اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات43
تعداد شماره‌ها1,715
تعداد مقالات14,055
تعداد مشاهده مقاله34,047,697
تعداد دریافت فایل اصل مقاله13,634,028
خدابخش, فاطمه, عموآقایی, ریحانه, مستأجران, اکبر, امتیازی, گیتی. (1389). بررسی اثر هیدرو و اسموپرایمینگ دو رقم تجاری نخود بر جوانه‌زنی، فاکتورهای رشد و تعداد گرهک‌های ریشه در شرایط تنش شوری. , 2(6), 71-86.
فاطمه خدابخش; ریحانه عموآقایی; اکبر مستأجران; گیتی امتیازی. "بررسی اثر هیدرو و اسموپرایمینگ دو رقم تجاری نخود بر جوانه‌زنی، فاکتورهای رشد و تعداد گرهک‌های ریشه در شرایط تنش شوری". , 2, 6, 1389, 71-86.
خدابخش, فاطمه, عموآقایی, ریحانه, مستأجران, اکبر, امتیازی, گیتی. (1389). 'بررسی اثر هیدرو و اسموپرایمینگ دو رقم تجاری نخود بر جوانه‌زنی، فاکتورهای رشد و تعداد گرهک‌های ریشه در شرایط تنش شوری', , 2(6), pp. 71-86.
خدابخش, فاطمه, عموآقایی, ریحانه, مستأجران, اکبر, امتیازی, گیتی. بررسی اثر هیدرو و اسموپرایمینگ دو رقم تجاری نخود بر جوانه‌زنی، فاکتورهای رشد و تعداد گرهک‌های ریشه در شرایط تنش شوری. , 1389; 2(6): 71-86.

بررسی اثر هیدرو و اسموپرایمینگ دو رقم تجاری نخود بر جوانه‌زنی، فاکتورهای رشد و تعداد گرهک‌های ریشه در شرایط تنش شوری

علوم زیستی گیاهی
مقاله 7، دوره 2، شماره 6، اسفند 1389، صفحه 71-86    اصل مقاله (170.15 K)
نویسندگان
فاطمه خدابخش1؛ ریحانه عموآقایی* 1؛ اکبر مستأجران2؛ گیتی امتیازی2
1گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد
2وه زیست‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه اصفهان، اصفهان
چکیده
نخود ایرانی یکی از گیاهان زراعی مهم مناطق خشک و نیمه خشک دنیاست که بسیار به شوری حساس است. اخیراً گزارش شده است که پرایمینگ دانه‌ها، روشی برای بهبود استقرار دانه‌ها و افزایش تولید محصول در شرایط تنش‌زاست. در این پژوهش درصد و سرعت جوانه‌زنی دانه‌های اسمو و هیدرو پرایم و همچنین برخی از پارامترهای رشد دانه‌رُست‌های تیمار شده و تعداد گرهک‌های ریشه آنها در شرایط شوری (0، 25، 50 و 75 میلی‌مولار) بررسی شده است. نتایج نشان داد که در مقایسه با گیاهان شاهد، شوری موجب کاهش درصد و سرعت جوانه‌زنی، طول و وزن تر و خشک ریشه و ساقه گیاهان می‌شود. همچنین، یک کاهش وابسته به میزان نمک در تعداد گرهک‌های ریشه مشاهده شد. داده‌ها در مورد اثر پرایمینگ با آب (هیدروپرایمینگ) و مانیتول (4%) (اسموپرایمینگ) نشان داد که گیاهان اسموپرایم شده تعداد گرهک‌های بیشتری در مقایسه با گیاهان هیدروپرایم شده و شاهد داشتند. در شرایط شور گیاهچه‌های حاصل از دانه‌های اسموپرایم و هیدروپرایم شده وضعیت جوانه‌زنی، وزن تر و خشک ریشه و ساقه بهتری را در مقایسه با دانه‌های پرایم نشده (شاهد) نشان دادند.
کلیدواژه‌ها
پرایمینگ؛ جوانه‌زنی؛ شوری؛ نخود؛ گرهک‌زایی
اصل مقاله

 

حبوبات به دلیل میزان پروتئین بالا (تقریباً دو برابر غلات) و توانایی تثبیت بیولوژیک ازت در کشاورزی و تغذیه بشر اهمیت قابل توجهی دارند. در بین حبوبات، نخود یکی از مهمترین آنهاست که از نظر سطح زیر کشت با داشتن متجاوز از 10 میلیون هکتار سطح زیر کشت جهانی، پس از لوبیای معمولی رتبه دوم و از نظر میزان تولید دانه پس از لوبیا و نخود فرنگی رتبه سوم را به خود اختصاص داده است (Millan et al., 2006).

در کشور ما نیز نخود نسبت به سایر حبوبات از سطح زیر کشت، تولید و اهمیت بیشتری برخوردار است، اما عملکرد آن نسبتاً پایین است. پتانسیل پایین عملکرد ارقام نخود را می­توان به علت به­کارگیری محدود نهاده‌های کشاورزی و عدم اتخاذ روش­های مناسب تولید دانست. عامل مهم دیگری که سبب کاهش تولید و نوسان‌های دایمی یا موقتی عملکرد آن می­شود، حساسیت ارقام موجود به تنش­های زیستی (آفات و بیماری­ها) و غیرزیستی (خشکی شوری، سرما و ...) است. در میان تنش­های غیرزیستی شوری آب و خاک بر رشد و عملکرد نخود تأثیر منفی دارند؛ به­طوری ­که در خاک­های شور عملکرد گیاه اندک است (بهبودیان و همکاران، 1384).

تحت تنش شوری، خشکی فیزیولوژیک ممکن است موجب محدودیت در جذب آب خاک شود. از سوی دیگر، افزایش جذب نمک و سمّیت یونی، سبب اختلال در کارکرد سلولی و آسیب رساندن به فرآیندهای فیزیولوژیک، از قبیل فتوسنتز و تنفس می­شود. شوری با ایجاد تغییرات مضر در تعادل یون­ها، وضعیت آب، عناصر غذایی، عملکرد روزنه و کارآیی فتوسنتز موجب کاهش فرآیندهای رشد و نموی گیاه نظیر جوانه­زنی، رشد گیاهچه و در نهایت، کاهش میزان تولید محصول در گیاه می­شود (Munns, 2002). علاوه بر این، شوری بر روی تشکیل گرهک­ها، رشد و نمو آنها و حتی میزان تثبیت ازت در آنها تأثیرات منفی آشکاری دارد(Babber et al., 2000, Soussi et al., 1999).

جوانه­زنی ضعیف در خاک­های شور به عدم یکنواختی در سبز شدن دانه­های نخود منجر می­شود. آبیاری با آب‌های شور که هدایت الکتریکی آنها حدود 10 میلی‌موس بر سانتی­متر است، 55 درصد محصول را کاهش می‌دهد. در مقایسه با بذرهای معمولی، دانه­های نخود در خاک­های شور، پروتئین کمتر و درصد جوانه­زنی پایین­تری دارند. مطالعات در مرکز تحقیقات Icarda نشان داده است که بین ژنوتیپ­ها از نظر مقاومت به شوری اختلاف وجود دارد، اما این تفاوت کم و دست­یابی به لاین­های مقاوم به شوری، نامحتمل است (کوچکی و بنایان اول، 1372 و (Ridley et al., 2004.

