
تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,685 |
تعداد مقالات | 13,837 |
تعداد مشاهده مقاله | 32,720,791 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,930,449 |
ارزیابی میزان فرسودگی بافت محلات منطقه سه شهر اصفهان و جایگاه مشارکت ساکنین در فرآیند ساماندهی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
برنامه ریزی فضایی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 4، دوره 5، شماره 3 - شماره پیاپی 18، آذر 1394، صفحه 63-84 اصل مقاله (838.89 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
محمدحسین سرائی1؛ شیرین مهره کش* 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1دانشیار گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه یزد، یزد، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه یزد، یزد، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
یکی از مهمترین مسائل گریبان گیر بافتهای شهری مسئله فرسودگی است که در مناطق تاریخی و قدیمی شهرها محسوستر است. مبحث شاخصشناسی بافتهای فرسوده و تعیین میزان فرسودگی در راستای ساماندهی اینگونه بافتها اهمیت ویژهای دارد. همچنین مشارکت ساکنین در فرآیند ساماندهی، در اجرا و موفقیت طرحها مؤثر است. شهر اصفهان بهعنوان سومین کلانشهر ایران؛ دارای 21/2280 هکتار (حدود 11%) بافت فرسوده است. منطقه 3 اصفهان بهعنوان بافت تاریخی با مساحت قریب 300 هکتار بافت فرسوده، موردمطالعه این پژوهش است. این پژوهش ازنظر هدف تحقیق کاربردی- توسعهای و روش آن توصیفی- تحلیلی است و درروند تحلیلها از «فرآیند تحلیل سلسلهمراتبی»استفادهشده است. در راستای جمعآوری اطلاعات برخی از شاخصها و همچنین سنجش میزان تمایل ساکنین محلات به مشارکت در ساماندهی محله؛ علاوه بر برداشتهای میدانی و تهیه نقشههای مربوطه، با توجه به حجم نمونه بهدستآمده از فرمول کوکران، 262 پرسشنامه در سطح محلات موردمطالعه توزیع گردید. هدف پژوهش، رتبهبندی و اولویتبندی محلات ازنظر میزان فرسودگی و تعیین جایگاه تمایل ساکنین به مشارکت در فرآیند ساماندهی است. بدین منظور، شاخصهای جدیدی در این زمینه مورد ارزیابی قرارگرفته است. نتایج حاکی از آن بود که از میان 6 معیار اصلی، معیار کالبدی، ساختمانی، زیستمحیطی، اقتصادی، اجتماعی و خدماتی به ترتیب بیشترین تأثیر را درزمینه فرسودگی بافت محلات شهری داشتهاند. همچنین نتایج حاصل نشان میدهد که محلات جویباره و احمدآباد به ترتیب حائز رتبه یک و هشت ازنظر میزان فرسودگی و محلات احمدآباد و نقشجهان به ترتیب بیشترین و کمترین تمایل به مشارکت در ساماندهی را دارا میباشند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
بافت فرسوده؛ شاخص فرسودگی؛ ساماندهی؛ مشارکت؛ شهر اصفهان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
طرح مسئله هیراسکار[1] نظر خود در رابطه بااهمیت احیاء و برنامهریزی در بافتهای مرکزی اینگونه بیان میکند: «برنامهریزی مجدد بخش مرکزی و قدیمی شهرها از پیاده کردن انسان در کره ماه مشکلتر است»(هیراسکار، 1989: 190). وجود محلههای تاریخی در شهرها در رابطه با بافت شهری، یک جذابیت درهمتنیده و ترکیبی است. این محلهها، ضمن اینکه هویت و وجههای خاص دارند، مکانی هدفمند هستند که درگذر زمان تثبیتشدهاند. بااینحال، از دشواریهایی نیز رنج میبرند. پارهای از این دشواریها، مربوط به فرسودگی بدنهی بنا و یا ناحیهی تاریخی است. فرسودگی یا مزیت ازدسترفته، به معنای کاهش عمر مفید یک کالای سرمایهای درروند زمانی است. بهطورکلی، فرسودگی نتیجهی تغییر و ثبات نسبی بافت ساختهشده و محل آن است. هرچه عمر بنا بیشتر میشود و فضای مجاور آن دگرگون میشود، بنا نیز بیشتر میفرساید. ازاینرو، وقتی نتواند پذیرای کاربریهای کنونی باشد فرسودهتر میشود (تایسدل و همکاران، 1390: 56-57). فرسودگی یکی از مهمترین مسائل مربوط به فضای شهری است که باعث بیسازمانی، عدم تعادل، عدم تناسب و بیقوارگی شهر میشود. فرسودگی عاملی است که به زدودن خاطرات جمعی، افول حیات شهری واقعهای و شکلگیری حیات شهری روزمرهای کمک میکند. این عامل با کاهش عمر اثر باعث حرکت بهسوی نقطه پایانی بنا میگردد (حبیبی و مقصودی، 1386: 15). فرسودگی بافت و عناصر درونی آن به سبب قدمت و یا فقدان برنامهی توسعه و نظارت فنی بر شکلگیری آن بافت به وجود میآید. پیامد فرسودگی بافت که درنهایت به از بین رفتن منزلت آن در اذهان شهروندان منجر میشود، در اشکال گوناگون ازجمله کاهش و یا فقدان شرایط زیست پذیری و ایمنی، نابسامانیهای کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و تأسیساتی قابل دریافت و شناسایی است (سلیمانی، 1386: 34). درواقع عدم انطباق بین نیازهای امروزی شهروندان و بافتهای قدیمی، مشکلات فراوانی بهخصوص ازلحاظ کالبدی ایجاد کرده است و درصد قابلتوجهی از بافت شهرها در کشور به بافتهای فرسوده تبدیلشدهاند که این مسئله منجر به ترک اینگونه بافتها از ساکنین بومی گشته است. لذا بایستی بااطلاع از نیازها، خواستهها و پیشنهادهای ساکنین در راستای ساماندهی و اقدامات اجرایی در محله گام برداشت. چراکه نادیده گرفتن شهروندان در طرحهای عمران شهری ازجمله طرحهای مربوط