بررسی فلور کوه خرگوشان، استان لرستان

دهشیری, محمد مهدی

doi:10.22108/tbj.2016.20986

تعداد نشریات	43
تعداد شماره‌ها	1,639
تعداد مقالات	13,336
تعداد مشاهده مقاله	29,939,979
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	11,975,143

بررسی فلور کوه خرگوشان، استان لرستان

تاکسونومی و بیوسیستماتیک

مقاله 5، دوره 8، شماره 28، مهر 1395، صفحه 53-68 اصل مقاله (1.17 M)

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/tbj.2016.20986

نویسنده

محمد مهدی دهشیری^*

گروه زیست‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد، بروجرد، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناسایی گیاهان و معرفی فلور، تعیین شکل‌های زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان کوه خرگوشان انجام گرفت. این کوه، با مساحت 6000 هکتار، در شرق شهرستان پلدختر و جنوب‌غربی شهرستان خرم‌آباد واقع شده است. حداکثر ارتفاع این کوه از سطح دریا 2329 متر است. نمونه‌های گیاهی از نقاط مختلف کوه خرگوشان طی دو فصل رویشی بین سال‌های 1392 تا 1393 جمع‌آوری و شناسایی شد. طیف زیستی گیاهان این منطقه با تعیین درصد گونه‌های متعلق به هر یک از شکل‌های زیستی ترسیم شد. جایگاه کوه خرگوشان از نظر جغرافیای گیاهی ایران بر اساس اطلاعات به‌دست آمده از پراکنش جغرافیایی گونه‌های شناسایی شده و منابع موجود بررسی شد. از 211 گونه شناسایی شده در منطقه کوه خرگوشان سه گونه نهانزاد آوندی، یک گونه بازدانه، 176 گونه دولپه و 31 گونه تک لپه حضور دارد. این گونه‌ها به 50 تیره و 150 جنس تعلق دارد. بیشترین غنای گونه‌ای در تیره‌های Fabaceae (27 گونه، 79/12 درصد)، Asteraceae (22 گونه، 42/10 درصد)، Apiaceae (17 گونه، 05/8 درصد) و Lamiaceae (16 گونه، 58/7 درصد) دیده شد. از نظر شکل زیستی، 49/36 درصد تروفیت، 28/31 درصد همی‌کریپتوفیت، 96/18 درصد کریپتوفیت، 06/8 درصد فانروفیت، 21/5 درصد کامفیت هستند. 138 گونه (4/65 درصد) در فلور کوه خرگوشان، بوم‌زاد ناحیه ایرانی-تورانی هستند؛ از این تعداد 32 گونه بوم‌زاد ایران است که در میان آنها پراکنش چهار گونه (‌Astragalus lurorum، Dionysia gaubae، Hedysarum gypsophilum و Phlomis lurestanica) به استان لرستان محدود می‌شود.

کلیدواژه‌ها

فلور؛ جغرافیای گیاهی؛ شکل زیستی؛ پراکنش جغرافیایی؛ کوه خرگوشان

اصل مقاله

مقدمه.

از میان کشورهای جنوب‌غرب آسیا، ایران دارای متنوع‌ترین پوشش گیاهی است. این تنوع رویشی از وسعت زیاد ایران، گوناگونی اقلیمی و توپوگرافی و نیز تاریخچه فلور و پتانسیل تکاملی آن ناشی می‌شود (Asri and Mehrnia, 2002). تنوع اقلیمی باعث شده است تا در پهنه کشور اکوسیستم‌های مهمی به وجود آید که هر کدام غنی از گیاهان متنوع و همچنین اجتماعات گیاهی ویژه خود است. از اکوسیستم‌های مهم کلان کشور می‌توان به منطقه رویشی زاگرس اشاره کرد. شناسایی پوشش گیاهی یک منطقه ضمن این که اساس بررسی‌ها و مطالعات اکولوژیک است، به عنوان راهکاری مناسب برای تعیین قابلیت‌های منطقه از جنبه‌های مختلف است و نیز عاملی مؤثر در ارزیابی وضعیت کنونی و پیش‌بینی وضعیت آن در آینده به شمار می‌رود و با توجه به آثار عوامل مخرب در انقراض برخی از گونه‌های با اهمیت، شناسایی هرچه سریعتر آنها در مناطق مختلف و برنامه‌ریزی در جهت حفظ آنها ضرورت می‌یابد (Ghahreman, 1994).

استان لرستان به عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های گیاهان بوم‌زاد ناحیه رویشی ایرانی-تورانی حوزه جنگل‌های زاگرسی به شمار می‌رود (Abrari Vajari et al., 2007). این استان از یکسو دارای تنوع اقلیمی و تنوع گیاهی بالایی است که نیاز به شناسایی دارد و از سوی دیگر توسعه چشمگیر استان در دهه‌های اخیر، تغییرات کاربری اراضی مرتعی و عدم تعادل بین دام و مرتع، خطرکاهش تنوع زیستی و انقراض برخی گونه‌های گیاهی را افزایش داده است (Abasi et al., 2009).

پوشش گیاهی مناطق کوهستانی ایران توسط پژوهشگران مختلفی مطالعه شده است. نخستین جمع‌آوری گیاهان از مناطق کوهستانی زاگرس توسط Olivier (1795) انجام گرفت. پس از وی سایر گیاه‌شناسان از جمله Aucher-Eloy (1835)، Haussknecht (1865-1867)، Bornmuller (1889-1939)، Nabelek (1910)، Cowan و Darlington (1929)، Trott (1934-1939)، Maleki (1939-1970)، Rechinger (1939-1949)، Koie (1945) و Gentry (1955) از این مناطق نمونه‌های گیاهی جمع‌آوری کرده‌اند (Parsa, 1978).

در استان لرستان مطالعاتی در مناطق کوهستانی دیگر توسط Asri و Mehrnia (2002)، Abrari Vajari و Veiskarami (2005)، Dehshiri و Goudarzi (2005)، Abrari Vajari و همکاران (2007)، Yarahmadi و همکاران (2009)، Abasi و همکاران (2009 و 2015) و Mehrnia و Ramak (2014) انجام گرفته است.