تنوع مقاومت به شوری در میان ارقام مختلف نخود ایرانی نیز چندان زیاد نیست که بتوان گونه­های گیاهی مناسب برای کشت در مناطق شور در بین آنها شناسایی و معرفی کرد. باید راهکارهای دیگری را برای غلبه بر این مشکل جستجو کرد. یکی از راهکارهای سریع، استفاده از روش­های مختلف غنی کردن و پیش ­تیمار دانه­هاست که آنها را در مقابله با تنش مقاوم می­سازد. یکی از متداول­ترین این روش­ها تیمار پرایمینگ است. پرایمینگ عملی است که در طی آن دانه­ها در آب (هیدراسیون) و یا در محلول نمک­های معدنی یا آلی (اسموپرایمینگ) به­طور جزئی هیدراته و سپس خشک می­شوند تا به رطوبت اولیه برسند. چنین تیماری موجب بهبود و تسریع جوانه­زنی دانه­ها و رشد بعدی دانه‌رُست آنها می­شود (Frooq et al., 2006).

مطالعات زیادی دربارة تأثیرات فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی پرایمینگ بر روی دانه­های مختلف حبوبات از جمله دانه‌های‌ یونجه (Medicago sativa)، لوبیا چشم بلبلی (Vigna radiate L.)، ‌نخود (Cicer arietinum) و عدس (Lens culinaris) انجام شده و نشان داده است که تیمار پرایمینگ قادر به بهبود فرآیند جوانه‌زنی و ایجاد مقاومت تحت شرایط تنش است
(Hu et al., 2006; Posmyk and Janas, 2007; Kaur et al., 2006; Ghassemi-Golezani et al., 2008).

علاوه بر تأثیرات پرایمینگ بر روی بهبود رشد و جوانه­زنی گیاهان و افزایش مقاومت آنها به تنش­های محیطی، آثار مثبت این تیمار بر روی گرهک­زایی و میزان تثبیت ازت گرهک­های ریشه نخود نیز به اثبات رسیده است. Kaur و همکاران در سال 2006 افزایش بیوماس و تعداد گرهک­ها را در دانه‌رُست‌های نخود هیدرو و اسموپرایمینگ شده گزارش کردند.

 با توجه به روند رشد زمین­های شور در کشور و از سوی دیگر، اهمیت گیاه نخود از نظر تأمین پروتئین غذایی مردم و کمک این گیاه در حاصلخیزی خاک، در پژوهش حاضر تصمیم گرفته شد تا تأثیرات شوری بر روی دو رقم تجاری نخود ایرانی (آرمان و بیونیچ) بررسی و با توجه به گزارش‌های فوق اثر تیمار پرایمینگ با آب و مانیتول 4 درصد برای تعدیل اثرات شوری آزمایش شود.

 

مواد و روش‌ها

تهیه بذر و آماده سازی

در این پژوهش از دو رقم نخود زراعی(Cicer arietinum L.)، بیونیچ و آرمان به‌عنوان ارقام مورد آزمایش استفاده شد. بذرهای این دو رقم گیاهی از مرکز تحقیقات استان کرمانشاه و منطقه اطراف کرمانشاه به نام کرندغرب تهیه و به آزمایشگاه منتقل شد.

بذور دو رقم نخود آرمان و بیونیچ توسط کلرید جیوه (HgCl2) 1/0 درصد به مدت 5 دقیقه ضدعفونی شدند تا از هر گونه آلودگی قارچی جلوگیری شود و سپس توسط آب مقطر چندین بار شستشو شدند تا تأثیرات سمّی کلرور جیوه بر طرف گردد.

جداسازی ریزوبیوم از گرهک نخود

برای جداسازی سویه‌های ریزوبیوم از گرهک سالم ریشه گیاه نخود استفاده شد. ابتدا گرهک از ریشه جدا و پس از شستشو با آب مقطر استریل، سطوح آنها با محلول کلرور جیوه 1/0 درصد استریل گردید و پس از شستشوی مجدد گرهک­ها با آب مقطر استریل، با استفاده از پنس استریل در سطح محیط YMA منتقل و فشرده شدند. پس از رشد باکتری­ها در انکوباتور، ریزوبیوم­ها از روی ویژگی‌های کلونی، مشخصات میکروسکوپی و آزمون­های بیوشیمیایی جداسازی و با کشت­های متوالی خالص­سازی آنها انجام شد. باکتری در محیط‌کشت YMA رشد داده شد (Bric et al., 1991).

از این محیط برای رشد و تلقیح باکتری­های ریزوبیوم به بذرهای استریل شده گیاه نیز استفاده شد. تهیه این محیط، طبق دستورالعمل موجود بر روی قوطی انجام و استریل توسط اتوکلاو در 121 درجه سانتی­گراد به مدت 15 دقیقه و فشار 15 پاسکال انجام گردید.

 

پرایمینگ دانه­ها

روش اسموپرایمینگ

برای پرایمینگ دانه‌ها به روش اسموپرایمینگ از محلول مانیتول 4 درصد استفاده شد. در هر بار استفاده، مقدار 100 سی­سی از محلول در یک بشر ریخته شد و بذرها به مدت 12 ساعت در دمای 25 درجه سانتی‌گراد ضمن هوادهی ملایم در این محلول خیسانده شدند. پس از این مدت، بذرها در شرایط استریل از محلول خارج و سه بار با آب مقطر شستشو داده شدند و آب اضافی آنها به وسیله کاغذ صافی گرفته شد و سپس در دمای آزمایشگاه خشک شدند تا رطوبت آنها به سطح اولیه برسد.

 

روش هیدروپرایمینگ

برای انجام هیدروپرایمینگ از آب مقطر استریل استفاده شد. بذرها در 100 سی سی آب مقطر استریل، به مدت 12 ساعت در دمای 25 درجه سانتی‌گراد خیسانده و پس از این مدت از آب خارج شدند و مانند روش اسموپرایمینگ در دمای آزمایشگاه تا رسیدن به سطح رطوبت اولیه خشک شدند.

 

آزمایش اثر رقم، پرایمینگ و شوری روی جوانه‌زنی بذر و رشد دانه‌رُست نخود

در این پژوهش آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی اجرا شد و فاکتورها شامل شوری در چهار سطح (0، 25، 50 و 75 میلی­مولار)، تیمار پرایمینگ (12 ساعت) در سه سطح (شاهد، اسموپرایمینگ و هیدراسیون) و رقم در دو سطح (بیونیچ و آرمان) بود.