به ساماندهی بافتهای فرسوده که اغلب منطبق بر بخشهای قدیمی و تاریخی شهرها میباشند، به معنی چشمپوشی از مشارکت مادی و معنوی مردمی خواهد بود که نقش اصلی این فرآیند را ایفا میکنند؛ اما متأسفانه باوجود منافع و ضرورتهای آشکار و نهان مشارکت مردمی در انواع طرحهای شهری به دلیل دخالت گسترده مردم در فرآیند انجام آنها، هنوز مشارکت مردمی در اینگونه طرحها جایگاه مشخص و پررنگی ندارد. مقابله با این پیامدهای منفی در صورتی میسر میگردد که فرآیند شناسایی بافتهای فرسوده و میزان آن در این بافتها بهصورت صحیح صورت پذیرد و متناسب با نوع فرسودگی نوع مداخله تعیین گردد. بهعلاوه نظرات و خواستههای ساکنین این بافتها و مشارکت آنها در تمامی مراحل تهیه، تصویب و اجرای طرح مدنظر قرار گیرد تا موفقیت و تحقق طرحها را به همراه داشته باشد. این مسائل گریبان گیر تمامی شهرهای جهان است و شهرهای ایران نیز از آن مستثنی نیستند؛ اما آنچه اهمیت مییابد شیوه برخورد با آن است. در بیش از 100 شهر ایران حدود 87 هزار هکتار بافت شهری فرسوده وجود دارد. شهر اصفهان بهعنوان سومین کلانشهر ایران؛ دارای 21/2280 هکتار (حدود 11%) بافت فرسوده است. منطقه سه شهرداری اصفهان با مساحت 06/299 هکتار بافت فرسوده بخش عظیمی از بافت تاریخی شهر اصفهان را شامل میگردد و دارای 9 پهنه بافت فرسوده است. این بخش از اصفهان تاریخی باوجود دارا بودن پتانسیلهای ویژه، در صورت بیتوجهی به آن، علاوه برخالی شدن از سکنه بومی و جایگزینی اقشار مهاجر با منزلت اجتماعی پایین، فرسودگی کالبدی و عملکردی بناها و مجموعهها، موجب کاهش جذب گردشگر میگردد که بهتبع تأثیری بس فراگیر به سایر مناطق و محلات شهر خواهد گذاشت. لذا توجه به بافت محلات این منطقه، نهتنها موجب ساماندهی بافت محلات آن منطقه میگردد بلکه در کل شهر اصفهان اثرات مطلوبی را به همراه خواهد داشت. لذا پژوهشگر در این تحقیق در پی آن است که شاخصهایی جامع در تمامی زمینههای مرتبط با مسائل شهری در جهت شناسایی و تشخیص بافتهای فرسوده ارائه دهد و میزان فرسودگی محلات مختلف را بر این مبنا موردسنجش قرار دهد و در پی پاسخ به این سؤال است که آیا تنها معیارهای کالبدی در تشخیص بافتهای فرسوده کفایت میکند یا در تعیین میزان فرسودگی بافت محلات شهری باید از ابعاد گوناگون دیگری بهره جست؟ بهعلاوه در این پژوهش میزان و نحوه مشارکت ساکنین محلات دارای بافت فرسوده منطقه 3 نیز موردبررسی و ارزیابی قرارگرفته است و رتبه هر محله ازنظر تمایل ساکنین به مشارکت در فرآیند ساماندهی بافت محله را مشخص نموده است تا در تهیه و اجرای طرحهای آتی ساماندهی بافت محلات موردمطالعه از رویکرد مشارکتی جهت بهبود و ارتقاء سطح کیفی بافت محلات بهره گرفته شود.
مبانی نظری بافت فرسوده و ویژگیهای آن بافت فرسوده بخشهایی از بافت تاریخی را در برمیگیرد که ازلحاظ کالبدی کیفیت نازلی دارند و باوجود قدمت تاریخی، از دیدگاه ساختاری و عناصر و ابنیه دستخوش تغییر شدهاند و ازلحاظ کالبدی، معماری و مرفولوژی واجد هیچگونه ارزش تاریخی نیستند. در اینگونه بافتها بهندرت به تک بناهای ارزشمند برمیخوریم (ابلقی، 1380: 122). بافتهای فرسوده به علت گذشت زمان و عدم سرمایهگذاری لازم در نگهداری از آنها با ویژگیهای خاصی مواجه هستند که شامل موارد ذیل است: عدم دسترسی به درون بافت، فقدان تأسیسات زیربنایی مناسب، مشکلات زیستمحیطی و بالا بودن حجم آلودگی، کمبود امکانات گذران اوقات فراغت، فقر و محرومیت، آسیبپذیری در برابر زلزله، سرانه کم خدمات، جمعیت زیاد (تراکم بالای جمعیت)، تراکم ساختمانی کمدوام، ناامنی و معضلات اجتماعی (عندلیب، 1385: 2). شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ویژگیهای بافت فرسوده شهری را در قالب شش معیار بیان میکند: عمر ابنیه، دانهبندی و تعداد طبقات، نوع مصالح، وضعیت دسترسیها، وضعیت خدمات و زیرساختهای شهری، شاخصهای کیفی؛ که برای هریک ضوابط برای شناسایی معرفیشده است (برگرفته از دویران و همکاران، 1390: 77 و عزیزی، 1389: 9-10).
معیارهای مصوب شناسایی بافتهای فرسوده شناسایی بافتهای فرسوده بهتناسب نارساییهای آنها، با شاخصهای متفاوتی، میتواند صورت گیرد. تجربه سازمان نوسازی در مواجه با بافتهای فرسوده حاکی از عدمکفایت روش مصوب فعلی است. در مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری سه شاخص ناپایداری، نفوذناپذیری و ریزدانگی برای تشخیص بافتهای فرسوده مدنظر قرارگرفته که بر اساس این معیارها، مبنای شناسایی بافتهای فرسوده، بلوکهای شهری است. هر بلوک شهری که 50 درصد قطعات آن مشمول هر یک از معیارها باشد، فرسوده است (منصوری و خانی، 1387: 15). مهمترین معیارهای تبیین فرآیند فرسودگی بافت شهری عبارتاند از:
شناسایی و تعیین بافتهایی که عمدتاً دارای کالبدی کهنه و شبکه ارتباطی کمعرض و فرسوده هستند، ازجمله ملاکهای تشخیص بافتهای فرسوده است. ارزیابی و شناخت بافتهای مذکور به دلایل گوناگون در شهرهای مختلف، شاخصهای تعیینکننده و ارزشهای متفاوتی دارند و میطلبد که از تجربیات شناسایی آنها و تعیین ویژگیهای مشترک و خاص هرکدام، به تعاریف جدیدی برسیم. لذا تدوین معیارهای خاص و نحوه شناخت آنها ضروری به نظر میرسد(سلیمانی، 1386: 34).
