATERAL_i,t + b₈CHSIRMAN_i,t + b₉SYSTRISK_i,t + ɛ_i,t

SMOOTH_{i, t}   هموارسازی سود در شرکت i و در زمان t است که براساس پژوهش لانگ و همکاران (2006) و می‌یرز و همکاران (2007) براساس رابطۀ زیر محاسبه می‌شود:

الگوی (2)

 (NIt-NI_t-1)/TA_t

که در آن NI_i,t سود خالص شرکت i درسال t، _i,t-1NI سود خالص شرکت i در سال t-1،  TA_i,t دارایی کل مربوط به شرکت i در سال مالی t. OPTIMISM_{i, t} خوش‌بینی مدیریتی در شرکت i و در زمانt  است. با تعدیل شاخص‌های به کار گرفته‌شده در پژوهش کمپل و همکاران (2011) براساس تعداد روزهای افزایش قیمت سهام محاسبه می‌شود؛ به‌گونه‌ای که اگر در طول سال مالی، تعداد روزهای افزایش قیمت سهام بیشتر از تعداد روزهای کاهش قیمت سهام باشد، فرض خوش‌بینی مدیریت بیشتر است و به آن عدد 1 تعلق می‌گیرد، در غیر این صورت به آن عدد صفر داده‌ می‌شود.

متغیرها‌یی که ممکن است در متغیرهموارسازی سود تأثیرگذارند، عبارتند از: ASSEST_i,t اندازۀ شرکت i در زمان t که برابر با لگاریتم کل دارایی‌ است. از بعد نظری، برخی پژوهشگران استدلال کرده‌اند که شرکت‌های بزرگ‌تر، انگیزۀ بیشتری برای هموارسازی سود دارند؛ زیرا نیاز آنها به گزارش سودهای هموار بیشتر است. درواقع، منشأ این نیاز آن است که شرکت‌های بزرگ‌تر در معرض پاسخ‌گویی بیشتری به طیف وسیعی از مدعیان قرار دارند. همچنین گفته شده است شرکت‌های بزرگ‌تر در معرض رسیدگی‌های دقیق‌تری قرار دارند و تجزیه و تحلیل‌های بیشتری که بازار دربارۀ این شرکت‌ها انجام می‌دهد، به این نتیجه منجر می‌شود که شرکت‌های بزرگ‌تر، هموارسازی سود کمتری داشته باشند [27].MTB_i,t ارزش بازار حقوق صاحبان سهام به ارزش دفتری آن در شرکت i در زمان t است. ارزش بالای حقوق صاحبان سهام، انگیزۀ قوی برای مدیران ایجاد می‌کند که سودی را گزارش کنند که بازار را رونق دهد.BOOKLEV_i,t اهرم دفتری شرکت i در زمانt  که از نسبت کل بدهی به کل دارایی  به دست می‌آید. شرکت‌ها با نسبت بدهی زیاد برای اطمینان‌بخشی به اعتباردهندگان مبنی بر پرداخت اصل و بهره‌ تسهیلات اعتبارات دریافتی، به هموارسازی سود اقدام می‌کنند. PROFITABILITY_i,t   سودآوری شرکت i در زمان t که از نسبت سود عملیاتی به کل دارایی به دست می‌آید. توجه مدیران خوش‌بین به هموارسازی سود بیشتر، به این دلیل است که آنها در حال اتخاذ تهی‌کردن سود در تصمیم‌های سرمایه‌گذاری هستند؛ بنابراین با کنترل سودآوری شرکت، هموارسازی متفاوتی میان مدیران خوش‌بین و عقلایی وجود خواهد داشت [6].  RETEARN_CS_i,tمشکلات نمایندگی شرکت i در زمان t که برابر با سود انباشتۀ شرکت است. شرکت‌هایی که مــالکیت آنها از مدیریت جدا است، تمایل بیشتری به هموارسازی سود نشان می‌دهند [34]. دی انجلو و همکاران (2006) دریافتند شرکت‌هایی که با مشکلات نمایندگی زیادی مواجه هستند، سود انباشته‌شدۀ زیادی دارند. COLLATERAL_i,t مشکلات اطلاعات نامتقارن شرکت i در زمان t که از نسبت دارایی مشهود به کل دارایی به دست می‌آید. وجود عدم تقارن اطلاعاتی به هموارسازی بیشتر سود منجر می‌شود؛ زیرا هموارسازی، وسیله‌ای است که اطلاعات خصوصی مدیران را از رسیدن به سرمایه‌گذران محفوظ نگه می‌دارد. مشکلات اطلاعات نامتقارن اینگونه فرض می‌شود که در شرکت‌هایی با دارایی‌های محسوس کم، وسیع‌تر باشد [6]. CHSIRMAN_i,t متغیر مجازی حاکمیت شرکتی در شرکت i و در زمان t است؛ به‌گونه‌ای که اگر مدیر عامل شرکت، رئیس هیأت مدیره نیز باشد، برابر یک و در غیر این صورت برابر صفر خواهد بود. مدیران معتقدند هموارسازی سود به‌عنوان توزیع‌کنندۀ قیمت سهام به مقداری بیشتر از قیمت متوسط عمل می‌کند؛ بنابراین مدیران با سهام و حق انتخاب بیشتر، تمایل بیشتری به هموارسازی سود دارند [4].  SYSTRISK_i,t ریسک نظاممند شرکت i در زمان t که براساس الگوی (3) از الگوی تک‌عاملی بازار محاسبه می‌شود. شرکت‌ها با ریسک نظاممند بیشتر ممکن است  به هموارسازی بیشتر سود توجه کنند.