در ابتدا، بذرها به سه گروه تقسیم شدند. گروهی از بذرها به روش اسموپرایمینگ و گروه دوم به ‌روش هیدراسیون مطابق روش فوق­الذکر تیمار شدند و گروه سوم بذرها به ‌عنوان شاهد استفاده شدند. بذرهای این سه گروه درون پتری‌دیش‌هایی که قبلاً دو لایه کاغذ صافی در آنها قرار داده شده بود، به طور جداگانه و مطابق طرح آماری آزمایش قرار گرفتند و تنش شوری (0، 25، 50 و 75 میلی‌مولار) توسط افزودن نمک طعام به آب مقطر به بذرها اعمال شد. سپس پتری‌دیش‌ها درون اتاقک رشد قرار داده و هر روز تعداد بذرهای جوانه‌زده شمارش و ثبت شد. این کار با سه تکرار و قرار دادن 15 عدد بذر در هر پتری‌دیش انجام گرفت.

بذرهایی که اندازه ریشه‌چه آنها 2 میلی‌متر یا بیشتر بود، به‌عنوان بذور جوانه‌زده در نظر گرفته شدند. در پایان روز سیزدهم، درصد جوانه‌زنی (PG) از رابطه PG=100(n/N) محاسبه شد، که در این رابطه n تعداد بذرهای جوانه­زده و N تعداد کل بذرهای کشت شده است (Nicholls and Heydecker, 1968). برای محاسبه سرعت جوانه­زنی نیز از این رابطه استفاده شد:

(تعداد روز از شروع آزمایش/تعداد بذور جوانه‌زده تا روزi)åin=1

به منظور بررسی روند رشد گیاهچه در پایان روز سیزدهم، طول ریشه­چه و ساقه­چه دانه‌رُست­ها اندازه­گیری شد. طول ساقه‌چه از یقه تا جوانه انتهایی و طول ریشه‌چه از یقه تا نوک ریشه اصلی بر حسب میلی‌‌متر با خط­کش اندازه‌گیری شد.

 

آزمایش اثر رقم، پرایمینگ و شوری بر رشد و تعداد گرهک‌های گیاهان نخود

ابتدا بذرهای ضدعفونی شده به صورت سه گروه اسموپرایم شده در مانیتول 4 درصد استریل هوادهی و هیدروپرایم شد و در آب مقطر استریل گردیده و بذرهای شاهد بدون پرایم آماده شدند. پس از 12 ساعت دانه‌ها از محلول‌های پرایمینگ خارج و 3 بار با آب مقطر شستشو و در هوای اتاق بر روی کاغذهای صافی خشک شدند. سپس بذرهای پرایم شده و شاهد مطابق طرح آماری (فاکتوریل با طرح کامل تصادفی) در گلدان­های حاوی پرلیت کاشته شدند. گلدان­ها به اتاقک رشد با شرایط روزهای بلند 16 ساعت نور و 8 ساعت تاریکی (شدت نور µmol/m2s2400 در دمای 5± 25 درجه سانتی‌گراد) منتقل شدند.

پس از ظهور گیاهچه­ها در سطح پرلیت آبیاری با محلول غذایی نیم درجه هوگلند انجام شد. برای اعمال شوری به مقادیر لازم برای دستیابی به غلظت 0، 25، 50 و 75 میلی‌مولار نمک طعام به محلول هوگلند اضافه و برای تغذیه گیاهچه­های هفت روزه به کار برده شد.

قبل از کاشت در گلدان­ها به منظور آغشته شدن بذرها به باکتری ریزوبیوم بذرهای استریل شده در محیط‌کشت تلقیح شده با باکتری ریزوبیوم با معیار نیم مک فارلند برای تشکیل گرهک آماده گردید. شایسته به یادآوری است که محلول مک فارلند مطابق جدول 1 تهیه شده و محیط‌کشت حاوی باکتری­های رشد کرده با معیار مک فارلند مورد نظر برای تشکیل گرهک آماده گردید.

 

 

جدول 1- طرز تهیه استاندارد مک فارلند (Bric et al., 1991)

5/0

1

2

3

4

استاندارد مک فارلند

05/0

1/0

2/0

3/0

4/0

کلرید باریم 1%

95/9

9/9

8/9

7/9

6/9

اسید سولفوریک 1%

5/1

0/3

6

9

12

دانسیته سلولی 108×1

3/74

6/55

6/35

4/26

5/21

درصد عبور

132/0

257/0

451/0

582/0

669/0

جذب نوری

 

 

سنجش وزن تر و خشک بخش هوایی و ریشه

پس از 30 روز گیاهچه‌ها از گلدان‌های مربوطه خارج و سپس اندام هوایی گیاهان هر تیمار از منطقه ریشه جدا شدند و پس از اندازه‌‌گیری وزن ‌تر، هر اندام به طور مجزا در پاکت‌های کاغذی قرار گرفت و در آون 72 درجه سانتی‌گراد به مدت 48 ساعت قرار داده شد و زمانی که وزن آنها ثابت شد، وزن خشک آنها نیز اندازه‌گیری گردید. تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS و Excel انجام شد.

 

نتایج

اثر رقم، شوری و پرایمینگ بر جوانه‌زنی، طول ریشه‌چه و ساقه‌چه دانه‌رُست‌های نخود

نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده‌های مربوط به درصد و سرعت جوانه‌زنی، طول ریشه‌چه و ساقه‌چه دانه‌رُست­ها نشان داد که اثر تیمارهای رقم، پرایمینگ و شوری و همچنین اکثر تأثیرات متقابل آنها بر روی شاخص­های مذکور معنی­دار است (جدول 2).

داده­های حاصل از بررسی تأثیرات شوری 0، 25، 50 و 75 میلی­مولار بر درصد و سرعت جوانه­زنی و طول ریشه­چه و ساقه­چه گیاهان هیدورپرایم و اسموپرایم دو رقم تجاری نخود (آرمان و بیونیچ) در جدول 3 ارائه شده است.

بررسی داده­های جدول 3 نشان می­دهد که با افزایش شوری از 0 به 75 میلی­مولار در هر دو رقم آرمان و بیونیچ در تیمارهای شاهد (بدون پرایم) درصد و سرعت جوانه­زنی و طول ریشه­چه و ساقه­چه در حد چشمگیری کاهش یافته است. البته، روند این کاهش در رقم بیونیچ تا حدودی ملایم‌تر از رقم آرمان است.

 

 

 

جدول 2- تجزیه واریانس (مقادیر F) داده‌های مربوط به درصد جوانه‌زنی، طول ریشه‌چه و ساقه‌چه دو رقم نخود

منبع تغییرات

درجه آزادی

درصد جوانه‌زنی

سرعت جوانه‌زنی

طول ریشه چه

طول ساقه‌چه

نسبت ریشه‌چه به

ساقه‌چه

رقم

1

**02/5378

*21/6

**68/7103

**26/164

*41/5

پرایمینگ

2

**16/411

**7/21

*22/487

**71/50

**5/13

سطح شوری

3

**62/10077

**3/17

**74/5066

**04/237

**27/15

رقم × پرایمینگ

2

**35/270

**7/36

**51/31

**30/37

*4/4

رقم × سطح شوری

3

**10/685

**8/173

**94/152

*18/3

*72/3

پرایمینگ × سطح شوری

6

** 67/203

**5/69

**63/368

*68/4

*58/3

رقم × پرایمینگ × شوری

6

** 06/369

*4/3

**23/383

ns06/2

*41/2

خطای آزمایش

46

62/79

13/52

58/148

53/4

5/47

*و** به ترتیب در سطح 05/0، 01/0 معنی دار است و ns معنی‌دار نیست.

