اعتباریابی آزمون های طبقه‌بندی استعدادهای فلانگان در بین دانشجویان در دانشگاه های تهران و اصفهان

مقدمه

پیش بینی موفقیت در آینده، مسأله‌ای است که از دیرباز مورد علاقة پژوهشگران بوده است و آنها از راههای مختلفی، از جمله آزمونهای شخصیتی و شناختی سعی در پیش بینی آن داشته‌اند. فرآیند گزینش کارکنان مناسب، همیشه مسأله‌ای است که ذهن مدیران و مسؤولین بخش آموزش را به خود مشغول می‌کند، زیرا صاحبنظران مدیریت، نیروی انسانی را مهمترین عامل کسب مزیت رقابتی و بقای سازمان قلمداد کرده‌اند. رشد و توسعه سازمان نیز در گرو انتخاب و گزینش صحیح نیروی انسانی است. گزینش کارکنان، فرآیند شناسایی مجموعه متقاضیان جذب شده است که به آنها یک شغل پیشنهاد خواهد شد. گزینش، فرآیند جداسازی متقاضیان انتخاب شده، از متقاضیان رد شده است. به طور ایده‌آل، کارکنان انتخاب شده در شغل موفق خواهند بود و در سلامتی و پیشرفت سازمان مشارکت خواهند داشت(مهداد، 1385). روانشناسان صنعتی و سازمانی، اغلب باید ملاکهای عملکرد شغلی مناسب را مشخص کنند. سپس این ملاکها، مبنایی برای استخدام کارکنان (انتخاب آنها براساس توانایی هایشان به عنوان ملاکی برای عملکرد شغلی)، آموزش آنها، پرداخت مزایا به آنها و طبقه بندی مشاغل می شود. یک راه مفید برای تشخیص تواناییهای مورد نیاز انسان برای انجام وظایف از طریق دانشها، مهارتها و تواناییها حاصل می‌گردد.

آزمون مورد نظر در این پژوهش مجموعه آزمونهای طبقه‌بندی استعدادهای فلانگان[1] (FACT) است. همان‌گونه که در جدول 1 آمده است، به وسیله آزمونهای استعداد می‌توان متغیرهای ملاک را که شامل عملکرد مثبت و منفی در دو محیط صنعتی و دانشگاهی است، را پیش بینی نمود. در پژوهش حاضر، با استفاده از این مجموعه آزمونهای استعداد، به پیش‌بینی متغیر عملکرد مثبت در محیط دانشگاهی که همان معدل دانشجویان(عملکرد دانشجویان) است، پرداخته شد، که علت انتخاب محیط دانشگاهی و دانشجویان این بود که اولاً دانشجویان دارای طیف گسترده تری از استعدادها و تواناییهای شناختی و دارای انگیزه بیشتری هستند؛ ثانیاً دانشجویان پس از فراغت از تحصیل آماده جستجوی شغل و اشتغال هستند و در نهایت اینکه خود فلانگان، نیز برای اولین بار این مجموعه آزمونها را روی دانشجویان اجرا نموده است.

             جدول 1: متغیر های پیش بینی شده توسط آزمونهای طبقه بندی استعدادهای فلانگان

با توجه به اعتبار بالای این مجموعه آزمونها در پیش بینی موفقیت در اکثر مشاغل وموفقیت در دوره‌های کارآموزی، که در پیشینه پژوهشی آمده است، پژوهشگران سعی کردند این آزمونها را در ایران اعتباریابی کنند. پژوهشگران به علت این‌که ممکن است که آلودگی ملاکی در یک ترم وجود داشته باشد، معدل دانشجویان در دو ترم پاییز و بهار را به عنوان متغیر ملاک انتخاب نموده اند. بنابراین، آزمونها در دو مرحله پژوهش به عنوان پیش بین معدل (عملکرد تحصیلی) دانشجویان هنر در دو ترم پاییز و بهار اجرا شده است. در مرحله اول پژوهش، آزمونها با روش اعتبار همزمان (نمرة هر دانشجو در مجموعه آزمونها به صورت همزمان با معدل آنها) اجرا شد، اما در مرحله دوم پژوهش، از روش اعتبار پیش بین استفاده شد؛ یعنی اجرای آزمونها و جمع آوری داده های ملاک (معدل) به صورت همزمان نبوده و با فاصلة زمانی سه سال بین پیش بین(آزمونهای استعداد) و ملاک(عملکرد تحصیلی) بوده است. در کل، مقاله سعی در اعتباریابی آزمون های طبقه‌بندی استعدادهای فلانگان، با دو روش اعتباریابی همزمان و پیش بین دارد تا در صورت داشتن مزیت، در پیش بینی موفقیت در سازمانها جهت انتخاب بهترین کارکنان استفاده شود.