از آنجا که بررسی‌های فلوریستیک مانند شناسنامه‌ای نشان‌دهنده وضعیت حال و گذشته یک منطقه است، بنابراین در پیش‌بینی‌های آینده نقش به‌سزایی دارد. با توجه به احداث بزرگراه خرم‌آباد-اندمیشک در سال‌های اخیر، تا حال حاضر در کوه خرگوشان کار عمده، دقیق و متمرکزی برای مشخص نمودن ترکیب فلوریستیک صورت نگرفته است. این کوه با خط‌الرأس حدود 30 کیلومتر به عنوان یک دیواره کوهستانی و بخشی از سیستم زاگرس در مرز لرستان و خوزستان واقع شده است که از یک سو به فلات داخلی مرتبط است و از سوی دیگر به جلگه‌های خوزستان منتهی می‌شود؛ بنابراین، منطقه کوه خرگوشان در آخرین قسمت ناحیه ایرانی-تورانی قرار دارد. از آنجا که مطالعه مناطق مرزی بین دو ناحیه رویشی حایز اهمیت است و به نظر می‌رسد از نظر پوشش گیاهی و رُستنی‌ها از ویژگی‌های خاصی برخوردار است و میزان بوم‌زادی در این قبیل مناطق بالا باشد، مطالعه حاضر تلاش می‌کند تا عناصر رویشی کوه خرگوشان را در مقیاس کوچک به تصویر بکشد و به معرفی شکل‌های زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان این کوه بپردازد.

روش بررسی.

موقعیت کوه خرگوشان: کوه خرگوشان با مساحت 6000 هکتار با مختصات 56 ^º47 تا 09 ^º48 طول شرقی و ^ʹ05 ^º33 تا 09 ^º33 عرض شمالی، جزو کوه‌های زاگرس به شمار می‌رود که در شرق شهرستان پلدختر و جنوب‌غربی شهرستان خرم‌آباد در استان لرستان واقع شده است (شکل 1). دسترسی به کوه خرگوشان از طریق بزرگراه خرم‌آباد-اندیمشک است که از کنار آن می‌گذرد. این کوه، با حداقل ارتفاع حدود 1372 متر و حداکثر ارتفاع 2329 متر از سطح دریا و در جهت جنوب‌شرقی-شمال‌غربی که روند کلی ارتفاعات زاگرس است ناحیه‌ای کاملاً کوهستانی با دره‌های کم‌و‌بیش عمیق و یال صخره‌ای را به وجود آورده است که در بسیاری از عرصه‌ها فاقد پوشش خاکی و یا دارای پوشش خاکی کم عمق است Jafari, 1989)؛ N.G.O., 2000؛ (Judaki, 2013.

بر اساس آمار ایستگاه‌های هواشناسی پلدختر و خرم‌آباد که نزدیک‌ترین ایستگاه‌های هواشناسی به کوه خرگوشان است، میانگین بارش سالیانه در پلدختر و خرم‌آباد به ترتیب 360 و 436 میلی‌متر طی سال‌های 1383 تا 1392 بوده است. بیشترین میزان بارش در پلدختر و خرم‌آباد به ترتیب در آذر (72 میلی‌متر) و فروردین ماه (80 میلی‌متر) است و اغلب بارندگی‌ها در شش ماهه دوم سال رخ می‌دهد. متوسط دمای حداکثر گرمترین ماه، متوسط دمای حداقل سردترین ماه و متوسط دمای سالیانه پلدختر به ترتیب 5/28، 7/16 و 6/22 درجه سانتیگراد است. متوسط دمای حداکثر گرمترین ماه، متوسط دمای حداقل سردترین ماه و متوسط دمای سالیانه خرم‌آباد به ترتیب 25، 9 و 17 درجه سانتیگراد است. طبقه‌بندی اقلیمی دومارتن نشان می‌دهد که اقلیم منطقه کوه خرگوشان نیمه‌خشک است.

شکل 1- موقعیت کوه خرگوشان (مقیاس 300000: 1)

روش تحقیق.

به منظور معرفی فلور کوه خرگوشان، از روش پیمایشی که یکی از روش‌های مرسوم مطالعات تاکسونومیک منطقه‌‌ای است، استفاده شد (Mesdaghi, 2001). در این روش، جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی با مراجعه به نواحی مختلف کوه خرگوشان طی دو فصل رویشی بین سال‌های 1392 تا 1393 صورت گرفت. گونه‌های گیاهی موجود در کوه خرگوشان، پس از جمع‌آوری، خشک و پرس شدند. نمونه‌ها با استفاده از فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2015)، فلور عراق (Townsend and Guest, 1960-1985)، فلور فلسطین (Zohary and Feinbrun-Dothman, 1966-1986)، فلور ترکیه (Davis, 1965-1988)، گون‌های ایران (Maassoumi, 1986-2011)، فلور ایران (Assadi, 1988-2016)، فلور رنگی ایران (Ghahreman, 1975-2006)، رده‌بندی گیاهی (Mozaffarian, 2005) و کورموفیت‌های ایران (Ghahreman, 1990-1994) شناسایی و در پایگاه IPNI جستجو و مقابله شد. به منظور تعیین پراکنش جغرافیایی و پراکنش جغرافیایی گونه‌های گیاهی شناسایی شده از کوه خرگوشان، از فلورهای نامبرده و منابع موجود در زمینه جغرافیای گیاهی ایران از جمله Zohary (1973)، Takhtajan (1986) و Léonard (1991-1992) استفاده شد. شکل زیستی گیاهان بر اساس سیستم Raunkiaer (1934) مشخص و طیف زیستی آنها به صورت هیستوگرام ترسیم شد. شکل زیستی در این سیستم بر مبنای جوانه‌های احیا‌کننده که در سال بعد شاخه‌ها و برگ‌های جدید را ایجاد می‌کنند، بنا شده است و به پنج طبقه فانروفیت‌ها، کامفیت‌ها، همی‌کریپتوفیت‌ها، کریپتوفیت‌ها و تروفیت‌ها تقسیم می‌گردد (Ghahreman, 1994؛ (Moghadam, 2001. از مرجع تنوع زیستی گونه‌های ایران (Ghahreman and Attar, 1998) و Red data book (Jalili and Jamzad, 1999) برای شناسایی گونه‌های بوم‌زاد، نادر و در معرض خطر استفاده گردید. گونه‌های گیاهی شناسایی شده در هرباریوم مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد نگهداری شد.

