ارزیابی آثار مهاری عصاره‏ های گیاه گز (Tamarix hispida) بر فرم منفرد و بیوفیلمی 6 باکتری پاتوژن

مقدمه.

بیوفیلم‏ها اجتماعات میکروبی سازمان‏یافته‏ای هستند که درون ماتریکسی از پلیمر‏های آب‏دار خارج سلولی محصور شده و بر سطوح جان‏دار و یا بی‏جان تشکیل می‏شوند (1). علاوه بر سطوح طبیعی، بر سطح تجهیزات صنعتی مانند سطوح درگیر در تهیه‏ مواد غذایی، سیستم‏های توزیع و مخازن نگهداری آب، سیستم‏های تهویه هوا و مخازن نفتی نیز می‏توان ساختار‏های بیوفیلمی را مشاهده کرد. تشکیل این ساختار‏ها توسط ارگانیسم‏های پاتوژن بر سطوح تجهیزات پزشکی، ابزار‏های کاشتنی و اعضای مصنوعی نیز مشکلات بالینی بسیاری را ایجاد کرده است (2). افزون بر این، مقاومت یک میکروارگانیسم نسبت به عوامل ضد‏میکروبی زمانی‏که این سلول در ساختاریک بیوفیلم وارد می‏شود، هزاران بار بیشتر از فرم منفرد خود شده و از این‏رو بیوفیلم‏ها یکی از علت‏های مهم بروز و گسترش مقاومت‏های دارویی محسوب می‏شوند (3).

در دهه‏های اخیر گسترش مقاومت‏های دارویی در‏میان میکروارگانیسم‏های پاتوژن از یک سو و آثار زیان‏بار ناشی از مصرف آنتی‏بیوتیک‏ها از سوی دیگر، موجب شده تا پژوهش‏های بسیاری به منظور دستیابی به ترکیبات ضد‏میکروبی جدید انجام شود (4). در این راستا ترکیبات زیستی و به ویژه، گیاهان دارویی بسیار مورد توجه پژوهشگران بوده‏اند. سابقه طولانی کاربرد گیاهان دارویی در طب سنتی و شناسایی بسیاری از خواص درمانی‏شان طی سال‏های متمادی، همچنین مقبولیت عام، دسترسی آسان، هزینه پایین تولید و عدم بروز مشکلات زیست محیطی همه از مزایایی هستند که این گروه از مشتقات زیستی را به یکی از گزینه‏های مناسب برای مهار سویه‏های میکروبی مقاوم تبدیل کرده است (5).

گیاه گز با نام علمی hispida Tamarixو به خانواده Tamaricaceae متعلق است. گز درختچه‏ای کوتاه با انشعابات زیاد و سخت بوده که گاه به علت جست‏های پاجوش به شکل درختچه در‏ می‏آید. این گیاه بیشتر در اراضی شوره‏زار و مناطق خشک و نیمه خشک جهان و به ویژه ایران می‏روید. پوست درخت گز دارای مقادیری از تانن و اسید گالیک بوده و در برگ‏های آن اسکولین یافت می‏شود. پلی ساکارید گزنگبین نیز از این گیاه استخراج می‏شود. افزون بر برگ‏های گیاه یاد شده، صمغ گزانگبین نیز خواص درمانی دارد. از برگ‏های گز برای درمان اسهال، زخم‏های سوختگی، قطع خونریزی و التیام جوش‏های صورت استفاده می‏شود. گزانگبین نیز برای تسکین دل درد کودکان، رفع تنگی نفس و سر درد مفید است (6 و 7). در مطالعات بسیاری خواص ضد‏میکروبی گونه‏های مختلف گیاه گز بررسی شده است. پژوهش‏های یاد شده بیشتر با تکیه بر فرم منفرد میکروارگانیسم‏ها انجام شده و به ساختار‏های بیوفیلمی توجه کمتری شده است. برای مثال مشخص شده که عصاره‏ی گیاه T. diocia اثر مهاری مناسبی بر قارچ‏های آسپرژیلوس فلاووس، کاندیدا آلبیکنس و کاندیدا گلبراتا داشته (8) و عصاره‏های گیاه T. macrocapra نیز باکتری‏های استافیلوکوکوس اورئوس، باسیلوس سوبتیلیس و کاندیدا آلبیکنس را به خوبی مهار می‏کند (9). برای مثال قابلیت مهاری عصاره‏ T. diociaبر قارچ‏های آسپرژیلوس فلاووس، کاندیدا آلبیکنس و کاندیدا گلبراتا تایید (8) و همچنین، مشخص شده که گونه‏ T. macrocapra قادر است باکتری‏های استافیلوکوکوس اورئوس، باسیلوس سوبتیلیس و کاندیدا آلبیکنس را به خوبی مهار کند (9).