وجود تفاوتهای فردی بین افراد در زمینه‌های مختلف، از قببیل هوش، استعداد، تواناییها و مواردی از این قبیل، استفاده از دانش روان‌سنجی را برای تشخیص و شناسایی ویژگیها امری ضروری می سازد. دانش روان‌سنجی یا روان آزمایی از طریق کمی ساختن پدیده­های روانی و کیفی، در شناخت این تواناییها نقش اساسی و مهمی برعهده دارد. البته، بیان این نکته نیز ضروری است که کمی ساختن پدیده‌های کیفی و روانی، بدون بهره­گیری از آزمون معتبر و روا امکان پذیرنیست (شریفی و حسینی، 1374). ابتدا استعدادها، تواناییها و علایق باید با استفاده از روش‌های علمی و آزمونها شناسایی شود، سپس با هدایت و راهنمایی صحیح و منطقی در رشته‌های مختلف توزیع و راهنمایی شوند تا هرکس بتواند حداکثر ظرفیت و کارآیی را از خود نشان دهد و در راه توسعه و رشد کشور قدم بردارد (شفیع آبادی، 1371). یکی از این آزمونها، مجموعه آزمونهای صنعتی فلانگان است. این مجموعه آزمونها شامل چهار مقوله اصلی، آزمون روانی- حرکتی[2]، آزمون فضایی- دیداری[3]، آزمون توانایی خاص[4] و آزمون شناختی عمومی[5] است. فلایشمن[6] (1975) در معرفی مجموعه مهارتهای روانی حرکتی و طبقه‌بندی آنها نقش مهمی داشته است. هانتر[7] و کارتا[8] (1989 ، 1993) نشان داده‌اند که بهترین ضریب اعتبار پیش بین برای مجموعه‌ای از تواناییهای شناختی عمومی و مهارتهای روانی- حرکتی 53/0 است. اشمیت و اونز[9] نشان داده‌اند که مهارتهای روانی - حرکتی دارای اعتبار پیش بین بالایی برای اکثر مشاغل هستند. ددریک[10] و مادیگان[11] (1990) یک مزیت مهارتهای روانی - حرکتی را بر تواناییهای شناختی، عبارت از ثابت ماندن ضریب اعتبار در پژوهش‌های پیش بینی موفقیت شغلی به کمک آزمونهای روانی - حرکتی می دانند، در حالی که ضریب اعتبار آزمونهای شناختی در طول استخدام و نیز با سن تغییر می‌کند. پترسون و همکاران (1995) تواناییهای دیداری فضایی را پس از تواناییهای شناختی عمومی در جایگاه دوم قرار داده اند. بهترین تواناییهای دیداری فضایی از نظر آنان ترکیب فضایی اشکال و تجسم آنها، استقلال از زمینه (مثبت)، تصور ذهنی، چرخش سه بعد[12]، وارسی[13] اشکال از راه مقایسه آنها با مدل و حافظه مکانی[14] است. در گزینش مهندسان (عبدالبسیط و عبدالعزیز، 1993) و در انجام ماهرانه تکالیف (کالینز، 1994) اعتبار پیش بین آزمون وابستگی و یا استقلال از زمینه بالا بوده است. در گزینش خلبانان، اعتبار پیش بین آزمون های فضایی، بخصوص تواناییهای مربوط به چرخش سه بعدی نیز بالا بوده است (آلی[15] و تیشوت[16]، 1992). تواناییهای خاص که در متون روانشناسی به توانایی در زمینه‌های از قبیل الکترونیک، مکانیک و ریاضی اطلاق می‌شود نیز گاهی مورد استقبال بوده است(پردیگر[17]، 1989). تواناییهای شناختی عمومی شامل توانایی کلامی، استدلال، سرعت ادراک، بستار و حافظه[18] است (پترسون، و همکاران، 1995). سالگادو(2001) ضریب اعتبار همزمان 38/0 را بین تواناییهای شناختی عمومی و موفقیت دوره های کارآموزی خلبانی در نیروهای هوایی اسپانیا گزارش کرد. جونز (1988) از ده آزمون، از مجموعه از استعداد های چندگانه برایسنجش عامل تواناییهای شناختی عمومی استفاده کرد و سپس از آنها برای پیش بینی عملکرد دوره های کارآموزی در 37 شغل بهره برد و ضریب اعتبار همزمان 76/0 را در مطالعاتش به دست آورد. توانایی کلامی، شامل آزمونهایی از قبیل واژگان و درک مطلب است. توانایی استدلال شامل آزمونهایی است که در آنها قضاوت و نتیجه گیری مهم تلقی می شود (اونز، 1998). آزمون تواناییهای شناختی عمومی بیش از سایر آزمونها، اعتبار پیش بینی دارد (ری، الریس، تیشوت، 1994، اشمیت[19]، گاست روزنبرگ و هانتر، 1990، نیومن[20] و رایت[21]، 1999). پرلمان[22]، اشمیت و هانتر(1990) میانگین اعتبار تواناییهای شناختی عمومی را در فراتحلیل خود برای همه خانواده های شغلی 55/0 به دست آورده اند. در تحقیقی که جنرت[23] (2003) انجام داد، به این نتیجه رسید که عملکرد افراد در آزمون تجسم فضایی، با هوش عمومی ارتباط دارد. اسمیت و هانتر (2000) در مطالعه ای، ضرایب اعتبار پیش بین 51/0 را برای عامل تواناییهای شناختی، نمونه کار با ضریب 54/0 و آزمون های علمی با ضریب 48/0 را به دست آوردند. عریضی، شکرکن، نائلی و مهرابی زاده (1380) در پژوهش دیگری که انجام داده اند، متغیر ملاک غیبت های شغلی بوده است، که نتیجه حاکی از این بود که این آزمون ها قادرند غیبت‌های شغلی را پیش بینی کنند. یزدچی و عریضی (1383) از آزمونهای توانایی شناختی برای پیش بینی پیشرفت ریاضی دانشجویان استفاده کردند.