نتایج.

در مجموع، در کوه خرگوشان 211 گونه از 150 جنس و 50 تیره گیاهی شناسایی شد. از این تعداد، 3 گونه نهانزاد آوندی، 1 گونه بازدانه، 31 گونه تک‌لپه و 176 گونه دولپه هستند که فهرست تیره‌ها و گونه‌های شناسایی شده در کوه خرگوشان و همچنین ناحیه رویشی، شکل زیستی، وضعیت حفاظتی و پراکنش آنها در پیوست 1 آمده است.

تیره‌های Fabaceae، Asteraceae، Apiaceae و Lamiaceae به ترتیب با 27، 22، 17 و 16 گونه گیاهی دارای بیشترین سهم از نظر غنای گونه‌ای و 24 تیره هر یک با یک گونه گیاهی کمترین سهم را در غنای گونه‌ای کوه خرگوشان داشتند. بزرگترین جنس‌های گیاهی کوه خرگوشان عبارتند از: Astragalus با 13 گونه، SalviaوSilene هر یک با 6 گونه و Galium با 4 گونه.

همان طور که در شکل 2 نشان داده شده است گیاهان علفی چندساله دولپه با 79 گونه (44/37 درصد) بیشترین شکل رویشی گونه‌های شناسایی شده را تشکیل می‌دهند. این در حالی است که فقط یک گونه درختچه‌ای بازدانه Ephedra ciliata (47/0 درصد) در کوه خرگوشان دیده شد.

نتایج مربوط به طیف زیستی گونه‌های گیاهی کوه خرگوشان نشان داد که تروفیت‌ها با 77 گونه (49/36 درصد)، فراوان‌ترین و کامفیت‌ها با 11 گونه (21/5 درصد) کمترین شکل زیستی منطقه را به خود اختصاص داده‌اند (شکل 3).

نتایج مربوط به پراکنش جغرافیای گیاهی گونه‌های کوه خرگوشان، نشان‌دهنده غلبه گونه‌ای ناحیه رویشی ایرانی-تورانی است. این گونه‌ها 4/65 درصد فلور کوه خرگوشان را تشکیل می‌دهند (شکل 4).

از 211 گونه شناسایی شده 32 گونه بوم‌زاد ایران است (Ghahreman and Attar, 1998) که با علامت * در پیوست 1 نشان داده شده است. در میان آنها، پراکنش چهار گونه (‌Astragalus lurorum، Dionysia gaubae، Hedysarum gypsophilumو Phlomis lurestanica)به استان لرستان محدود می‌شود. بر اساس وضعیت حفاظتی، 20 گونه جزو گیاهان با تهدید کمتر (LR)، سه گونه آسیب‌پذیر (VU) و 9 گونه اطلاعات اندکی در مورد آنها وجود دارد (DD) (Jalili and Jamzad, 1999).


شکل 2- تعداد گونه‌های متعلق به هر یک از شکل‌های رویشی در کوه خرگوشان	شکل 3- هیستوگرام درصد فراوانی شکل‌های زیستی گیاهان کوه خرگوشان


شکل 4- هیستوگرام درصد فراوانی نواحی رویشی گیاهان در کوه خرگوشان (IT= ایرانی-تورانی، M= مدیترانه‌ای، ES= اروپا-سیبری، SS= صحرا-سندی، PL= چند ناحیه‌ای (بیش از سه ناحیه)، Cosm= جهان‌وطن).

بحث و نتیجه‌گیری. .

در کوه خرگوشان، 211 گونه گیاهی متعلق به 150 جنس و 50 تیره شناسایی شد که با توجه به وسعت اندک، بیانگر غنای گونه‌ای بالای این منطقه است. Abrari Vajari و Veiskarami (2005) در مطالعه فلوریستیک منطقه هشتادپهلو خرم‌آباد که یکی از کوه‌های نزدیک به کوه خرگوشان است، 205 گونه گیاهی متعلق به 155 جنس و 49 تیره را معرفی کردند که از نظر تعداد تاکسون‌ها با نتایج حاضر تشابه زیادی دارد. تیره‌های Fabaceae (27 گونه) و Asteraceae (22 گونه) گیاهان غالب کوه خرگوشان هستندکه با مطالعات پیشین (Abrari Vajari and Veiskarami, 2005؛ Dehshiri and Goudarzi, 2005؛ Yarahmadi et al., 2009؛ Mehrnia and Ramak, 2014) در مورد سایر رویشگاه‌های استان لرستان مطابقت دارد.

از گونه‌های با ارزش مرتعی گراس‌های کوه‌سری در کوه خرگوشان می‌توان به انواع گونه‌های Melica persica و Bromus sterilisاشاره نمود. همچنین، گیاهان پیازی مانند: Gagea dubia،G. gageoides،Muscari neglectum‌ وTulipaدر قسمت کوه‌سری حضور دارد. بهره‌برداری و استفاده خوراکی گونه‌هایی نظیر ریواس (Rheum ribes) و Smyrniopsis aucheri موجب تخریب رویشگاه و کاهش بسیار زیاد جمعیت آنها شده است، به طوری که نمونه‌های آنها به صورت پراکنده و در لابلای صخره‌ها یافت می‌شود. شکل‌های کوتوله بوته‌ای خاردار و بالشتکی (همچون جنس‌های Astragalus،Acantholimonو Acanthophyllum) گونه‌های پایا و چند ساله ارتفاعات کوه خرگوشان را تشکیل می‌دهند.

تعداد اندک گونه‌های خاردار و یا بالشتکی در کوه خرگوشان (از قبیل Astragalus، Acantholimon،AcanthophyllumوEchium) می‌تواند به دلایلی از قبیل ارتفاع کمتر از 2500 متر آن، برداشت کوتاه‌مدت از گونه‌های چوبی، چرای کم دام و تغییرات اندک کاربری اراضی مرتعی باشد (Asri and Mehrnia, 2002؛ Abrari Vajari and Veiskarami, 2005؛ Akhani, 2005؛ Noroozi et al., 2008).