مشارکت واژه مشارکت[2] از حیث لغوی به معنای درگیری و تجمع برای منظوری خاص است در مورد معنای اصطلاحاتی آن بحثهای فراوانی شده است ولی درمجموع میتوان جوهره اصلی آنها درگیری، فعالیت و تأثیرپذیری دانست (علوی تبار،1379).مشارکت به معنی درگیرشدن بسیار نزدیک مردم در فرا گردهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مؤثر بر زندگی آنان است. میزان مشارکت افراد در جامعه مردمسالار بر اساس خواست خود آنان و با معیار شایستهسالاری تعیین میشود (هادیان و دانشپور، 1387: 2).مشارکت مردمی به معنی گردهم آیی و تشکل آگاهانه و خودجوش جمعی از شهروندان ساکن در یک محدوده بهمنظور بهبود وضعیت زندگی به شیوهای غیرانتفاعی و بر اساس آگاهیهای فردی و جمعی آنها در کلیه مراحل تهیه طرح، نظارت و اجرا است. بهنحویکه این دخالت و درگیری داوطلبانه منجر به بروز ظرفیتها و پتانسیلهای نهفته مردمی شده و آنها را با محدودیتها و امکانات طرح در هریک از مراحل آن آشنا ساخته و موجب تقویت اعتمادبهنفس، افزایش روحیه همکاری و همچنین تحکیم همبستگیهای اجتماعی میشود. از طرفی قدرت رویارویی مردم با مسائل و مشکلات زندگی شهری افزایش مییابد (هادیان و دانشپور، 1387: 1-2).مشارکت ازنظر سطح (خرد، میانی، کلان)، ازنظر انواع، برحسب انگیزههای ایجادی آن (درونزا، برونزا)، برحسب چگونگی دخالت مردم(مستقیم، غیرمستقیم)، برحسب سطوح فراگیری(محلی، منطقهای، ملی)، برحسب کیفیت همکاری مردم (طبیعی، خودانگیخته، داوطلبانه، برانگیخته، تحمیلی یا اجباری)، برحسب سطوح اجرایی و محتوی عملکردی (بهرهمندی خدمات، ارزیابی خدمات، ارائه پیشنهاد، تصمیمگیری و برنامهریزی، اجرا، نظارت)، برحسب موضوع و قلمرو اجرایی (سیاسی، اقتصادی، اجتماعی) حائز اهمیت است(طالب،1375).
پیشینه پژوهش بهمنظور اطلاع از روند مطالعات گذشته درزمینه پژوهش حاضر و حصول نتایجی کارا و مؤثر درزمینه شاخصهای شناسایی بافتهای فرسوده و اقدامات صورت گرفته درزمینهٔ ساماندهی این بافتها؛ مقالات، کتب و پایاننامههای متعددی مطالعه گردیده است. در اینجا بهصورت کلی در جدول شماره 1 به ذکر نمونههایی از این پژوهشها در داخل و خارج از کشور بهصورت مختصر اشاره میگردد: نتایج حاصل از روند پژوهشهایی که عاملهای مختلفی در ایجاد و یا تشدید فرسودگی بافتها را بیان نمودهاند حاکی از آن است که تنها سه شاخص مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری برای شناسایی بافتهای فرسوده شهری کافی نیست. بااینحال هر پژوهش بر مجموعهای ز شاخصها تأکید نموده است و یا تمامی ابعاد را در نظر نگرفته است. لذا پژوهش حاضر با بهرهگیری از این عوامل و سایر مطالعات انجامشده با در نظر گرفتن مجموعه عوامل، شاخصهایی را که در فرسودگی بافت محلات تأثیرگذار میباشند و قابلیت سنجش و مقایسه بین محلات را دارا میباشند؛ ارائه نموده و از این منظر مجدداً محلات دارای بافت فرسوده در منطقه سه را مورد بازبینی قرار میدهد و همچنین میزان مشارکت ساکنین را در فرآیند ساماندهی این محلات ارزیابی مینماید.
جدول -1: خلاصه نتایج پژوهشهای داخلی و خارجی درزمینه موضوع پژوهش حاضر
مأخذ: نتایج حاصل از مطالعات نگارندگان
سؤالها در راستای دستیابی به هدف اصلی پژوهش، 2 سؤال زیر مطرح میگردد و فرایند این پژوهش در پی یافتن پاسخ آنها است که:آیا در فرآیند فرسودگی بافتهای شهری به جزء سه شاخص کالبدی پیشنهادی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، معیارهای دیگری نیز اثرگذار هستند؟ومیزان و نوع مشارکت ساکنین در فرآیند ساماندهی بافت محله تحت تأثیر چه عواملی است؟
محدوده و قلمرو پژوهش شهر اصفهان بر مبنای تقسیمات شهرداری دارای 15 منطقه است. بر اساس سرشماری سال 1390 منطقه سه شهر اصفهان با جمعیت 111889 نفر؛ در سمت شرق محور چهارباغ و شمال رودخانه زایندهرود قرارگرفته است. این منطقه با مساحت 1118 هکتار دارای پنج ناحیه و 14 محله است که از این بین هشت محله (سرچشمه، سر تاوه، احمدآباد، جویباره، شهشهان، سنبلستان، نقشجهان و امامزاده اسماعیل) بهعنوان محلاتی که دارای بافت فرسوده میباشند با مجموع 51557 نفر جمعیت و 618 هکتار مساحت معرفیشدهاند. مساحت محدوده بافت فرسوده اصفهان و مساحت بافت فرسوده منطقه سه شهر اصفهان به ترتیب برابر با 21/2280 و 06/299 هکتار است که در میان مناطق 15 گانه، منطقه سه با تعداد 9 پهنه و مساحت مذکور بیشترین مساحت بافت فرسوده را به خود اختصاص داده است. شکل 1 موقعیت محدوده موردمطالعه را نشان میدهد. (معاونت برنامهریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات شهرداری اصفهان- اداره آمار و تحلیل اطلاعات،1391).
