بررسی عوامل موثر در بروز رفتارهای وندالیستی در میان دانش آمـوزان مقطـع متوسطه شهرستان ایذه

   مقدمه

به زعم آسیب شناسان اجتماعی، همه  صور و انواع نابهنجاری ها، کژ رفتاری ها، نژندی‌های اجتماعی مانند سرقت، قتل، قمار، قاچاق، خودکشی، فحشاء، اعتیاد، الکلیسم و وندالیسم و نظایر آن چه به عنوان انحراف (کجروی) و چه به عنوان اختلال یا بیماری معلول ناسازگاری هایی است که بر روابط فرد و جامعه حاکم است و باید توجه داشت که در همه دوره‌های تاریخی بنا به ماهیت و طبیعت ساختارها، سازمانها و نهادها و روابط اجتماعی از یک طرف و سرشت روانی و طبیعت زیستی انسان از سوی دیگر، اشکال، صور و انواع خاصی از کجروی‌ها، اختلالات و ناهنجاری های اجتماعی در جوامع بشری بروز و نمود یافته است؛ از این رو در برخی از دوره‌های تاریخی بعضی از رفتارها را در جوامع رفتارهای نژند، مذموم و یا کجرو تعریف  کرده‌اند و رفتارهای نژند جدید که خاص شرایط و جوامع جدید است نیز مطرح شده‌اند. به عبارت دیگر با تغییر ساختارها، مناسبات اجتماعی، سنجه‌ها و ملاک های سلامتی و بیماری اجتماعی، ارزشها و هدفهای فرهنگی و نحوه برداشت، طرز تلقی و ارزیابی افراد نیز متحول و دگرگون گردید و وندالیسم در زمره آن دسته از انحرافات و بزهکاری هایی است که در جامعه جدید نمود و ظهور یافته است.

در شرایطی که همبستگی متقابل فرد و جامعه از میان برود و فرد نتواند به کمک  مکانیزم ها و ابزارهایی که جامعه در اختیارش قرار می دهد به اهدافش دست یابد در نتیجه سعی می کند از راههای خلاف به آن اهداف برسد در نتیجه فرد نابهنجار شده و این حالت وقتی به صورت عام در جامعه شیوع پیدا کند ، جامعه دچار آنومی یا نابسامانی شده و به عبارتی با از بین رفتن ارزشها و هنجارها یا ضعیف شدن آنها ، اعضای جامعه، ارزشها و اهداف مشترکی نخواهند داشت.

به نظر مرتون : « بی هنجاری هنگامی به وقوع می‌پیوندد که فرد قادر نباشد با وسائلی که جامعه مشخص کرده به اهداف خود دست یابد  و عکس‌العمل طبیعی این وضعیت روی آوردن به رفتار انحرافی است» (فرجاد ، 1382 : 12).

نابهنجاری‌ها در قالب‌های مختلفی مانند سرقت، اعتیاد، فرار از خانه، فحشاء ناشی از طلاق، اختلافات والدین، ستیز خانوادگی و ... ظهور پیدا می کند. یکی از این نابهنجاری ها، گرایش جوانان به تخریب می باشد . تخریب در نوع خود می تواند شامل تخریب اموال، فضای سبز، جاده ها ، دیوارها ،... باشد. تخریب اموال عمومی از سوی جوانان و نوجوانان دارای عوارض و پیامدهای مادی و معنوی است. اما با نگاه دقیق تر به این قضیه می توان ابعاد عوارض انسانی را بسیار فراتر دید، لذا با توجه به اینکه اکنون به دفعات شاهد تخریب اموال عمومی مانند کیوسک های تلفن، اتوبوس ها، تخریب توالت، میز و نیمکت، خراب کردن دیوارها ، شکستن شیشه های معابر و مغازه ها و مدارس، تخریب شیرهای آب، دستگاه های  آب سرد کن ،‌کندن بوته ها و گیاهان کاشته شده  در فضاهای سبز  از سوی جوانان و نوجوانان بوده ایم این معضل علاوه بر هزینه‌های هنگفتی که صرف جبران و ترمیم  آن می‌شود موجب ناراحتی روحی و روانی مردم و مسئولین شده ، بطوری که تهدیدی برای نظم و انسجام اجتماعی به شمار می‌رود. لذا، ضرورت دارد که دلایل و عوامل موثر بر بروز اینگونه رفتارها  شناسایی شود و راهکارهای عملی برای سوق دادن اعمال نوجوانان در جهت شکوفا سازی استعدادها و توانایی‌های خود و استفاده درست و بهینه از اموال عمومی در جهت رفاه و  آسایش  همگان به کار گرفته شود.  تلاش ما در این تحقیق براین است که با دیدگاهی علمی به بررسی پدیده وندالیسم میان دانش آموزان در شهر ایذه  بپردازیم.

تاریخچه وندالیسم

ادبیات پیرامون پدیده وندالیسم[1] حاوی مثال های بیشماری است و نشان می دهد که وندالیسم از قدمت تاریخی طولانی برخوردار است ، جیمز وایز[2] آغز این پدیده را قدم گذاشتن انسان به باغ بهشت می داند.تخریب و نبش قبور فراعنه مصر جهت یافتن اشیاء گرانبها و شعارهای بجامانده در خرابه های شهر پمپی[3] در جنوب شرقی شهر ناپل شواهدی دال بر وندالیسم را نشان می دهد (وایز،1982: 38-31).

وندالیسم مشتق از واژه وندال[4] است وندال نام قومی از اقوام ژرمن ـ اسلاو به شمار می‌رفت که روزگاری در سرزمین‌های واقع در میان دو رودخانه بزرگ اودر[5] و ویستول[6] زندگی می‌‌کردند. در عهد سلطنت ژانسریک یا گنسریک پادشاه این قوم که از سال 428 تا 477 میلادی حکمرانی می‌کرده است وندال ها سرزمین  گل فرانسه امروزی و اسپانیا را تصرف کرده بودند و به متصرفات روم در آفریقا هجوم آوردند و طی  چند سال حوزه وسیعی شامل کارتاژ تا مدیترانه را تحت نفوذ خود داشتند چرا که آنها مردمانی جنگجو، خونخوار و بی‌رحم بودند و به کرات به سرزمین‌های اطراف خود تجاوز می‌کردند و به هر جا که می‌رفتند به تاراج و تخریب اموال و آتش زدن آبادی‌ها می‌پرداختند و بر سر راه خود از آبادی و آبادانی هیچ چیزی بر جای نمی‌گذاشتند.  همین شهرت تاریخی و روحیه ویرانگرانه این قوم سبب شده است که همه رفتارهای بزهکارانه‌ای که به منظور تخریب آگاهانه اموال، اشیاء و متعلقات عمومی و تخریب و نابودی ، آثار هنری و دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن صورت می‌گیرد به گونه‌ای به وندالیسم منتسب گردد وندالیسم در  این معنا، از بلاهای جامعه امروزی است که در گذشته دیده نشده است. وندالیسم در شکل جدید آن با شکل‌گیری جوامع مدرن پدید آمد (محسنی تبریزی ، 1383 : 27).

در سال 1974 اسقف هنری گری گوار تخریب کورکورانه ارزش های هنری و فرهنگی در ایام انقلاب فرانسه را با غارت کتابخانه های صومعه ها و آثار هنری مذهبی رم در سال 455 میلادی توسط وندال ها مقایسه نمود و بدین طریق واژه وندالیسم متولد شد(هایبرت ، 1987: 785).

وندال‌ها گروهی هستند که اعمال خشونت‌آمیز و پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهند و احساس اجحاف، بی‌عدالتی دو انگیزه مهم در ایجاد پرخاشگری و خرابکاری ویرانگرانه وندال ها است وندال ها می‌‌توانند گستره‌ای از عادی‌ترین و آرام‌ترین شهروندان تا جنایتکاران را که بدون انگیزه‌های مالی یا شغلی دست به جنایت می‌زنند را در بر بگیرند. وندالیسم را  حالت شدید جماعت، انبوهه یا گروهی دانسته‌اند که به صورت تجمع سازمان نیافته و بی‌هدف به شکل آنی تحت تأثیر همدیگر قرار می‌گیرند و تحرکات تخریبی و ویرانگری  انجام می‌‌دهند.وندالیسم یا خرابکاری‌های شهری یکی از معضلات و مشکلات جوامع شهری است که همگام با رشد و توسعه شتابزده شهر و درونی نشدن فرهنگ شهرنشینی در بین جوامع مختلف بوجود آمده است. از خرابکاری‌های شهری به عنوان انحراف یا آشفتگی اجتماعی یاد می‌شود که در آن افراد قادر به برقراری ارتباط ، از طریق یک نظام متشکل از قواعد مشترک نمی‌باشد و در بروز هیجانات و احساسات درونی خود به رفتارهای نابهنجار روی می‌آورد.

پاتریس ژانورن[7] وندالیسم را نوعی روحیه بیمارگونه تعریف می‌کند که به تخریب تأسیسات عمومی نظیر تلفن‌های عمومی، صندلی‌های اتوبوس‌های شهری، مترو، باجه‌های پست و تلگراف و نظایر آن تمایل دارد. از اینرو پاتریس ژانورن از وندالیسم به عنوان نوعی بیماری جهانی خرابکاری در قرن حاضر و عصر مدرن و به مثابه پدیده‌ای جهانی نام می‌برد و آن را به گونه‌ای به تخریب آثار هنری، دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن اطلاق می‌کند وی روحیه‌ای را که در تمایل به نابودی آثار هنری ، تخریب اموال عمومی را دارد روحیه ویرانگر یا متمایل به خرابکاری (وندالیسم) می‌خواند ( ژانورن ، 1367: 28).

تحقیقات پیشین

شیری پژوهشی تحت عنوان بررسی اثرات عوامل جامعه پذیری بر رفتار بزهکارانه جوانان 19 ـ 14 ساله در شیراز، در بین 441 نفر از دانش آموزان دبیرستانی انجام داد. نتیجه این تحقیق نشان داد بین متغیرهای سن، دلبستگی جوانان بویژه پسران به دوستان بزه‌کار و مهاجرت،  با بزه‌کاری رابطة معناداری وجود دارد.  همچنین نتایج نشان داد که پسرانی که متعلق به خانواده‌های طبقات پایین جامعه بوده‌اند، بیشتر مرتکب رفتارهای بزه‌کارانه شده‌اند (شیری، 1375).

رمضانی در تحقیقی تحت عنوان  بررسی موردی عوامل مؤثر بر پیدایش رفتار های وندالیستی در میان برخی پسران 8 تا 16 ساله ساکن مناطق حاشیه خطوط راه آهن در جنوب شهر تهران، به این نتیجه رسید که متغیرهای ارتباط نامناسب بین والدین، بد رفتاری خانواده، احساس فقر، تعارض و اختلاف در خانواده، تنبیه شدن نوجوانان در خانه، تنبیه شدن زیاد در مدرسه، احساس تبعیض، احساس سرخوردگی توأم با خشم فرو‌خورده، احساس اضطراب، احساس ناکامی، عدم موفقیت تحصیلی، نسبت بالای تحرک فیزیکی، نسبت بالای وجود ارزش زرنگی و ارزش خشونت در گروه همسالان، تمایل زیاد به انجام تفریحات همراه با هیجان، نسبت بالای اعمال وندالیستی در محله، نسبت پایین کنترل های اجتماعی غیر رسمی در خانواده و محله، ترس از طرد شدن از گروه همسالان به دلیل عدم انجام اعمال وندالیستی، تأثیر گروه همسالان در بروز پرخاشگری و بالاخره وجود روحیة پرخاشگری ارتباط معناداری با رفتار وندالیستی دارد (رمضانی، 1375).

نیک اختر در تحقیقی تحت عنوان بررسی عوامل اقتصادی ـ اجتماعی مؤثر بر خرابکاری به عنوان نوعی رفتار بزه‌کارانه در بین دانش آموزان دبیرستان های شیراز، به مطالعة وندالیسم پرداخته است.  یافته‌های این پژوهش نشان می دهد، جوانانی که با دوستان بزه‌کار معاشرت داشتند، میزان مشارکت آن‌ها در فعالیت‌های خرابکارانه افزایش زیادی داشته است. دیگر نتایج نشان می دهد که متغیر نحوة گذراندن اوقات فراغت، ارتباط قوی با رفتار خرابکارانة جوانان دارد.  همچنین، پسران بیشتر از دختران در فعالیت‌های خرابکارانه مشارکت داشته‌اند (نیک اختر، 1378).

نتایج تحقیقی که مذنب خدایی در ارتباط با تخلفات اخلاقی دانش آموزان شهر تبریز انجام داد نشان می دهد که : ساختار اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، آموزشی و همچنین وجود دوستان منحرف در ایجاد تخلفات اخلاقی دانش آموزان تأثیر بسزایی دارد در ضمن نتایج این تحقیق نشانگر آن بود که بین تخلفات اخلاقی دانش آموزان و سن، جنس، پایه تحصیلی، و وضعیت تحصیلی آنها ارتباط معنا داری وجود دارد    (مذنب خدایی، 1375 ).

مظفری در پژوهشی تحت عنوان عوامل اجتماعی - اقتصادی موثر بر خرابکاری اموال عمومی (وندالیسم) بوسیله دانش‌‌آموزان شهر تهران به این نتیجه رسید که  پسرها بیش از دختران و  کسانی که معدلشان پایین‌تر است ،  بیش از کسانی که دارای معدل بالایی هستند به رفتار خرابکارانه دست می‌زنند (مظفری ، 1384).

بال[8]در پژوهشی تحت عنوان کنترل تأثیرات عوامل خانوادگی بر روابط بین جوانانی که در معرض بزه‌کاری قرار گرفته اند، عقیده دارد که بزه‌کاری نوجوانان یک مسألة اجتماعی رو به رشد، جدی و پرهزینه در ایالات متحده است.  به نظر بال، نوجوانان پسر نسبت به نوجوانان دختر نسبت بالاتری از انجام جرم و دستگیری را دارا هستند.  بطور کلی، در این پژوهش، به نقش محرک‌های تنش‌زا و سن بزه‌کاری اشاره شده است؛ بدین ترتیب که این محرک‌های تنش‌زا، سن بزه‌کاری را پایین می‌آورند( بال، 2005).

کرسول[9]در تحقیقی نقش وابستگی به والدین، پایگاه اجتماعی - اقتصادی خانواده و روابط منحرف همسالان و مشارکت جوانان در رفتارهای مخاطره آمیز و بزه‌کاری، مطالعه‌ای که در میان دانش‌آموزان آفریقای  ـ آمریکایی، با نمونة آماری شامل 263 پسر و 276 دختر و با چارچوب تئوریک نظریة کنترل اجتماعی مورد بررسی قرار داد و چنین نتیجه‌گیری می‌کند که وابستگی به والدین به رفتارهای مخاطره آمیز ارتباطی نداشته است، اما پایگاه اقتصادی ـ  اجتماعی بالای خانواده و وابستگی بالا به والدین در کاهش مشارکت جوانان در رفتارها و اعمال مخاطره‌آمیز و بزه‌کاری ارتباط معنی‌داری داشته است.  یافته های این پژوهش نشان می‌دهد، که درگیر شدن زیاد جوانان در روابط منحرف با همسالان منحرف، به مشارکت زیاد آن‌ها در رفتارهای مخاطره‌آمیز و بزه‌کاری ارتباط داشته است.  در نهایت مشارکت زیاد جوانان در رفتارهای مخاطره آمیز با بزه‌کاری ارتباط داشته است (کرسول، 2005).

پترسون[10] با مطـالعـه ی پرونـده های مـوجـود در اداره ی پلـیس از ساکنـان 57 ناحـیه در ایـالات متحده ی آمریکا بطور تصادفی 1419 مورد را انتخاب نموده و سپس در مورد " فقر ، نابرابری اقتصادی و میزان جرایم عمومی " به تحقیق پرداخت این مطالعه ی تحلیلی به تأثیر میزان جرم و سنجش  شرایط اقتصادی اهل محل توجه داشت در این تحقیق بین سطح فقر مطلق در یک ناحیه و درجه ای از نابرابری در توزیع درآمد صاحبان خانه با میزان سرقت از منازل رابطه ی معنا داری وجود داشت در ضمن وی بیان می کند طبقات اجتماعی پایین بیش از طبقات متوسط با فرزندان خود بد رفتاری دارند کودکانی که در خانواده های دارای وضعیت اجتماعی- اقتصادی پایینی بوده اند بطور فراوان پرخاشگری و مشکلات رفتاری از خود نشان می دادند (پترسون، 1991: 46) .

چارچوب نظری

در دیدگاه‌‌های جامعه‌شناسی، ساختارها، سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی و فرهنگی به مثابه واقعیت اجتماعی علت رفتار آدمی به حساب می‌آیند و رفتارهای بزهکارانه را معلول ساختارهای اجتماعی و  فرهنگی می‌دانند.

نظریه کنترل اجتماعی[11]

براساس نظریه کنترل اجتماعی، کجروی و انحراف ناشی از ضعف و گسستگی تعلق فرد به جامعه است، که در اثر عدم کنترل و نظارت بوجود می‌آید. کنترل اجتماعی تداوم فرایند جامعه پذیری است، جامعه پذیری موجب هم‌نوایی می‌گردد، یعنی؛ جامعه پذیری یک نوع هم‌نوایی اختیاری و داوطلبانه است. اما وقتی که هم‌نوایی به طور اختیاری و داوطلبانه صورت نگیرد، ساز و کارهای کنترل اجتماعی برای انتقال و اجرای هنجارها و انتظارات اجتماعی به کار گرفته می شوند (ستوده ، 1384 : 134 ).

دورکیم به عنوان یکی از منادیان نظریه‌ی کنترل اجتماعی بر این باور بود که اگر در جامعه‌ای همبستگی اجتماعی قوی باشد اعضای آن جامعه احتمالاً با ارزشها و هنجارهای اجتماعی همنوا می شوند، ولی اگر در جامعه ای همبستگی اجتماعی ضعیف باشد ممکن است مردم به سوی رفتاری «مجرمانه» کشیده شوند (همان منبع : 135).

نظریه هم نشینی افتراقی[12] ادوین ساترلند[13]

نظریه وی بر این فرض استوار است که رفتار انحرافی مثل سایر رفتارهای اجتماعی از طریق هم نشینی و پیوستگی با دیگران آموخته می شود. وی معتقد است فرد بزهکار در طول حیات خود از طریق پیوستگی و ارتباط با دیگران، انگیزه ها ، گرایش ها و ارزش های انحرافی را فرا می گیرد و افراد به نسبت هم نشینی و ارتباطی که با قانون شکنان دارند کجرو می شوند. از نظر وی، رفتار انحرافی، روانشناختی یا ارثی نیست بلکه مردم در مصاحبت و معاشرت با همنوایان در طول یک جریان جامعه پذیری، طغیان، تخطی از هنجارها را آموخته و به سوی رفتار انحرافی کشیده خواهند شد (محسنی تبریزی، 1383 : 101) .

نظریه انتقال فرهنگی[14]

نظریه انتقال فرهنگی به این نکته تأکید دارد که رفتار انحرافی از طریق معاشرت با دوستان ناباب آموخته می‌شود این نظریه بیشتر بر فراگرد یادگیری فرهنگی تأکید می‌کند که در جریان آن کژ رفتاری و نابهنجاری آموخته می‌شود. این نظریه وضعیت رفتار را بیشتر از نظر زمینه‌های رشد و پرورش شخصیت فرد در نظر می‌آورد.منظم ترین و پرتأثیرترین کار در خصوص نظریه انتقال فرهنگی متعلق به شاو و مک کی در جامعه شناسی مکتب شیکاگو می باشد.این اندیشمندان با توجه به تحقیقات خود در آمریکا دریافتند که مهمترین عامل انتقال بزهکاری گروههای همبازی و همسالان است که فنون ،معلومات و سنت های بزهکاری را به اعضا منتقل می سازند(ستوده، 1385 : 149).

نظریه خرده فرهنگ بزهکار و کجروی[15] کوهن [16]

این نظریه، تلفیقی از نظریات بزهکاری و انحراف انتقال فرهنگی و بی‌هنجاری مرتن می‌باشد. فرض اصلی کوهن بر این است که فرد منحرف و بزهکار و کجرو، آرمان‌ها و اهداف مقبول اجتماعی، فرهنگ جامعه را پذیرفته‌اند ولی به علت شکست و یا عدم فرصت مناسب و کافی برای دستیابی به اهداف مقبول و پسندیده اجتماعی دچار محرومیت شده، لذا آرمان‌های موفقیت و اهداف مقبول و متداول در جامعه را با ارزش‌ها و هنجارهای دیگری برای بدست آوردن منزلت و وجهه  جایگزین می‌سازند و در نتیجه پاره فرهنگ بزهکار بوجود می‌آید. بدینوسیله افراد تلاش می‌کنند تا بر مشکلات خود فائق آیند  (کوهن ،1966 : 26 به نقل از محسنی تبریزی).

نظریه یادگیری اجتماعی[17]

در نظریه یادگیری اصل تقویت اصلی بنیادی و اساسی است بر طبق این نظریه رفتاری که به دنبال خود تقویت مثبت (پاداش) داشته باشد استحکام می‌یابد و در آینده بیشتر تکرار می‌شود این نظریه بر دو اصل: یکی اصل تقلید و دیگری اصل منع موثر که نقش مهمی در بروز یا عدم بروز رفتاری خاص دارند تاکید می‌کند. تقلید بوسیله مشاهده فرد از حوادثی که در حیطه او اتفاق می‌افتد صورت می‌گیرد و غالباً هم بصورت گوناگون تقلید می‌گردد و منع موثر نقطه تقابل تقلید می‌باشد به این معنی که کودک مشاهده می‌کند شخص به خاطر انجام عمل خلاف مورد تنبیه واقع شده است لذا می‌یابد که نباید در شرایط مشاهده شده از خود رفتاری خلاف نشان دهد. زیرا احتمال اینکه مورد تنبیه قرار گیرد وجود دارد (محسنی تبریزی‌،1383: 138).                   

بنابراین براساس این نظریه کسی کجرو و بزهکار بدنیا نمی‌آید بلکه چنین رفتاری توسط عوامل محیطی و اجتماعی در فرد ظاهر می‌شود و لذا پاسخ‌هایی که از طریق تجربه فرا می‌گیرد و یا توسط افراد دیگری، تقویت و یا منع می‌شود در شکل‌‌گیری رفتار بزهکارانه موثر و قطعی است.

نظریه‌ی بیگانگی[18] سیمن [19]

بیگانگی به عنوان یک مفهوم اساسی و کلیدی در جامعه مدرن که از مناسبات میان فرد و جامعه برخاسته است و به مثابه متغیری مستقل و وابسته که هم منشأ و سرچشمه مسائل بزرگ و اصلی جامعه معاصر است و هم از ساختارها و واقعیات اجتماعی طبقاتی تأثیر می‌پذیرد مطرح است . سیمن بی شک در زمره نخستین روانشناسانی است که کوشیده مفهوم بیگانگی روانی را در قالبی منظم و منسجم، تدوین و تعریف نماید وی ابتدا بر این پندار که بیگانگی معلول علتی واحد است خط بطلان کشید. وی صور و انواع تظاهرات رفتار بیگانه گونه را در پنج نوع قابل تمیز نشان داد (محسنی تبریزی ،1383 :151 ).

 1- احساس بی قدرتی[20] : عبارتست از احتمال و یا انتظار متصوره از سوی فرد در قبال بی تأثیری عمل خویش

- احساس بی معنایی یا احساس بی محتوایی[21] : این شکل از بیگانگی به نظر سیمن زمانی مشهود است که فرد در باور و عقیده دچار ابهام ، تردید ، شک است یعنی نمی داند که به چه اعتقاد داشته باشد

- بی هنجاری یا احساس نا بهنجاری[22] : به عقیده سیمن احساس بی هنجاری وضعیتی فکری و ذهنی است که در آن فرد این احتمال را به حد مفرطی بر خود مفروض و متصور است که تنها کنش هایی او را به حوزه های هدف نزدیک می سازد که مورد تأیید جامعه نیستند ( همان منبع : 152).

- احساس انزوای اجتماعی[23] : واقعیتی فکری است که در آن فرد عدم تعلق و وابستگی و انفصال تامه ای را با ارزش های مرسوم در جامعه احساس می کند

- احساس تنفر و یا تنفر از خویشتن[24] : سیمن میزان و درجه هر رفتاری را بر اساس پاداش های مورد انتظار آنی می بیند و مانند مارکس معتقد است پاداش منحصراً در خود عمل نهفته نیست بلکه نسبت به کار امری خارجی است ( همان منبع : 152).

روش شناسی تحقیق

در این پژوهش از روش پیمایش و تکنیک پرسشنامه ‌برای جمع آوری داده ها استفاده شده است.جمعیت آماری این تحقیق، کلیة دانش آموزان پسر و دختر مقطع متوسطه شهرستان ایذه، بوده، که تعداداین دانش آموزان در سال 1386- 1385، برابر با 7612 نفر بوده است.

در این تحقیق، از نمونه‌گیری تصادفی طبقه بندی شده[25]  استفاده گردیده است، برای تعیین حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران تعداد 386 نفر دانش آموز انتخاب گردید.برای انتخاب واحدها که هر دانش آموز یک واحد به حساب آمده است با توجه به تعداد دانش آموزان هر ناحیه به تفکیک دختر و پسر حجم نمونه هم مطابق با آن انتخاب شد.

در این تحقیق، برای شناسایی اعتبار شاخص ها از اعتبار صوری[26]و برای سنجش پایایی از آلفای کرونباخ استفاده شده است که مقدار آلفای کرونباخ برای متغیر وابسته 85/0 بدست آمد. برای تمام متغیر های مستقل مقدار این آماره بالاتر از  82/0بوده است، که نشان دهنده هم‌سازی درونی قوی معرف‌هاست.

به منظور پردازش و تحلیل اطلاعات از نرم افزار آماری spss  استفاده گردیده است.در این تحقیق، علاوه بر آمار توصیفی، از آمار استنباطی نیز استفاده شده که در این بخش از آزمون های رگرسیون،ضریب همبستگی پیرسون و تی تست کمک گرفته ایم.

جهت عملیاتی نمودن متغیر وابسته (وندالیسم)، سه شیوه اتخاذ گردید.

 1) سنجش شدت نگرش افراد نسبت به اعمال وندالیستی

2) شیوه مبتنی بر پرسش از کار وندالیستی دیگران (فرافکنی)

3) سنجش شدت کردار وندالیستی افراد (شدت عمل)

در بخش نگرش سنجی مقیاسی به صورت طیف لیکرت (از شدیداً انتقاد دارم تا اصلاً انتقادی ندارم)ساخته شده است.

در قسمت عملیاتی کردن وندالیسم به شیوه فرافکنی، در ذیل هر یک از معرف‌ها که در مورد سنجش شدت نگرش به کار گرفته شده بود، این سوال مطرح شد، که «از 10 نفر افرادی که با شما آشنایی دارند، چند نفر با ارتکاب چنین عملی مخالفتی ندارند»، سپس نمرات صفر تا ده را در ذیل هر سوال قرار داده و پاسخگو می‌بایست یکی از این اعداد را علامت می‌زد؛ همچنین می توان نمره هر فرد را برای هر گویه  شاخصی از تعداد دوستان فرد دانست که به آن عمل  مبادرت می ورزد.

در قسمت سنجش شدت کردار وندالیستی ، معرف‌هایی به پاسخگو ارایه، و با طرح سوال "ممکن است بفرمایید،که خود شما در یکی دو سال اخیر به چه میزان به ارتکاب اعمال زیر وسوسه شده‌اید؟"، از وی خواسته شد، تا میزان وسوسه شدن خود را به ارتکاب اعمال مذکور(در چهار گزینه ی هیچگاه ، یکبار، دوبار و بیش از دو بار) بیان نماید.

سنجش متغیرهای مستقل از جمله جنس، سن، پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی، پیشرفت تحصیلی، معاشرت با دوستان ناباب  از طریق سؤالات صورت گرفته است. در این تحقیق، مفهوم از‌ خود بیگانگی، متغیری ترکیبی مشتمل بر ابعاد: احساس بی‌قدرتی، احساس انزوای اجتماعی، احساس بی‌هنجاری، احساس بی‌معنایی و احساس تنفر از خویشتن است،که برای سنجش هر کدام از این ابعاد از طیف لیکرت (از کاملاً موافق تا کاملاً مخالف ) استفاده گردید. برای سنجش متغیر تنبیه در مدرسه از پیوستار (عدم تنبیه تا اخراج از آموزشگاه) استفاده شد و برای سنجش متغیر ناسازگاری در خانواده نیز از پیوستار ( سازگاری تا طلاق ) استفاده شده است.

یافته های تحقیق

یافته های تحقیق نشان  داد که از میان 386 نفر پاسخگو 185 نفر پسر بوده اند که معادل 2/48 درصد کل پاسخگویان می باشند و 199 نفر دختر که معادل 8/51 درصد کل پاسخگویان می باشد.

دامنه سنی در گروه نمونه، بین 14 تا 20 سال  است. بیشترین فراوانی مربوط به سن 16 سال، که حدود 33 درصد از کل تعداد پاسخگویان را به خود اختصاص داده و کمترین تعداد در سنین 14 و 20 سال مشاهده می شود که به ترتیب، تنها سه و دو نفر از پاسخگویان را شامل می شود.

میانگین سن پاسخگویان 45/16 سال با انحراف استاندارد 21/1 می باشد از نظر توزیع فراوانی دانش آموزان پایه اول و دوم هر کدام 34 درصد و  پایه سوم 31 درصد از کل پاسخگویان را تشکیل داده اند.

آزمون فرضیه اول: رابطه بین متغیر جنس و متغیر رفتار وندالیستی

در این تحقیق رابطه شدت گرایش به رفتار وندالیستی و شدت رفتار وندالیستی پاسخگویان با جنس آنها سنجیده شده است. قدر مطلق مقدار t برای شدت گرایش به رفتار وندالیستی 62/1 با سطح معناداری 004/0می‌باشد که از لحاظ آماری در سطح 05/0 معنی دار است. نتایج بدست آمده نشان می دهد که شدت گرایش به رفتار وندالیستی در میان دانش آموزان دختر (22/28 )  و در پسران (40/26) بوده است که این نشان دهنده آن است که شدت گرایش به رفتار وندالیستی در میان دانش آموزان دختر بیش از دانش‌آموزان پسر است. ولی شدت رفتار وندالیستی پسران بیش از دختران می باشد.اما با توجه به سطح معنی داری جدول این تفاوت از نظر آماری معنی دار نمی باشد.

جدول شماره 1- تفاوت میانگین گرایش به رفتار وندالیستی بر حسب جنس پاسخگویان

آزمون فرضیه دوم: رابطه بین  متغیر پایگاه اجتماعی - اقتصادی و متغیر وندالیسم

 به نظر می‌رسد، بین متغیر پایگاه اجتماعی - اقتصادی و متغیر وندالیسم رابطه معنی‌داری وجود دارد.  بر اساس نتایج بدست آمده مقدار ضریب همبستگی برای شدت گرایش به رفتار وندالیستی، 246/0-، برای شدت رفتار وندالیستی، 165/0-  و برای مقیاس مبتنی بر پرسش از دیگران یا فرافکنی، 156/0- می‌باشد و این ضرایب همبستگی نشان دهنده ی رابطه ی معکوس و معنی دار بین دو متغییر بوده و در سطح 99 درصد معنی‌دار است. بدین معنی که هر چه فرد از پایگاه  اجتماعی- اقتصادی بالاتری برخوردار باشد، گرایش کمتری به رفتار وندالیستی از خود نشان می‌دهد و کمتر مرتکب رفتار وندالیستی می شود.

جدول شماره 2- همبستگی بین  متغیر پایگاه اجتماعی - اقتصادی و متغیر وندالیسم

آزمون فرضیه سوم: رابطه بین  متغیر از خود بیگانگی  و متغیر وندالیسم

بر اساس داده های جدول 3 مقدار ضریب همبستگی برای از خود بیگانگی و شدت گرایش به رفتار وندالیستی، 60/0، برای متغیر از خود بیگانگی و شدت رفتار وندالیستی، 41/0  و برای متغیر  از خود بیگانگی  و مقیاس مبتنی بر پرسش از دیگران یا فرافکنی، 208/0 می‌باشد و این ضرایب همبستگی در سطح 99 درصد معنی‌دار می باشند. بدین معنی که هر چه در فرد احساس از خود بیگانگی شدیدتر باشد، گرایش بیشتری به رفتار وندالیستی از خود نشان می‌دهد.

جدول شماره 3- همبستگی بین  متغیر از خود بیگانگی و متغیر وندالیسم

آزمون فرضیه چهارم: رابطه بین متغیر ناسازگاری والدین و متغیر وندالیسم ج

با توجه به نتایج بدست آمده ، مقدار ضریب همبستگی برای شدت گرایش به رفتار وندالیستی، 255/0، برای شدت رفتار وندالیستی، 296/0و برای مقیاس مبتنی بر پرسش از دیگران یا فرافکنی، 112/0می‌باشد و این ضرایب همبستگی، با توجه به سطوح معنی داری بدست آمده ، نشان دهنده ی رابطه ی مستقیم و معنی دار بین دو متغییر بوده است. بنابراین هر چه ناسازگاری والدین بیشتر باشد، گرایش به رفتار وندالیستی در دانش آموزان بیشتر مشاهده می‌شود.

جدول شماره 4- همبستگی بین  متغیر ناسازگاری والدین و متغیر وندالیسم

آزمون فرضیه پنجم: رابطه بین متغیر تنبیه در مدرسه و متغیر وندالیسم

 بر اساس نتایج بدست آمده مقدار ضریب همبستگی برای متغیر تنبیه در مدرسه و شدت گرایش به رفتار وندالیستی، 448/0، برای متغیر تنبیه در مدرسه و شدت رفتار وندالیستی، 459/0  و برای متغیر تنبیه در مدرسه و مقیاس مبتنی بر پرسش از دیگران یا فرافکنی، 217/0 می‌باشد و این ضرایب همبستگی در سطح99 درصد معنی‌دار است. بدین معنی که هر چه فرد در مدرسه بیشتر از طرف مسئولان تنبیه شده باشد، گرایش بیشتری نسبت به رفتار وندالیستی از خود نشان می‌دهد.

