بررسی کیفیت زندگی در شهرهای کوچک با تأکید بر بعد سلامت فردی و اجتماعی (مطالعه موردی: شهر نور، استان مازندران)

قدمی, مصطفی; معتمد, سمانه

تعداد نشریات	43
تعداد شماره‌ها	1,639
تعداد مقالات	13,336
تعداد مشاهده مقاله	29,935,021
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	11,973,285

بررسی کیفیت زندگی در شهرهای کوچک با تأکید بر بعد سلامت فردی و اجتماعی (مطالعه موردی: شهر نور، استان مازندران)

جغرافیا و برنامه ریزی محیطی

مقاله 5، دوره 24، شماره 1، خرداد 1392، صفحه 33-50 اصل مقاله (273.42 K)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مصطفی قدمی^* ¹؛ سمانه معتمد²

¹استادیار جفرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

²کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران

چکیده

رشد سریع شهرنشینی در دهه‌های اخیر و بی توجهی به ابعاد کیفی زندگی انسان، پیامدهای نامطلوب بر سطح سلامت فردی و اجتماعی شهرها به دنبال داشته است. هدف پژوهش حاضر، بررسی کیفیت زندگی شهر نور به عنوان شهری کوچک، با تأکید بر بعد سلامت فردی و اجتماعی است. بدین منظور مؤلفه‌های کیفیت محیط زیست، کیفیت محیط کارکردی و کیفیت اجتماع در ارتباط با بعد سلامت، مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است. داده‌های مورد نیاز، از طریق مطالعات و بازدیدهای میدانی و تکمیل پرسشنامه با حجم نمونه‌ای بالغ بر 320 خانوار از بین همه محلّات شهر و به شیوه تصادفی ساده سهمیه‌ای جمع‌آوری گردید و با بهره‌گیری از آمارهای توصیفی و آزمون‌های من ویتنی، کروسکال والیس، فریدمن و کای اسکوئر یک طرفه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصله، نشان می‌دهد که در شهر مورد مطالعه، مؤلفه‌های کیفیت محیط زیست، کیفیت محیط کارکردی در وضعیت پایین‌تر از سطح متوسط و کیفیت اجتماع در وضعیت متوسط قرار دارد. بیشترین ضعف در ارتباط با مؤلفه کیفیت محیط زیست مربوط به وضعیت نظافت و لایروبی رودخانه‌های شهر، در ارتباط با مؤلفه کیفیت محیط کارکردی، وضعیت پارک‌های شهر به لحاظ امکانات مناسب برای معلولان و سالخوردگان و مؤلفه کیفیت اجتماع مربوط به کمبود استفاده از نظرات شهروندان در طرح‌های شهری است. در مجموع، شهر نور به لحاظ بعد سلامت فردی و اجتماعی در وضعیت متوسط قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

کیفیت زندگی شهری؛ شهرهای کوچک؛ سلامت فردی و اجتماعی؛ شهر نور

اصل مقاله

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

شهر سالم با انسان‌های سالم معنا می‌یابد و هر دو موجب به وجود آمدن جامعه‌ای سالم و پویا خواهند شد. شهرنشینی به عنوان یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر سلامت فردی و اجتماعی شهروندان، محسوب می‌شود به گونه‌ای که، سلامت انسان‌ها، تا حد زیادی تحت تأثیر وضعیت اجتماعی - اقتصادی و محیطی آنها و در گرو برنامه‌ها و اهدافی است که شهر برای آن‌ها در نظر گرفته است و ارتقای سطح کیفیت زندگی شهری نیز، در گرو ارتقای سطح سلامت است. ارتقای سطح سلامت، به مثابه محور توسعه جوامع پذیرفته شده و با توجّه به اهداف منشور اوتاوا، هدف نهایی همه دولت‌هاست ( 2007,Legler در شکروی و همکاران،408:1388). رشد سریع شهرنشینی و توجه به مفاهیم فیزیکی و کالبدی و غفلت از اهداف اجتماعی در طرح‌های توسعه شهری، شهرها را با چرخه نامطلوبی از عدم تعادل‌های اجتماعی – اقتصادی و زیست محیطی و در مجموع نزول کیفیت زندگی مواجه کرده است. اینک دیر بازیست که برنامه ریزان و تصمیم گیران شهری، بر آن شدند تا با توجه و تمرکز بر مقوله ی کیفیت زندگی شهری، چاره‌ای برای رهایی انسان از معضلات مذکور بیابند. علیرغم اهمیت مفهوم کیفیت زندگی در فرآیند توسعه شهری، در شهر نور واقع در استان مازندران نیز، به دلیل رشد سریع شهرنشینی و نیاز به توسعه شهری بویژه از دهه 80 و نیز بواسطه ضعف نگرش مناسب در نظام هدایت و کنترل توسعه شهری، به‌این موضوع مهم توجه چندانی نشده و با معضلاتی چون ضعف در کیفیت و کمیت فضاها و سرانه‌های خدماتی، عمومی و رفاهی در حد استانداردهای شهری، عدم توجه به مسائل زیست محیطی و عدم تعادل میان رفاه اجتماعی و کارآیی اقتصادی (به نفع کارآیی اقتصادی) و... مواجه می باشد که در مجموع کیفیت زندگی شهری را با مشکل مواجه نموده است.

1-2- اهمیت و ضرورت

بهبود کیفیت زندگی در هر جامعه‌ای، یکی از مهمترین اهداف سیاست‌های عمومی آن جامعه است (Lotfi & Solaimani,2009:123). در سال‌های اخیر مطالعات کیفیت زندگی عمدتاً بر محیط شهری و کیفیت زندگی شهری تمرکز کرده است. بدون شک تمایل جمعیت در سرتاسر جهان برای تمرکز در شهرها، یکی از دلایل اصلی توجه به مفهوم کیفیت زندگی در تحقیقات است. دلیل مهم برای چنین توجه‌ای به مفهوم کیفیت زندگی، در سؤال برای تخصیص مؤثر منابع محدود و کمیاب نهفته است 1990),Megone در 123:. (Lotfi & Solaimani , 2009یافته‌های کیفیت زندگی می‌تواند برای بازشناسی استراتژی‌های سیای قبلی و طراحی سیاست‌های برنامه ریزی آینده استفاده شود (Lee,2008,1207). با توجه به این امر لزوم بازنگری و سنجش کیفیت زندگی شهر نور، جهت هدایت و کنترل توسعه شهر در آینده و تامین نیازهای اساسی شهر ضروریست. بنابراین، تحقیق حاضر سعی دارد با بررسی و ارزیابی وضع موجود و تطبیق آن با استانداردهای مرسوم، گامی مهم در جهت شناسایی و ریشه یابی مشکلات شهر مورد مطالعه و رفع آن بردارد.

1-3- اهداف تحقیق

- هدف کلّی

هدف کلّی تحقیق حاضر، بررسی کیفیت زندگی شهر نور با تأکید بر بعد سلامت فردی و اجتماعی است.

- اهداف فرعی

در راستای هدف کلّی، اهداف فرعی مطرح هستند که عبارتند از:

توسعه شاخص‌های کیفیت زندگی شهری

کمک به بهبود روش شناختی تحقیقات در زمینه کیفیت زندگی شهری

ارائه سیاست‌ها و اقدامات اجرایی مؤثر در زمینه کیفیت زندگی شهر نور.

1-4- سؤال‌ها و فرضیه‌های تحقیق

با توجه به هدف کلی تحقیق حاضر، سؤال زیر مورد توجه قرار گرفته است.

- شهر مورد مطالعه به لحاظ شاخص‌های سلامت فردی و اجتماعی در چه وضعیتی قرار دارد؟ در ارتباط با موضوع مورد مطالعه و نیز در راستای سؤال مطرح شده، فرضیه زیر صورت بندی و در فرآیند تحقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد.