در کوه خرگوشان گونه‌های Astragalus (جنس گون) تقریباً نیمی از گیاهان تیره Fabaceae را تشکیل می‌دهد (13 گونه از مجموع 27 گونه این تیره). گون‌ها بزرگترین جنس گیاهان مرتعی ایران هستند. از 13 گونه گون موجود در کوه خرگوشان، 6 گونه بوم‌زاد ایران است که نشان‌دهنده شرایط مناسب کوه خرگوشان برای گسترش گونه‌های این جنس است.

17 گونه درختی و درختچه‌ای در کوه خرگوشان دیده می‌شود که با افزایش ارتفاع از تراکم و تنوع آنها کاسته شده و در عوض گیاهان علفی و بوته‌ای جایگزین آنها می‌گردد. از جمله این درختان می‌توان به گونه بلوط ایرانی (Quercus brantii) اشاره کرد که پوشش غالب را در ارتفاعات پایین کوه خرگوشان، به ویژه شیب شمالی آن، همانند سایر کوه‌های لرستان تشکیل می‌دهد. در بسیاری از عرصه‌ها، با توجه به عمق اندک خاک، گیاهان درختی و درختچه‌ای با کاهش رشد رویشی مشاهده می شود و اغلب در لابه‌لای صخره‌ها رویش دارند.

شکل زیستی گیاهان، صرف نظر از این که ویژگی تاکسونومیک آنها را نشان می‌دهد، بیانگر سازش گیاهان با شرایط زیست محیطی نیز است. طیف زیستی گیاهان کوه خرگوشان بیانگر فلور مناطق کوهستانی کم ارتفاع و نیمه خشک است که در آن تروفیت‌ها (49/36 درصد) و پس از آنها همی‌کریپتوفیت‌ها (28/31 درصد) بیشترین و کامفیت‌ها با 11 گونه (21/5 درصد) کمترین سهم را دارند.

تخریب بخش‌هایی از کوه خرگوشان و خشکسالی‌های چند سال اخیر سبب شده است تا این منطقه با هجوم گیاهان یک‌ساله (با توجه به کوتاه بودن فصل رویش)، مواجه شوند و تروفیت‌ها (49/36 درصد) غالب‌ترین شکل زیستی عناصر گیاهی کوه خرگوشان را تشکیل دهند. این نتایج با گزارش‌های پیشین در خصوص فراوانی تروفیت‌ها در اکوسیستم‌های آسیب دیده کوهستانی استان لرستان مطابقت دارد
Asri and Mehrnia, 2002)؛ Mehrnia and Ramak, 2014؛ (Abasi et al., 2015.

همی‌کریپتوفیت‌ها و کریپتوفیت‌ها حدود نیمی از طیف زیستی عناصر گیاهی کوه خرگوشان را تشکیل می‌دهند. طبق نظر Archibold (1995) فراوانی گیاهان همی‌کریپتوفیت‌ها و کریپتوفیت‌ها در یک منطقه نشان‌دهنده اقلیم کوهستانی است. همی‌کریپتوفیت‌ها با سازوکارهایی (از قبیل ذخیره‌سازی آب، کاهش تبخیر آب توسط کُرک‌ها و کاهش فاز رویشی) قادرند شرایط سخت محیط مانند کمبود آب را تحمل نمایند (Mehrnia and Ramak, 2014). فراوانی کریپتوفیت‌ها (همانند Liliaceae) را می‌توان ناشی از سازگاری این گیاهان در برابر عدم چرای دام (به علت قرارگیری جوانه‌های انتهایی‌شان در زیر خاک) دانست (Roques et al., 2001). همچنین، بر اساس نظر Sharifi و همکاران (2012) حضور درصد نسبتاً زیاد همی‌کریپتوفیت‌ها و کریپتوفیت‌ها در کوه خرگوشان نشانگر حفظ رطوبت خاک ناشی از ذوب برف در مدت فصل رویش گیاهان است.

پراکنش جغرافیایی مجموعه گونه‌های گیاهی یک منطقه، بازتاب تأثیرپذیری از ناحیه یا نواحی رویشی مختلف است (Asri,1998). کوه خرگوشان جزو پهنه رویشی هولارکتیک است که بر اساس طبقه‌بندی Zohary (1973) جزو ناحیه رویشی ایرانی-تورانی است. نتایج حاصل از مطالعه حاضر نشان داد که بیشترین درصد عناصر شناسایی شده در کوه خرگوشان (4/65 درصد) متعلق به ناحیه ایرانی-تورانی است. علت اصلی غالبیت عناصر ایرانی-تورانی ممکن است دوری این ناحیه رویشی از مناطق دیگر و شرایط محیطی خاص (اقلیم نیمه‌خشک) حاکم بر منطقه باشد. همچنین حضور جنس‌هایی نظیر: Acantholimon،Allium،Amygdalus،Astragalus،Echinops،Ferula،Phlomis،Pistacia،Scrophularia،Silene،Stachys وTulipaکه عناصر آنها به طور عمده در ناحیه رویشی ایرانی-تورانی تجمع یافته است، نشان از غالبیت رویش‌های ایرانی-تورانی در کوه خرگوشان دارد. این ویژگی باعث شده است که فراوانی عناصر مشترک نیز کاهش یابد؛ به طوری که بیشترین عناصر مشترک مربوط به ایرانی-تورانی/مدیترانه‌ای است که تنها 9/10 درصد گونه‌ها را به خود اختصاص داده است. در مطالعات انجام شده در سفیدکوه (Asri and Mehrnia, 2002)، هشتادپهلو (Abrari Vajari and Veiskarami, 2005) و اشترانکوه (Abasi et al., 2015) نیز حضور عناصر ایرانی-تورانی با غالبیت بسیار بالا و پس از آن عناصر مشترک مربوط به ایرانی-تورانی و مدیترانه‌ای با درصد حضور کمتر، تأیید شده است. کمبود عناصر رویشی صحرا-سندی در کوه خرگوشان، مبین این مهم است که شرایط اقلیمی برای حضور عناصر مربوط به این ناحیه رویشی نامساعد است، بدیهی است حضور عناصر گیاهی مربوط به این منطقه رویشی نشانگر قدرت بردباری و سازگاری آنها نسبت به شرایط نامناسب اقلیم کوهستانی است.