 

 

مقایسه درصد و سرعت جوانه‌زنی و طول ریشه‌چه و ساقه‌چه گیاهان شاهد با گیاهان هیدرو و اسموپرایم شده (جدول 3) نیز به­خوبی نشان می­دهد که پرایمینگ هم در شوری 0 میلی­مولار و هم در سطح شوری 25 تا 75 میلی‌مولار در حد معنی­داری شاخص­های جوانه­زنی و طول گیاهچه را افزایش داده است که این امر بیانگر آن است که تیمارهای پرایمینگ موجب تعدیل آثار شوری بر درصد و سرعت جوانه­زنی و طول ریشه­چه و ساقه­چه دانه‌رُست­ها شده است.

هرچند آثار پرایمینگ برای هر دو رقم مفید بوده است، ولی درصد آثار مفید آن در رقم آرمان بیشتر بوده است. برای مثال، در رقم آرمان در سطح شوری 75 میلی‌مولار در تیمار شاهد درصد و سرعت جوانه‌زنی 19/11 درصد و 35/5 بذر جوانه‌زده در روز بوده است که با تیمار اسموپرایم به 27/18 درصد و 23/10 بذر جوانه‌زده در روز رسیده است؛ یعنی درصد جوانه‌زنی حدود 2/63 درصد افزایش یافته و سرعت جوانه‌زنی با 91 درصد افزایش تقریباً دو برابر شده است. مشابه همین روند در تیمار هیدروپرایم نیز صادق است. در رقم بیونیچ در شوری 75 میلی‌مولار در تیمار شاهد درصد و سرعت جوانه‌زنی 42/16 درصد و 95/8 بذر جوانه زده در روز بوده است که با تیمار اسموپرایم به 13/20 درصد و 14/10 بذر جوانه­زده در روز رسیده است؛ یعنی درصد جوانه­زنی 22 درصد و سرعت جوانه‌زنی 13 درصد افزایش یافته است. تفاوت میزان آثار اسمو و هیدروپرایم بر روی طول ریشه­چه و ساقه­چه در رقم آرمان و بیونیچ نیز از داده­های جدول 3 قابل استنتاج است.

بررسی نسبت ریشه‌چه به ساقه‌چه نشان می‌دهد که در گیاهان شاهد (بدون پرایم) در سطح شوری 25 میلی‌مولار این نسبت بالاتر از شوری 0 میلی‌مولار بوده است. داده‌های جدول 3 نشان می‌دهند که در شوری 25 میلی‌مولار طول ریشه‌چه نسبت به محیط بدون شوری (0 میلی‌مولار) بیشتر شده است، ولی در سطوح بعدی شوری؛ یعنی 50 و 75 میلی‌مولار طول ریشه‌چه نسبت به حالت بدون شوری کمتر است. با وجود این، کاهش رشد طولی ساقه‌چه بیشتر بوده، به­طوری­که در همه سطوح شوری نسبت ریشه­چه به ساقه­چه نسبت به حالت بدون شوری بیشتر است.

نسبت ریشه­چه به ساقه­چه در گیاهان هیدرو و اسموپرایم شده آرمان و بیونیچ نسبت به گیاهان بدون پرایم در تمامی سطوح شوری افزایش یافته است، یعنی پرایمینگ در سطوح مختلف شوری رشد ریشه‌چه را بیش از رشد ساقه­چه بهبود داده است.

 

جدول 3- اثر رقم، شوری و پرایمینگ بر مقدار میانگین درصد و سرعت جوانه‌زنی، طول ریشه‌چه و ساقه­چه دانه‌رُست‌های نخود. مقادیر میانگین حاصل از 3 تکرار است. مقایسه میانگین توسط آزمون دانکن انجام شده و حروف غیر مشابه نشان‌دهندة معنی‌دار بودن تفاوت مقادیر در سطح 05/0 است.

رقم

پرایم

شوری

درصد

جوانه‌زنی

سرعت جوانه‌زنی

(تعداد/روز)

طول

ریشه‌چه

(Cm)

طول

ساقه‌چه

(Cm)

نسبت

ریشه‌چه/ساقه‌چه

آرمان

شاهد

0

a5/98

d21/15

d93/7

bc95/7

i99/0

25

e42/76

f89/11

c16/8

e63/6

b23/1

50

i73/48

h31/8

e88/6

f69/5

e20/1

75

l19/11

i35/5

h73/2

i34/2

f16/1

هیدروپرایم

0

a14/99

ab51/19

cd67/8

ab59/8

g09/1

25

b15/86

d12/15

ab95/9

cd87/7

a26/1

50

g92/55

f15/12

cd29/8

e65/6

b24/1

75

k86/17

g17/10

g29/4

h52/3

de21/1

اسموپرایم

0

a100

a80/20

cd74/8

ab95/8

i97/0

25

b21/85

d45/15

ab89/9

cd82/7

a26/1

50

g47/56

f92/12

c43/8

e76/6

b24/1

75

k27/18

g23/10

g51/4

h67/3

c22/1

بیونیچ

شاهد

0

a12/99

d98/14

c62/8

ab74/8

i98/0

25

d26/80

f17/12

bc13/9

cd35/7

b24/1

50

h98/57

g22/10

de42/7

e18/6

e20/1

75

k42/16

h95/8

g06/4

h19/3

e19/1

هیدروپرایم

0

a100

bc25/18

b15/9

a03/9

b01/1

25

b49/85

de15/14

a51/10

b25/8

a27/1

50

f45/60

f78/11

cd73/8

de12/7

cd22/1

75

j32/21

g94/10

f56/5

g53/4

cd22/1

اسموپرایم

0

a71/99

c80/17

bc05/9

a96/8

b01/1

25

b12/87

e79/13

a23/10

bc04/8

a27/1

50

f78/59

f65/11

cd85/8

de18/7

bc23/1

75

j13/20

g14/10

f82/5

g77/4

cd22/1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اثر رقم، شوری و پرایمینگ بر وزن تر و خشک بخش هوایی و ریشه

در آزمایش گلدانی شاخص­های رشد گیاه 30 روزه پس از برداشت اندازه­گیری شد. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که اثر رقم، شوری و پرایمینگ و تأثیرات متقابل آنها بر وزن خشک ریشه و بخش هوایی و تعداد گرهک­ها در سطح احتمال 1% معنی­دار است. در مورد وزن تر ریشه و بخش هوایی اثر متقابل رقم و پرایمینگ معنی­دار نبود، اما سایر آثار متقابل فاکتورها معنی­دار بود (جدول 4).