- به نظر می‌رسد شهر مورد مطالعه به لحاظ شاخص‌های سلامت فردی و اجتماعی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد.

1-5- روش شناسی تحقیق

این تحقیق مبتنی به روش‌های توصیفی- تحلیلی با هدف بررسی کیفیت زندگی در شهر نور به عنوان شهری کوچک با تأکید بر بعد سلامت فردی و اجتماعی تدوین شده است. برای بررسی موضوع مورد مطالعه، از مؤلفه‌های کیفیت محیط زیست، کیفیت محیط کارکردی و کیفیت اجتماع استفاده شده است. گردآوری اطلاعات به روش اسنادی و میدانی صورت گرفته است که طی آن بر اساس روش نمونه گیری تصادفی سهمیه ای (از محله‌های نه گانه شهر) با حجم نمونه 320 خانوار (با استفاده از مدل کوکران)، از سرپرست خانوارهای نمونه پرسشنامه تکمیل شد. در این تحقیق، از پرسشنامه‌ای با سؤالات باز و سؤالات بسته، در ارتباط با موضوع تحقیق، استفاده شده است.در سؤالات باز، سؤالاتی از قبیل جنس، سن، شغل، محل تولد، مدت اقامت در این شهر و محلّه ی زندگی مطرح شده است. سؤالات بسته در ارتباط با مؤلفه‌های مورد مطالعه و به صورت 5 گزینه‌ای و بر اساس طیف لیکرت از کاملاً نامطلوب=1، تا کاملاً مطلوب=5 است. میزان روایی و پایداری درونی پرسشنامه از طریق آلفای کرونباخ مورد بررسی قرار گرفته است. روایی به دست آمده 78/0 است که نشان دهنده روایی قابل قبول و پایداری درونی پرسشنامه است. به دلیل توزیع نامتقارن داده‌های سنجش کیفیت زندگی از آزمون من ویتنی و کروسکال والیس جهت ارزیابی تأثیر خصوصیات فردی و محلّ زندگی افراد بر کیفیت زندگی و از آزمون کای اسکوئر یک طرفه برای تحلیل داده‌ها و ارزیابی کیفیت زندگی شهر مورد مطالعه به لحاظ شاخص‌های سلامت استفاده گردید.

1-6- معرف‌های مورد بررسی

در تحقیق حاضر، در ارتباط با هر یک از این مؤلفه‌های مورد مطالعه، معرفهای زیر مورد بررسی قرار گرفته است. کیفیت محیط زیست: تعداد سطل زباله، نظم و نحوه ی جمع آوری زباله، نحوه ی دفع زباله، وضعیت نظافت شهر در فصول گردشگری، وضعیت زیر ساخت‌ها برای دفع آب‌های سطحی، نظافت و لایروبی رودخانه‌ها، کیفیت آب آشامیدنی، ایمنی شهر در برابر حوادث و مخاطرات طبیعی، آب و هوای شهر، وجود بوی بد در محل زندگی. کیفیت محیط کارکردی: تنوع خدمات ورزشی، وضعیت خدمات پارک‌های شهر، امکانات پارک‌های شهر برای افراد معلول و سالخورده، تسهیلات ورزشی برای معلولان، کیفیت خدمات درمانی، وضعیت ایستگاه‌های حمل ونقل عمومی به لحاظ وجود نیمکت، مکان گورستان، میزان وجود فضای سبز و توجه به حفظ طبیعت، توجه به حفظ فرهنگ و هویت شهر، دسترسی به فضای مناسب جهت پیاده روی، دسترسی به فضا، نیمکت یا سکویی جهت نشستن، نظم و زیبایی شهر(ساختمان‌ها، فعالیت‌ها)، زیباسازی شهر(گلکاری، رنگ‌آمیزی جداول، کف سازی پیاده روها)، زیباسازی نوار ساحلی، فضاهای جمعی، روشنایی معابر محلّ زندگی، روشنایی معابر شهری، سازگاری کاربری‌ها با محلّ مسکونی، وجود ساختمان‌های متروکه یا مخروبه تهدید کننده امنیّت، نظم معابر (عدم وجود وسایل غیر ضروری، مصالح ساختمانی).

کیفیت اجتماع: ایمنی افراد به هنگام پیاده روی، تمایل افراد به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی به جای اتوموبیل شخصی، استفاده از نظرات مردم در طرح‌ها و برنامه‌های شهری، آشنایی شهروندان با طرح‌ها و برنامه‌های شهری، حس تعلّق شهروندان نسبت به اموال عمومی شهر، تمایل به پیاده روی، امنیّت زنان و کودکان در محل زندگی، امنیّت زنان و کودکان در سطح شهر، عدم احساس ناامنی یا بیگانگی بواسطه ی وجود چهره‌های نا آشنا در محل زندگی، عدم وجود درگیری، نزاع و دزدی زیاد در شهر، عدم وجود درگیری، نزاع و دزدی زیاد در محل زندگی، تمایل شهروندان به مشارکت با نهادهای عمومی در برنامه‌های شهری، تمایل افراد به مشارکت با همسایگان در محلّه ی زندگی، علاقه شهروندان به شهر، احساس تأثر به دلیل دوری از شهر، رضایت از بودن کنار همشهریان و اطرافیان هنگام حضور در سطح شهر، عدم تمایل به مهاجرت به شهر دیگر.

1-7- محدوده مورد مطالعه

پژوهش حاضر در شهر نور یکی از شهرهای استان مازندران انجام گرفته است. بررسی ویژگی‌های جمعیتی شهر نور نشان می‌دهد که بر اساس سرشماری سال1385، جمعیت شهر نور22491 نفر بوده است. این شهر در فاصله سال‌های 1385-1375، دارای رشد جمعیت سالانه ی 02/3 درصد بوده است که نسبت به دوره 1375-1365 که معادل46/2درصد بوده، روند افزایشی داشته است، ولی بعد خانوار در فاصله سال‌های 1385-1375 روند کاهشی را نشان می‌دهد که از 7/4 نفر به 6/3 نفر رسیده است. بررسی ساختار سنی وجنسی جمعیت در سال1385، مبین قرار داشتن حداکثر جمعیت در گروه سنی 24-20 ساله و حداکثر نسبت جنسی در گروه سنی 59-55 ساله است.

1-8- پیشینه تحقیق

پس از انجام مطالعات و بررسی منابع داخلی و خارجی پیرامون پژوهش حاضر، گزیده‌ای از پژهش‌های انجام گرفته، در دیگر کشورها و ایران شامل موارد زیر است:

اگوستینوس هلندر و استاتسن1، در مقاله‌ای تحت عنوان سلامت، محیط و کیفیت زندگی یک جنبه همگانی برای توسعه ی شهری، در سال 2003، تعیین کننده‌های اصلی سلامت و تغییرات مرتبط با اهمیت محیط و نیروهای اجتماعی برای وضعیت سلامت را مشخص می‌کنند. برای تعیین وضعیت سلامت عمومی، شاخص‌هایی چون پیشگیری و مراقبت بهداشتی، محافظت از سلامت، جلوگیری از بیماری و تشویق بهداشت، وراثت، محیط اجتماعی، محیط فیزیکی و سبک زندگی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد، سلامت محیطی باید بخش لازم و مکمل چند بخشی به سمت مناطق شهری محروم، سیاست‌های متشکل برای اقتصاد اجتماعی، جنبه‌های محیطی و فضایی همسایگی‌ها باشد و گستره علم سلامت محیطی باید در برنامه‌ریزی شهری، معماری، جامعه شناسی، روانشناسی، اپیدولوژی، سلامت عمومی و علوم محیطی گسترده شود ((Hollander & Staatsen,2003:53 سی سیلیا کلادوس و تی موتی دویان2، در مقاله‌ای تحت عنوان"تحلیل سرمایه ی طبیعی و کیفیت زندگی: یک مدل برای ارزیابی پایداری مسیرهای توسعه منطقه‌ای"، که در سال1999 به انجام رساندند، برای توضیح این که چطور سرمایه‌های طبیعی یک منطقه به کیفیت زندگی آن منطقه منجر می‌شود، یک مدل همبستگی بین سرمایه طبیعی و کیفیت زندگی معرفی می‌کنند و بیان می‌دارند: سرمایه طبیعی در کیفیت زندگی یک منطقه به دو روش مکمل شرکت می‌کند: - از طریق مهیّا ساختن خدمات محیطی که نمی‌توانند وارد منطقه شوند. - از طریق تدارک منابع طبیعی به واسطه فرآیندهای تولیدی کنترل شده انسانی. ارزش گذاری ترکیب این دو جزء از کیفیت زندگی، مسیر توسعه یک منطقه را تعیین می‌کند. اکوسیستم و اجزاء دیگر سرمایه ی طبیعی منطقه‌ای، خدمات محیطی تولید کرده و حمایتهای ضروری زندگی برای بازتولید سرمایه طبیعی مهیّا می‌کند و نابودی سرمایه طبیعی، منابع درونی بهبود کیفیت زندگی یک منطقه را نابود کرده و به مسیر ناپایداری هدایت می‌کند (441:. (Collados & Duane,1999 افشین کوکبی، درسال 1384 در پایان نامه‌ای از دانشگاه تربیت مدرس، برنامه ریزی به منظور ارتقاء کیفیت زندگی شهری در مرکز شهر، مطالعه موردی: خرم آباد را مورد بررسی قرار داده، به همین منظور با طرح سؤالاتی چون: کیفیت زندگی شهری چیست و معیارهای اجتماعی و اقتصادی تعریف و تدوین آن کدامند؟ چه الگوها و راهبردهایی می‌توان جهت ارتقای کیفیت زندگی مرکز شهر مورد مطالعه بکارگرفت؟ و تدوین معیارهایی در عرصه‌های کالبدی، ارتباطی وحمل و نقل و با تاٌکید بیشتر بر ابعاد اجتماعی و اقتصادی، به بررسی و ارزیابی موضوع مورد مطالعه پرداخته شده است. به منظور اولویت‌بندی معیارها و زیر معیارهای مورد نظر ومشخص کردن جایگاه شهردر سلسله مراتب مراکز شهری به لحاظ سطح زندگی، از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی استفاده شده است. نتایج مطالعات، نشان دهنده قرار داشتن مرکز شهر خرم آباد در رده مراکز شهری با کیفیت پایین زندگی شهری بوده است (کوکبی،1384: 9-127,7).

سحرناز نجات وهمکاران در مقاله‌ای با عنوان، کیفیت زندگی مردم شهر تهران بر اساس پرسشنامه WHOQOL-BREF1 سال 1384، به بررسی کیفیت زندگی مردم شهر تهران پرداختند و 4 حیطه، که شامل سلامت جسمانی، سلامت روان، روابط اجتماعی و وضعیت محیط است، مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه مقطعی 1164 نفر از جمعیت عمومی 22 منطقه شهرداری تهران پرسشنامه را طی نمونه گیری به صورت لایه‌بندی شده چند مرحله‌ای تکمیل نمودند. سپس اطلاعات بدست آمده با نتایج حاصل از تکمیل پرسشنامه در 23 کشور دیگر جهان، مقایسه شد. نتیجه ی حاصل از این مطالعه آن بود که میانگین امتیاز دامنه‌ها در مجموع شرکت کنندگان مطالعه سازمان جهانی بهداشت به صورت معنا داری بالاتر از امتیاز دامنه‌های شرکت کنندگان در این مطالعه بود (نجات و همکاران، 1386: 1).

3- مبانی نظری

3-1- تعاریف کیفیت زندگی

کیفیت زندگی مفهومی نامشخص است و معنی آن بستگی بسیار به بستری دارد که در آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر خلاف پدیده‌های طبیعی مانند دما، اقلیم، تعداد جمعیت، کیفیت زندگی مستقیماً قابل مشاهده و اندازه گیری با ملاک‌های پذیرفته شده عموم نیست، بلکه یک انتزاع فکری است که تمهید شده است تا در نظر گرفتن چگونگی زندگی مردم را در چارچوب‌هایی تسهیل کند که در آنها داوری درباره ی اینکه چه چیز می‌تواند بهتر یا بدتر باشد مطرح می‌شود. بنابراین، مشابه با مفاهیمی چون توسعه، رفاه و بهزیستی است (اسمیت،160:1381). رویکرد توسعه که شفاف ترین رویکرد به مفهوم توسعه اجتماعی است، کیفیت زندگی را بر مبنای کاهش فقر، افزایش اشتغال، گسترش آموزش و پرورش، افزایش عدالت اجتماعی، گسترش حقوق اقلیت‌ها و افزایش یکپارچگی اجتماعی در کل جامعه تعریف می‌کند (زاهدی،29:1382). اگرچه کیفیت زندگی در بعضی از منابع به سطح زندگی ترجمه شده است (درویش رحیم آبادی وهمکاران، 1383 در جاجرمی وکلته،6:1385) ولی سطح زندگی و پیشرفت مادی فقط یکی از پایه‌های کیفیت زندگی را شامل می‌شود ( 1999،Eckersley در همان، 6:1386). کیفیت زندگی معانی متفاوتی برای افراد متفاوت دارد و مطابق با فضای کاربرد، معانی متفاوتی بکاربرده می‌شود. سازمان بهداشت جهانی(1- World Health Organization) (WHO) کیفیت زندگی را دریافت شخصی هر فرد از وضعیت زندگی اش در رابطه با فرهنگ و نظام ارزش اجتماعش و نیز در رابطه با اهداف، انتظارات، استانداردها و احتیاجاتش تعریف می‌کند (Bowling,1995). برای یک برنامه ریز شهری، آن ممکن است دسترسی به فضاهای سبز و تسهیلات دیگر را بیان کند. هریز راکهام (Harris Rackham)کیفیت زندگی رامترادف با بهزیستی و گریک (Cummins)، کیفیت زندگی را مترادف با شادمانی می‌داند (5,4:Fayer & Machin, 2000). در مجموع، کیفیت زندگی جهت اشاره به شرایط محیطی که مردم در آن زندگی می‌کنند برای مثال (آلودگی آب و هوا، مساکن فقرا) و به برخی از مشخصه‌های مردم همچون (سلامت یا دستیابی به امکانات آموزشی) بکار می‌رود (Pacione,1982; Hills,;) Benzeval et al, 1995,1995 در Pacione,2003:19).

3-2- ابعاد و شاخص‌های سنجش کیفیت زندگی

همان طور که گفته شد، مفهوم کیفیت زندگی شهری، مفهومی چند وجهی است Pennings,1982:75)) و دارای اجزای مختلفی است. بررسی تحقیقات مختلف در ادبیات کیفیت زندگی، حاکی از آن است که در تعیین کیفیت زندگی دو سری بنیادی از اجزاء و فرآیندها در ارتباط می‌باشند: آن‌هایی که به یک فرآیند روان شناختی داخلی وابسته اند و احساس رضایت مندی را ایجاد می‌کنند و بعد دوم آن‌هایی که شرایط بیرونی هستند و فرآیندهای داخلی را بر می‌انگیزند ( (Lotfi & Solaimani, 2009:124. راجع به جنبه اول، عبارات دیگری چون: کیفیت زندگی شخصی، رفاه و خوشبختی ذهنی یا رضایت از زندگی و برای جنبه ی دوم عبارات مختلفی چون: کیفیت زندگی اجتماعی، کیفیت مکان و کیفیت زندگی محیطی بکار رفته است (Massam,2002:183). در ارتباط با کیفیت ذهنی، از شاخص‌های ذهنی و در ارتباط با کیفیت عینی از شاخصهای عینی استفاده می‌شود. شاخص‌ها بایستی بر اساس اطلاعات معتبر و در دسترس، جهت کاهش زمان و هزینه، باشند و شرایط موجود را به شکلی که برای افراد مختلف قابل فهم می‌باشند، گزارش دهند (Young & Ryan,1995 در178:Leitmann,1999). برخی از ابعاد و شاخص‌هایی که توسط محققان در راستای ارزیابی کیفیت زندگی صورت گرفته، بدین شرح است: کامینز1 (1997)، ابعاد بهزیستی عاطفی، بهزیستی مادی، بهزیستی اجتماع، سلامت، صمیمیت، سودمندی و ایمنی را به عنوان 7 بعد اصلی کیفیت زندگی دانسته و معتقد است این ابعاد اساس کیفیت کلی زندگی را تشکیل می‌دهند. در ارتباط با هر یک از این ابعاد شاخص‌های زیر را معرفی کرده است:

الف: بهزیستی مادی: استاندارد زندگی، موقعیت فردی، درآمد، استخدام ب: بهزیستی اجتماع: دیدگاه ساکنان نسبت به کیفیت زندگی، سلامت، جرم، برنامه‌های زیباسازی جامعه و رضایتمندی از خدمات آموزشی، همسایگی‌ها، خدمات و تسهیلات، زندگی اجتماعی و روابط اجتماع ج: بهزیستی عاطفی: فعالیتهای اوقات فراغت، فعالیتهای معنوی، تفریح و سرگرمی‌ها د: سودمندی: کار یا دیگر فعالیتهای مولّد ه: صمیمیت: ارتباطات خانوادگی و اجتماعی و: سلامت و ایمنی: شرایط محیط، احساس نسبت به زندگی و موقعیت فردی kim,2002:53)). راوارد و کرامرس (1998)، شاخص سلامت عمومی را مورد بررسی قرار داده و بیان داشتند که وضعیت سلامت می‌تواند به صورت یک ساختاری از صفات متنوع مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور 4 ویژگی مشخص شامل سبک زندگی، محیط فیزیکی، محیط اجتماعی و صفات فردی درونی مثل ژنتیک یا صفات حاصل شده در طول زندگی را بررسی کردند. اثرات متقابل بین صفات درونی و بیرونی بیان می‌دارند که چرا واکنش به محیط ممکن است از فردی به فرد دیگر به طور اساسی متفاوت باشد. (جدول1)

جدول1- ابعاد و شاخص‌های سلامت عمومی

ابعاد	شاخص
سبک زندگی	سیگار کشیدن، استعمال بد دارو، فعالیتهای فیزیکی
محیط فیزیکی	عوامل فیزیکی(تابش،صدا)، مواد خطرناک درمحیط درون و بیرون(مواد شیمیایی،باکتریها،ویروسها)، تراکم ساختمان، دسترسی به حمل و نقل عمومی، دسترسی به فضای باز و سبز
محیط اجتماعی	وضعیت اجتماعی- اقتصادی، ویژگی شبکه ی ارتباطات اجتماعی، عوامل فرهنگی
صفات فردی درونی	عوامل ژنتیکی مثل فشار خون،وزن فرد،ترکیبات پروتئین خون، صفات شخصی(روانی)

منبعRuwaard & Kramers, 1998: در2003:55,Staatsen & Hollander

3-3- رویکردها و چارچوب سنجش کیفیت زندگی

به طور کلّی، دو رویکرد اصلی ذهنی و عینی، جهت سنجش کیفیت زندگی وجود دارد. در ارتباط با رویکرد ذهنی، از شاخص‌های ذهنی و در ارتباط با رویکرد عینی از شاخص‌های عینی استفاده می‌شود. مناسب‌ترین راه برای سنجش کیفیت زندگی شهری، استفاده همزمان از شاخص‌های عینی و ذهنی است و نادیده گرفتن هریک از این شاخص‌ها مشکلاتی را در برنامه‌ریزی‌های شهری به وجود می‌آورد (لطفی، 79:1388). بدون شک زمانی می‌توان به بررسی و سنجش کیفیت زندگی در شهر مورد مطالعه پرداخت، که چارچوبی مناسب برای سنجش آن تدوین شود. با توجه به مطالعات صورت گرفته می‌توان گفت که هنوز چارچوب مفهومی قابل قبول جامعی برای سنجش کیفیت زندگی به صورت یکپارچه و متکی بر شاخص‌های فیزیکی، اجتماعی و مکانی ارائه نشده است (Kamp et al,2003:5) ولی به طور کلّی، می‌توان چارچوب مفهومی زیر را جهت سنجش کیفیت زندگی مورد مطالعه قرار داد. چارچوب مورد نظر، متشکل از یک سری مراحل و گام‌هایی است Kobus,2005) در Fahy & Cinneide, 2008:327).

جدول2- چارچوب مؤثر برای ارزیابی کیفیت زندگی

مرحله	گام	وظیفه
مرحله ی مقدماتی استفاده ی مفهوم و تعیین شاخص‌ها	1	ایجاد فرآیند ارزیابی مشارکتی،تعریف هدف کیفیت زندگی،ارزیابی و مباحثه و مذاکره راجع به کاربرد نتایج اجزاء ترکیبی مفهوم کیفیت زندگی تعیین شاخص‌ها دسته بندی شاخص‌ها
	2
	3
	4
ارزیابی	5	ارزیابی اطلاعات مورد نیاز در برابر اطلاعات موجود پر کردن فاصله ی بین داده‌ها و اطلاعات تعیین شده ی قبلی و کلیه ی مجموعه اطلاعات گرد آوری شده ی مربوط
ارزیابی	6
	7	تحلیل اطلاعات و ایجاد یک مبنا برای ارزیابی کیفیت زندگی، بررسی شاخص‌های استنتاج شده ی در برابر اصول توسعه ی پایدار
پیوستن به واکنش‌های مصلحت آمیز	8	پیوند نتایج به خط مشی‌های مقتضی

منبع: Kobus,2005 در Fahy & Cinneide, 2008:327

4- یافته‌های تحقیق

4-1- آمار توصیفی و استنباطی مؤلفه‌های مورد مطالعه

- کیفیت محیط زیست

یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، مؤلفه ی کیفیت محیط زیست با میانگین 87/2 و انحراف معیار53/0 در وضعیت پایین تر از سطح متوسط قرار دارد. بر اساس نتایج آزمون کای اسکوئر یک طرفه، با کای 512/180، سطح معنی داری کمتر از 05/0 و درجه آزادی26، وضعیت پایین تر از سطح متوسط مؤلفه مورد نظر، در شهر مورد مطالعه، تأیید می‌شود. در ارتباط با این مؤلفه، 10معرف مورد بررسی قرار گرفته است. معرف وضعیت نظافت و لایروبی رودخانه‌های سطح شهر با میانگین 03/2 و کیفیت آب آشامیدنی با میانگین 18/2در وضعیت بدتر و به لحاظ شرایط آب و هوا جهت زندگی با میانگین 10/4 در وضعیت بهتر قرار دارد. جهت تحلیل هر یک از معرف‌های این مؤلفه از آزمون کای اسکوئر یک طرفه استفاده شده است. بر اساس نتایج این آزمون، با سطح معناداری کمتر از 05/0، بین افراد نمونه در ارتباط با هر یک از معرف‌ها توافق معناداری وجود دارد و وضعیت ارزیابی شده هر معرف با توجه به میانگین مربوطه، در شهر مورد مطالعه تأیید می‌شود. بررسی‌های میدانی و منابع اسنادی نیز نشان دهنده‌این است که، علیرغم اهمیتی که آب در زندگی و سلامت جامعه دارد، ولی همچنان افراد از رودها به عنوان سطل زباله عظیم و طبیعی استفاده کرده و با وارد کردن پساب‌های خانگی و کارگاهی و صنعتی و کشاورزی موجب آلودگی سطح رودخانه‌ها می‌شوند. در سال‌های اخیر، تا حدی با لایروبی رودخانه‌ها، از آلودگی آن‌ها کاسته شده ولی مجدداً نیاز به ساماندهی است. در ارتباط با کیفیت آب آشامیدنی نیز، منابع اسنادی نشان دهنده کیفیت مناسب آب، بامیزان کلر موجود mg/L1-7/0(میزان مجاز،mg/L2/1- 5/0) و میزان سختی کل390 (مقدار مجاز،1500)، متوسط هدایت الکتریکی ((EC، حدود 749 میکروموس بر سانتیمتر (مقدار مجاز،1500)و PH آن 4/7 (مقدار مجاز، 5/8) است (اداره آب و فاضلاب شهری نور،1389). ولی در عین حال شهروندان کیفیت آب را در حد نامطلوب ارزیابی کرده اند. در ارتباط با وضعیت آب و هوا نیز، اقلیم شهر نور، تابع شرایط اقلیمی دریای خزر و به صورت، مرطوب تا خیلی مرطوب معتدل است (طرح‌هادی شهر نور، 1375). (جدول 3 و شکل1)

جدول3- نتایج آزمون کای اسکوئر یک طرفه، جهت بررسی معرف‌های کیفیت محیط زیست در شهر نور، 1389

مؤلفه

معرف

میانگین

انحراف معیار

کای اسکور

سطح معناداری

کیفیت محیط زیست

1Aتعداد سطل زباله در سطح شهر

2Aنظم و نحوه ی جمع آوری زباله

3Aنحوه ی دفع زباله

4Aنظافت شهر در فصول گردشگری

5Aوضعیت زیرساختهاجهت دفع آبهای سطحی

6Aنظافت ولایروبی رودخانه‌ها

7Aکیفیت آب آشامیدنی

8Aآب و هوای شهر برای زندگی

9Aایمنی شهر دربرابرمخاطرات طبیعی

10Aوجود بوی بد در محله ی زندگی

04/3

48/3

45/2

43/2

49/2

03/2

18/2

10/4

82/2

70/3

07/1

98/0

94/0

02/1

92/0

93/0

008/1

75/0

07/1

625/90

531/139

906/147

781/155

781/108

594/178

625/156

063/202

500/339

563/97

05/0>sig

منبع: یافته‌های تحقیق

شکل1- وضعیت معرف‌های کیفیت محیط زیست در شهر نور، 1389 منبع: یافته‌های تحقیق

4-1-2- کیفیت محیط کارکردی

یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، مؤلفه کیفیت محیط کارکردی در شهر مورد مطالعه، با میانگین 71/2 و انحراف معیار37/0 در وضعیت پایین تر از سطح متوسط قرار دارد. بر اساس نتایج آزمون کای اسکوئر یکطرفه، با کای 250/315، سطح معنی داری کمتر از 05/0 و درجه آزادی41، وضعیت پایین تر از سطح متوسط مؤلفه مورد نظر در شهر مورد مطالعه، تأیید می‌شود. در ارتباط با این مؤلفه، 20 معرف در شهر مورد مطالعه، مورد بررسی قرار گرفته است. وضعیت پارک‌های شهر به لحاظ امکانات و خدمات مناسب برای معلولان و سالخوردگان با میانگین 83/1، تسهیلات ورزشی برای معلولان با میانگین 87/1 و وضعیت شهر مورد مطالعه به لحاظ وجود نیمکت یا فضایی جهت نشستن با میانگین 87/1 در وضعیت بدتر و به لحاظ تعداد بسیار کم ساختمان‌های متروکه یا نیمه کاره تهدید کننده امنیت در محل زندگی، با میانگین63/4، در وضعیت بهتری قرار دارد. برای تحلیل هر یک از معرف‌های این مؤلفه نیز، از آزمون کای اسکوئر یک طرفه استفاده شده است. بر اساس نتایج این آزمون، با سطح معناداری کمتر از 05/0، بین افراد نمونه در ارتباط با هر یک از معرف‌ها توافق معناداری وجود دارد و وضعیت ارزیابی شده هر معرف با توجه به میانگین مربوطه، در شهر مورد مطالعه تأیید می‌شود. بازدید‌های میدانی نیز، مطالب فوق را تأیید می‌کند (جدول 4 و شکل 2)

شکل2- وضعیت معرف‌های کیفیت محیط کارکردی در شهر نور، 1389 منبع: یافته‌های تحقیق

جدول 4- نتایج آزمون کای اسکوئر یک طرفه، جهت بررسی معرف‌های کیفیت محیط کارکردی در شهر نور، 1389

مؤلفه

معرف

میانگین

انحراف معیار

کای اسکور

سطح معناداری

کیفیت محیط کارکردی

1Aتنوع خدمات ورزشی

2Aامکانات وتجهیزات پارکهای شهربرای افراد معلول وسالخورده

3Aتسهیلات ورزشی برای معلولان

4Aکیفیت خدمات درمانی در شهر

5Aوضعیت ایستگاههای حمل و نقل از لحاظ وجود نیمکت

6Aمکانیابی گورستان شهر

7Aخدمات پارک‌های شهر

8Aمیزان فضای سبز، درختکاری در حاشیه خیابانها و توجه به حفظ طبیعت

9Aروشنایی معابر محل زندگی

10Aروشنایی معابر شهر

11Aتوجه به حفظ فرهنگ و آثارتاریخی درجریان بازسازی شهر

12Aوضعیت محل سکونت به لحاظ وجود کاربری‌های متعارض با محیط

13Aوضعیت محل سکونت به لحاظ وجود ساختمانهای متروکه یا نیمه کاره تهدید کننده ی امنیت

14Aوجود فضای مناسب جهت پیاده روی

15Aدسترسی به فضا یا نیمکتی جهت نشستن

16Aنظم و زیبایی شهر(ساختمان‌ها، خیابان‌ها، فعالیت‌ها)

17Aعملکرد در زمینه زیباسازی شهر(گلکاری،کف سازی پیاده روها)

18Aزیباسازی نوار ساحلی

19Aوجود وسایل غیر ضروری در حواشی معابر

20Aوجود فضاهای عمومی(جمعی)

65/2

83/1

87/1

18/2

15/2

21/3

34/2

50/2

13/3

24/3

31/2

46/4

63/4

62/2

87/1

78/2

71/2

49/2

03/3

25/2

92/0

78/0

81/0

93/0

09/1

89/0

008/1

05/1

99/0

94/0

74/0

90/0

88/0

82/0

83/0

95/0

06/1

83/0

250/187

875/126

156/264

719/162

531/137

344/148

031/166

500/113

469/105

844/146

625/58

025/252

438/643

844/180

906/221

844/252

950/118

825/43

031/123

000/235

05/0>sig

منبع: یافته‌های تحقیق

- کیفیت اجتماع

یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، مؤلفه ی مورد نظر در شهر مورد مطالعه با میانگین 13/3 و انحراف معیار 42/0 در وضعیت متوسط قرار دارد و بر اساس نتایج آزمون کای اسکوئر یکطرفه، با سطح معناداری کمتر از 05/0، وضعیت بالاتر از سطح متوسط مؤلفه ی مورد نظر در شهر نور تأیید می‌شود. در ارتباط با این مؤلفه، 17 معرف در شهر نور مورد مطالعه قرار گرفته است. شهر مورد مطالعه به لحاظ نظر خواهی و استفاده از نظرات شهروندان در برنامه‌ها و طرح‌های شهری با میانگین 14/2 در وضعیت بدتر و به لحاظ رضایت شهروندان از بودن در کنار همشهریان به هنگام حضور در شهر با میانگین 79/3 و علاقه مندی به شهر با میانگین 74/3در وضعیت بهتر قرار دارد. جهت تحلیل هر یک از معرف‌های این مؤلفه نیز، از آزمون کای اسکوئر یکطرفه استفاده شده است. بر اساس نتایج این آزمون، با سطح معناداری کمتر از 05/0، بین افراد نمونه در ارتباط با هر یک از معرف‌ها توافق معناداری وجود دارد و وضعیت ارزیابی شده هر معرف با توجه به میانگین مربوطه، در شهر مورد مطالعه تأیید می‌شود. (جدول5 و شکل 3)

جدول5- نتایج آزمون کای اسکوئر یکطرفه، جهت بررسی معرف‌های کیفیت اجتماع در شهر نور،1389

مؤلفه

معرف

میانگین

انحراف معیار

کای اسکور

سطح معناداری

کیفیت اجتماع

1Aتمایل به پیاده روی

2Aاحساس ایمنی هنگام پیاده روی

3Aتسلط استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی

4Aامنیت زنان و کودکان در محل زندگی

5Aامنیت زنان و کودکان در مرکز شهر

6Aوجود چهره‌های ناآشنا درمحل زندگی ازلحاظ تهدید امنیت

7Aمیزان درگیری و نزاع و دزدی در شهر

8A میزان درگیری و نزاع و دزدی در محل زندگی

9Aنظرخواهی واستفاده از نظرات مردم در طرحها برنامه‌های شهری

10Aمشارکت شهروندان با شهرداری در برنامه‌های شهری

11Aتمایل به مشارکت با همسایه‌ها در محل زندگی

12Aآشنایی با طرح‌ها و برنامه‌های شهری

13Aاحساس تعلق شهروندان

14Aعلاقه مندی به شهر

15Aمیزان تأثر به دلیل دوری از شهر

16Aرضایت از بودن کنارهمشهریان واطرافیان هنگام حضور در شهر

17Aمیزان علاقه مندی نسبت به مهاجرت از شهر

69/3

66/2

80/2

33/3

17/3

21/3

16/3

44/3

14/2

24/3

47/3

33/2

73/2

74/3

23/3

79/3

22/3

02/1

99/0

98/0

91/0

86/0

13/1

86/0

96/0

08/1

90/0

87/0

13/1

02/1

09/1

05/1

22/1

531/115

469/124

531/145

906/184

625/199

875/86

188/204

219/180

906/142

188/118

281/172

906/204

906/85

531/129

156/77

094/111

469/91

05/0>sig

منبع: یافته‌های تحقیق

شکل3- وضعیت معرف‌های کیفیت اجتماع در شهر نور، 1389 منبع: یافته‌های تحقیق

4-2- مجموعه نقاط قوّت و ضعف مؤلفه‌های سلامت در شهر مورد مطالعه

به منظور تعیین نقاط قوّت و ضعف مؤلفه‌های مورد مطالعه، معرف‌های با میانگین بالاتر از 3 به عنوان نقاط قوّت و معرف‌های با میانگین کمتر از 3 به عنوان نقاط ضعف نمونه مورد مطالعه، در نظر گرفته شده است.

-کیفیت محیط زیست

بر اساس نتایج تحقیق، محیط زیست شهر مورد مطالعه، ضعف‌هایی در زمینه نحوه دفع زباله، وضعیت نظافت شهر در فصول گردشگری، وضعیت زیر ساختها جهت دفع آب‌های سطحی، نظافت و لایروبی رودخانه‌ها، کیفیت آب آشامیدنی، ایمنی شهر در برابر حوادث و مخاطرات طبیعی دارد و در عین حال از قوّت‌هایی در زمینه تعداد سطل زباله، نظم و نحوه جمع آوری زباله، آب و هوای شهر، عدم وجود بوی بد در محل زندگی، برخوردار است.

- کیفیت محیط کارکردی

یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، محیط کارکردی شهر مورد مطالعه به لحاظ سلامت، ضعف‌هایی در زمینه تنوع خدمات ورزشی، وضعیت خدمات پارک‌های شهر، امکانات پارک‌های شهر برای افراد معلول و سالخورده، تسهیلات ورزشی برای معلولان، کیفیت خدمات درمانی، وضعیت ایستگاههای حمل و نقل عمومی به لحاظ وجود نیمکت، مکان گورستان، میزان وجود فضای سبز و توجه به حفظ طبیعت، توجه به حفظ فرهنگ و هویت شهر، دسترسی به فضای مناسب جهت پیاده روی، دسترسی به فضا و نیمکت یا سکویی جهت نشستن، نظم و زیبایی شهر(ساختمان‌ها، فعالیت‌ها)، زیباسازی شهر(گلکاری، رنگ آمیزی جداول، کف سازی پیاده روها)، زیباسازی نوار ساحلی و فضاهای جمعی دارد، ولی در عین حال در زمینه ی روشنایی معابر محلّ زندگی، روشنایی معابر شهری، سازگاری کاربری‌ها با محلّ مسکونی، عدم وجود ساختمان‌های متروکه یا مخروبه تهدید کننده امنیّت، نظم معابر(عدم وجود وسایل غیر ضروری، مصالح ساختمانی) ضعف‌هایی مشاهده نشده است. لازم به ذکر است، مکان گورستان شهر مورد مطالعه به دلیل قرارگیری در جهت بادهای غربی و در میان محلّات مسکونی، بالابودن آب زیر زمینی منطقه، تهدیدی برای سلامت جسمی و روانی شهروندان و سرزندگی شهری محسوب می‌شود. ولی اکثر شهروندان از معایب آن بی اطلاعند و به دلیل دسترسی آسان به آن، مکان گورستان را مطلوب می‌دانند در حالی که از دیدگاه برنامه ریزی شهری، به عنوان نقطه ی ضعف شهر مورد مطالعه محسوب می‌شود. بنابراین، علیرغم دارا بودن میانگین 21/3، در ردیف نقاط ضعف شهر مورد نظر قرار می‌گیرد.

- کیفیت اجتماع

بر اساس نتایج تحقیق، شهر مورد مطالعه به لحاظ مؤلفه ی کیفیت اجتماع، ضعف‌هایی در زمینه ی ایمنی افراد به هنگام پیاده روی، عدم تمایل افراد به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی به جای اتوموبیل شخصی، نظر خواهی و استفاده از نظرات مردم در طرح‌ها و برنامه‌های شهری، آشنایی شهروندان با طرح‌ها و برنامه‌های شهری، حس تعلّق شهروندان نسبت به اموال عمومی شهر دارد. و در عین حال، از قوّت‌هایی در زمینه تمایل به پیاده روی، امنیّت زنان و کودکان در محل زندگی، امنیّت زنان و کودکان در سطح شهر، عدم احساس ناامنی یا بیگانگی بواسطه ی وجود چهره‌های نا آشنا در محل زندگی، عدم وجود درگیری، نزاع و دزدی زیاد در شهر، عدم وجود درگیری، نزاع و دزدی زیاد در محل زندگی، تمایل شهروندان به مشارکت با نهادهای عمومی در برنامه‌های شهری، تمایل افراد به مشارکت با همسایگان در محلّه ی زندگی، علاقه شهروندان به شهر، احساس تأثر به دلیل دوری از شهر، رضایت از بودن کنار همشهریان به هنگام حضور در شهر، عدم تمایل به مهاجرت به شهر دیگر، برخوردار است.

4-3- اولویت‌بندی مؤلفه‌های کیفیت زندگی

نمونه مورد مطالعه و ضعف‌های مربوط به هر یک از مؤلفه‌ها بر اساس نتایج آزمون فریدمن و ترکیب متغیرهای مربوط به هر یک از مؤلفه‌های تحقیق در 320 نمونه، وضعیت مؤلفه‌های سلامت در شهر مورد مطالعه از وضعیت بدتر به بهتر به صورت: مؤلفه کیفیت محیط کارکردی با میانگین54/1، کیفیت محیط زیست با میانگین00/2 و کیفیت اجتماع با میانگین 46/2 است. جهت ارتقای کیفیت زندگی شهر مورد مطالعه، بایستی اقدامات مؤثری در راستای بهبود وضعیت این مؤلفه‌ها صورت پذیرد.

4-4- وضعیت کلی کیفیت زندگی در شهر مورد مطالعه به لحاظ بعد سلامت

با توجه به نتایج تحقیق و سه مؤلفه اثرگذار بر بعد سلامت، شامل کیفیت محیط زیست با میانگین87/2 و انحراف معیار 53/0، کیفیت محیط کارکردی با میانگین71/2 و انحراف معیار37/0، کیفیت اجتماع با میانگین 13/3 و انحراف معیار42/0، میانگین بعد سلامت در شهر نور،90/2 و انحراف معیار آن30/0 است که نشان دهنده وضعیت متوسط بعد مورد نظر در شهر مورد مطالعه است. بر اساس نتایج آزمون کای اسکوئر یک طرفه، با کای 000/51، سطح معناداری 000/1 و درجه آزادی264، وضعیت متوسط بعد آسایش در شهر نور تأیید می‌شود (جدول6و 7).

جدول6- نتایج آزمون کای اسکور یک طرفه، جهت بررسی مؤلفه‌های بعد سلامت در شهر نور،1389

مؤلفه	میانگین	انحراف معیار	کای اسکوئر	درجه آزادی	سطح معنی داری
کیفیت محیط زیست	87/2	53/0	512/180	26	05/0>sig
کیفیت محیط کارکردی	71/2	37/0	250/315	41	05/0>sig
کیفیت اجتماع	13/3	42/0	419/251	36	05/0>sig

منبع: یافته‌های تحقیق

جدول7- نتایج آزمون کای اسکوئر یک طرفه، جهت بررسی بعد سلامت در شهر نور،1389

بعد	میانگین	انحراف معیار	کای اسکوئر	درجه ی آزادی	سطح معناداری
سلامت	90/2	30/0	000/51	264	000/1

منبع: یافته‌های تحقیق

4-5- بررسی خصوصیات فردی، اجتماعی و اقتصادی در ارتباط با مؤلفه‌های سلامت

به منظور بررسی مؤلفه‌های مورد مطالعه در ارتباط با جنس افراد نمونه، از آزمون آماری من ویتنی، استفاده گردید. بر اساس نتایج آزمون فوق، بین زنان و مردان، در زمینه ارزیابی مؤلفه‌های کیفیت محیط زیست و کیفیت اجتماع تفاوت آماری معناداری وجود داشت، اگر چه هر دو گروه کیفیت محیط زیست را در سطح پایین تر از متوسط ارزیابی کرده اند ولی در شدت میانگین متفاوتند، بگونه‌ای که در زنان در ارتباط با این مؤلفه، میانگین بیشتری (90/2) نسبت به مردان(82/2)، مشاهده شد. در ارتباط با مؤلفه کیفیت اجتماع نیز به همین صورت هر دو گروه‌این مؤلفه را در سطح بالاتر از متوسط ارزیابی کرده اند، ولی در مردان میانگین بیشتری (18/3) نسبت به زنان (10/3) مشاهده شده است. برای بررسی مؤلفه‌های مورد مطالعه در ارتباط با سن، شغل، میزان تحصیلات، محله زندگی، مدت اقامت در شهرمورد مطالعه و محلّ تولّد افراد نمونه، از آزمون آماری کروسکال والیس استفاده گردید. بر اساس نتایج آزمون مورد استفاده، بین سن افراد و ارزیابی آن‌ها نسبت به مؤلفه کیفیت محیط کارکردی، تفاوت آماری معناداری مشاهده شد به گونه‌ای که، گروه سنی 24- 18 سال با میانگین 59/2رضایت کمتر وگروه سنی54-40 سال با میانگین 78/2رضایت بیشتری داشتند. و نسبت به مؤلفه‌های کیفیت اجتماع و کیفیت محیط زیست تفاوت آماری معناداری مشاهده نشد. بین شغل افراد و مؤلفه‌های بعد سلامت در نمونه ی مورد مطالعه، تفاوت آماری معناداری به دست نیامد. بین سطح تحصیلات افراد و ارزیابی مؤلفه‌های کیفیت محیط زیست و کیفیت محیط کارکردی تفاوت آماری معناداری مشاهده شد. بگونه‌ای که در ارتباط با کیفیت محیط زیست، افراد با تحصیلات بالاتر از لیسانس، کیفیت این مؤلفه را با میانگین52/2 در سطح نامطلوب و افراد بیسواد، با میانگین10/3، در وضعیت متوسط ارزیابی کردند. در ارتباط با کیفیت محیط کارکردی، افراد با تحصیلات فوق دیپلم، کیفیت این مؤلفه را با میانگین64/2 در وضعیت نامطلوب و افراد بیسواد، با میانگین3، در سطح متوسط، ارزیابی کردند. ولی بین سطح تحصیلات و ارزیابی مؤلفه کیفیت اجتماع تفاوت آماری معناداری مشاهده نشد. بین محلّات مختلف شهر نور در ارزیابی مؤلفه‌های مورد مطالعه، تفاوت آماری معناداری مشاهده نشد. بین محلّ تولد افراد نمونه و ارزیابی آن‌ها از مؤلفه‌های مورد مطالعه تفاوت آماری معناداری مشاهده نشد ولی بین مدت اقامت افراد در شهر مورد مطالعه و ارزیابی آن‌ها نسبت به مؤلفه ی کیفیت محیط کارکردی تفاوت آماری معناداری مشاهده شد و اگرچه افراد وضعیت این مؤلفه را در سطح پایین تر از متوسط ارزیابی کرده اند ولی در شدت میانگین متفاوتند، بگونه‌ای که افرادی که به مدت 24 - 11 سال در شهر نور اقامت دارند، کیفیت و کارکرد محیط فیزیکی را با کمترین میانگین(61/2) و افرادی که بیشتر از54 سال در شهر نور اقامت دارند، این مؤلفه را با بیشترین میانگین(88/2) در وضعیت پایین تر از سطح متوسط، ارزیابی کرده اند. نسبت به مؤلفه‌های کیفیت محیط زیست و کیفیت اجتماع تفاوت آماری معناداری مشاهده نشد.