نتایج پژوهش حاضر نشان داد که کوه خرگوشان، با اقلیم نیمه خشک، می‌تواند از جنبه ذخایر ژنتیکی حایز اهمیت باشد، زیرا 211 تاکسون در محدوده ارتفاع 957 متر (1372 تا 2329 متر) انتشار یافته است که از این تعداد، 32 گونه (16/15 درصد) بوم‌زاد ایران است. بر اساس فهرست IUCN (2001) و مطالعه Jalili و Jamzad (1999)، به ترتیب 5/62 و 37/9 درصد این گونه‌ها در طبقه‌بندی LR (با نگرانی کمتر) و VU (آسیب‌پذیر) قرار می‌گیرند. از میان گونه‌های بوم‌زاد، پراکنش چهار گونه‌ (Astragalus lurorum، Dionysia gaubae،Hedysarum gypsophilumو Phlomis lurestanica) به استان لرستان محدود می‌شود و گونه H. gypsophilumتا کنون فقط از کوه خرگوشان گزارش شده است (Dehshiri and Goodarzi, 2016). طبق تعریف، مناطقی از کره زمین که دارای گونه‌های بوم‌زاد فراوان باشد، نقاط داغ تنوع زیستی (biodiversity hotspots) نامیده می‌شود. با استناد به نتایج پژوهش حاضر می‌توان گفت که کوه خرگوشان یکی از نقاط داغ گونه‌زایی و پناهگاه گیاهان بوم‌زاد در کشور است. از طرفی، هرچه گیاهان یک منطقه نقاط اشتراک بیشتری با سایر نواحی عمده رویشی جهان داشته باشند، نگرانی در خصوص انقراض گونه‌های گیاهی آن منطقه کاهش خواهد یافت، زیرا امید بازگشت و استقرار مجدد آنها افزایش می‌یابد. اما گیاهانی که به ناحیه رویشی خاصی تعلق دارند در صورتی که این گیاهان با خطر انقراض روبه‌رو شوند، احتمال استقرار مجددشان کاهش خواهد یافت. از راهکارها، سازوکارها و ابزارهای اقتصادی و اجتماعی برای حفاظت از گونه‌های در حال انقرض می‌توان به تصویب حفاظت از گونه‌های در حال انقراض توسط مسؤولان محیط زیست، فرهنگ‌سازی در میان مسؤولان سایر سازمان‌ها و مردم، واگذاری بخشی از مسؤولیت‌ها و بودجه‌های حفاظتی به تشکل‌های مردمی کاردان به ویژه جوانان و کمک گرفتن از مشاوران امین و درستکار اشاره نمود.

سپاسگزاری.

گزارش حاضر با حمایت مالی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد به انجام رسیده و کلیه حقوق آن مربوط به این دانشگاه است. از آقای دکتر ولی‌اله مظفریان به خاطر مساعدت در شناسایی تعدادی از نمونه‌های گیاهی قدردانی می‌گردد

پیوست 1-فهرست تیره‌ها و گونه‌های شناسایی شده در کوه خرگوشان و همچنین ناحیه رویشی، شکل زیستی، وضعیت حفاظتی و پراکنش آنها، 1= VU (آسیب‌پذیر)، 2= LR (گیاهان با تهدید کمتر)، 3= DD (اطلاعات اندکی از آنها وجود دارد)، * و ** به ترتیب گونه‌های بوم‌زاد و نادر موجود در منطقه مورد مطالعه. ES: اروپا-سیبری، IT: ایرانی-تورانی، M: مدیترانه‌ای، SS: صحرا-سندی، PL: چند ناحیه‌ای (بیش از سه ناحیه)، Cosm: جهان‌وطن، Th: تروفیت، Ch: کامفیت، He: همی‌کریپتوفیت، Cr: کریپتوفیت، Ph: فانروفیت.