بررسی داده­های این آزمایش در جدول 5 نشان می‌دهد که با افزایش شوری از 25 به 75 میلی‌مولار وزن تر و خشک ریشه و بخش هوایی گیاه و تعداد گرهک­های ریشه در هر دو رقم آرمان و بیونیچ کاهش می­یابد. این روند کاهش در گیاهان هیدرو و اسموپرایم شده تعدیل شده است و این گیاهان در سطوح مختلف شوری رشد بهتری نسبت به گیاهان پرایم نشده نشان می‌دهند.

بررسی نتایج جدول 5 نشان می‌دهد که آثار منفی شوری بر وزن خشک و تر گیاهچه و تعداد گرهک‌های ریشه رقم آرمان تا حدودی بیشتر از رقم بیونیچ بوده است. همچنین، تأثیرات تیمارهای هیدرو و اسموپرایمینگ بر رقم آرمان بیشتر از رقم بیونیچ بوده است. بالاترین تعداد گرهک در رقم بیونیچ اسموپرایمینگ شده در سطح شوری 0 میلی­مولار مشاهده شد، اما در سطوح مختلف شوری نیز تیمارهای پرایمینگ میزان گرهک­زایی را افزایش داده‌اند.

 

 

جدول 4- تجزیه واریانس (مربع میانگین‌ها) داده‌های مربوط به شاخص‌های وزن خشک و تر بخش هوایی و ریشه و تعداد گرهک‌های ریشه دو رقم نخود

منبع تغییرات

درجه

آزادی

وزن خشک

بخش هوایی

وزن تر

بخش هوایی

وزن خشک

ریشه

وزن تر

ریشه

تعداد گرهک

رقم

1

**55/135575

**55/427887

**50/117811

**00/113859

**88/138

پرایمینگ

2

**55/78905

**12/3269730

**00/59150

**35/206236

**59/73

شوری

3

**14/214898

**88/1896092

**35/142164

**43/181993

**07/373

رقم × پرایمینگ

2

**55/5705

ns18/40227

**66/11216

ns04/13211

**93/8

رقم × شوری

3

**81/26314

*48/216703

**94/56756

**85/33498

**70/6

پرایمینگ × شوری

6

**81/2464

**73/841585

**74/2240

**94/59196

**61/3

رقم × پرایمینگ × شوری

6

ns37/520

ns16/74537

**00/1900

ns67/17428

**46/6

خطای آزمایش

46

38/326

11/62198

94/356

83/52534

09/1

*و** به ترتیب در سطح 05/0، 01/0 معنی‌دار است و ns معنی‌دار نیست.

 

 

 

 

 

جدول 5- اثر فاکتورهای رقم، شوری و پرایمینگ بر مقدار میانگین وزن خشک و تر بخش هوایی و ریشه (میلی­گرم) و تعداد گرهک‌ها در گیاهان نخود. مقادیر میانگین حاصل از 3 تکرار است. مقایسه میانگین توسط آزمون دانکن انجام شده و حروف غیر مشابه نشان‌دهندة معنی‌دار بودن تفاوت مقادیر در سطح 05/0 است.

رقم

پرایم

شوری

وزن خشک

ریشه

وزن تر

ریشه

وزن خشک

 بخش هوایی

وزن تر

 بخش هوایی

تعداد

گرهک­ها

آرمان

شاهد

0

j 350

g 33/1546

i 560

c 1818

fg 66/14

25

jk 336

h 1454

jk 33/503

f 33/1616

i 66/11

50

jk 325

j 78/1221

l 66/436

i 33/1406

i 33/11

75

k 66/316

m 830

l 400

n 964

k 33/5

هیدروپرایم

0

fg 66/506

ef 33/1698

fe 66/666

bc 1851

cd 33/19

25

g 33/473

g 33/1574

gh 610

fg 33/1583

b 66/17

50

g 33/453

j 33/1286

hi 590

k 1180

i 33/11

75

i33/393

l33/972

k66/476

l 1099

j 9

اسموپرایم

0

f 523

b 66/1920

e 700

a 33/2534

cd 33/19

25

f 33/513

g 66/1526

fgh 630

fg 1593

cd 19

50

fg 33/503

k 66/1115

hi 66/596

l 33/1116

h 12

75

h 430

l 66/983

j 520

m 1050

j 33/9

بیونیچ

شاهد

0

bc 713

c 66/1806

b 930

bc 1850

bc 33/20

25

cd 675

f 33/1654

c 33/883

e 66/1697

de 18

50

e 33/613

i 66/1321

c 33/703

h 1530

h 12

75

g 470

m 66/866

gh 33/623

n 66/933

j 9

هیدروپرایم

0

a 870

a 33/2068

a 980

a 66/2695

ab 21

25

b 750

de 33/1746

ab 960

d 33/1763

de 66/18

50

d 660

g 33/1534

d 66/806

gh33/1543

gh 33/13

75

f 33/533

l 971

fij 630

j 66/1336

i 11

اسموپرایم

0

a 66/886

a 2015

a 66/986

a 66/2736

a 33/22

25

b 66/756

c 1793

ab 66/946

h 66/1895

cd 66/19

50

c 33/673

g 33/1566

c 66/846

f 66/1616

f 66/15

75

f 33/543

k 1170

e 66/686

ml 66/1086

h 33/12

 

 

بحث

مرحله جوانه­زنی در تعیین تراکم بوته در واحد سطح اهمیت زیادی دارد و تراکم کافی زمانی به دست می­آید که بذرهای کاشته شده به­طور کامل و با سرعت کافی جوانه بزنند. از سوی دیگر، یکنواختی در سبز شدن به درصد و سرعت جوانه­زنی بذور بستگی دارد که این دو تحت تأثیر عوامل شوری، پتانسیل آب، عناصر غذایی دمای محیط و تأثیرات متقابل این عوامل قرار دارند.

عواملی مانند وجود نمک­های محلول و توازن آنها و مسمومیّت‌های ناشی از افزایش این نمک‌ها سبب بروز اختلال در جوانه‌زنی اغلب محصولات زراعی شده، به کاهش میزان سبز شدن بذرها در مزرعه و در نهایت کاهش تولید منجر می­شود (Basra et al., 2005).

نتایج این تحقیق (جدول 3) نشان داد که شوری، درصد و سرعت جوانه‌زنی بذور هر دو رقم بیونیچ و آرمان را در حد معنی‌داری کاهش می‌دهد و بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که گیاه نخود در زمره گیاهان گلیکوفیت و بسیار حساس به شوری است و میزان جوانه‌زنی آن در شوری­های بالاتر از 50 میلی‌مولار به شدت کاهش می­یابد. این یافته­ها با گزارش­های بهبودیان و همکاران در سال 1384 در مورد ارقام دیگر نخود مطابقت دارد.

کاهش درصد و سرعت جوانه­زنی بذور نخود در معرض شوری، ممکن است به­سبب تجمع نمک در بافت‌های بذر باشد که تأثیرات سمی جبران­ناپذیری را برجای می­گذارد و جذب آب توسط دانه برای جوانه­زنی را مختل می­کند. Dahal و همکاران نیز در سال 1990 گزارش کردند که تنش ایجاد شده توسط NaCl و PEG موجب مهار جوانه­زنی ارقام گوجه فرنگی می­شود.