اهداف پژوهش

1. سنجش رابطه بین مجموعه آزمونهای استعداد با معدل دانشجویان در دو مرحله همزمان و پیش بین؛
2. تعیین اینکه کدام یک از زیر مقیاس‌های آزمون استعداد بهتر معدل دانشجویان را پیش بینی می کند؛
3. مقایسه دو نوع اعتبار همزمان و پیش بین در پیش بینی متغیر ملاک در دو ترم تحصیلی بهار و پاییز.

روش

پژوهش حاضر از نوع پیش بین (بورگ[24] و گال[25]، 1997) بود. جامعة آماری پژوهش، دانشجویان رشته هنر دانشگاههای تهران و اصفهان بود. نمونه آماری به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. تعداد نمونه ها در مرحلة اول پژوهش 272 نفر از دانشجویان رشته هنر دانشگاههای تهران و اصفهان در سال تحصیلی 79-78 بودند (136 نفر از دانشگاه اصفهان و 136 نفر از دانشگاه تهران) و در مرحلة دوم پژوهش 185 نفر از دانشجویان رشته هنر(92 نفر از دانشگاه اصفهان و 93 نفر از دانشگاه تهران) دانشگاههای تهران و اصفهان در سال تحصیلی 82-81 بودند که ملاک (معدل) در سال تحصیلی 85-84 مورد سنجش قرار گرفت .مرحله یک پژوهش عبارت بود از 272 نفر از دانشجویان دانشگاههای اصفهان و تهران که به آزمونهای استعداد فلانگان پاسخ دادند، که این مجموعه آزمونها به عنوان پیش بین فرض شد. همچنین متغیر ملاک در مرحله اول معدل دانشجویان در دو ترم پاییز و بهار بود؛ یعنی مرحله اول اعتباریابی از نوع اعتباریابی همزمان بود. در مرحله دوم پژوهش، همانند مرحله اول، باز هم متغیر پیش بین مجموعه آزمونهای استعداد فلانگان بود؛ با این تفاوت که متغیر ملاک، معدل کل پایان دوره دانشگاهی همان دانشجویان در دو ترم پاییز و بهار بود. به عبارت دیگر، اعتبار یابی از نوع پیش بین بوده است.