5- نتیجه‌گیری

کیفیت زندگی، واکنشی علیه توسعه ی تک بعدی و صرفاً کمی در عرصه ی برنامه ریزی و تلاشی در راستای ارتقای شرایط زندگی و بهبود بخشیدن به بعد کیفی زندگی بشر است. مناسب ترین راه برای سنجش کیفیت زندگی شهری، استفاده ی همزمان از شاخصهای عینی و ذهنی است و نادیده گرفتن هریک از این شاخصها مشکلاتی را در برنامه ریزی‌های شهری به وجود می‌آورد. با توجه به مطالب فوق، در تحقیق حاضر، کیفیت زندگی شهر نور، با توجّه به بعد سلامت، مورد بررسی قرار گرفته است و در ارتباط با این بعد، مؤلفه‌های کیفیت محیط زیست، کیفیت محیط کارکردی و کیفیت اجتماع، مورد مطالعه قرار گرفته است. کیفیت محیط زیست با میانگین87/2 و انحراف معیار 53/0در وضعیت پایین تر از سطح متوسط قرار دارد و بیشترین ضعف در ارتباط با این مؤلفه در شهر نور مربوط به وضعیت نظافت و لایروبی رودخانه‌های شهر و بهترین وضعیت مربوط به کیفیت آب و هوای شهر نور است. کیفیت محیط کارکردی با میانگین71/2 و انحراف معیار37/0، در وضعیت پایین‌تر از سطح متوسط قرار دارد. بیشترین ضعف مربوط به وضعیت پارک‌های شهر از لحاظ امکانات و تجهیزات مناسب برای معلولان و سالخوردگان و بهترین وضعیت در ارتباط با این مؤلفه نیز مربوط به تعداد بسیار کم ساختمان‌های متروکه، مخروبه یا نیمه کاره ی تهدید کننده امنیّت در منطقه ی مسکونی شهر مورد مطالعه است. کیفیت اجتماع نیز، بر اساس یافته‌های تحقیق با میانگین 13/3 و انحراف معیار42/0،در وضعیت متوسط قرار دارد. بیشترین ضعف مربوط به معرف‌های میزان استفاده از نظرات شهروندان در طرح‌ها و برنامه‌های شهری و آشنایی شهروندان با طرح‌ها و برنامه‌های شهری است؛ بگونه‌ای که شهروندان، استفاده از نظرات مردم در برنامه‌ها و طرح‌های شهری نمونه مورد مطالعه و آشنایی‌شان با طرح‌ها و برنامه‌های شهری را، در حد کم بیان کرده‌اند. بهترین وضعیت مربوط به رضایت از بودن در کنار همشهریان به هنگام حضور در شهر است. مطالعات اسنادی و مشاهدات میدانی جهت بررسی کیفیت عینی زندگی نیز، وضعیت مؤلفه‌های مورد مطالعه را تأیید می‌کند. بر اساس نتایج آزمون فریدمن و ترکیب متغیرهای مربوط به هر یک از مؤلفه‌های تحقیق در 320 نمونه، به ترتیب اولویّت، مؤلفه‌های کیفیت محیط کارکردی، کیفیت محیط زیست و کیفیت اجتماع سه مؤلفه ی مسئله دارتر شهر مورد مطالعه به لحاظ بعد سلامت می‌باشند. در مجموع، با توجّه به نتایج تحقیق حاضر، شهر مورد مطالعه به لحاظ شاخص‌های سلامت فردی و اجتماعی در وضعیت متوسط قرار دارد و بین محلآت مختلف شهر نور به لحاظ بعد سلامت فردی و اجتماعی، تفاوت آماری معناداری وجود ندارد. ارتقای کیفیت زندگی شهری و رفع مسائل و مشکلات و توزیع عادلانه امکانات در شهر مورد مطالعه، نیازمند اقدامات مؤثر و برنامه ریزی هدفمند و متناسب با نیازهای شهروندان چون: اتخاذ تمهیداتی برای جلوگیری از ریختن زباله در رودخانه‌ها و کناره‌های شهر، رعایت استاندارد شیب طولی معابر و کف سازی برخی کوچه‌ها، توسعه ی فضای سبز و ارتقای کیفی پارک‌های شهری به منظور استفاده ی گروه‌های مختلف اجتماعی از فضا به ویژه افراد معلول و سالخورده، تقویت بصری نقاط ویژه در ساحل و روشنایی و نورپردازی نوار ساحلی، انتخاب و طراحی مناسب مبلمان شهری معرف فرهنگ و هویت شهر، برگزاری کلاس‌های آموزشی در زمینه شناخت حقوق و وظایف شهروندان به منظور ایجاد شهری سالم و پایدار، استفاده از نظرات شهروندان در طرح‌ها و برنامه‌های شهری و پرداختن به امور عام المنفعه‌ای که مورد علاقه مردم است، ایجاد مدیریت کوچه‌ها و خیابان‌های شهر توسط خود مردم و برگزاری مسابقات شهری در خصوص انتخاب زیباترین کوچه‌های شهر و... است. بر اساس نتایج تحقیق حاضر، می‌توان فرض دیگری را برای تحقیق سایرین ارائه داد و آن این است که، کیفیت زندگی در شهرهای کوچک و روستا شهرها به مراتب نسبت به شهرهای متوسط و بزرگ در وضعیت مطلوبتری قرار دارد.

1-Augustinus E.M. de Hollander, Brigit A.M. Staatsen

Timothy P. Duane2- Cecilia Collados &

1-World Health Organization Quality of Life-BRIEF

1- Cummins

مراجع

Amini shokravi,Farkhonde, Elhani, Fatemeh.,Kazem nejhad, Anoshirvan.,Vahdani neia., Maryam.,2009, relationship Regular physical activity(wolk) with the women quality of life, Journal of Payesh,(8),NO,4,P 407-413.

Bowling A , 1995.The concept of Quality of life in relation to health, medicina Nei Secoli, Vol.7, Bulletin of the World Health organization, March 2004,82(3),P633-645.

Collados,C.,Duane,p.,1999, Natural capital and quality of life: a model for evaluating the sustainability of alternative regional development paths, , Journal of Ecological Economics30, P441-460.

Consulting Engineers: Researc, Architecture and Civil ,2005, conductor Plan of Nour City.

de Hollander, Augustinus E.M. Staatsen, Brigit A.M.,2003, Health, environment and quality of life: an epidemiological, , Journal of Landscape and Urban Planning 65,P53–62.

Fahy,F., Cinneide,M,O.,2008,Develophng and testing an operational framework for assessing quality of life, Environmental impact Assessment Review28,366-379.

Fayers, M. peter., Machin ,David, 2000, Quality of life Assessment, Analysis &, Interperation , Copyright 2000, England, Copy right by John Wiley & Sons Ltd, Baffins Lane,Chichester,West Sussex PO19 IUD.

Jajarmi, Kazem., Kalte, Ebrahim.,2006, measuring the Status of quality of life indicators in the city of citizen's opinion, the case of: Gonbad Ghabus, Journal of Geography and Development, Zahedan University, P5-18.

Kamp,Irene van., Leidelmeijer,Kees., Marsman, Gooitske, de Holander, Augustinus.,2003, Urban environmental quality and human Well- being: Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study, Landscape and urban planning,65,P5-18.

Kim, Kyungmi., 2002,The effects of tourism impacts upon quality of life of residents in the community, Dissertation submitted to the Faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University In partial fulfillment of the requirements for the degree of DOCTOR OF PHILOSOPHY In Hospitality and Tourism Management.

Kokabi, Afshin.,2005,Planning for enhancment of urban quality of life in city center, Case Study:

Khoram Abad City Center, Dr. Mohammad Reza Pourjafar, Tarbiat Modarres University, School of Art,Urban & Regional planning.

Lee.Yung-Jaan;2008, Subjective quality of life measurement in Taipei, Journal of Building and Environment ,NO,43.,P1205-1215.

Leitmann,Josef(1999) ,Can city QOL indicators be objective and relevant? Towards a participatory tool for sustaining urban development', Local Environment, 4: 2 ,P169–180.

Lotfi, Sedigheh. ,2009,The concept urban quality of life: definitions, dimensions and its measurement in urban planning, journal of the scientific –Research Human Geography,( 1),NO,4, P65-79.

Lotfi, Sedigheh., Karim, Solaimani, 2009,An assessment of Urban Quality of Life by Using Analytic Hierarchy Process Approach (Case study: Comparative Study of Quality of Life in the North of Iran) Department of Urban Planning, Journal of Social Sciences 5(2),P123-133.

Massam, B.H. (2002),"Quality of life: Public planning and private living. Progress in planning ,58,P141-227.

Nedjat Sahar, Montazeri Ali, Holakouie Korosh, Mohammad, Kazem, Majdzadeh, Reza.,2007,

Quality of Life of Tehran's Population by WHOQOL-BREF questionnaire in2005, Hakim Research Journal; 10,NO(3),P 1- 8.,

Pacione, Michael. (2003),Urban environmental quality and human wellbeing – a social geographical perspective , Landscape and Urban Planning. NO.65,P19-30

Pennings Johannes M., 1982,The urban quality of life and entrepreneurship, Academy of Management Journal, Columbia university,Vol.25, No.1,P63-79.

Smith, D.M. 2002, quality of life: Human welfare and social justice, Translation Hosain Hatami nejhad, Journal of Political– economic information,( 17), NO,185-186,P160-173.

Zahedi, Mohamad Javad., 2003, Development and inequality ,Tehran, Maziar publication

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 4,545

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 651

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

بررسی کیفیت زندگی در شهرهای کوچک با تأکید بر بعد سلامت فردی و اجتماعی (مطالعه موردی: شهر نور، استان مازندران)