این پژوهش به منظور ارزیابی خواص ضد میکروبی عصاره‏های اتانولی و متانولی گونه‏ جدیدی از گیاه گز (T. hispida) بر فرم منفرد و ساختار‏های بیوفیلمی 6 باکتری پاتوژن در آزمایشگاه میکروبیولوژی دانشگاه شهید باهنر کرمان انجام شد. میکروارگانیسم‏های یاد شده شامل 3 باکتری گرم مثبت استافیلوکوکوس اورئوس، باسیلوس سرئوس و استرپتوکوکوس پنومونیه و 3 باکتری گرم منفی سودوموناس آئروژینوزا، اشرشیاکلی و کلبسیلا پنومونیه بودند. باکتری‏های یاد شده همگی از پاتوژن‏های مهم انسانی محسوب می‏شوند که در دهه‏های اخیر با کسب مقاومت‏های دارویی مشکلات بسیاری را ایجاد کرده‏اند.

.مواد و روش‏ها.

جمع‏آوری، شناسایی و تهیه عصاره‏های گیاهی: گیاه گز از درختچه‏های حومه‏ شهر رفسنجان جمع‏آوری و در هرباریوم دانشکده‏ علوم دانشگاه شهید باهنر از نظر علمی شناسایی شد. ساقه‏های نازک و برگ‏های گیاه گز در سایه خشک و سپس، به کمک آسیاب برقی و الک تا حد ممکن پودر شد. 50 گرم از پودر گیاه گز به ترتیب به ارلن‏های حاوی 500 میلی‏لیتر اتانول 80 درصد و 500 میلی‏لیتر متانول 96 درصد افزوده و درب ارلن‏ها با ورقه‏ آلومینیومی، کامل بسته شد. به منظور استخراج ترکیبات موثر گیاه گز، ارلن‏ها به مدت 24 ساعت به دستگاه شیکر با سرعت 180 دور در دقیقه و دمای 38 درجه سانتی‏گراد منتقل و سپس، برای حذف قطعات اضافی، محلول از کاغذ صافی عبور داده شد. محلول فیلتر شده برای تبخیر حلال اضافی در دستگاه روتاری وارد و سپس، در آون 40 درجه سانتی‏گراد به پودر خشک عصاره تبدیل شد. مقدار 100 میلی‏گرم از پودر خشک هر عصاره‏ در حجم مناسبی از دی متیل سولفوکساید حل و سپس، با عبور از فیلتر میلی‏پور استریل شد. پس از این محلول یاد شده با افزودن آب مقطر استریل به حجم یک میلی‏لیتر رسانده شده و این محلول به عنوان محلول ذخیره‏ عصاره (100 میلی‏گرم / میلی‏لیتر) تا زمان مصرف در ظروف شیشه‏ای استریل و تیره در دمای 4 درجه‏ سانتی‏گراد نگهداری شد (10).