تاکسون	شکل زیستی	پراکنش جغرافیایی
Pteridophyta
Adiantaceae
Adiantum capillus-veneris L.	Cr	Cosm
Cheilanthes fragrans (L.f.) Sw.	Cr	IT-M-ES
Woodsiaceae
Cystopteris fragilis (L.) Bernh.	Cr	Cosm
Pinophyta
Ephedraceae
Ephedra ciliataFisch. & C.A.Mey.	Ph	IT-SS
Magnoliophyta
Magnoliopsida
Anacardiaceae
Pistacia atlantica Desf.	Ph	IT-M
Apiaceae
Bunium luristanicum Rech.f. ^3,*	Cr	IT
Bunium rectangulum H.Wolff	Cr	IT
Bupleurum gerardii All.	Th	IT
Chaerophyllum macropodum Boiss.	He	IT
Ferula behboudiana (Rech.f. & Esfand.) D.F.Chamb.^3,*	He	IT
Haussknechtia elymaitica Boiss. ^3,*	He	IT
Korshinskia assyriaca (Freyn & Bornm.) Pimenov & Kljuykov	Cr	IT
Malabaila porphyrodiscus Stapf & Wettst. ex Stapf. ^2,*	He	IT
Physocaulis nodosus W.D.J.Koch	Th	IT-M-ES
Pimpinella barbata Boiss.	Th	IT-SS
Pimpinella eriocarpa Banks & Sol.	Th	IT
Prangos acaulis (DC.) Bornm.	He	IT
Prangos uloptera DC.	He	IT
Scandix pecten-veneris L.	Th	IT-ES
Smyrniopsis aucheri Boiss.	He	IT
Torilis leptophylla Rchb.f.	Th	IT-ES
Zosima absinthifolia Link	He	IT
Apocynaceae
Nerium oleander L.	Ph	IT
Asteraceae
Aegopordon berardioides Boiss.	He	IT
Cephalorrhynchus microcephalus (DC.) Schchian	Cr	IT
Cnicus benedictus L.	Th	IT-M
Crupina crupinastrum Vis.	Th	IT-M
Echinops ritrodes Bunge	He	IT
Garhadiolus angulosus Jaub. & Spach	Th	IT
Garhadiolus papposus Boiss. & Buhse	Th	IT
Gundelia tournefortii L.	He	IT
Lactuca glauciifolia Boiss.	Th	IT
Lasiopogon muscoides DC.	Th	IT
Pulicaria arabica Cass.	Ch	IT
Psychrogeton persicus (Boiss.) Grierson	He	IT
Rhagadiolus stellatus Gaertn.	Th	IT-M
Scorzonera flaccida Rech.f.	Cr	IT
Scorzonera luristanica Rech.f.^3,*	Cr	IT
Scorzonera radicosa Boiss.	He	IT
Senecio glaucus L.	Th	IT-M-SS
Serratula cerinthifolia (Sm.) Boiss.	He	IT
Steptorhamphus tuberosus(L.) Grossh.	Cr	IT-M
Taraxacum montanum DC.	He	IT
Tragopogon caricifolius Boiss.^2,*	He	IT
Tragopogon montanus S.A.Nikitin	He	IT
Berberidaceae
Bongardia chrysogonum Boiss.	Cr	IT
Boraginaceae
Mattiastrum luristanicum (Nábělek) Riedl^3,*	He	IT
Myosotis refracta Boiss.	Th	IT
Onosma asperrima Bornm.^2,*	He	IT
Onosma elwendicum Wettst.	He	IT
Solenanthus circinatus Ledeb.	He	IT
Brassicaceae
Alyssum szovitsianum Fisch. & C.A.Mey.	Th	IT
Biscutella didyma L.	Th	IT-M-ES
Erophila verna (L.) DC.	Th	IT-ES
Erysimum repandum L.	Th	IT-ES
Fibigia macrocarpa Boiss.	He	IT-ES
Isatis raphanifolia Boiss. ^2,*	Th	IT
Lepidium persicum Boiss.	He	IT
Malcolmia africana (L.) W.T.Aiton	Th	IT-M-SS
Malcolmia behboudiana Rech.f. & Esfand.	Th	IT
Matthiola longipetala(Vent.) DC.	Th	IT-M-SS
Neslia apiculata Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall.	Th	IT-M-ES
Sameraria stylophora Boiss.	Th	IT
Sisymbrium irio L.	Th	IT-ES
Sisymbrium septulatum DC.	Th	IT
Thlaspi perfoliatum L.	Th	IT-M
Campanulaceae
Campanula cecilii Rech.f. & Schiman-Czeika	Th	IT
Campanula erinus L.	Th	IT
Legousia falcata Fritsch	Th	IT-M-ES
Clusiaceae
Hypericum hirtellum Boiss.	He	IT
Hypericum scabrum L.	He	IT
Capparaceae
Capparis spinosa L.	Ch	IT-M-SS
Cleome iberica DC.	Th	IT-M
Caryophyllaceae
Acanthophyllum microcephalum Boiss.	Ch	IT
Cerastium dichotomum L.	Th	IT-M
Dianthus crossopetalus Fenzl ex Boiss.	He	IT
Gypsophila polyclada Fenzl ex Boiss.	He	IT
Minuartia hybrida (Vill.) Schischk.	Th	IT
Minuartia meyeri Bornm.	Th	IT
Minuartia picta Bornm.	Th	IT-M-SS
Silene austroiranica Rech.f., Aellen & Esfand.	Th	IT
Silene chlorifolia Sm.	He	IT
Silene conoidea L.	Th	PL
Silene dichotoma Ehrh.	Th	IT-ES-SS
Silene farsistanica Melzh.^3,*	He	IT
Silene propinqua Schischk.	He	IT
Stellaria media (L.) Vill.	Th	PL
Chenopodiaceae
Atriplex aucheri Moq.	Th	IT
Crassulaceae
Rosularia elymaiticaA.Berger^2,*	He	IT
Umbilicus tropaeolifolius Boiss.	Cr	IT
Dipsacaceae
Scabiosa palaestina L.	Th	IT
Euphorbiaceae
Euphorbia condylocarpa M.Bieb.	He	IT
Euphorbia denticulata Lam.	He	IT
Euphorbia peplus L.	Th	IT-M-ES
Fabaceae
Astragalus campylanthus Boiss.^2,*	Ch	IT
Astragalus campylorhynchus Fisch. & C.A.Mey.	Th	IT
Astragalus crispocarpus Nábělek	Th	IT
Astragalus curvirostris Boiss.	He	IT
Astragalus dactylocarpus Boiss.	Ch	IT
Astragalus fasciculifolius Boiss. subsp. fasciculifolius^2,*	Ph	IT
Astragalus gossypinus Fisch.	Ch	IT
Astragalus ibicinus Boiss. & Hausskn. ex Boiss.^2,*	He	IT
Astragalus lurorum Bornm.^1,^,*	Ch	IT
Astragalus ovinus Boiss.	He	IT