بررسی نتایج مربوط به جوانه­زنی در شرایط غیر شور
(0 میلی­مولار نمک) نشان می­دهد که اسموپرایمینگ و هیدراسیون، درصد جوانه­زنی بذور هر دو رقم آرمان و بیونیچ را در حد مناسبی بهبود داده­اند. این نتایج با نتایج Ghassemi-Golezani و همکاران در سال 2008 مطابقت می­کند. این محققان نشان دادند که درصد جوانه‌زنی دانه‌های اسموپرایمینگ شده عدس نسبت به گیاهان شاهد بالاتر است. Elkoca و همکاران نیز در سال 2007 گزارش کردند که هیدروپرایمینگ باعث افزایش درصد جوانه­زنی بذور نخود می­شود.

تأثیرات مفید پرایمینگ بر روی جوانه­زنی ممکن است به افزایش فعالیت آنزیم اندوبتاماناز مربوط باشد که باعث تضعیف دیواره سلولی و بهبود ظهور ریشه­چه می­شود. شیوه­های مختلف پرایمینگ باعث افزایش فعالیت آنزیم‌های هیدرولیزی شده، به علت قابلیت دسترسی آسان گیاهک به مواد غذایی در طول جوانه­زنی، دانه­های پرایمینگ شده، بهتر قادر به کامل کردن فرآیند جوانه­زنی در زمان کوتاه‌تر می شوند (Nonami et al., 1995).

نتایج این آزمایش نشان داد که تیمارهای هیدرو و اسموپرایمینگ در شرایط شور (25، 50 و 75 میلی­مولار) نیز درصد و سرعت جوانه­زنی بذور را نسبت به بذور پرایم نشده بهبود داده­اند. گزارش­های دیگر نیز نشان می­دهند که تأثیرات مفید پرایمینگ، نه­تنها تحت شرایط اپتیمم دیده می­شوند، بلکه دانه را قادر به غلبه بر انواع استرس­های محیطی نظیر شوری، سرما، گرما و ... می­کند؛ به­طوری­که تحت شرایط زیان­آور محیطی، دانه­های پرایمینگ شده بهتر عمل می­کنند و جوانه­زنی و گلدهی زودتر و محصول بالاتری در مقایسه با دانه­های پرایمینگ نشده دارند
(Kant et al., 2006; Hu et al., 2006; Posmyk and Janas, 2007).

پرایمینگ درصد جوانه­زنی، سرعت و یکنواختی جوانه­زنی را در شرایط غیر اپتیمم مزرعه بهبود می­بخشد
(Kant et al., 2006). به دلیل فعالیت بهتر برخی آنزیم­ها در بذر (Kaur et al., 2006; Farooq et al., 2006)
قابلیت دسترسی به مواد غذایی در طول جوانه­زنی در دانه‌های پرایمینگ شده آسانتر شده، این دانه­ها بهتر قادر به کامل کردن فرآیند جوانه­زنی در زمان کوتاه هستند و استرس­های محیطی مانند شوری را به­خوبی تحمل می­کنند
(Kant et al., 2006).

داده­های جدول 3 نشان می­دهد که شوری باعث کاهش رشد طولی ریشه­چه و ساقه­چه در دانه‌رُست­های هر دو رقم نخود می­شود. برخی از محققان علت کاهش رشد گیاهچه (طول ریشه­چه و ساقه­چه) در شرایط شور را جلوگیری از انتقال مواد غذایی از لپه به جنین ذکر نموده‌اند. علاوه بر این، با افزایش شوری محلول مجاور دانه، جذب آب توسط بذر دچار اختلال شده، ترشح هورمون­ها و فعالیت آنزیم­ها کمتر و در نتیجه رشد گیاهچه (اعم از ریشه­چه و ساقه­چه) دچار نقصان می­شود (Basra et al., 2005).

در شوری­های زیاد کاهش پتانسیل آب و یا افزایش غلظت املاح مضر در محیط رشد گیاه باعث کاهش طول ریشه­چه می­گردد. در چنین شرایطی بخش عمده انرژی ریشه صرف جذب فعال عناصر غذایی مورد نیاز شده و در نتیجه انرژی اختصاص یافته به رشد ریشه کاهش می­یابد. همچنین، شوری تأثیرات منفی بر فرآیندهای تنفس و فتوسنتز دارد و در نتیجه، در سطوح بالای شوری طول ساقه­چه نیز کاهش می­یابد (Munns, 2002). طبق نتایج، کاهش رشد ساقه­چه نسبت به ریشه­چه در محیط­های شور بیشتر بوده است، به­طوری­که نسبت ریشه­چه/ساقه­چه در محیط شور بیشتر از بذور تیمار شده با آب غیر شور بوده است (جدول 3). به نظر می­رسد که این خود یک مکانیسم مقابله با شوری است. با گسترش ریشه، امکان جذب آب بیشتر و با کاهش رشد بخش هوایی اتلاف آب از طریق تعرق کاهش می­یابد و بدین ترتیب، پتانسیل منفی ناشی از تجمع نمک­ها در بافت تا حدودی تعدیل می­شود.

نتایج جدول 3 نشان می­دهد که اسمو و هیدروپرایمینگ بذرها موجب افزایش نسبت ریشه­چه/ساقه­چه دانه‌رُست‌های نخود در هر دو رقم شده، این اثر هم در شرایط غیر شور
(0 میلی­مولار) و هم در شرایط شور (25، 50 و 75 میلی‌مولار) مشاهده می­شود. احتمالاً یکی از مکانیسم­هایی که اسمو و هیدروپرایمینگ موجب مقاومت گیاهان نسبت به شوری می­شود، همین افزایش نسبت ریشه­چه/ساقه­چه است.

بررسی نتایج آزمایش دوم (جدول 5) نشان می­دهد که شوری وزن تر و خشک ریشه و بخش هوایی هر دو رقم نخود را کاهش داده است. Bandeoglu و همکاران در سال 2004 نیز کاهش معنی­دار وزن تر و خشک گیاهان عدس در معرض تنش شوری را گزارش کردند. Ashraf و Bashir نیز در سال 2003 کاهش معنی­دار وزن خشک و تر ساقه­ها، ریشه­ها و سطح برگ در گیاه لوبیا را تحت تنش شوری گزارش کردند.

طبق نتایج جدول 5، گیاهان رقم آرمان و بیونیچ شوری 25 میلی­مولار را نسبتاً خوب تحمل می­کنند، ولی در شوری 50 میلی­مولار و مخصوصاً شوری 75 میلی­مولار و بالاتر دچار افت وزن خشک و تر ریشه و بخش هوایی در حد قابل ملاحظه­ای می­شوند.