میکروارگانیسم‏های مورد بررسی: بررسی خواص ضد‏میکروبی T. hispida بر باکتری‏های گرم مثبت استافیلوکوکوس اورئوس، باسیلوس سرئوس و استرپتوکوکوس پنومونیه و همچنین، باکتری‏های گرم منفی سودوموناس آئروژینوزا، اشریشیا کلی و کلبسیلا پنومونیه انجام شد. استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کلی و کلبسیلا پنومونیه سویه‏های جداسازی شده از بیماران بوده و از آزمایشگاه میکروب‏شناسی دانشگاه علوم پزشکی کرمان تهیه شدند. باسیلوس سرئوس سویه‏ جداسازی شده از دام بوده و از دانشکده دامپزشکی دانشگاه باهنر تهیه شد. سودوموناس آئروژینوزا نیز سویه جداشده از خاک بوده و از دانشکده علوم دانشگاه باهنر تهیه شد. از هر میکروارگانیسم یک سویه انتخاب و کشت مرجع آن در یخچال نگهداری شده و هر ماه در نوترینت آگار تجدید کشت شد. در مورد استرپتوکوک پنومونیه از محیط بلاد آگار استفاده شد.

.بررسی اثر ضد‏میکروبی عصاره‏ها بر فرم منفرد به روش انتشار دیسک: تعیین قابلیت مهاری عصاره‏های الکلی T. hispida بر باکتری‏های انتخابی در ابتدا به کمک آزمون انتشار دیسک انجام شد. برای این منظور 5 عدد دیسک بلانک استریل در شرایط آسپتیک به محلول ذخیره‏ عصاره (100 میلی‏گرم / میلی‏لیتر) وارد و به مدت 2 ساعت در آن باقی ماند. سپس، دیسک‏ها به یک پلیت استریل منتقل و حلال اضافه هر دیسک در آون 40 درجه تبخیر شد (11). در این بررسی دیسک آنتی‏بیوتیک کلرامفنیکل (30 میکروگرم / دیسک) شاهد مثبت بود. برای اطمینان از عدم تأثیر هر‏یک از حلال‏های به کار‏رفته در عصاره‏گیری و حل کردن مجدد عصاره‏ها، دیسک‏های آغشته به اتانول، متانول و دی متیل سولفوکساید به عنوان شاهد منفی آزمایش انتخاب شدند.

برای انجام آزمون انتشار دیسک، از محیط مرجع هر باکتری در محیط نوترینت براث[1]کشت 24 ساعته تهیه و سپس، هر سوسپانسیون تا رسیدن به کدورتی معادل 5/0 مک فارلند[2]رقیق شد. از سوسپانسیون‏های یاد شده کمک سوآب استریل در محیط مولر هینتون آگار[3] کشت سفره‏ای انجام شد. پس از این دیسک‏های آغشته به عصاره، حلال و آنتی‏بیوتیک در شرایط آسپتیک و با فاصله‏های منظم بر سطح پلیت قرار گرفته و پلیت‏ها به مدت 24 ساعت در دمای 37 درجه‏ی سانتی‏گراد انکوبه شدند. قطر هاله‏های مهاری هر دیسک پس از انکوباسیون با خط‏کش میلی‏متری اندازه‏گیری شد (12).

.تعیین حداقل غلظت مهار‏کنندگی و حداقل غلظت کشندگی عصاره‏های گیاهی: به منظور دستیابی به حداقل غلظت مهار‏کننده[4]عصاره‏های گیاه گزاز روش ماکروبراث دایلوشن و طبق پروتکلCLSI [5] استفاده شد (10). بدین جهت 10 غلظت 50 تا 02/0 میلی‏گرم / میلی‏لیتر از محلول ذخیره‏ عصاره و به شیوه‏ رقیق سازی متوالی (13) تهیه شد. 10 لوله‏ آزمایش استریل انتخاب و به هریک مقدار یک میلی‏لیتر محیط نوترینت براث استریل افزوده شد. سپس، به لوله‏ اول یک میلی‏لیتر از محلول ذخیره‏ عصاره وارد و به خوبی مخلوط شد تا غلظت نهایی عصاره در لوله‏ اول50 میلی‏گرم / میلی‏لیتر به دست آید. یک میلی‏لیتر از این محلول در شرایط آسپتیک به لوله‏ دوم منتقل و به خوبی مخلوط شد تا غلظت عصاره نصف لوله‏ اول و 25 میلی‏گرم / میلی‏لیتر شود. به همین ترتیب غلظت‏های سوم تا دهم عصاره در لوله‏های بعدی تهیه شد.

سپس، به هر غلظت مقدار یک میلی‏لیتر از کشت 24 ساعته باکتری در محیط نوترینت براث که به کدورتی معادل 5/0 مک فارلند رسانده شده بود، افزوده شد. در این آزمون، لوله‏های کنترل مثبت حاوی سوسپانسیون میکروبی و آنتی‏بیوتیک سیپروفلوکساسین (2 میلی‏گرم / میلی‏لیتر) (ثامن دارو، مشهد، ایران)، لوله‏های کنترل منفی حاوی سوسپانسیون میکروبی و آب مقطر استریل و در نهایت، لوله‏های شاهد عصاره حاوی غلظت مورد نظر از عصاره و محیط نوترینت براث بودند. تمامی مراحل یاد شده در شرایط آسپتیک انجام و لوله‏ها به مدت 18 ساعت در دمای 37 درجه‏ی سانتی‏گراد انکوبه شدند. پس از انکوباسیون کدورت ایجاد شده در لوله‏های آزمون با کدورت کنترل منفی و شاهد عصاره مقایسه و کم‏ترین غلظتی که رشد باکتری در آن مهار شده بود به عنوان MIC انتخاب شد.

برای محاسبه حداقل غلظت کشندگی[6]عصاره‏های گیاه گز از لوله‏های مورد بررسی در آزمونMIC، در محیط مولر هینتون آگار فاقد عصاره گیاهی کشت انجام شده و کم‏ترین غلظتی که باکتری در آن رشد نکرد به عنوان MBC تعیین شد.

.ارزیابی قابلیت مهاری عصاره‏های گیاهی بر پدیده‏ تشکیل بیوفیلم: قدرت مهار پدیده‏ تشکیل بیوفیلم در تیمار با عصاره‏های T. hispida به کمک روش میکرو‏تیتر پلیت بررسی شد. در ابتدا یک لوپ از کشت مرجع هر باکتری در محیط تریپتیکاز سوی براث[7]منتقل و پس از 18 ساعت انکوباسیون تا رسیدن به کدورتی معادل یک مک فارلند رقیق شد. غلظت‏هایی از عصاره که در این آزمون انتخاب شد شامل سه غلظت 50 تا 5/12میلی‏گرم / میلی‏لیتر بود که به روش رقیق‏سازی متوالی و از محلول ذخیره‏ عصاره با افزودن محیط تریپتیکاز سوی براث استریل تهیه شد. مقدار 100 میکرولیتر از هر غلظت در شرایط آسپتیک به چاهک‏های آزمون میکروپلیت 96 خانه استریل وارد و سپس، به هر‏یک از این چاهک‏ها 100 میکرو‏لیتر سوسپانسیون باکتریایی اضافه شد. در این آزمون چاهک کنترل مثبت، کنترل منفی و چاهک شاهد عصاره همانند آزمون تعیین MICدر نظر گرفته شدند. میکروپلیت به مدت 24 ساعت و در دمای 37 درجه سانتی‏گراد، بدون حرکت انکوبه شد (14).