الگوی (3)

r_it = a_i + b_i * r_mt + ɛ_i,t

که در آن r_i,t نرخ بازده شرکت i در سالt  ،  r_m,t نرخ بازده بازار در سال  t و ɛ_i,t جزء اخلال شرکت i  در سال t است.

یافته‌ها

تعداد کل مشاهدات 1177 سال- شرکت است که برای متغیر هموارسازی سود، پارامترهای میانگین، میانه و انحراف معیار به‌ترتیب، 0183/0، 0082/0 و 092/0 واحد است و برای متغیر خوش‌بینی پارامترهای ذکرشده 432/0، 00/0 و 48/0 واحد به دست آمده است. از میان متغیرهای کنترلی نیز حاکمیت شرکتی، کمترین میانگین ( 017/0 واحد)، میانه (00/0 واحد) و انحراف معیار (12/0 واحد) است. یکی از مواردی که در بحث داده‌ها مطرح است، پایایی یا ایستایی^[21] داده‌ها است. برای بررسی پایایی از آزمون ریشه واحد^[22] استفاده شده ‌است. در این پژوهش، برای آزمون ریشه واحد، آزمون فیلیپس و پرون^[23] (PP) به کار گرفته شده و سطح معنی‌داری آمارۀPP  برای همۀ متغیرها کمتراز 05/0 است و بنابراین فرض صفر آزمون رد می‌شود؛ یعنی همۀ داده‌ها پایا هستند. با توجه به مقادیر به‌دست‌آمده، از آنجایی که سطح معناداری آزمون F لیمر کمتراز  05/0 است؛ فرض صفر آزمون مبنی بر تلفیقی‌بودن داده‌ها رد می‌شود. همچنین مقدار سطح معناداری آزمون هاسمن نیز زیر 05/0 است که نشان‌دهندۀ مرجح‌بودن الگوی آثار ثابت بر الگوی آثار تصادفی است. در  آزمون آرچ، مقدار آمارۀF  و احتمال آن به‌ترتیب، برابر 63/71 و 0000/0 است؛ درنتیجه، چون مقدار احتمال آن کمتر از 05/0 است، ناهمسانی واریانس مشاهده می‌شود که برای رفع این مشکل از روش حداقل مربعات تعمیم‌یافته استفاده‌ شده ‌است. برای بررسی برازندگی الگو، به‌طور معمول از معیارهای ضریب تعیین (R²)، ضریب تعیین تعدیل‌شده (Adj. R²) و دوربین – واتسون (D-W) و برای بررسی معنی‌داری الگو از آمارۀ F استفاده می‌شود. همانگونه که در جدول (1) مشاهده می‌شود، مقدار ضریب تعیین(R²)، برابر 520/0 و ضریب تعیین تعدیل‌شده (Adj. R²) برابر 490/0 است؛ یعنی قدرت توضیح‌دهندگی و برازش الگو در سطح خوبی قرار دارد؛ یعنی 47 درصد تغییرات متغیر وابسته با متغیر مستقل و متغیرهای کنترل تبیین‌شدنی است. آمارۀ دوربین – واتسون برابر با 17/2 است که چون این مقدار بین 5/1 تا 5/2 است، نبود خود‌همبستگی از مرتبۀ اول را نشان می‌دهد؛ درنتیجه، خودهمبستگی از مرتبۀ اول در جزء‌ خطای الگو وجود ندارد. آمارۀ عامل تورم واریانس، میزان هم‌خطی بین متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد که مقدار مجاز آن کمتر از 10 است و از آنجایی که مقادیر جدول (1)کمتر از 10 است؛ بین متغیرهای پژوهش هم‌خطی وجود ندارد. درنهایت، مقدار آمارۀ F برابر 24/6 و مقدار احتمال آن نیز برابر 0000/0 است و چون مقدار احتمال آن کمتر از 05/0 است؛ الگو در سطح اطمینان 95/0 معنی‌دار است. نتایج حاصل از برآورد الگوی رگرسیونی پژوهش در جدول (1) ارائه شده است.

جدول (1) نتایج آزمون الگوی رگرسیونی پژوهش