شکل- 1: موقعیت محدوده موردمطالعه
مأخذ: نگارندگان
دادهها و روشها روش تحقیق و مراحل آن این تحقیق ازنظر هدف تحقیق کاربردی- توسعهای و روش آن توصیفی- تحلیلی است. جمعآوری اطلاعات اعم ازنظری و میدانی با استفاده از منابع مختلف شامل کتب، مقالات، اطلاعات سازمانها، پرسشنامه، نقشهها و تصاویر انجامشده است. در این پژوهش اطلاعات مربوط به برخی از شاخصهای موردنظر و همچنین مباحث مربوط به مشارکت ساکنین با استفاده از توزیع 262 پرسشنامه در سطح محلات موردمطالعه جمعآوری گردید. لازم به ذکر است که جهت سنجش روایی و پایایی پرسشنامه، تعداد 30 پرسشنامه بهعنوان پیشآزمون در سطح محلات توزیع گردید و با به دست آمدن ضریب آلفای کرونباخ 811/0، توزیع پرسشنامهها در محلات انجام گردید. حجم نمونه در این پژوهش، با توجه بهکل جمعیت و تعداد کل خانوارهای ساکن در محدوده و با استفاده از فرمول کوکران و پس از تعدیل با توجه به محدودیتهای پژوهش محاسبه گردید. روش نمونهگیری از نوع احتمالی ساده و بهصورت منظم (سیستماتیک) است. برنامهریزی جدید و روش ارزیابی شناختهشده همچون فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP[10]) بهعنوان یک روش قوی برای برخورد با واقعیتهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و مقابله با تغییرات تکنولوژیکی در کشورهای کمتر توسعهیافته معرفیشده است (رامانجام و ساعتی[11]، 1981: 81). رویکرد فرآیند تصمیمگیری چند معیاره بهاینترتیب است که معیارها در یک ساختار سلسله مراتبی قرارگرفتهاند (ساعتی، 1990: 9). فرآیند AHP روشی است که بهوسیلهی آن رتبهبندی گزینههای یک مسئله با استخراج اولویتها فراهم میشود (ساعتی و پنیواتی و شانگ[12]، 2007: 1041). فرآیند مدل AHP در 5 مرحله انجام میگردد که در شکل شماره 2 نمایش دادهشده است.
شکل-2: مراحل مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP)
مأخذ: برگرفته از زبردست، 1380، 15 و معصومیاشکوری، 1387، 133-137
معیارهای موردبررسی در قالب شش معیار (کالبدی، زیستمحیطی، اجتماعی، اقتصادی، ساختمانی و خدماتی) و 24 شاخص، پس از جمعآوری اطلاعات مربوط به هر یک در محلات موردمطالعه با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (AHP) مورد مقایسه و ارزیابی قرار میگیرند و بهعلاوه محلات فرسوده نیز ازنظر این معیارها و شاخصها با استفاده از این مدل مقایسه و رتبهبندی میشوند. فرآیند انجام این مدل در این پژوهش با استفاده از نرمافزار Expert Choice انجام پذیرفته است. درنهایت بر مبنای نتایج حاصل از پرسشنامه درزمینه مشارکت ساکنین در فرآیند ساماندهی محلات موردمطالعه بر این اساس نیز رتبهبندی شدهاند.
معرفی متغیرها و شاخصها این پژوهش بر مبنای نتایج حاصل از مطالعات طرحها و پژوهشهای مرتبط با شاخصهای فرسودگی، 6 معیار و 27 شاخص را بهعنوان شاخصهای اثرگذار در فرآیند فرسودگی بافتهای شهری معرفی کرده است که در جدول شماره 2 معیارها، زیرمعیارها و نحوه سنجش آنها ارائهشده است. جدول -2: معرفی معیارها، زیر معیارها و نحوه سنجش آنها
مأخذ: محاسبات نگارندگان بر اساس فرآیند وزن دهی با مدل AHP
از میان 27 شاخص فوق سه شاخص(سطح پایین شغل سرپرست خانوار، اسکلت، مصالح نمای ساختمان) علیرغم اهمیت آنها در فرآیند فرسودگی بافتهای شهری، به دلیل وجود محدودیتهای پژوهش از روند کار خارجشدهاند. بحث ارزیابی و رتبهبندی شاخصهای مؤثر در فرآیند فرسودگی و محلات فرسوده با توجه به توضیحات ارائهشده در بخش روش تحقیق، جهت انجام تحلیل دادههای این پژوهش از مدل AHP استفادهشده است. با توجه به اینکه پرداختن به نتایج حاصل از انجام مدل تحلیل سلسله مراتبی از اهمیت بیشتری برخوردار است، لذا از اشاره گامبهگام مراحل انجام این فرآیند جلوگیری میشود و تنها نتایج و خروجیهای حاصل از وزن دهی و رتبهبندی معیارها، شاخصها و گزینههای موردنظر در این پژوهش و نتیجه نهایی اولویتبندی محلات بر مبنای شاخصهای مذکور ارائه میگردد. جدول 3 و 4 نتایج حاصل از مقایسه دودویی معیارها و شاخصهای موردبررسی در این پژوهش و امتیاز و رتبه مربوط به هریک را نشان میدهد. ضریب ناسازگاری در این مراحل کوچکتر از 1/0 است، لذا سازگاری در قضاوتها موردقبول است. نتایج این جداول نشان میدهد که معیاری که رتبه اول را کسب نموده است اهمیت بیشتری را در مقایسه با سایر معیارها دارد.
جدول – 3: امتیازدهی و رتبهبندی 6 معیار اصلی بر اساس مقایسه زوجی
مأخذ: محاسبات نگارندگان بر اساس فرآیند وزن دهی با مدل AHP
جدول شماره- 4: امتیازدهی و رتبهبندی 24 زیر معیار (شاخصها) بر اساس مقایسه زوجی
مأخذ: محاسبات نگارندگان بر اساس فرآیند وزن دهی با مدل AHP
در مرحله بعدی فرآیند این مدل، محلات موردمطالعه ازنظر معیارها و شاخصهای مذکور مورد مقایسه زوجی قرار گرفتند و مشخص میگردد که هر محله ازنظر معیارها و زیرمعیارها حائز چه رتبهای است که در این بخش تنها به ارائه رتبه محلات بر مبنای معیارهای اصلی در جدول 5 اکتفا شده است.
جدول- 5: رتبه هر محله ازنظر معیارهای اصلی
مأخذ: محاسبات نگارندگان بر اساس نتایج حاصل از فرآیند وزن دهی با مدل AHP
با توجه به بررسی هریک از گزینههای موردنظر (8 محله موردمطالعه در منطقه 3 شهر اصفهان) ازنظر شاخصهای مذکور و مشخص شدن جایگاه هر محله ازنظر این شاخصها، امتیاز نهایی و رتبه محلات ازنظر فرسودگی با اعمال ضرایب اهمیت معیارها و زیرمعیارها و رتبه هر محله در هر زیر معیار محاسبهشده است و نتیجه حاصل از آن در جدول 6 ارائهشده است. در مقایسه زوجی که بین 8 محله با توجه به 6 معیار و 24 زیرمعیار انجام گرفته است؛ محلات جویباره و احمدآباد به ترتیب حائز رتبه اول و هشتم میباشند. درواقع بیشترین و کمترین میزان فرسودگی متعلق به محلات جویباره و احمدآباد است. جدول- 6: اولویتبندی محلات ازنظر میزان فرسودگی
مأخذ: محاسبات نگارندگان بر اساس نتایج نهایی حاصل از فرآیند وزن دهی با مدل AHP
بررسی وضعیت تمایل ساکنین به مشارکت در ساماندهی بافت محله در این پژوهش از طریق توزیع پرسشنامه در سطح محلات میزان تمایل مردم به مشارکت در ساماندهی محله، دلایل عدم تمایل به مشارکت، شیوه مشارکت و غیره مورد پرسش قرار گرفت و نتایج حاصل در جداول 7 تا 13 ارائهشده است. جدول 7 درصد پاسخگویی ساکنین به گزینههای مربوط به سؤال ساختمان شما به کدامیک از روشهای تعمیر نیاز دارد؟ را به تفکیک محلات نشان میدهد. با توجه به فرسوده بودن بافت این محلات بیشترین درصد پاسخگویی مربوط به گزینه تخریب و نوسازی بوده است.
جدول- 7: میزان نیاز ساختمانها به اصلاح و تعمیر
مأخذ: محاسبات نگارندگان بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه
طبق بررسیهای انجامشده در محلات موردمطالعه درصد بالایی از ساکنین تمایل به اصلاح و تعمیر منزل خوددارند اما دلایل آنها به این سؤال که چرا تاکنون خانه خود را نوسازی نکردهاید؟ در جدول 8 بیانشده است.
جدول- 8: دلایل عدم نوسازی منزل
مأخذ: محاسبات نگارندگان بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه با توجه به جدول 8 میتوان گفت علیرغم نیاز منازل به نوسازی؛ دلیل اصلی ممانعت ساکنین از این کار، مشکلات مالی عنوانشده است. جدول 9 درصد پاسخگویی ساکنین به سؤال زیر را در رابطه با شیوه مشارکت آنها به تفکیک محلات را نشان میدهد. تمایل دارید مشارکت شما در رابطه با ساماندهی محله در چه زمینهای باشد؟ بیشترین درصد مربوط به شیوه مشارکت در هر محله مشخص گردیده است و در بین این هفت شیوه بیانشده معاوضه منزل و مشارکت فکری بیشترین درصدها را به خود اختصاص دادهاند. میتوان چنان استدلال کرد که مردم به دلیل مشکلات مالی تمایل زیادی به مداخله در منزل خود که منجر به دربرداشتن هزینههای اضافی است، نشان نمیدهند و شیوه معاوضه منزل را بیشتر میپسندند که در کوتاهترین زمان ممکن به نتیجه برسند و بهعلاوه از شیوه مشارکت فکری نیز استقبال نمودهاند؛ چراکه ساکنین تمایل دارند تا در جلساتی که مرتبط با محله آنها و انجام اقدامات و پروژهها در راستای بهبودی وضعیت محله است شرکت کنند و نظرات، خواستهها و نیازهای خود را مطرح نمایند.
جدول- 9: شیوههای مشارکت ساکنین در ساماندهی بافت محله
مأخذ: محاسبات نگارندگان بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه
جدول 10 درصد پاسخ به گزینههای مربوط به سؤال در صورت عدم تمایل به مشارکت در ساماندهی محله دلیل اصلی شما چیست؟ را به تفکیک محلات به همراه بیشترین درصد مربوط به هر گزینه نشان میدهد. عدم توجه به ساکنین و طرحهای انجامشده ناکارآمد ازجمله دلایل اصلی عدم مشارکت ساکنین در ساماندهی محله است. بدین معنی که به نظر ساکنین محلات طرحهای انجامشده ناکارآمد بوده چراکه مطابق با نیازها و خواستههای آنها نبوده است و خواستار استقبال از همفکری آنها در اجرای طرحها میباشند، همانگونه که در بحث شیوه مشارکت، مشارکت فکری بالاترین درصد را به خود اختصاص داد.
جدول- 10: دلایل عدم مشارکت ساکنین در ساماندهی بافت محله
مأخذ: محاسبات نگارندگان بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه نظرات ساکنین محلات موردمطالعه در رابطه با مشارکت آنان در طرحها و مداخلات انجامشده در سطح محله موردبررسی و ارزیابی قرارگرفته است که نتایج آن به شرح جدول 11 است.