به منظور بررسی اثر مهاری عصاره‏ها پس از انکوباسیون از روش رنگ‏آمیزی کریستال ویوله استفاده شد. در ابتدا محتویات چاهک‏های میکروپلیت به آرامی آسپیره و هر چاهک دو مرتبه با بافر سالین فسفات شسته شد. سپس، برای تثبیت ساختار‏های بیوفیلمی 150 میکرو‏لیتر متانول به مدت 15 دقیقه به چاهک‏ها افزوده شد. پس از آسپیره‏ متانول، 200 میکرو‏لیتر کریستال ویوله (محلول یک درصد جرمی- حجمی در اتانول 90 درصد) به چاهک‏ها وارد و میکرو‏پلیت به مدت 20 دقیقه در دمای 30 درجه سانتی‏گراد انکوبه شد. رنگ اضافی هر چاهک با جریان آرام آب شیر شسته شده و پس از خشک شدن پلیت، جذب نوری هر چاهک با افزودن 160 میکرولیتر اسید استیک گلاسیال 33 درصد در طول موج 630 نانومتر و با دستگاه الایزا ریدر معین شد (15). درصد مهار تشکیل پدیده‏ تشکیل بیوفیلم در تیمار با عصاره‏های T. hispida به کمک فرمول زیر محاسبه شد (16):

..  100 *= percent Inhibition.

در این فرمول C میانگین جذب نوری چاهک‏های کنترل منفی، B میانگین جذب نوری چاهک‏های کنترل محیط، T میانگین جذب نوری چاهک‏های آزمون در غلظت مورد نظر و E میانگین جذب نوری چاهک‏های شاهد عصاره همان غلظت است.

.بررسی قابلیت عصاره‏های گیاهی در تخریب ساختار‏های بیوفیلمی: به منظور بررسی قابلیت عصاره‏های گیاه گز در تخریب ساختار‏های بیوفیلمی باکتری‏های انتخابی، ابتدا بیوفیلم هر باکتری تشکیل و سپس، غلظت‏های مختلف عصاره (50  تا 5/12 میلی‏گرم / میلی‏لیتر) بر این ساختار‏ها اثر داده شد. در این آزمون نیزچاهک کنترل مثبت، کنترل منفی و چاهک شاهد عصاره همانند آزمون تعیین MIC در نظر گرفته شدند. این بررسی به روش سانداسی[8] (17) انجام و در آن برای تشکیل بیوفیلم، 100 میکرولیتر از کشت 24 ساعته باکتری‏ها در محیط تریپتیکاز سوی براثکه به کدورتی معادل یک مک فارلند رسانده شده بود به چاهک‏های آزمون و کنترل منفی میکروپلیت وارد و پلیت یاد شده به مدت 24 ساعت در دمای 37 درجه بدون حرکت انکوبه شد. شایان ذکر است که به چاهک‏های شاهد محیط کشت و شاهد عصاره‏ این میکروپلیت نیز 100 میکرولیتر محیط تریپتیکاز سوی براث استریل افزوده شده بود. پس از گذشت زمان انکوباسیون، محتویات چاهک‏ها به آرامی و در شرایط آسپتیک آسپیره شد. به منظور حذف سلول‏های پلانکتونیک، چاهک‏ها دو مرتبه با بافر سالین فسفات شسته شدند و سپس، به چاهک‏های آزمون و شاهد عصاره مقدار 100 میکرولیتر از هر غلظت اضافه و پلیت یاد شده برای 24 ساعت دیگر در دمای 37 درجه سانتی‏گراد و بدون حرکت انکوبه شد. پس از این مدت میکروپلیت‏ با روش رنگ‏آمیزی کریستال ویوله بررسی و درصد تخریب ساختار‏های بیوفیلمی به کمک فرمولی که پیش‏تر اشاره شد محاسبه شد.

.سنجش قابلیت عصاره‏های گیاهی در مهار فعالیت متابولیکی ساختار‏های بیوفیلمی: در این بررسی نیز به همان طریق که در بخش قبل شرح داده شد، ابتدا ساختار‏های بیوفیلمی تشکیل و سپس، غلظت‏های مورد نظر از عصاره (50 تا 5/12 میلی‏گرم / میلی‏لیتر) بر این ساختار‏ها اثر داده شد. پس از گذشت زمان انکوباسیون به چاهک‏های تیمار و شاهد مقدار 50 میکرو‏لیتر از رنگ TTC[9] افزوده و میکروپلیت به مدت سه ساعت در دمای 37 درجه سانتی‏گراد انکوبه شد. پس از این مدت جذب نوری چاهک‏ها در طول موج 490 نانومتر تعیین شد (18).

.تحلیل آماری یافته‏ها: همه آزمون‏ها در این بررسی با سه تکرار انجام شده، اختلاف بین داده‏ها با آزمون تحلیل واریانس (آنوا[10]) و در نرم افزار اس. پی. اس. اس [11]18 مقایسه و اعداد دارای مقدار P[12] کمتر از 05/0 معنادار فرض شدند. سپس، اختلافات حقیقی بین گروه‏ها در آزمون انتشار دیسک به کمک آزمون دانکن[13]بررسی شد. در آزمون‏های انجام شده بر ساختار‏های بیوفیلمی به علت فاکتور‏های متعدد مؤثر در آزمایش و فزونی داده‏ها، از آوردن دسته‏بندی‏های آزمون یاد شده صرف نظر شده و آثار متقابل فاکتور‏های مؤثر در هر آزمایش با آزمون ال. اس. دی[14]بررسی شد.

نتایج

.قابلیت عصاره‏های گیاهی در مهار فرم منفرد باکتری‏های مورد بررسی: قطر هاله‏های مهاری هر‏یک از عصاره‏های اتانولی و متانولی T. hispida در شکل 1 و مقادیر MIC و MBC عصاره‏های یاد شده در جدول 1 آمده است. بر این اساس قدرت مهاری عصاره‏ اتانولی بر فرم منفرد بیشتر از نوع متانولی آن است. در آزمون انتشار دیسک عصاره‏های گیاه گز قادر به مهار باکتری‏های مورد مطالعه در سطح معنا‏داری یک درصد بودند(P value<0/01). البته شایان ذکر است که قابلیت مهاری عصاره‏های T. hispidaبر باکتری استرپتوکوکوس پنومونیه در سطح 5 درصد معنا‏دار نیست (P value=0/086). بزرگترین هاله‏ی مهاری در آزمون یاد شده بر باکتری‏های استافیلوکوکوس اورئوس و کلبسیلا پنومونیه تشکیل شد.

در محیط مایع نیز همانند محیط جامد به کار ‏رفته در آزمون انتشار دیسک کلبسیلا پنومونیه بیش‏ترین و استرپتوکوکوس پنومونیه کم‏ترین حساسیت را به عصاره‏های گیاه گز نشان دادند.

شکل 1- مقایسه قطر هاله‏ مهاری عصاره‏های گیاه گز و آنتی‏بیوتیک شاهد (میلی‏متر). حروف مشابه a, b, c, … بر اساس آزمون دانکن با یکدیگر در سطح 5 درصد اختلاف معنا‏دار ندارند.

جدول 1- مقادیر MIC و MBC عصاره‏های T. hispida(میلی‏گرم / میلی‏لیتر)

.قابلیت عصاره‏های گیاهی در مهار ساختار‏های بیوفیلمی باکتری‏های مورد بررسی: قدرت مهاری هریک از غلظت‏های انتخابی عصاره‏های T. hispida در مهار پدیده‏ تشکیل بیوفیلم، تخریب ساختار‏های بیوفیلمی و مهار فعالیت متابولیکی این ساختار‏ها به ترتیب در شکل‏های 2، 3 و 4 آمده است. با توجه به آزمون تحلیل واریانس انجام شده بر داده‏های آزمون‏های یاد شده، اثر مهاری عصاره‏های گیاه گزدر این آزمون‏ها در سطح یک درصد معنا‏دار است (P value <0/01). بر این اساس در آزمون‏های مهار تشکیل بیوفیلم و مهار فعالیت متابولیکی ساختار‏های یاد شده، نوع باکتری، نوع عصاره و غلظت بر قابلیت مهاری آن در سطح یک درصد نیز اثر معنا‏دار بوده (P value <0/01) و آثار متقابل هر‏یک از عوامل یاد شده نیز در سطح یک درصد معنا‏دار است (P value <0/01). در تخریب ساختار‏های بیوفیلمی تشکیل‏شده نیز تمامی عوامل یاد شده اثر معنا‏داری بر قدرت مهاری عصاره در سطح یک درصد داشتند
(P value <0/01). البته در آزمون یاد شده نوع عصاره (P value = 0/077)، اثر متقابل نوع عصاره و غلظت آن (P value = 0/144) که بر قدرت تخریبی عصاره‏ها در سطح 5 درصد اثر معنا‏داری نداشت.