به نظر می­رسد سطح شوری 25 میلی­مولار به­طور متداول در مناطق زراعی در معرض شوری رخ می­دهد و لذا اغلب گیاهان این مناطق نسبت به این حد از شوری سازگار شده­اند و شوری در این سطح در آنها آثار مضر محدودتری ایجاد می­کند. به نظر می­رسد که در هر دو رقم، نوعی ساز و کار سازشی در تیمار 25 میلی­مولار نمک طعام وجود دارد، زیرا در تیمار 25 میلی­مولار نمک، کاهش قابل توجه در وزن تر و خشک و کلروزیس برگ‌ها، به عنوان اولین علایم ظاهری سمّیت نمک، سه هفته پس از اعمال تیمار شوری مشاهده می­شود، در حالی‌که در سطوح شوری 50 و 75 میلی­مولار نمک طعام، همین سطح از تأثیرات منفی روی رشد گیاه دو و یک هفته بعد از اعمال تیمار رخ می­دهد.

Cordovilla و همکاران (1996، 1999) هنگامی که بر روی رشد و عملکرد همزیستی دانه­های باقلا آغشته شده با Rhizobium Leguminosarum biovar. Viciae تحقیق می­کردند، پیشنهاد کردند که شوری به طور معنی­داری کاهش‌دهندة وزن خشک ریشه­ها و ساقه­ها می­شود.
Wood در سال 2004 کاهش معنی­دار وزن خشک ساقه و ریشه را در گیاهان نخود تحت شرایط تنش شوری گزارش کردند. Hernandez و همکاران در سال 2000 تأثیرات تنش شوری NaCl را بر روی دو رقم نخود فرنگی بررسی کردند. وزن خشک هوایی و وزن تر هوایی گیاهان نخود‌فرنگی رقم Linclon به وسیله سطح شوری 25 میلی‌مولار متأثر نشده است، اما در سطوح شوری 50 و 90 میلی‌مولار به ترتیب حدود 30% و 50% کاهش مشاهده شد. رقم Puget، رقمی نسبتاً مقاوم به سطوح شوری 70 و 90 میلی‌مولار است. همچنین مطالعات Tejera و همکاران در سال 2006 اثر منفی شوری را بر پاسخ­های رشد در گیاهان لوبیا و تأثیرات معنی­دار متنوع تنش شوری را بر شاخص‌های وزن خشک ساقه و نسبت وزن خشک ساقه/ریشه را در کل تیمار‌ها گزارش کردند.

 Hussainiو همکاران در سال 2004 اثر ریزوبیوم را تحت تنش شوری مطالعه کردند و کاهش در کل بازدهی ماده سبز و خشک علاوه بر وزن خشک ریشه را در گیاه Trifolium alexandrium با افزایش در سطوح شوری گزارش کردند. در گیاهان سویا، یونجه و نخود شوری القا‌کنندة شدید کاهش وزن خشک در ساقه­ها نسبت به ریشه‌ها می­شود.

مطالعات Welfare و همکاران در سال 2002 نشان دادند که شوری محیطی به طور قابل توجهی وزن خشک برگ­ها، ساقه­ها و ریشه­های دو رقم نخود را کاهش می‌دهد.

داده­های جدول 5 نشان می­دهد که هیدرو و اسموپرایمینگ اثر مطلوبی در تعدیل آثار منفی شوری روی وزن تر و خشک ریشه و بخش هوایی گیاهچه­های هر دو رقم آرمان و بیونیچ داشته­اند.

جدول 5 نشان می­دهد که شوری علاوه بر القای کاهش رشد و نمو گیاهچه موجب کاهش شمار گرهک­ها و تثبیت ازت در آنها می­شود. استقرار فعالیت همزیستی لگوم-ریزوبیوم، بویژه در همزیستی Mesorhizobium ciceri با نخود دارای حساسیت بالا نسبت به تنش شوری است. توانایی گرهک­زایی گیاه نخود تحت شرایط شوری به عنوان یک شاخص برای انتخاب ژنوتیپ­های مقاوم به تنش شوری استفاده شده است. انتخاب رقم­های مقاوم به شوری نخود بر مبنای وضعیت گرهک‌ها برای افزایش بازدهی زمین­هایی که به‌طور وسیع به وسیله استرس متأثر شده‌‌اند، مفید است (Tejera et al., 2006).

در هر دو رقم مورد مطالعه در این پژوهش، گرهک‌زایی به شوری حساسیت زیادی نشان داده و شوری­های زیاد 75 میلی­مولار به­طور معنی­دار و چشمگیری تعداد گرهک­ها را کاهش داده است، اما در کل مقاومت رقم بیونیچ بهتر از رقم آرمان بوده است.

در این پژوهش، اولین علایم ظاهری سمّیت نمک به‌صورت کلروزیس برگ‌ها، یک هفته پس از تلقیح باکتری و اعمال تیمار شوری مشاهده شد. کلروزیس و زردی برگ‌ها بر کاهش تثبیت ازت در گرهک­ها و در نتیجه کمبود میزان ازت در گیاهچه تحت تنش شوری دلالت می‌کند. مشاهدات ما نشان داد که تحت شرایط شور در هر دو رقم شمار کمتر و کوچکتر گرهک­ها روی ریشه ایجاد می‌شد که احتمالاً کارآیی کمتری هم در تثبیت ازت دارند.

Rao و همکاران در سال 2000 کاهش شمار گرهک­ها و بیوماس گرهک در ژنوتیپ­های مختلف نخود در شرایط شور را گزارش کرده­اند. Zahran در سال 1999 مهار گسترش و خمیدگی تارهای کشنده در ریشه نخود فرنگی را در شرایط تنش شوری گزارش کرد. این اثر کاهشی، در نهایت باعث کاهش در شمار گرهک­ها در ریشه گیاه می‌شود.

آثار شوری به صورت اختلال در فرآیند سرایت باکتریایی به وسیله مهار رشد تارهای کشنده و در نهایت، کاهش در شمار گرهک­ها در هر گیاه و کاهش در مقدار نیتروژن تثبیت شده در واحد وزن گرهک­ها آشکار شده است. بنابراین، در خاک‌های شور کاهش بازدهی محصولات لگوم به واسطه فقدان یا ضعف همزیستی ریزوبیوم-لگوم مشاهده شده است (Babber et al., 2000).

نتایج این تحقیق نشان داد که تیمارهای اسمو و هیدروپرایمینگ روند تولید گرهک در شرایط شور را بهبود بخشیده­اند. Kaur و همکاران در سال 2006 نیز گزارش کرده‌اند که هیدرو و اسموپرایمینگ دانه­های نخود، بیوماس و تعداد گرهک را در گیاهان در معرض تنش آبی افزایش داده است. این دانشمندان در سال 2002 نشان دادند که پرایمینگ متابولیسم کربوهیدرات­ها در گیاهچه­های نخود را تغییر می‌دهد و احتمالاً با تخصیص هر چه بیشتر قندهای محلول به ریشه کمک می‌کند تا با رشد بیشتر آن و ایجاد پتانسیل اسمزی منفی­تر در آن شرایط را برای جذب هر چه بیشتر آب در شرایط شور ­مهیا ­کند و به همین علت تعداد و بیوماس گرهک‌ها در این گیاهان پرایم­شده در شرایط شور بیشتر است.