ابزار سنجش: مجموعه آزمون های طبقه بندی استعدادهای فلانگان FACT شامل چهار آزمون به شرح ذیر هستند:

1-     آزمونهای روانی - حرکتی، شامل سه آزمون هماهنگی[26]، نقشینه[27] و دقت[28]؛

2-     آزمونهای فضایی- دیداری، شامل سه آزمون بازبینی[29]، اجزاء[30] و ترکیب قطعات[31]؛

3-     آزمونهای توانایی، شامل پنج آزمون ریاضی، استدلال، الکترونیک، مکانیک، حساب[32] و مقیاس[33]

آزمونهای تواناییهای شناختی عمومی، شامل هفت آزمون واژگان[34]، جدول[35]، برنامه ریزی[36]، ابتکار[37]، قضاوت و درک مطلب، بیان و حافظه.

ضرایب پایایی این مجموعه آزمونها در این تحقیق محاسبه شد که در جدول2 آمده است:

جدول2: ضرایب پایایی آلفای کرونباخ

یافته‌ها

در جدول 3 میانگین نمره­های نه بخشی دانشجویان رشته هنر، آمده است.

                                        جدول3: میانگین نمره های نه بخشی دانشجویان

به منظور بررسی اعتبار ملاکی و هدف اول پژوهش در جدول 4، از ضرایب همبستگی ساده بین آزمونهای طبقه بندی استعدادهای فلانگان و معدل دانشجویان رشته های هنر در دو ترم پاییز و بهار استفاده شده است. علاوه بر این، ضرایب همبستگی ساده پژوهش اصلی فلانگان نیز آورده شده است.

جدول 4: مقایسه اعتبار ملاکی تحقیق اصلی فلانگان با تحقیق حاضر در دانشجویان هنر

در جدول های 5 و 6 نتایج حاصل از رگرسیون گام به گام آورده شده است، که به بررسی هدف دوم پژوهش حاضر پرداخته است. چنانچه از نتایج بر می­آید، به جز آزمون بیان که در ترم دوم ظاهر شده است، تمام آزمونها متعلق به آزمونهای روانی - حرکتی و فضایی- دیداری هستند. همچنین آزمون اجزا در ترم پاییز و آزمون نقشینه در ترم بهار به عنوان بهترین پیش بین در مدل رگرسیون ظاهر شده­اند.

جدول 5: نتایج رگرسیون چندگانه مجموعه آزمونهای صنعتی فلانگان برای پیش بینی

معدل دانشجویان رشته های هنر در ترم پاییز

جدول 6: نتایج رگرسیون چندگانه مجموعه آزمونهای صنعتی فلانگان برای پیش بینی معدل

دانشجویان رشته­های هنر در ترم بهار

برای رسیدن به یکی دیگر از اهداف تحقیق و مقایسه اعتبار همزمان و پیش بین آزمونهای طبقه بندی استعدادهای فلانگان، که در واقع هدف سوم پژوهش حاضر بوده، همان‌گونه که در جدول 7 مشاهده می‌کنید، ضرایب همبستگی ساده در آزمونهای مختلف جهت بررسی تفاوت معناداری بین اعتبار همزمان و پیش بین به Z فشر تبدیل شده، که در ترم بهار، تفاوت معنی داری بین اعتبار همزمان و پیش بین در آزمونهای ترکیب قطعات، اجزا، هماهنگی و ابتکار وجود دارد و همچنین در ترم پاییز، تفاوت معناداری بین اعتبار همزمان و پیش بین در آزمونهای ترکیب قطعات، اجزا، هماهنگی، ابتکار، بازبینی و برنامه‌ریزی وجود دارد. بنابراین، در کل نتایج نشان می دهد که به صورت معناداری اعتبار پیش بین دارای ضرایب بالاتری نسبت به اعتبار همزمان است.