Astragalus rhodosemius Boiss. & Hausskn.^2,*	Ch	IT
Astragalus siliquosus Boiss.	He	IT
Astragalus vanillae Boiss.^2,*	He	IT
Coronilla scorpioides W.D.J.Koch	Th	IT-M
Glycyrrhiza glabra L.	Cr	IT-M-ES
Hedysarum gypsophilum Dehshiri^3,*	He	IT
Hymenocarpus circinnatus (L.) Savi	Th	IT-M-SS
Medicago minima (L.) Bartal.	Th	PL
Onobrychis crista-galli Lam.	Th	IT-M
Onobrychis lunata Boiss.^2,*	He	IT-SS
Onobrychis melanotricha Boiss.^2,*	He	IT
Pisum sativum L.	Th	IT-ES-SS
Trifolium repens L.	He	IT-ES
Trifolium resupinatum L.	Th	IT
Trigonella filipes Boiss.	Th	IT
Vicia sativa L. subsp. sativa	Th	IT-M-ES
Vicia variabilis Freyn & Sint. ex Freyn	Th	IT-ES
Fagaceae
Quercus brantii Lindl.	Ph	IT
Gentianaceae
Gentiana olivieri Griseb.	He	IT
Geraniaceae
Biebersteinia multifida DC.	Cr	IT
Illecebraceae
Pteranthus dichotomus Forssk.	Th	IT-SS
Lamiaceae
Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth. subsp. chamaecistus^2,*	Ch	IT
Lamium persepolitanum (Boiss.) Jamzad^2,*	Th	IT
Micromeria persica Boiss.	Ch	IT
Nepeta kotschyi Boiss.^2,*	He	IT-M
Nepeta petraea Benth.	Th	IT
Phlomis caucasica Rech. f.	He	IT
Phlomis lurestanica Jamzad^3,*	He	IT
Phlomis olivieri Benth.	He	IT
Salvia bracteata Banks & Sol.	He	IT
Salvia limbata C.A.Mey.	He	IT
Salvia multicaulis Vahl	He	IT
Salvia persepolitana Boiss.^2,*	He	IT
Salvia reuteriana Boiss.	He	IT
Salvia spinosa L.	He	IT
Stachys inflata Benth.	He	IT
Teucrium polium L.	He	IT-M
Lythraceae
Punica granatum L.	Ph	PL
Malvaceae
Alcea koelzii I.Riedl^3,*	He	IT
Moraceae
Ficus rupestris (Hausskn. ex Boiss.) Azizian	Ph	IT
Morus nigra L.	Ph	IT
Oleaceae
Fraxinus angustifolia Vahl subsp. persica (Boiss.) Azadi var. persica^2,*	Ph	IT
Fraxinus angustifolia Vahl subsp. syriaca (Boiss.) Yalt. var. pilosa Azadi^2,*	Ph	IT
Papaveraceae
Corydalis verticillaris DC.	Cr	IT
Papaver dubium L.	Th	IT
Plantaginaceae
Plantago psyllium L.	Th	PL
Plumbaginaceae
Acantholimon blakelockii Mobayen	Ch	IT
Polygalaceae
Polygala monspeliaca L.	Th	IT-M
Polygonaceae
Rheum ribes L.	Cr	IT
Primulaceae
Dionysia gaubae Bornm. ^1,,*	He	IT
Ranunculaceae
Clematis orientalis L.	Ph	IT
Ranunculus sceleratus L.	Th	IT-M-ES
Thalictrum isopyroides C. A.Mey.	Cr	IT-M
Resedaceae
Reseda lutea L.	He	IT-M-ES
Rosaceae
Amygdalus arabica Olivier	Ph	IT
Amygdalus haussknechtii C.K.Schneid. ex Bornm.^2,*	Ph	IT
Cerasus mahaleb Mill.	Ph	IT
Cerasus microcarpa Boiss.	Ph	IT
Crataegus azarolus L.	Ph	IT-M
Rubus anatolicus Focke	Ph	IT
Sanguisorba minor Scop.	He	PL
Rubiaceae
Callipeltis cucularia (L.) DC.	Th	IT-M
Gaillonia bruguieri A.Rich. ex DC.	He	IT
Galium aparine L.	Th	IT-M-ES
Galium nigricans Boiss.	Th	IT-M
Galium setaceum Lam.	Th	IT-M
Galium tricornutum Dandy	Th	IT-ES
Scrophulariaceae
Bungea trifida C.A.Mey.	He	IT
Linaria chalepensis (L.) Mill.	Th	IT-M
Linaria fastigiata Chav.	He	IT
Parentucellia latifolia (L.) Caruel	Th	IT-M
Scrophularia nervosa Benth.	He	IT
Veronica fragilis Boiss. & Hausskn. ex Boiss.^2,*	He	IT
Urticaceae
Parietaria judaica L.	Cr	IT-M-ES
Valerianaceae
Valerianella lasiocarpa Steven ex Betcke	Th	IT
Violaceae
Viola occulta Lehm.	Th	IT
Liliopsida
Alliaceae
Allium affine Ledeb.	Cr	IT-M-ES
Allium eriophyllum Boiss.	Cr	IT
Allium stamineum Boiss.	Cr	IT
Araceae
Eminium intortum Kuntze subsp. heterophyllum (Blume) Riedl	Cr	IT
Cyperaceae
Bolboschoenus maritimus (L.) Palla	Cr	PL
Hyacinthaceae
Bellevalia glauca Kunth	Cr	IT
Dipcadi unicolor Baker	Cr	IT
Muscari comosum (L.) Mill.	Cr	IT-M-ES
Muscari neglectum Guss. ex Ten.	Cr	IT-ES
Ornithogalum persicum Hausskn. ex Bornm.	Cr	IT
Iridaceae
Gladiolus atroviolaceus Boiss.	Cr	IT
Gladiolus kotschyanus Boiss.	Cr	IT
Liliaceae
Fritillaria assyriaca Baker	Cr	IT
Gagea dubia Terracc.	Cr	IT-ES
Gagea gageoides (Zucc.) Vved.	Cr	IT
Gagea stipitata Merckl. ex Bunge	Cr	IT
Tulipa humilis Herb.	Cr	IT
Tulipa montana Lindl. var. montana^3,*	Cr	IT
Tulipa stylosa Fisch. ex Fisch. & C.A.Mey.	Cr	IT
Orchidaceae
Epipactis veratrifolia Boiss. & Hohen.	Cr	IT
Orchis anatolica Boiss.	Cr	IT
Poaceae
Aegilops triuncialis L.	Th	IT-M
Agropyron tauri Boiss. & Balansa	He	IT
Avena clauda Durieu	Th	IT-ES
Bromus danthoniae Trin. ex C.A.Mey.	Th	IT
Bromus sterilis L.	Th	IT-M-ES
Hordeum spontaneum K.Koch	Th	IT-M
Lolium rigidum Gaudin	Th	IT-M-ES
Melica persica Kunth	Cr	IT-M
Stipa lagascae Roem. & Schult.	He	IT-M-ES
Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski	Th	IT