در مجموع، نتایج این آزمایش نشان می­دهند که دو رقم آرمان و بیونیچ، از جمله گیاهان گلیکوفیت بسیار حساس به شوری و تکنیک پرایمینگ شیوه مناسبی برای بهبود تحمل آنها به شوری است. تأثیرات مفید این تکنیک هم در مراحل اولیه جوانه‌زنی و رشد دانه‌رُست مشاهده شده و هم حداقل بر اساس نتایج این آزمایش تا 30 روز پس از کاشت نیز پابرجاست. پیشنهاد می­شود این آزمایش در شرایط گلخانه‌ای و مزرعه و تا مرحله برداشت محصول اجرا شود تا کاربرد عملی آن در حد بیشتری قابل توصیه باشد.

 

مراجع
 
 

بهبودیان، ب.، لاهوتی، م. و نظامی، ا. (1384) بررسی اثرات تنش شوری بر جوانه‌زنی ارقام نخود، مجله علمی کشاورزی 28(2) 127-137.

کوچکی، ع. و بنایان اول، م. (1372) زراعت حبوبات مشهد، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.

 

 

 

Ashraf, M. and Bashir, A. (2003) Salt stress induced changes in some organic metabolites and ionic relations in nodules and other plant parts of two crop legumes differing in salt tolerance. Acta Physiologiae Plantarum 198: 486-498.

Babber, S., Sheokand, S. and Malik, S. (2000) Nodulation structure and functioning in chickpea (Cicer arietinum L.) as affected by salt stress. European Journal of Agronomy 43:269-273.

Bandeoglu, E., Eyiodagan, F., Yucel, M. and Oktem, H. A. (2004) Antioxidant responses of shoots and roots of lentil to NaCl-salinity stress. Plant Growth Regulation 42: 69-77.

Bric, J., Bostock, R. M. and Silverstone, S. E. (1991) Rapid in situ assay for indolacetic acid production by bacteria immobilized on a nitrocellulose membrane. Applied and Environmental Microbiology 57:535-538.

Cordovilla, M. P., Ligero, F. and Lluch, C. (1996) Growth and assimilation in nodules in response to nitrate levels in Vicia faba under salt stress. Journal of Experimental Botany 47:203-210.

Cordovilla, M. P., Ligero, F. and Lluch, C. (1999) Effects of NaCl on growth and nitrogen fixation and assimilation of inoculated and KNO3 fertilized Vicia faba L. and Pisum sativum L.. Plant Science 140:127-136.

Dahal, P., Bradford, K. J. and Jones, R. A. (1990) Effects of priming and endosperm integrity on seed germination rates of tomato genotypes. I. Germination at suboptimal temperatures. Journal of Experimental Botany 41: 1431-1439.

Elkoca, E., Haliloglo, K., Esitken, A. and Ercisli, S. (2007) Hydro- and osmopriming improve chickpea germination. Soil and Plant Science 57:193-200.

Farooq, M., Basra, S. M. A. and Rehman, H. (2006) Seed priming enhances emergence, yield, and quality of direct-seeded rice. Crop Physiology 31:42-46.

Ghassemi-Golezani, K., Aliloo, A. A., Valizadeh, M. and Moghaddam, M. (2008) Effects of hydro and osmo-priming on seed germination and field mergence of Lentil (Lens culinaris Medik.). Journal of Agronomy and Plant Breeding 36: 29-33.

Hernandez, J. A. Jimenez, A. Mullineaux, P. and Sevilla, F. (2000) Tolerance of pea (Pisum sativum L.) to a long term salt stress is associated with induction of antioxidant defences. Plant, Cell and Environment 23:853-862.

Hu J., Xie, X. J., Wang, Z. F. and Song, W. J. (2006) Sand priming improves alfalfa germination under high-salt concentration stress. Seed Science and Technology 34: 199-204.

Hussaini, A., Khan, Z. I., Ashraf, M., Hamid-Rashid, M. and Akhtar, M. (2004) Effect of salt stress on some growth attributes of sugarcane cultivars CP-77-400 and COJ-84. International Journal of Agriculture and Biology 6:188-191.

Kant, S., Pahuja, S. S. and Pannu, R. K. (2006) Effect of seed priming on growth and phenology of wheat under late-sown conditions. Tropical Science 44: 9-15.

Kaur, S., Gupta, A. K. and Kaur, N. (2006) Effect of hydro-and osmopriming of chickpea (Cicer orietinum L.) seeds on enzymes of sucrose and nitrogen metabolism in nodules. Plant Growth Regulation 49: 177-182.

Kaur, S., Gupta, A. K. and Kaur, N. (2002) Effect of osmo- and hydropriming of chickpea seeds on seedling growth and carbohydrate metabolism under water deficit stress. Plant Growth Regulation 37:17-22.

Millan, T., Clarke, H. J., Siiddique, K. H. M., Buhariwalla, H. K., Gaur, P. M., Kumar, j., Gil, J., Kahl, G. and Winter, P. (2006) Chickpea Molecular Breeding: New tools and Concepts Euphytica 147(1):81-103.

Munns, R. (2002) Comparative physiology of salt and water stress. Plant, Cell and Environment 25:239-250.

Nicholls, M. A. and Heydecker, W. (1968) Two approaches to the study of germination data. Proccedings of the International Seed Testing Association 33: 531-540.

Nonami, H., Tanimoto, K., Tabuchi, A., Fukwjama, T. and Hashimoto, Y. (1995) Salt stress under hydroponic conditions causes changes in cell wall extension during growth. Seed Science Research 396:91-98.

Posmyk, M. M. and Janas, K. M. (2007) Effects of seed hydropriming in presence of exogenous proline on chilling injury limitation in Vigna radiata L. seedlings. Acta Physiologia Plantarum 25: 326-328.

Rao, D. L. N., Giller, K. E., Yeo, A. R. and Flowers, T. J. (2007) The effect of salinity and sodicity upon nodulation and nitrogen fixation in chickpea (Cicer arietinum). Annals of Botany 89: 563-570.

 

Ridley, A. M., Mele, P. M. and Beverly, C. R. (2004) Legume-based farming in southern Auastralia: developing sustainable systems to meet environmental challenges. Soil Biology and Biochemistry 24:1213-1221.

Soussi, M., Ocan, A. and Liuch, C. (1999) Comprative study of nitrogen fixation and carbon metabolism in two chickpea (Cicer arietinum L.) cultivar under salt stress. Journal of Experimental Botany 50:1701-1708.

Tejera, N. A., Sussi, M. and Liuch, C. (2006) Physiological and nutritional indicators of tolerance to salinity in chickpea plants growing under symbiotic conditions. Environmental and Experimental Botany 58:17-24.

Welfare, K., Yeo, A. R. and Flowers, T. J. (2002) Effect of salinity and ozone, individually and in combination on the growth and ion contents of two chickpea (Cicer arietinum L.) varieties. Environmental Pollution 120:397-403.

Wood, A. J. (2004) Comparison of salt-induced osmotic adjustment and trigonelline accumulation in two soybean cultivars. Biologia Plantarum 42:389-394.

Zahran, H. H. (1999) Rhizobium-legume symbiosis and nitrogen fixation under severe condition and in an arid climate. Microbiological Biology Review 63:968-989.

 

 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 3,319
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,674


سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب