بررسی نقش عوامل آموزشگاهی بر سازگاری اجتماعی دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان فریدونشهر(سال 1388)

مقدمه

اجتماعی شدن، یک فرآیند دو جانبهٔ ارتباطی میان فرد و جامعه است و در طول حیات انسان این فرایند  در دو مقوله  یادگیری و یاددادن ادامه می یابد و سازگاری اجتماعی در قالب این فرایندها صورت می گیرد. به طور کلی موجود زنده برای ادامهٔ حیات مفید خود به سازگاری با محیط پیرامون خویش نیازمند است. سازمان روانی و عملکردهای جسمانی ما به گونه ای طرح ریزی شده است که بخوبی قادر باشند، این انطباق و سازگاری را در سایهٔ تفکری صحیح برای ما به ارمغان بیاورند؛ پس در بیان این نکتهٔ خلافی نیست که معلم، اگر نه مؤثّرترین عامل، یکی از مؤثّرترین عوامل آموزشگاهی است، دیگر عوامل فضای فیزیکی آموزشگاه، امکانات آموزشگاه و سبک مدیریت آموزشگاه است لذا، محقّق، با انجام این پژوهش، بر آن است که  مشخص نماید هر یک از عوامل آموزشگاهی چقدر بر میزان سازگاری اجتماعی دانش آموزان  تأثیر دارد.

شرح مسأله

از یک  طرف، انسان موجودی است فراگیرنده و از نخستین روزهای حیات تا سه سالگی، طی تجربه های بسیار در فرآیندهای فوق العاده، پیچیده، شگف انگیز و ماهرانه ای چون  نشستن، ایستادن، راه رفتن، حرف زدن و غذا خوردن کار آمد می شود و پیوسته می کوشد، با اطرافیان و محیط پیرامون خود ارتباط برقرار کند. از طرفی دیگر، هر فرد حدود 12 سال از عمر خود را در محیط مدرسه و در ارتباط با همسالان می گذراند در این سالهای مهم رشد جسمی، روانی و اجتماعی، رفتارها و نگرش های معلمان و دانش آموزان و روابط حاکم بر مدرسه و حتی امکانات و فضای فیزیکی مدرسه تأثیر انکار ناپذیری بر هویت یابی، شکوفایی استعدادها، پیشرفت تحصیلی، سلامت جسمی و روانی افراد دارد. اگر مدرسه را واحدی اجتماعی بدانیم و با رویکرد مشارکتی به این واحد اجتماعی بنگریم؛ بسیاری از برنامه های آموزش و پرورش را در تعامل متقابل با اعضای آن و با هزینه ها با تنشهای کمتر و با کیفیت بهتر می توانیم اجرا کنیم.

در این بین، در مورد کودکان، اجتماعی شدن فرایندی است که به کمک آن ارزش ها ، اعتقادات و معیارهای رفتاری که فرهنگ از آنان انتظار دارد؛ به کودکان آموخته می شود.  مدرسه نهادی اجتماعی و نمایانگر فرهنگ یک جامعه است که به کودکان جهان بینی، عادات و رسوم و مهارت هاو دانش خاصی را منتقل می کند. در مدرسه است که کودک شیوه های برقراری ارتباط با دیگران را می آموزد. نفوذی که مدرسه در اجتماعی کردن دارد، هم به دلیل وجود شاگردان و هم به دلیل وجود معلمان و برنامه های درسی است.

سازگاری و در راس آن سازگاری اجتماعی یک مفهوم نسبی است و تحت تأثیرفرهنگ ها و اعتقادات از جامعه ای با جامعهٔ دیگر فرق می کند. به عنوان مثال شاید رفتاری خاص در کشوری مسلمان سازگار تلقی شود؛ ولی در کشوری دیگر و بر حسب اعتقادات آنان ناسازگارانه باشد.

از طرفی دیگر رفتار آدمی تحت تأثیر عوامل مختلفی؛ از جمله خانواده، مدرسه، گروه همسالان و سایر عوامل اجتماعی قرار دارد و شخصیت انسان در صورتی به کمال می رسد که بین او و محیط پیرامونش تعادل و تعامل مناسبی صورت پذیرد. فشارهای اجتماعی بوضوح تأثیر فراوانی بر رفتار فرد دارد. از طرفی دیگر انسان موجودی انعطاف پذیر است. او نه تنها با محیط سازگار می شود؛ بلکه محیط را بر طبق خواسته های خود دگرگون می کند.

 بنابر این سازگاری و هماهنگ شدن با خود و محیط پیرامون خود برای هر موجود زنده ای ضرورتی حیاتی است، تلاش روزمرهٔ آدمیان جملگی بر حول سازگاری دور می زند. هر انسان هوشیارانه یا ناهوشیارانه می کوشد، نیازهای متنوع و گاه متعارض خود را در محیطی که در آن زندگی می کند، برآورده سازد. در شکل گیری سازگاری اجتماعی عواملی چون شیوه های تربیتی، عوامل آموزشگاهی، ارزش ها و اعتقادات حاکم، گروه همسالان، خانواده و آموزش و پرورش مؤثّر است.

این تحقیق در مورد دانش آموزان دورهٔ متوسطهٔ نظری، پیش دانشگاهی، فنّی و حرفه ای و کاردانش اجرا می شود و میزان تأثیر عوامل آموزشگاهی بر سازگاری اجتماعی دانش آموزان را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. سپس راهکارهای مناسب آن ارائه می شود. متغیر وابستهٔ(تأثیر پذیر) در این تحقیق سازگاری اجتماعی و متغیر مستقل(تأثیر گذار) عوامل آموزشگاهی است؛ لذا می خواهیم بدانیم سازگاری اجتماعی دانش آموزان به چه میزان است؟ و  آیا عوامل آموزشگاهی از قبیل عملکرد دبیران، وضعیت فیزیکی، امکانات، سبک مدیریت آموزشگاه و جنسیت دانش آموزان بر سازگاری اجتماعی تأثیر دارد؟ و سهم تأثیر هر کدام چقدر است؟ 

پیشینهٔ تحقیق

ظهیری زاده (1382) طی پژوهشی پیرامون  « بررسی آسیبهای ناشی از عوامل آموزشگاهی در فرآیند  یاددهی– یادگیری دانش آموزان پیش دانشگاهی شهر شیراز»،  به این نتیجه دست یافت که ویژگی های علمی معلمان،  ویژگی های شخصیتی و حرفه ای مدیران،  ویژگی های شخصیتی و علمی دانش آموزان،  محتوای کتابهای درسی و فضا،  تجهیزات و امکانات آموزشی بر آسیب پذیری فرایند یاددهی– یادگیری مؤثّر است. 

با تحقیقی که، رستگاران (1372)  پیرامون  « بررسی تأثیر چگونگی روابط والدین بر سازگاری اجتماعی  دانش آموزان پایهٔ سوم راهنمایی دخترانه شهر همدان »،  انجام داد ، به این نتیجه رسید که بین عوامل خانوادگی و سازگاری اجتماعی فرزندان در مدرسه رابطهٔ معناداری وجود دارد؛  یعنی چگونگی روابط والدین در سازگاری اجتماعی فرزندان آنان در مدرسه مؤثّر است. دانش آموزانی که در مدرسه از سازگاری اجتماعی مطلوبی برخوردارند،  دارای والدینی با روابط مبتنی بر تفاهم هستند،  در حالی که دانش آموزان ناسازگار،  دارای والدینی هستندکه از روابط صحیح و بر اساس تفاهم بهره مند  نیستند.

زمانی (1386) در تحقیقی پیرامون « بررسی رابطهٔ سلامت روان و سازگاری اجتماعی نوجوانان با توجه به نوع محل سکونت در شهر کرج »،  به نتایج زیر دست یافت ؛ 1- بین سلامت روان نوجوانانی که در ساختمانهای مرتفع سکونت دارند با نوجوانانی که در ساختمانهای ویلایی ساکن هستند،تفاوت معناداری وجود دارد. 2-  بین سازگاری اجتماعی نوجوانانی که در ساختمانهای مرتفع سکونت دارند با نوجوانانی که در ساختمانهای ویلایی ساکن هستند،تفاوت معناداری وجود دارد.                 3- سازگاری اجتماعی و سلامت روان دختران و پسران نوجوان ساکن در ساکن در ساختمانهای مرتفع با دختران و پسران نوجوان ساکن در ساختمانهای ویلایی تفاوت ندارد. 4- یافته های جانبی نشان دادند که میزان احساس آرامش نوجوانان ساکن در ساختمانهای مرتفع با نوجوانان ساکن در ساختمانهای ویلایی متفاوت است و ساکنان خانه های ویلایی از احساس آرامش بیشتری برخوردار هستند؛ اما میزان احساس یکنواختی و احساس محدودیت نوجوانان ساکن در خانه های ویلایی تفاوتی ندارد و همین طور میان سلامت روان و سازگاری اجتماعی نوجوانان بر اساس سطوح درآمد خانواده و محل سکونت تفاوتی وجود ندارد و میان سلامت روان و سازگاری اجتماعی نوجوانان بر اساس سابقهٔ ابتلا به بیماری روانی و محل سکونت تفاوتی مشاهده نمی شود.

یافته های حاصل از پژوهش،  بهجتی اردکانی (1382) پیرامون « بررسی عوامل آموزشگاهی، فرهنگی و خانوادگی مؤثّر بر پایین بودن طلاق در استان یزد » مشخص نمود، عوامل فرهنگی از قبیل سازگاری و انعطاف پذیری، سخت کوشی و پرکاری، ضرب المثلهای عامیانه، نگرش منفی مردم نسبت به پدیدهٔ طلاق، سازش ( سوختن وساختن ) و شناخت خانواده ها نسبت به یکدیگر در پایین بودن آمار طلاق در شهرهای یزد، اردکان و میبد نقش مؤثّری دارد. همچنین عوامل خانوادگی شامل اعتقادات مذهبی،  مداخله بزرگان فامیل،  وابستگی زن به شوهر،  الگوپذیری دختر از مادر،  عدم حمایت خانواده از طلاق و حمایت اقتصادی والدین در پایین بودن آمار طلاق در شهرهای یزد،  اردکان و میبد مؤثّر بوده است.

در پژوهش « رابطهٔ بین تأمّلی و تکانشی بودن با پیشرفت تحصیلی و سازگاری اجتماعی دانش آموزان دبستان » این نتیجه حاصل گردید که نمره معدل بهتر از نمرات املاء، ریاضیات و سازگاری اجتماعی می تواند تاملی یا  تکانشی بودن دانش آموزان را پیش بینی نماید (دریایی، 1383: 58 ).

در زمینه سازگاری اجتماعی دانش آموزان عقب مانده ذهنی در موقعیت های مختلف،  تحقیقات بیشتری نسبت به حوزهٔ پیشرفت تحصیلی انجام گرفته است.  به طور کلی اعتقاد بر این است که آموزش به شکل عمومی یا در کلاسهای عادی برای کودکان عقب مانده مطلوب است؛  زیرا ممکن است روبه رو شدن با سرمشق های طبیعی و بر چسب نخوردن،  به بهبود سطح پیشرفت و سازگاری اجتماعی آنها کمک کند ( ساراسون، 1375: 504 ).

شوئیتزر (1992) طی پژوهشی در بارهٔ ارتباط مفهوم خود و سازگاری در نوجوانان به این نتیجه دست یافت که آن دسته از نوجوانانی که دارای اختلال در سازگاری بودند، نسبت به نوجوانانی که سازگاری اجتماعی بالایی داشتند، نمرات مفهوم خود پایین تری به دست آوردند ( به نقل از ترقی جاه، 1375 ).  یافته های مطالعهٔ وی نشان داد که رابطهٔ مثبت و معناداری بین مثبت انگاری خود با میزان مقبولیت اجتماعی و نیز سازگاری اجتماعی دانش آموزان در مدرسه وجود دارد.

برادبورن (1969) نیز دریافت ، معلمی که رفتاری دوستانه دارد، باعث فعّال تر شدن دانش آموزان و افزایش میزان عزّت نفس آنان شده و سازگاری اجتماعی آنها افزایش می یابد.

بر اساس تحقیقاتی که رابینز در سال  1961 انجام داد، متوجه شد، معلمی که رفتار دوستانه ای دارد، دانش آموزان را درک می کند و رفتار و هیجانهایش سازمان یافته و سالم است و می تواند میزان خلاقیت و عزّت نفس آنان را افزایش داده و رفتارهای نامطلوب آنان را مهار نماید.

گوردون و گرین ( 1968) با بازنگری نتایج 2500 مطالعه در مورد خود پنداره به این نتیجه رسیدند که این مفهوم ارتباط معناداری با بسیاری از جنبه های مهم رفتار انسان از جمله سازگاری عمومی دارد ( به نقل از گری، 1988).  هاماچاک ( 1988) یکی از ویژگیهای مهم کسانی که خودپنداره مثبت دارند را سازگاری اجتماعی و توانایی برقراری روابط اجتماعی مطلوب می داند (به نقل از گری، 1994 ).

چارچوب نظری تحقیق

در خصوص چارچوب نظری ، به  دلیل اینکه موضوع جنبهٔ روان شناسی اجتماعی دارد ؛ لذا ضروری است از دیدگاه روانشناختی و  جامعه شناختی  مورد بررسی قرار گیرد و از طرفی دیگر چون در قالب خاصی قرار نمی گیرد،  برای همین بصورت تلفیقی از نظرات مختلف استفاده شده است؛ امّا به طور عمده از مطالب مبتنی بر نظریات مکتب کنش متقابل نمادی و بویژه از مدل سازگاری اجتماعی بل استفاده شده است.

سازگاری به لحاظ روانشناسی؛ یعنی تطبیق با محیط به منظور رفع نیازهای فردی است.  پورمقّدس جریان سازگاری اجتماعی فرد را اینگونه بیان می کند، هرکس احتیاجات روانی دارد که باید برطرف نموده تا تعادل روانی برقرارسازد.  روان شناسان،  سازگاری خود را در برابر محیط مورد توجه قرار داده اند و خصوصیاتی از شخصیت را بهنجار تلقّی کرده اند که به خود کمک می کند تا خود را با جهان پیرامون خود سازگار کند. طبق نظریه های یادگیری اجتماعی، آدمیان و موقعیت ها به صورت دو طرفه بر هم تأثیر می گذارند.

مرتون در مقالهٔ مشهورش با عنوان « ساختار اجتماعی و بی هنجاری» سازگاریهایی را توصیف می کند که ممکن است در جایی بروز کنند که تاثیر نظم معیارهای جمعی ضعیف شده باشد، او وضعیتی را مطرح می کند که در آن از نظر فرهنگی هدفهای تعیین شده با وسایل مناسب برای رسیدن به آن هدفها سازگاری ندارند. پارسونز مدعی است که کنش اجتماعی دارای دو جنبه است، یعنی آنچه که فرد در صدد انجام آن است، بستگی به دو جنبه دارد: یکی آنچه که فرد خود علاقمند به انجام آنست.  دیگری آنچه که دیگران از او توقع دارند.  پارسونز معتقد است که افراد برای اینکه به توافق برسند، باید مطابق با انتظارات یکدیگر عمل کنند.  در این صورت نه تنها رضایت فردی مورد نظر به دست می آید؛ بلکه رضایت یکدیگر را نیز فراهم کرده اند.

دورکیم در کتاب تقسیم کار اجتماعی که یکی از مهم ترین آثار اوست، دو نوع خاص از همبستگی در جامعه را تشخیص می دهد : 1- همبستگی مکانیکی که ناشی از یکدستی و تشابه و سازگاری  میان افراد است و در آن تخصّص ها تنوّع چندانی ندارند و همهٔ افراد جامعه از نظر حرفه ،دارای نوعی شباهت هستند. 2- همبستگی ارگانیکی که اساس آن بر عدم شباهت و تجانس و تضاد افراد است.        

پارک در خصوص سازگاری فرهنگی و اجتماعی گروههای قومی،  معتقد است که گروه قومی پس از اینکه می آموزد که چگونه زندگی آرامی را با گروه غالب جامعه داشته باشد،  به دورهٔ صلح و سازش قدم می گذارد.  وی سازش گروهی قومی با فرهنگ مسلّط جامعه را شرط تحرّک اجتماعی صعودی در گروه قومی می داند. مرحلهٔ بعدی در سازش گروه قومی همانندسازی است. فرایند کنش متقابل اجتماعی ساز و کاری است که شکل گیری رابطهٔ اجتماعی میان کنشگران را ممکن     می سازد. این فرایند با تأثیرگذاری وتأثّرپذیری متقابل میان کنشگران پدید می آید و در آن هر کنشگر با قابلیت‌ها و توانمندی های فردی خود شرکت می کند. 

در این تحقیق در بحث سازگاری به طور عمده از مدل ارائه شده توسط بل؛ بویژه از بخش سازگاری اجتماعی استفاده شده است.  بل بمنظور کار تحقیقی خود پرسشنامه ای در سال 1961 تدوین کرد، وی در زمینهٔ سازگاری دو پرسشنامه ارایه کرده است که یکی مربوط به دانش آموزان و دانشجویان است و دیگری مربوط به بزرگسالان. این پرسشنامه به عنوان کمک به مشاوره با بزرگسالانی که مسائل شخصی خود را در موارد مندرج در آزمون مطرح می کنند، موفقیت آمیز بوده است و در مورد هر دو جنس زن و مرد کاربرد دارد. اعتبار هر یک از ابعاد یاد شده در بالا، امکان مقایسه افراد را با یکدیگر ممکن می سازد.

روش تحقیق و ابزار جمع آوری اطلاعات

در تحقیق حاضر از روش تحقیق توصیفی– شاخه پیمایشی استفاده شده است. جامعهٔ آماری عبارتند از:  کلیهٔ دانش آموزان دختر و پسر شاغل به تحصیل در شاخه‌های نظری، پیش دانشگاهی، فنّی و حرفه ای و کاردانش در سال تحصیلی  89-1388 در منطقه  فریدونشهر که تعداد کل دانش آموزان بر اساس آمار سال تحصیلی 89- 1388 برابر با 1930 نفر است که 1053 دانش آموز پسر و 877 دانش آموز دختر را شامل  می شود. ابزار جمع آوری اطلاعات موارد زیراست:

الف – پرسشنامه محقّق ساخته: در این تحقیق از پرسشنامه به عنوان وسیله جمع آوری اطلاعات استفاده شد. به دلیل عدم وجود پرسشنامه مدوّن در این زمینه « نقش عوامل آموزشگاهی بر سازگاری اجتماعی دانش آموزان » بناچار باید پرسشنامه ای برای رسیدن به این مقصود، تهیه می گردید؛ لکن دستیابی به چنین ابزای، مستلزم به کار بردن فنون و شیوه های تهیه تست بود، که همین امر مقدار زیادی از وقت تحقیق، یعنی حدود بیش از نیمی  از زمان تعیین شده را به خود اختصاص داد. روش تهیهٔ پرسشنامه اصلی بدین صورت بود که با اجرا و استخراج یک پرسشنامه مقدماتی متشکل از سؤالات باز و مطالعه ای همه جانبه در منابع مربوطه و راهنمائیها و پیشنهادات استاد محترم راهنما و راهنمائیهای استاد مشاور در قالب سؤالاتی بسته   پنج گزینه ای خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم،  پرسشنامه اصلی و نهایی تدوین گردید.

 ب – پرسشنامه سازگاری اجتماعی بل: این پرسشنامه اقتباس شده از پرسشنامهٔ تدوین شده توسط بل در سال 1961 است. وی در زمینه سازگاری دو پرسشنامه ارائه کرده است که یکی مربوط به دانش آموزان و دانشجویان است و دیگری مربوط به بزرگسالان. و هر فرم پنج بعد سازگاری را در بر می گیرد که یکی از ابعاد آن  سازگاری اجتماعی می باشد. بل (1962) ضریب پایایی را برای سازگاری اجتماعی 88/0 گزارش کرده است.

این پرسشنامه توسط بهرامی احسان ( 1371) بعد از ترجمه و ویرایش بر روی 200 نفر به صورت تصادفی اجرا شد. پایایی این آزمون با روش آلفای کرونباخ محاسبه گردید و ضریب آلفای آن معادل 89/0 به دست آمد. در پژوهش دیگری که در سال 1374 توسط عبدی فرد بر روی 15 نفر از دانشجویان شاغل به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه مشهد صورت گرفت. پایایی آزمون با روش ضریب آلفای کرونباخ، 88/0 به دست آمد.

در تحقیق حاضر به منظور بررسی سازگاری اجتماعی از پرسشنامهٔ مذکور با سه گزینهٔ بلی، خیر و نمی دانم استفاده شده است که پایایی آن با روش آلفای کرونباخ 91/0 گزارش شده است. همچنین اعتبار صوری، محتوایی و سازه بالایی برای پرسشنامه گزارش شده است.

شیوهٔ اجرا

پس از تصویب طرح پژوهش با توجه به تعریف جامعه آماری، نمونهٔ پژوهشی این تحقیق بر اساس فرمول کوکران شامل 230 نفر از دانش آموزان دوره متوسطه شهرستان فریدونشهر است که بر اساس نمونه گیری تصادفی ساده مناسب با حجم بر حسب شهری و روستایی بودن و جنسیت دانش آموزان انتخاب شده اند.  برای نمونه گیری ابتدا لیست تمام مدارس متوسطه نظری و مهارتی از واحد آمار اداره آموزش و پرورش این شهرستان اخذ گردید، سپس از بین تعداد 19 آموزشگاه متوسطه شهرستان تعداد 7 مدرسه ( پسرانه و دخترانه ) به روش تصادفی خوشه ای انتخاب شد.  بعد از بین این مدارس تعداد 10 کلاس شامل 3 کلاس پسرانه نظری و 2 کلاس دخترانه نظری و یک کلاس فنی و حرفه ای پسرانه و یک کلاس کاردانش پسرانه ویک کلاس کاردانش دخترانه و یک کلاس پیش دانشگاهی پسرانه و یک کلاس پیش دانشگاهی دخترانه به نسبت جمعیت آماری هر گروه درسی  انتخاب گردیده و در هر کلاس به صورت گروهی اجرا گردید.

روش جمع آوری اطلاعات

جهت جمع آوری اطلاعات پرسشنامه شامل 32 سؤال بسته پاسخ که با استفاده از مقیاس پنج گزینه ای لیکرت از خیلی زیاد تا خیلی کم، درجه بندی شده بودند، ارائه گردید و برای اندازه گیری میزان سازگاری اجتماعی دانش آموزان که با اقتباس از پرسشنامه سازگاری اجتماعی بل که شامل 32 سؤال  بصورت سه گزینه ( بلی، خیر و نمی دانم )، استفاده شده است.

تعریف مفهومی و عملیاتی

1-  سازگاری اجتماعی

سازگاری اجتماعی، جریانی است که به وسیله آن روابط میان افراد، گروهها و عناصر فرهنگی در وضع رضایت بخش برقرار باشد. به عبارت دیگر، روابط میان افراد و گروهها به گونه ای برقرار شده باشد که رضایت متقابل آنها را فراهم سازد. ( فرانسیس و براوان، 1965؛  به نقل از بهرام زاده، 1371: 14).

بنابراین رفتارهایی از قبیل تمایل به شرکت در جشن‌ها و مهمانی ها، شرکت در محافل اجتماعی، شرکت در مجالس سخنرانی، داشتن تمایل به رهبری گروه، عدم احساس شرم در برخورد با افراد غریبه، شرکت در بازی‌های دسته جمعی، دوست شدن با افراد تازه وارد، ابراز عقیده در جمع، تنفّر از کمرویی، دستپاچه نشدن در مجالس عمومی و ... است.

2- وضعیت فیزیکی

نظام آموزش وپرورش باید محیطی را برای فراگیران فراهم سازد که بتوانند از نظر عاطفی، اجتماعی و جسمانی،  رشدی شایسته و در خور داشته باشند ( اسمیت و راکلیف، 1999: 150).

 اهمیت حیاتی وضعیت فیزیکی کلاس و مدرسه از آنجا ناشی می شود که دانش آموزان و معلّم قسمت زیادی از عمر خود را در مدرسه می گذرانند. بنابر این مدرسه و کلاس باید دارای ویژگیهایی؛ از جمله آسایش و جذابیت باشد و ایجاد انگیزه کند(آرتوروهمکاران، 1993: 201 ).

 نور طبیعی نه تنها موجب ارتقای سلامتی دانش آموزان می شود؛ بلکه بر عملکرد آنها نیز تأثیر بسزایی دارد. مطالعات نشان می دهد که عملکرد تحصیلی دانش آموزانی که از نور طبیعی استفاده می کنند بهتر، میزان غیبت آنها کمتر، رشد قد آنها بیشتر و پوسیدگی دندان های آنان 9 برابر کمتر از دانش آموزانی است که از نور طبیعی کمتر استفاده می کنند ( نیسا، 2001: 85 ).

 لذا وجود محیط فیزیکی مناسب از نظر وسایل کمک آموزشی، محوطهٔ ورزشی، کتابخانه، آزمایشگاه، سرویس بهداشتی، فضای سبز، کلاس درس و نیمکت‌های مناسب و غیره.

3- سبک مدیریت

 سبک مدیریت  رفتارهای نست پایداری است که مدیران و مربیان آموزشگاه در ادارهٔ امور و برقراری ارتباط و برخورد با دانش آموزان به کار می گیرند. یکی از نظریه های سبک رهبری، نظریه ی مسیر– هدف است که چهار سبک رهبری را بیان می کند. هر سبک در حقیقت نوعی رابطه با همکاران و زیردستان است. در سبک حمایتی بر نیاز ها و خواسته های کارکنان تأکید می شود. در سبک آمرانه کار مورد توجه قرار می گیرد نه خود کارکنان. در سبک مشارکتی بر شرکت کردن در تصمیم گیری ها و ارائهٔ نظرها برای انتخاب راه حل ها تأکید  می شود. در سبک موفقیت مدار، مدیریت برای همکاران خود اهمیت زیادی قائل است و به طور کلی انتخاب هدف را که اساسی ترین کار سازمان است به آنان واگذار می کند. تفویض اختیار به افراد در حد اختیارات مدیریت، بالاترین سطح روابط انسانی در سازمان است          ( میرکمالی، 1380: 38 ).

 روابط انسانی سرچشمهٔ شادیها، لطافت و بالندگی انسانی است که در سایهٔ آن امور تسهیل، روان تلطیف و استعدادها شکوفا می شود. روابط انسانی در آموزشگاه مجموعه رفتارهای برنامه ریزی شده از طرف مدیران و معلّمان و سایر کارکنان است که می خواهند نیازها و روند رشد دانش آموزان را با توجه به شرایط سنی تأمین کنند. درک نیازها و استعدادها، درک تفاوتهای فردی، شناخت معضلات، شناخت و احترام به شخصیت دیگران، توان برقراری ارتباط، دوست داشتن دیگران و ... از شاخص های روابط انسانی است. (همان ، 40).

پس سبک مدیریت  شامل نوع رفتار عاطفی- اجتماعی مدیر و چگونگی ایجاد فضای محبت آمیز و روابط انسانی صحیح در آموزشگاه است.

4- عملکرد دبیران در کلاس

یکی از نقشهای معلم که اغلب مورد غفلت واقع می شود، تأمین مکانی راحت و جذّاب و ایجاد انگیزش در      دانش آموزان است که وقت زیادی از خود را با آنها می‌گذراند ( آرتور و همکاران، 1993: 199).

 بسیاری از تحقیقات نشان داده است که شرکت دانش آموزان در ادارهٔ مدرسه، فرصتهای تربیتی بسیار جالب و لذتبخش به دنبال دارد( نقیب زاده،1377: 43 ).

 بنابراین منظور رفتارهایی است که معلّم در کلاس درس و در برخورد با دانش آموزان، انجام  می دهد؛ از جمله ارتباط عاطفی او مثل خنده و شوخی، نگاه، سلام و احوال پرسی، ستایش یا سرزنش، پرسیدن درس و نمره دهی، انتخاب نمایندهٔ کلاس، شرکت دادن  دانش آموزان در فعالیتهای درسی– اجتماعی کلاس مثل تقسیم آنها به گروه ها و انتخاب سرگروه ها و رسیدگی به مسائل آنان، روشهای تدریس معلم، پاسخگویی به سؤالات و مشکلات دانش آموزان در بارهٔ درس و دیگر مسائل یا عدم آن، شیوه های ارزشیابی پایان ثلث، تعیین  دانش آموزان برای کارهای خدماتی کلاس مثل آوردن گچ، ماژیک و تخته پاک کن، نقشه و کرهٔ جغرافیا، انواع تشویق ها و تنبیه ها، اعمال تبعیض در برخوردهایش با دانش آموزان یا عدم اعمال تبعیض، شناخت دانش آموزان و ... است.

5-  امکانات آموزشگاه

 فنّاوری آموزشی به عنوان عامل بسیار مهمی در تسهیل فرایند آموزشی مورد توجه مربیان قرار گرفته است. پیشرفت سریع اطلاعات و معلومات علمی تأثیر بسیار زیادی در تغییر و تحوّلات اخیر داشته است. نگرانیهای فزاینده برای کیفیت آموزشی، تساوی بیشتر در نتایج فرهنگی صرف نظر از جنس، نژاد و طبقه اجتماعی باعث تأکید بیشتر بر استفاده از فنّاوری آموزش و پرورش می شود ( لی تون، 1993: 104 ).

بنابراین شامل  امکاناتی است که در بهبود وضعیت آموزشی دانش آموزان تأثیرگذار است. همانند، زمان دسترسی دانش آموزان به کتابهای درسی، چگونگی محتوای کتابها، وجود امکانات آموزشی، ورزشی، سمعی و بصری، کلاسهای فوق برنامه و غیره.

فرضیات تحقیق

1-         به نظر می رسد بین عملکرد دبیران در کلاس و سازگاری اجتماعی دانش آموزان رابطه ای معنادار وجود دارد ؟

2-  به نظر می رسد بین وضعیت فیزیکی آموزشگاه و سازگاری اجتماعی دانش آموزان رابطه ای معنادار وجود دارد ؟

3-  به نظر می رسد بین امکانات آموزشگاه و سازگاری اجتماعی دانش آموزان رابطه ای معنادار وجود دارد؟

4-  به نظر می رسد بین سبک مدیریت آموزشگاه و سازگاری اجتماعی دانش آموزان رابطه ای معنادار وجود دارد ؟

5-  به نظر می رسد بین جنسیت  و سازگاری اجتماعی دانش آموزان رابطه ای معنادار وجود دارد ؟

تجزیه و تحلیل داده ها

الف) توصیف یافته ها

تعداد حجم نمونه 230 نفر است که از این تعداد 125 نفر از دانش آموزان پسر و 105 نفر دختر هستند و همانطور که جدول1 نشان می‌دهد 3/54 درصد شرکت کنندگان در تحقیق دانش آموز پسر و 7/45 درصد دانش آموز دختر هستند.

جدول شماره 1- توزیع فراوانی پا سخگویان بر حسب جنسیت

2- وضعیت محل سکونت

به لحاظ محل زندگی دانش آموزان از مجموع 230نفر تعداد 163نفر در شهر زندگی می کنند و تعداد 67نفر در روستا؛ یعنی همانطور که جدول2 نشان می‌دهد 9/70 درصد دانش آموزان شهری و 1/29 درصد روستایی  هستند.

جدول شماره 2- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب محل سکونت

3-سطوح سازگاری اجتماعی پاسخگویان

فراوانی میزان سازگاری اجتماعی به این صورت است که تعداد 116نفر دارای سازگاری اجتماعی زیاد و 109نفر دارای سازگاری اجتماعی متوسط و فقط 5نفر دارای سازگاری اجتماعی کم هستند. یعنی مطابق جدول ذیل 4/50 درصد دانش آموزان دارای سازگاری اجتماعی زیاد، 4/47 درصد دارای سازگاری متوسط و 2/2 درصد دارای سازگاری کم هستند.

جدول شماره 3 - توزیع فراوانی سطوح سازگاری اجتماعی پاسخگویان

4- سازگاری اجتماعی و عوامل آموزشگاهی

جدول شماره4  نشان می دهد که بیشترین میانگین مربوط به عملکرد دبیران و کمترین میانگین مربوط به سبک مدیریت آموزشگاه است. همچنین بیشترین انحراف معیار مربوط به امکانات آموزشگاهی و کمترین انحراف معیار مربوط به وضعیت فیزیکی آموزشگاه است. سازگاری اجتماعی نیز دارای میانگین 65/1 و انحراف معیار 28/0 است.

جدول شماره 4-آماره های توصیفی سازگاری اجتماعی و عوامل آموزشگاهی

ب) آمار استنباطی

بررسی فرضیه اول

در خصوص این فرضیه، رفتارهایی که معلّم در کلاس و در محیط آموزشگاه انجام می دهد و میزان شرکت دانش آموزان در ادارهٔ کلاس می تواند نوع رفتار معلّم را نشان دهد. به لحاظ جامعه شناسی عکس العمل های معلّم در کلاس و نوع برخورد وی با   دانش آموزان بسیار مهم است.

همانطور که جدول شماره5 نشان می دهد، بین عملکرد دبیران در کلاس و سازگاری اجتماعی دانش آموزان رابطهٔ مثبت معناداری در سطح p<0.05  دارد. به عبارت دیگر هرچقدر دبیران عملکرد بالاتری در کلاس درس داشته باشند، سازگاری   دانش آموزان آنها بیشتر است و بر عکس. لازم به ذکر است که در پرسشنامهٔ سازگاری اجتماعی  هرچقدر نمرهٔ دانش آ موز بالاتر باشد، بیانگر سازگاری بیشتر است.

جدول شماره 5- ضرایب همبستگی بین عملکرد دبیران در کلاس و سازگاری اجتماعی دانش آموزان

بررسی فرضیهٔ دوم

به لحاظ جامعه شناسی ساختمان و موقعیت قرار گرفتن محیط آموزشگاه نمی تواند تعیین کننده نوع رفتار دانش آموزان باشد و مطابق جدول شماره(6) بین وضعیت فیزیکی آموزشگاه و سازگاری اجتماعی دانش آموزان رابطهٔ معناداری در سطح p<0.05  وجود ندارد.  به عبارت دیگر وضعیت فیزیکی آموزشگاه خوب باشد یا بد تأثیری بر سازگاری اجتماعی دانش آموزان نداشته است.

جدول شماره 6- ضرایب همبستگی بین وضعیت فیزیکی آموزشگاه و سازگاری اجتماعی دانش آموزان

بررسی فرضیهٔ سوم

وجود کتابهای درسی، امکانات آموزشی، ورزشی، سمعی و بصری، کلاسهای فوق برنامه در میزان سازگاری اجتماعی      دانش آموزان تأثیر دارد.جدول شماره 7 نشان می دهد که بین امکانات آموزشگاه و سازگاری اجتماعی دانش آموزان رابطه دارد.به عبارت دیگر هر چقدر امکانات آموزشگاه بیشتر باشد،سازگاری اجتماعی0,05P< مثبت معناداری در سطح دانش آموزان بیشتر است و برعکس.

جدول شماره 7- ضرایب همبستگی بین امکانات آموزشگاه و سازگاری اجتماعی دانش آموزان

بررسی فرضیه چهارم

رفتارهای نسبتا پایدار مدیران و مربیان آموزشگاه همانند رفتار عاطفی و اجتماعی و چگونگی ایجاد فضای محبت آمیز و روابط انسانی صحیح در آموزشگاه می تواند در برقراری ارتباط و برخورد با دانش آموزان مؤثّر باشد؛ لذا جدول شماره(8)نشان می دهد که بین سبک مدیریت آموزشگاه و سازگاری اجتماعی دانش آموزان رابطهٔ مثبت معناداری در سطح p<0.05  دارد.    به عبارت دیگر هر چقدر نمرهٔ سبک مدیریت آموزشگاه بالاتر باشد،  دانش آموزان نمرهٔ سازگاری اجتماعی بیشتری دارند.

جدول شماره 8- ضرایب همبستگی بین سبک مدیریت آموزشگاه و سازگاری اجتماعی دانش آموزان

بررسی فرضیهٔ پنجم

همانطور که جدول 9 نشان می دهد 243/0sig=  و درجه آزادی 228 است و انحراف معیار در پسران 79/0 و در دختران 66/0 است. لذا این جدول بیان می کند که عملکرد دبیران در کلاس از نظر دانش آموزان پسر و دختر تفاوت معناداری در سطح p<0.05  ندارد،  به عبارت دیگر نظر دانش آموزان دختر و پسر در مورد عملکرد دبیران در کلاس درس یکسان است.

جدول شماره 9- خلاصهٔ نتایج آزمون t  عملکرد دبیران در کلاس بر حسب جنسیت

تحلیل رگرسیون چند متغیره

با توجه به داده های موجود در جدول شماره 10 که سطح معناداری 5/0 و812/7 F= است،  نشان می دهد که فقط امکانات آموزشگاهی پیش بینی کننده سازگاری اجتماعی دانش آموزان است و 3/3 درصد واریانس سازگاری اجتماعی را تبیین      می کند و سایر عوامل پیش بینی کننده معنادار سازگاری اجتماعی نیستند.

جدول شماره 10- خلاصهٔ نتایج تحلیل رگرسیون سازگاری اجتماعی بر حسب عوامل آموزشگاهی

a  Predictors: (Constant), امکانات

جدول شماره(11) ضریب پیش بینی سازگاری اجتماعی                را بر حسب امکانات آموزشگاهی نشان می دهد.

جدول شماره 11- خلاصهٔ ضرایب تحلیل رگرسیون سازگاری اجتماعی بر حسب عوامل آموزشگاهی

a  Dependent Variable: سازگاری

جدول شماره(12) نشان می دهد که عملکرد دبیران در مرتبهٔ اول، امکانات آموزشگاهی در مرتبهٔ دوم اهمیت و امکانات فیزیکی در مرتبهٔ سوم و سبک مدیریت آموزشگاه در مرتبهٔ آخر قرار دارد.

جدول شماره 12- خلاصه نتایج آماره های توصیفی آزمون غیر پارامتریک فریدمن عوامل آموزشگاهی