جدول- 11: نظرات ساکنین در رابطه با مشارکت داشتن آنان در مداخلات انجامشده در ساماندهی بافت محله
مأخذ: محاسبات نگارندگان بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه
جدول- 12: میزان همکاری و مشارکت ساکنین با همسایگان در بازسازی خانهها در صورت وجود شرایط تجمیع
مأخذ: محاسبات نگارندگان بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه جدول 12 نظرات ساکنین در رابطه با همکاری آنها با همسایگان در بازسازی خانهها در صورت فراهم بودن شرایط تجمیع را بیان میکند؛ بنابراین میتوان پیشنهاد داد که از این شیوه مشارکت بهعنوان یکی از شیوههایی که موردپذیرش اکثر ساکنین محلات است و از اثرات منفی ریزدانگی جلوگیری مینماید، استفاده گردد.
با توجه به مطالعات صورت گرفته و جمعبندی از نتایج پرسشنامههای توزیعشده در سطح محلات و سنجش وضعیت مشارکت ساکنین محلات در رابطه با ساماندهی و احیای بافت محلات موردبررسی که بهتفصیل به آن اشاره گردید؛ میزان تمایل ساکنین به مشارکت در ساماندهی بافت محلات بر اساس شاخصهایی همچون: مشارکت با همسایگان، تجمیع ملک، مشارکت با سازنده مسکن و غیره موردبررسی قرار گرفت و نتایج نهایی آن در جدول 13 ارائهشده است. بهعلاوه بر این مبنا محلات موردمطالعه ازنظر میزان مشارکت رتبهبندی شدهاند. بدین معنی که ساکنین محله حائز رتبه اول بیشترین تمایل به مشارکت در ساماندهی بافت محله خود رادارند. همانطور که در جدول 13 مشخص است خوشبختانه اکثر ساکنین محلات درزمینهٔ فعالیتهای مشارکتی در سطح محلات در راستای ساماندهی و احیای بافت محله خود علاقه و رغبت نشان میدهند و دلایل مخالفت سایرین نیز در جدول 10 بیانشده است.
جدول- 13: رتبهبندی محلات درزمینه مشارکت در ساماندهی بافت محله بر مبنای میزان تمایل ساکنین
مأخذ: محاسبات نگارندگان بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه
میزان تمایل ساکنین به مشارکت در ساماندهی بافت محله تحت تأثیر ویژگیهای بافت محله، میزان فرسودگی، اقشار ساکن در محله، شغل، میزان درآمد و غیره است. همانطور که از نتایج جدول 9 نیز مشخص است شیوه مشارکت فکری در بین سایر شیوههای مشارکتی جایگاه خوبی را ازنظر ساکنین محلات کسب کرده است؛ چراکه ساکنین تمایل دارند نظرات، خواستهها و نیازهای خود را مطرح نمایند و بهصورت عینی شاهد اجرای آنها در سطح محله باشند. از نتایج جدول شماره 11 و 13 میتوان بیان کرد که در محلاتی که مردم تمایل بیشتری به مشارکت در ساماندهی دارند میزان رضایت آنان از مشارکت داشتن در اقدامات و مداخلات قبلی نیز بیشتر است؛ بدین معنی که مداخلات و طرحهای انجامشده درگذشته به نظرات و نیازهای ساکنین جوابگو بوده است و از مشارکت آنان بهره برده شده است؛ بنابراین تمایل به مشارکت در آنها در حد بالایی است. بهعنوانمثال محله احمدآباد در بین سایر محلات حائز رتبه اول ازنظر میزان مشارکت است و بهعلاوه بیش از 80 درصد ساکنین از مشارکت داشتن در مداخلات قبلی احساس رضایت نمودهاند و حتی نتایج جدول 10 در رابطه با «دلایل عدم مشارکت ساکنین در ساماندهی بافت محله» هم بیان میکند که مورد عدم توجه به ساکنین هیچ درصدی را به خود اختصاص نداده است، به این معنی که دلایل مشارکت برخی از ساکنین این محله موارد دیگری بهجز عدم توجه به نظرات و نیازهای آنان بوده است. در محلاتی همچون سنبلستان، جویباره و شهشهان نیز حدود 50 درصد ساکنین از روند مشارکت داشتن در مداخلات انجامشده اعلام رضایت کردهاند و تمایل زیادی نیز به مشارکت دارند. بهگونهای که در جدول شماره 13 مشخص است، سه محله مذکور به ترتیب حائز رتبههای دوم، سوم و چهارم درزمینهٔ تمایل به مشارکت هستند. محلات سرچشمه و نقشجهان که حائز رتبه هفتم و هشتم ازنظر تمایل به مشارکت هستند، حدود 50 درصد ساکنین آنها از عدم مشارکت درروند مداخلات اعلام نارضایتی کردهاند، بدین معنی که آنان نظرات و نیازهای آنان در طرحهای گذشته مدنظر و اعمال نشده است و به همین دلیل تمایل آنان به مشارکت در ساماندهی محله نسبت به سایر محلات کمتر است.