جدول 7: معناداری تفاوت ضریب همبستگی گشتاوری اعتبار همزمان و پیش بین در

دو مرحله تحقیق حاضر

*p <. /05                         ، **p <. /01

بحث و نتیجه‌گیری

با توجه به نتایج به دست آمده در جدول 4، ضرایب همبستگی ساده در دو ترم پاییز و بهار در دو مرحلة پژوهش در اکثر موارد ضرایب معنادار بود که نشان از اعتبار ملاکی بالای آزمونها طبقه بندی استعدادهای فلانگان (FACT) است. همچنین با توجه به نتایج به دست آمده در جدول های 5 و 6، روشن است که دو آزمون اجزا و نقشینه در هر دو جدول به عنوان متغیر پیش بین معدل دانشجویان حضور دارند که با توجه به اینکه یکی از این آزمونها از مهمترین آزمونهای فضایی - دیداری و دیگری از مهمترین آزمونهای روانی - حرکتی است و از طرفی، این دو توانایی برای موفقیت دانشجویان هنر تعیین کننده است، نتایج قابل انتظار است. به جز آزمون بیان که جزء متغیرهای پیش بین رشته های هنر در ترم بهار در رگرسیون چندگانه ظاهر شده است، همة آزمونها به یکی از دو دسته آزمونهای روانی- حرکتی و فضایی - دیداری متعلقند که برنقش با اهمیت این آزمونها در پیش بینی موفقیت دانشجویان رشته‌های هنری تأکید می‌کند. در مجموع این آزمونها در ترم پاییز 143/0 و در ترم بهار 125/0 از واریانس معدل دانشجویان را تبیین می کنند.

نتایج فراتحلیل‌ها نیز ضرایب اعتبار پایینی داشته اند که هانتر و اشمیت(1984) در مقاله‌ای به این مطلب پرداخته‌اند. آنها بیان می‌کنند که اکثر فراتحلیل‌ها بر خلاف تحقیقات در حوزه­های بالینی، دارای ضرایب اعتبار پایینی بوده‌اند، ولی این ضرایب معنادارند و دارای سودمندی هستند. نتایج به دست آمده در جدول7، نیز تفاوت بین دو اعتبار همزمان و پیش بین درترم بهار در آزمونهای ترکیب قطعات، اجزا، هماهنگی و ابتکار معنادار است. همچنین، تفاوت بین دو اعتبار همزمان و پیش بین در ترم پاییز در همة آزمونها به جز آزمونهای قضاوت و درک مطلب، نقشینه و دقت معنادار بود، که این یافته‌ها بیانگر برتری اعتبار پیش بین در پیش بینی ملاک است، که این نتیجه برای سازمانها و مدیران نوید بخش است، زیرا دغدغه اصلی، این مسأله است که آیا می­توان موفقیت کارکنان را در آینده پیش بینی کرد؟ فلانگان هم، اعتبار پیش بین را قویترین شاهد بر وجود اعتبار آزمونها می دانست، اما چون اعتبار پیش بین به لحاظ زمان نیاز به وقتی حدود پنج سال بین اجرای آزمونهای فلانگان و جمع آوری داده های ملاکی (معدل ) دارد، وی ناگزیر به اعتباریابی همزمان آزمونها از طریق پیش بینی معدل دانشجویان در دو ترم پاییز و بهار پرداخت. این پژوهش در مرحلة اول مشابه کار فلانگان را تکرار کرد اما در مرحلة دوم از اعتبار پیش بین جهت پیش بینی ملاک استفاده شد، که نتایج حاکی از آن بود که اعتبار پیش بین ضرایب بالاتری را به خود اختصاص داده‌اند؛ یعنی این آزمونها اگر در ابتدای گزینش استفاده شوند، بهتر قادر به پیش بینی موفقیت‌اند. به طور کلی، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که مجموعه آزمونهای صنعتی فلانگان از اعتبار ملاکی خوبی برخوردارند. همچنین، با توجه به پیشینة پژوهش، از این مجموعه آزمونها به عنوان آزمون معتبری برای پیش بینی موفقیت در مشاغل مختلف و دوره‌های کارآموزی می توان استفاده کرد تا در کنار آزمونهای علمی که در کشور جهت گزینش رایج‌اند، استفاده شده، واریانس بیشتری از موفقیت کارکنان در مشاغل مختلف را پیش بینی کنند. بنابراین، پیشنهاد های زیر ارائه می گردد:

1- با توجه به اعتبار ملاکی بالای این مجموعه آزمونها، پیشنهاد می شود از این آزمونها در کنار آزمونهای علمی برای پیش بینی عملکرد و موفقیت در دوره کار آموزی استفاده شود.

2- با توجه به اعتبار پیش بین بالای این مجموعه آزمونها، پیشنهاد می شود از این آزمونها در کنار آزمونهای علمی در فرآیند گزینش استفاده شود.