شکل 2- مقایسه‏ اثر مهاری غلظت‏های متفاوت عصاره‏های الکلی گیاه گز بر تشکیل بیوفیلم باکتری‏های انتخابی
* نشان‏دهنده‏ مهار معنا‏دار غلظت مورد بررسی در سطح 5 درصد و ** نشان‏دهنده‏ مهار معنا‏دار غلظت مورد بررسی در سطح یک درصد است.

در بیشتر آزمون‏های انجام شده بر ساختار‏های بیوفیلمی، اثر مهاری انواع اتانولی عصاره‏های
 T. hispidaبیشتر از نوع متانولی آن بود. بر اساس میانگین قابلیت غلظت‏های مختلف عصاره در هر‏یک از آزمون انجام شده بر ساختار‏های بیوفیلمی، بیش‏ترین مهار پدیده‏ تشکیل بیوفیلم در باکتری استافیلوکوکوساورئوس (35/87 درصد) مشاهده شد. با وجود این عصاره‏ی متانولی گیاه گز در غلظت 5 میلی‏گرم / میلی‏لیتر قادر به مهار تشکیل بیوفیلم سودوموناس آئروژینوزا نبوده و عصاره‏ T. hispidaکم‏ترین اثر ‏بخشی خود را درآزمون یاد شده بر باکتری‏های باسیلوس سرئوس و سودوموناس آئروژینوزا نشان داد.

شکل 3- مقایسه‏ قابلیت غلظت‏های متفاوت عصاره‏های الکلی گیاه گز در حذف ساختار‏های بیوفیلمی باکتری‏های انتخابی
* نشان‏دهنده‏ مهار معنا‏دار غلظت مورد بررسی در سطح 5 درصد و **نشان‏دهنده‏ مهار معنا‏دار غلظت مورد بررسی در سطح یک درصد است.

بیش‏ترین تخریب ساختار‏های بیوفیلمی در تیمار با عصاره‏های T. hispida در استرپتوکوکوس پنومونیه (71/62 درصد) مشاهده شد. این در حالی است که نوع اتانولی عصاره‏ی گیاه گز در غلظت 5 میلی‏گرم / میلی‏لیتر قادر به تخریب بیوفیلم‏های استافیلوکوکوس اورئوس نبوده و نوع متانولی غلظت یاد شده بر تخریب ساختار‏های بیوفیلمی باسیلوس سرئوس، سودوموناس آئروژینوزا و کلبسیلا پنومونیه نیز بی‏اثر بود. فعالیت متابولیکی بیوفیلم‏ها نیز در تیمار با عصاره‏های
T. hispidaبه حد درخور توجهی کاهش یافت که باسیلوس سرئوس بیش‏ترین کاهش (34/88 درصد) و سودوموناس آئروژینوزا کم‏ترین کاهش (64/39 درصد) را در این آزمون نشان دادند.

شکل 4- مقایسه‏ اثر غلظت‏های متفاوت عصاره‏های الکلی گیاه گز در مهار فعالیت متابولیک بیوفیلم باکتری‏های انتخابی
* نشان‏دهنده‏ مهار معنا‏دار غلظت مورد بررسی در سطح 5 درصد و ** نشان‏دهنده‏ مهار معنا‏دار غلظت مورد بررسی در سطح یک درصد است.