یافتهها، جمعبندی و نتیجهگیری آنچه امروزه بهعنوان شاخصهای تعیین و شناسایی بافتهای فرسوده مطرح میشود، معیارهای سهگانه کالبدی ارائهشده از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران است که متأسفانه در تمامی محدودهها و مناطق شهری و در تمامی شهرهای کشور ملاک عمل و شناسایی بافت فرسوده میباشند؛ اما مطالعات صورت گرفته درروند انجام این پژوهش حاکی از این است که مجموعهای از فرایندهای گوناگون، موجب بروز فرسودگی و نیز ضعف و ناکارآمدی این بافتها شده است و نمیتوان تنها یک یا چند عامل صرفاً کالبدی برای آن ذکر نمود بلکه معیارهای دیگری همچون اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی نیز به دلیل ارتباط با مسائل انسانی در فرسودگی بافت دخیل هستند. این پژوهش با توجه به وسعت دامنه و شدت مسائل گریبان گیر این بافتها، با در نظر گرفتن ملاحظات زیستمحیطی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در راستای دستیابی به ساماندهی و بهبود این بافتها 6 معیار کلی و 24 شاخص را معرفی و بر مبنای آنها میزان فرسودگی هشت محله واقع در منطقه سه شهر اصفهان را ارزیابی و بر این اساس رتبهبندی نمود نتیجه نهایی حاصل از فرآیند مقایسه دودویی نشان داد که از میان 6 معیار اصلی، معیار کالبدی، ساختمانی، زیستمحیطی، اقتصادی، اجتماعی و خدماتی به ترتیب بیشترین تأثیر را درزمینه فرسودگی بافت محلات شهری داشتهاند. بهعلاوه محلات جویباره، شهشهان، سنبلستان، امامزاده اسماعیل، سرچشمه، نقشجهان، سر تاوه و احمدآباد به ترتیب دارای بیشترین فرسودگی ازنظر شاخصهای موردبررسی هستند. بحث مشارکت مردمی در فرآیند برنامهریزی، طراحی و اجرای طرحهای شهری و بالأخص طرحهای ساماندهی جایگاه ویژهای دارد چراکه مشارکت شهروندان بهعنوان مؤلفه اصلی در این زمینه است و موجب تحقق طرحها و ماندگاری ساکنین بومی میگردد و در غیر این صورت و به دلیل برآورده نشدن نیازها و خواستههای خود اقدام به ترک محله خود کنند و احساس نارضایتی از شرایط کنونی محل زندگی خودنمایند. در این راستا پژوهش حاضر از طریق توزیع پرسشنامه در سطح محلات میزان تمایل مردم به مشارکت در ساماندهی محله، دلایل عدم تمایل به مشارکت، شیوه مشارکت و غیره را موردبررسی قرارداد. بهعلاوه آنکه محلات را ازنظر میزان تمایل به مشارکت رتبهبندی کرده است و مشخص شد در میانهشت محله موردمطالعه، محلات احمدآباد، سنبلستان، جویباره، شهشهان، امامزاده اسماعیل، سر تاوه، سرچشمه و نقشجهان به ترتیب بیشترین تمایل به مشارکت در ساماندهی محله را دارا میباشند. لذا با توجه به مجموع نتایج بهدستآمده از بررسی و ارزیابی بحث مشارکت ساکنین محلات درروند ساماندهی و احیای بافت محلات پیشنهاد میگردد در طرحها و مداخلات آتی درزمینهٔ ساماندهی محلات موردمطالعه، سازمانهای ذیربط و متولی بافتهای فرسوده این محلات به مواردی همچون میزان تمایل ساکنین به مشارکت، شیوههای مشارکت، دلایل نارضایتی و مخالفت آنان در رابطه با مشارکت و غیره توجه ویژه داشته باشند. ضمن آنکه در این زمینه از شیوههایی بهره گرفته شود که متحمل هزینههای مالی سنگین برای ساکنین نباشد و همچنین با ارائه تسهیلات و امتیازات ویژه از قبیل اعطای وامهایی با سود پایین و بازپرداخت مناسب، آنان را تشویق به فعالیت در ساماندهی بافت محله و بالأخص شروع از منزل و محل فعالیت خودنمایند.
پیشنهادها با توجه به نتایج حاصل از رتبهبندی محلات بر اساس معیارها، زیرمعیارها، امتیاز و رتبه کلی و بر مبنای برداشتهای میدانی و پرسشنامه، راهکارهایی جهت ساماندهی بافت محلات موردنظر در جدول 14 ارائهشده است تا منجر به کاهش و جلوگیری از فرسودگی در محلات و ارتقاء سطح کمی و کیفی بافت، در راستای پویایی و سرزندگی بافتهای فرسوده گردد. بااینوجود اولویت اجرای این راهکارها در محلات بر اساس مشکلات و نتایج رتبهبندیهای انجامشده صورت میپذیرد.
جدول- 14: ارائه راهکارهای ساماندهی بافت فرسوده محلات موردمطالعه
مأخذ: نتایج حاصل از مطالعات و پژوهشهای نگارندگان تشکر و قدردانی بر خود واجب میدانم؛ از حمایت شهرداری اصفهان، معاونت شهرسازی و معماری و معاونت برنامهریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات شهرداری اصفهان در راستای به ثمر رسیدن و ارتقاء کیفیت پایاننامه و مقاله مستخرج از آن کمال تشکر را داشته باشم. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1- ابلقی، علیرضا، (1380)، بافت تاریخی، حفاظت، مرمت، بهسازی یا نوسازی؟ فصلنامه هفت شهر، سال 2، شماره 4، تهران، صفحات (113-124). 2- ایازی، محمد، (1385)، شناسایی بافتهای فرسوده با استفاده از سیستم اطلاعات مکانی (GIS)، همایش ژئوماتیک، تهران: سازمان نقشهبرداری کشور، http://www.civilica.com/Paper-GEO85-GEO85_25.html. 3- تایسدل، استیون و اک، تنر و هیث، تیم، (1379)، ارزیابی مجدد کیفیت محلههای تاریخی شهری، حمید خادمی، هفت شهر، شماره 2، تهران، صفحات (6-18). 4- تایسدل، (استیون) و اک، (تنر) و هیث (تیم)، (1390)، باززندهسازی شهری (رویکردی به محلههای تاریخی)، کرامتالله زیاری و قهرمان رستمی، آراد کتاب-کهکشان دانش، چاپ اول، تبریز، 408 صفحه. 5- حبیبی، (سید محسن) و مقصودی، (ملیحه)، (1386). مرمت شهر، تعاریف، نظریهها، تجارب، منشورها و قطعنامههای جهانی روشها و اقدامات شهری، دانشگاه تهران، چاپ سوم، تهران، 220 صفحه. 6- حسنی، علیرضا، (1387)، سنجش و اندازهگیری میزان فرسودگی بافتهای شهری با استفاده از منطق فازی (FuzzyLogic) و ارزشگذاری لایهها (IndexOverlay) در GIS، اولین همایش بافتهای فرسوده شهری، چشمانداز توسعه پایدار، ارزشها و چالشها، اهواز، صفحات (390-395). 