مراجع

Abasi, S., Hosseini, S. M., Pilevar, B. and Zare, H. (2009) Effects of conservation on woody species diversity in Oshtorankooh region, Lorestan. Iranian Journal of Forest 1(1): 1-10 (in Persian).

Abasi, S., Zare, H., Hosseini, S. M. and Pilehvar, B. (2015) Study on flora, vegetation structure and chorology of plants in some part of protected area of Oshtorankooh, Lorestan Province. Journal of Environmental Sciences and Technology 17(1): 125-135 (in Persian).

Abrari Vajari, K. and Veiskarami, G. (2005) Floristic study of Hashtad-Pahlu region in Khorramabad (Lorestan). Pajouhesh va Sazandegi 18: 58-64 (in Persian).

Abrari Vajari, K., Sepahvand, A. and Veiskarami, G. (2007) Floristic study of Oshtorankouh region (case study of Gahar lake). Forest and Rangeland 76, 77: 59-65 (in Persian).

Akhani, H. (2005) The illustrated flora of Golestan National Park, Iran. vol. 1. Tehran University Press, Tehran (in Persian).

Archibold, O. W. (1995) Ecology of word vegetation. Chapman and Hall Inc., London.

Asri, Y. (1998) Vegetation of Orumieh lake salt marshes. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian).

Asri, Y. and Mehrnia, M. (2002) Introducing the flora of central part of the Sefid-Kuh protected area. Iranian Journal of Natural Resources Research 55: 363-376 (in Persian).

Assadi, M. (Ed.) (1988-2016) Flora of Iran. vols. 1-85. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian).

Davis, P. H. (1965-1988) Flora of Turkey. vols. 1-10. Edinburgh University Press, Edinburgh.

Dehshiri, M. M. and Goudarzi, M. (2005) Floristic studies of Borujerd area. Journal of Sciences (Islamic Azad University) 15(58): 459-476 (in Persian).

Dehshiri, M. M. and Goodarzi, M. (2016) Taxonomic notes on Hedysarum sect. Crinifera (Fabaceae) in Iran, with the description of a new species. Annales Botanici Fennici 53(1-2): 21-26.

Ghahreman, A. (1975-2006) Flora of Iran. vols. 1-25. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian).

Ghahreman, A. (1990-1994) Plant systematic: Cormophytes of Iran. vols. 1-4. Iran University Press, Tehran (in Persian).

Ghahreman, A. (1994) Basic botany. vols. 1-2. Tehran University Press, Tehran (in Persian).

Ghahreman, A. and Attar, F. (1998) Biodiversity of plant species in Iran. vol. 1. Tehran University Press, Tehran (in Persian).

IUCN (2001) IUCN red list categories and criteria: version 3.1. IUCN species survival commission. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.

Jafari, A. (1989) Gita Shenasi-ye-Iran: mountains of Iran. vol. 1. Gita Shenasi, Tehran (in Persian).

Jalili, A. and Jamzad, Z. (1999) Red data book of Iran, a preliminary survey of endemic, rare and endangered plant species in Iran. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran.

Judaki, H., (2013) Khargushan Mountain, Lorestan. Kouh 18(71): 10-11.

Léonard, J. (1991-1992) Contribution à l’étude de la flore et de la végétation des deserts d’Iran, Fascicule 10: Etude de la végétation, analyse phytosociologique et phytochorologique des groupements végétaux. vols. 1-2. Meise, Bulletin of the Jardin Botanique National de Belgique.

Maassoumi, A. A. (1986-2011) The genus Astragalus in Iran. vols. 1-5. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian).

Mehrnia, M. and Ramak, P. (2014) Floristic investigation of Noujian Watershed (Lorestan province). Iranian Journal of Plant Biology 6(20): 113-136 (in Persian).

Mesdaghi, M. (2001) Vegetation description and analysis. Mashhad Jehad Daneshgahi Press, Mashhad (in Persian).

Moghadam, M. (2001) Attributive and statistically ecology of plant vegetation. Tehran University Press, Tehran (in Persian).

Mozaffarian, V. (2005) Plant classification. vols. 1-2. Amir Kabir, Tehran (in Persian).

N.G.O. (2000) The Gazetteer of mountains in the I.R. of Iran. vol. 2. National Geographical Organization, Tehran (in Persian).

Noroozi, J. Akhani, H. and Breckle, S. W. (2008) Biodiversity and phytogeography of the alpine flora of Iran. Biodiversity Conservation 17: 493-521.

Parsa, A. (1978) Flora of Iran. vol. 1. Offset Press Inc., Tehran.

Raunkiaer, C. (1934) The life forms of plants and statistical plant geography. Larendon, Oxford.

Rechinger, K. H. (Ed.) (1963-2015) Flora Iranica. vols. 1-181. Akademische Druck-U Verlagsanstalt, Graz.

Roques, K. G., O’Connor, T. G. and Watkinson, A. R. (2001) Dynamics of shrub encroachment in an African savannah: relative influences of fire, herbivory, rainfall and density dependence. Journal of Applied Ecology 38(2): 268-280.

Sharifi, J., Jalili, A., Gasimov, S., Naqinezhad, A. and Azimi Motem, F. (2012) Study on floristic, life form and plant chorology of wetlands in northern and eastern slopes of Sabalan mountains. Taxonomy and Biosystematics 4(10): 41-52 (in Persian).

Takhtajan, A. (1986) Floristic regions of the world. University of California Press, Berkley.

Townsend, C. C. and Guest, E. (1960-1985) Flora of Iraq. vols. 1-9. Ministry of Agriculture and Agrarian Reform, Baghdad.

Yarahmadi, Z., Lari Yazdi, H. and Chehregani, A. (2009) Biodiversity plant study of the Zalian mountain ranges in east of Borojerd, Lorestan, Iran. Biology Journal (Islamic Azad University, Garmsar Branch) 4(2): 27-43 (in Persian).

Zohary, M. (1973) Geobotanical Foundation of Middle-East. vols. 1-2. Department of Botany, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart.

Zohary, M. and Feinbrun-Dothan, N. (1966-1986) Flora Palaestina. vols. 1-4. The Jerusalem Academic Press, Israel.

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 1,811

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,494

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

بررسی فلور کوه خرگوشان، استان لرستان