جدول شماره 5- همبستگی بین  متغیر تنبیه  در مدرسه و متغیر وندالیسم

آزمون فرضیه ششم: رابطه بین  متغیر وضعیت دانش‌آموز در مدرسه و متغیر وندالیسم

 برای سنجش این متغیر از دو شاخص معدل کل و انضباط استفاده شده است. بر اساس نتایج بدست آمده، مقدار ضریب همبستگی برای متغیر وضعیت دانش آموز و شدت گرایش به رفتار وندالیستی، 166/0-، برای متغیر وضعیت دانش آموز در مدرسه و شدت رفتار وندالیستی، 318/0-  و برای متغیر وضعیت دانش آموز در مدرسه و مقیاس مبتنی بر پرسش از دیگران یا فرافکنی، 107/0- می‌باشد که این ضرایب نشان دهنده ی رابطه ی معکوس و معنی دار بین دو متغیر بوده و هر سه در سطح 95 درصد معنی‌دار می باشند. بدین معنی که هر چه فرد در مدرسه موفق تر باشد، گرایش کمتری نسبت به رفتار وندالیستی از خود نشان ‌داده وکمتر مرتکب رفتار وندالیستی می شود .

جدول شماره 6- همبستگی بین  متغیر وضعیت دانش آموز و متغیر وندالیسم

آزمون فرضیه هفتم: رابطه بین  متغیر معاشرت با دوستان ناباب و متغیر وندالیسم

 بر اساس نتایج بدست آمده، مقدار ضریب همبستگی برای متغیر معاشرت با دوستان ناباب و شدت گرایش به رفتار وندالیستی، 240/0، می باشد. این ضریب در سطح 99 درصد معنی دار می باشد. بدین معنی که هرچه میزان معاشرت با دوستان ناباب بیشتر باشد، شدت گرایش به رفتار وندالیستی بیشتر است. نتایج در جدول زیر مشاهده می شود .

جدول شماره 7- همبستگی بین  متغیر معاشرت با دوستان ناباب و متغیر وندالیسم

معادله رگرسیونی پیش بینی میزان گرایش به رفتار وندالیستی به روش گام به گام

در این بخش از معادله رگرسیون چند متغیره به روش گام به گام استفاده و تمام متغیرهای مستقلی که در سطح سنجش فاصله ای بودند در معادله وارد شدند که عبارتند از: از خود بیگانگی، تنبیه در مدرسه،  وضعیت تحصیلی ،پایگاه اجتماعی - اقتصادی، معاشرت با دوستان ناباب و ناسازگاری والدین.

 بررسی نتایج معادله رگرسیونی بیانگر آن است که معادله دو مرحله دارد که در اولین مرحله متغیر از خود بیگانگی و در مرحله دوم تنبیه در مدرسه وارد معادله شده است و بقیه متغیرها از معادله خارج شده‌اند.

در جدول مشاهده می شود که در مرحله دوم R یا میزان همبستگی بین مقادیر قابل پیش بینی از طریق معادله و مقادیر واقعی متغیر وابسته 65/0 بدست آمده است که همبستگی قوی و خوبی را نشان می دهد. R² در مرحله اول 37/0 شده در مرحله دوم 05/0 به آن اضافه شده ، که معنی آن، این است که معادله می تواند 42/0 از واریانس متغیر وابسته را بوسیله این دو  متغیر پیش بینی و 58/0 دیگر نمی تواند پیش بینی کند. به طور کلی دو  متغیر از خود بیگانگی و تنبیه در مدرسه مهمترین متغیرهای تاثیرگذار بر میزان گرایش به رفتار وندالیستی می باشند.

سطح معناداری در مرحله اول و دوم در سطح بالاتر از 99 درصد از لحاظ آماری معنادار است.

جدول شماره 8- متغیرهایی که در معادله رگرسیون چند متغیره پیش بینی میزان گرایش به رفتار وندالیستی روش گام به گام وارد شده اند.

معادله پیش بینی میزان گرایش به رفتار وندالیستی :

معادله مرحله اول:

Y=a + b₁x₁

Y=58.23 + (-0.38)x₁

معادله مرحله دوم:

Y=a + b₁x₁ + b₂x₂

Y=48.10 + (-0.38)x₁ + (1.45)x₂

معادله رگرسیونی پیش بینی رفتار وندالیستی به روش گام به گام

بررسی نتایج بیانگر آن است که معادله چهار مرحله دارد که در اولین مرحله متغیر تنبیه در مدرسه ، در مرحله دوم از خود بیگانگی در مرحله سوم وضعیت تحصیلی و در مرحله آخر پایگاه اجتماعی - اقتصادی وارد معادله شده است و بقیه متغیرها از معادله خارج شده اند.

در جدول مشاهده می شود که در مرحله چهارم R یا میزان همبستگی بین مقادیر قابل پیش بینی از طریق معادله و مقادیر واقعی متغیر وابسته 62/0 بدست آمده است که همبستگی قوی و خوبی را نشان می دهد. R² در مرحله اول 30/0 شده در مرحله دوم 06/0 به آن اضافه شده در مرحله سوم 01/0 و در مرحله چهارم باز 01/0 به آن اضافه شده که مساوی با 38/0 شده است، که معنی آن، این است که معادله می تواند 38/0 از واریانس متغیر وابسته را بوسیله این چهار متغیر پیش بینی کند

جدول  شماره 9 - متغیرهایی که در معادله رگرسیون چند متغیره پیش بینی رفتار وندالیستی(مبتنی به عمل) به روش گام به گام وارد شده اند.