7- دویران، اسماعیل و مشکینی، ابوالفضل و کاظمیان، غلامرضا و علیآبادی، زینب، (1390)، بررسی مداخله در ساماندهی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری با رویکرد ترکیبی (نمونه موردی: محله زینبیه زنجان)، پژوهش و برنامهریزی شهری، سال 2، شماره 7، مرودشت، صفحات (71-90). 8- رهنما، محمدرحیم و اجزاء شکوهی، محمد و آجودانی، مظاهر و امیرفخریان، مصطفی و آقاجانی، حسین و عباس زاده، غلامرضا، (1387)، کاربرد تلفیقی مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی برای شناسایی نقاط اولویتدار توسعه محلات مراکز شهری، نمونه: محله پاچنار شهر مشهد، جغرافیا و برنامهریزی شهری، سال 13، شماره 26، دانشگاه تبریز، صفحات (1-27). 9- زبردست، اسفندیار، (1380)، کاربرد «فرآیند تحلیل سلسله مراتبی» در برنامهریزی شهری و منطقهای، هنرهای زیبا، شماره 10، تهران، صفحات (13-21). 10- زیاری، کرامت الله و محمدی دهچشمه، مصطفی و پوراحمد، احمد و قالیباف، محمدباقر، (1391)، اولویتبخشی به ایمنسازی بافت فرسودهی کلانشهر کرج با استفاده از مدل ارزیابی چند معیاری، پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره 79، تهران، صفحات (1-14). 11- سلیمانی، زینب، (1386)، تدوین معیارهای خاص برای بافتهای فرسوده، مجله شهرداریها، سال 8، شماره 81، تهران، صفحات (34-35). 12- شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، (1384)، مصوبات جلسه مورخ 16/3/1384 مربوط به تعاریف، ساختار، نوع، مرجع و مستندات قانونی مداخله در بافتهای فرسوده شهری، تهران. 13- شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، (1385)، مصوبات جلسه مورخ 11/2/1385 و تغییراتی در مصوبات جلسه مورخ 16/3/1384 در خصوص شاخصهای شناسایی بافتهای فرسوده، تهران. 14- طالب، مهدی، (1376)، مشارکتشرطلازمدخالتدربافتهایشهری، چهارمین همایش سیاستهای توسعه مسکن در ایران، مجموعه مقالات همایش تخصصی بافتهای شهری، وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان ملی زمین و مسکن، تهران. 15- عزیزی، شهرام، (1389)، تدوین و تعیین معیارهای شناخت بافتهای فرسوده شهری نمونه موردی: شیراز، استاد راهنما: خلیل حاجی پور، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده هنر و معماری، گروه شهرسازی. 16- علوی تبار، (علیرضا)، (1379)، بررسیالگویمشارکتشهرونداندرادارهامورشهرها(تجاربجهانیوایران)، سازمان شهرداریهای کشور، تهران، 152 صفحه. 17- علیاکبری، اسماعیل و عمادالدین، عذرا، (1387)، توانمندسازی کالبدی-کارکردی بافتهای فرسوده شهری مورد: شهر گرگان، اولین همایش بافتهای فرسوده شهری، چشمانداز توسعه پایدار، ارزشها و چالشها، اهواز، صفحات (69-81). 18- عندلیب، (علیرضا)، (1385)،نوسازیبافتهایفرسودهحرکتینو درشهر تهران، سازمان نوسازی شهر تهران-ریپور، تهران، 36 صفحه. 19- ماجدی، حمید، (1389)، توسعههایشهریامروز،بافتهایفرسودهآینده، هویت شهر، سال 4، شماره 6، تهران، صفحات (87-94). 20- معاونت برنامهریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات شهرداری اصفهان-اداره آمار و تحلیل اطلاعات، (1391)، آمارنامه شهر اصفهان-1390، معاونت برنامهریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات شهرداری اصفهان، چاپ اول، اصفهان، 461 صفحه. 21- معصومی اشکوری، (سید حسن)، (1387)، اصول و مبانی برنامهریزی منطقهای، پیام، چاپ چهارم، تهران، 152 صفحه. 22- ملک محمد نژاد، صارم و تیکرانیان، ساناهین، (1387)، بررسی میزان کارایی معیارهای کمی در تعیین حوزههای فرسوده شهری نمونه موردمطالعه:شهر فردوس، اولین همایش بافتهای فرسوده شهری، چشمانداز توسعه پایدار، ارزشها و چالشها، اهواز، صفحات (1089-1103). 23- منصوری، (سید امیر) و خانی، (علی)، (1387)، طرح ویژه نوسازی بافتهای فرسوده، جلد 6، سازمان نوسازی شهر تهران-ریپور، تهران، 68 صفحه. 24- میدلتون، مایکل، (1379)، نوسازی شهری در آمریکا، تجربه بالتیمور، حمیده محمد زاده تیتکانلو، هفت شهر، شماره 2، صفحات (59-65). 25- هادیان، اکرم و دانشپور، سید عبدالهادی، (1387)، نوسازی بافتهای فرسوده شهری و مشارکت شهروندان، اولین همایش بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری، مشهد مقدس. 26- یوسفی، اسماعیل و میترا جوینده مهر، 1387، تحلیلی برشاخصهای کالبدی فرسودگی بافتهای شهری (مطالعه موردی: بافت تاریخی شهر نهاوند)، اولین همایش بافتهای فرسوده شهری، چشمانداز توسعه پایدار، ارزشها و چالشها، اهواز، صفحات (1237-1247). 27- Hiraskar, GK, (1989), Fundamentals of town planning, Dhanpat Rai & Sons, Delhi. 28- Ramanujam, Vasudevan and Saaty, L Thomas, (1981), Technological choice in the less developed countries: An analytic hierarchy approach, Technological Forecasting and Social Change, Vol19. 29- Ruskin, John, (1849), The Seven Lamps of Architecture, Publisher: Project Gutenberg 2011. 30- Saaty, Thomas L, (1990), How to make a decision: The analytic hierarchy process, European journal of Operational Research, Vol48, pp9-26 31- Saaty, Thomas L and Peniwati, kirti and Shang, Jen S, (2007), the analytic hierarchy process and human resource allocation: Half the story, Mathematical and Computer Modeling, Vol46. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 4,560 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,806 |